چى زىجيان، 1964 جىلى ومىرگە كەلگەن. قىتايدىڭ تانىمال جازۋشىسى. «ەرگۋنا وزەنىنىڭ جاعاسى» اتتى رومانى ءۇشىن بىرنەشە ۇلكەن ادەبي سىيلىق العان. «كەشتە سوعىلعان تاڭعى قوڭىراۋ»، «ىستىق قۇس»، «اعاش استىندا»، «بۇلت ساياسىنداعى جارىق»، «اق قار مەن قارا قارعا»، «جەر سىپىرعان ءتۇتىن» اتتى كىتاپتارى جارىق كورگەن.

ەگەر مەن بىرەۋدى جاقسى كورسەم، قولىمدى ونىڭ شاشىنا قويىپ، ءار تالىن سيپار ەدىم.

ەگەر ەرەكشە جاعدايلار بولماسا، ادەتتە، ايەلدىڭ قولى ەر ادامنىڭ قولىنا قاراعاندا كىشىلەۋ، نازىك تە جۇمساق ءارى سەزىمتال كەلەدى. ايەلدىڭ قولىن سيپاتتاعاندا «نازىك ساۋساقتارى بار»، «ون ساۋساعى سۇيرىكتەي» دەپ ايتۋ دا تەگىن ەمەس قوي. ەسكى زاماندا ايەلدىڭ قولى ناعىز ەڭبەك قۇرالى بولاتىن. توقىما توقۋ، كيىم تىگۋ، كىر جۋ، ءجىپ ءيىرۋ، اياق كيىمنىڭ تابانىن تىگۋ، ءۇي شارۋاسىمەن اينالىسۋ، اتا-ەنەگە كۇتىم جاساۋ، جۇمىس ىزدەپ كەتكەن ەرىنە جولعا قاجەتتى كەرەكتىڭ ءبارىن دايىنداۋ، جورگەك جۋ – وسىنىڭ ءبارى ايەلدىڭ قولىمەن ىستەلەتىن شارۋالار ەدى. ارينە، تەك كەستە تىگىپ، كۇي تارتىپ، ءان ايتىپ، جەلپۋىشپەن كوبەلەك ۇستاعان نازىك جاندىلار دا كەزدەسەدى، بىراق بۇل جاعداي كوپ ايەلدىڭ باسىنداعى تاعدىر ەمەس، سوندىقتان ولار تۋرالى ايتپاي-اق قويعانىم دۇرىس.

ايەلدىڭ قولى قانشاما اۋىر ەڭبەككە جەگىلسە دە، ءبارىبىر ايەلگە ءتان نازىكتىگىن ساقتاپ قالا بەرەدى. ولاردىڭ قولى يكەمدى ءارى جىلتىر كەلەدى. ەجەلگى ايەلدەردىڭ بەينەسى سالىنعان كارتينالارعا كوز سالىڭىزشى، ەڭ ادەمى سالىنعانى – ايەلدەردىڭ كوزى مەن ەرىنى ەمەس، كەۋدە تۇسىندا تۇرعان ەكى قولى عانا. ولار كوزدىڭ جاۋىن الاتىنداي، ادەمى، جارقىراعان نەفريتتەي بولىپ ەلەستەيدى. سان عاسىر وتسە دە، سول سۋرەتتەردەگى ايەلدەردىڭ قولىنا جان بىتكەندەي اسەر بەرەدى: قازىر مايشامنىڭ جارىعىن رەتتەپ، بولمەسىندەگى ەر ادامعا كوز سالماقشى، سوسىن وزەن جاعاسىنا بارىپ، سىبدىرلاتىپ كۇرىش جۋاتىنداي كۇي كەشپەك.

ايەلدىڭ قولى – ماڭگىلىك بەينە.

شىندىعىندا بۇگىنگى ايەلدەر بۇرىنعىداي اۋىر بەينەت كەشپەيدى. بىراق ءبارىبىر اس ۇيگە كۇنى بويى ءجۇرىپ، بالا تاربيەسىمەن اينالىسۋى ءتيىس. ولار ءالى دە كىر جۋىپ، كۇرىش تازالاپ، كوكونىس تۋراپ، گاز پەشىنىڭ الدىندا تۇرىپ، قايناپ جاتقان مايعا پياز سالىپ، قازانداعى قۋىرىلعانىنا نازار سالادى. ەگەر ايەلدىڭ كوڭىل-كۇيى جاقسى بولسا، توقىما توقىپ، كيىم ءپىشىپ، ءۇيىن ءجيناستىرادىى. ايەلدەر قولىنىڭ كۇشىمەن ءۇيدى مونتازداي ەتىپ، تازالادى. ءتىپتى تەرەزە الدىنداعى گۇلدەردىڭ جاپىراعىنا دا شاڭ تۇرعىزبايدى. ايەلدەردىڭ قولىنىڭ كۇشىمەن ءۇيدىڭ اۋاسى تازا دا ءمولدىر بولادى. ال وسىلاي جۇرە كەلە ولار ۋاقىتتىڭ قالاي جىلىستاپ تەز وتكەنىن بايقامايدى، ماڭدايىنا، كوزىنىڭ اينالاسىنا ءاجىم تۇسەدى، شاشىنىڭ قاراسىنان اعى كوبەيە تۇسەدى. بىراق ولاردىڭ قولى ءبارىبىر ەر ادامداردىڭ قولىنان وزگەشە بولىپ قالا بەرەدى، قالاي بولعاندا دا، ولاردىڭ قولى ەرەكشە، نازىك سيپاتىن ساقتاي بەرەدى.

كەيدە وزىمە: «ايەلدىڭ قولى نەگە قارتايمايدى؟» دەگەن سۇراق قويامىن. بۇنىڭ باستى سەبەبى ولار ۇنەمى كوكونىستەرمەن، جەمىستەرمەن، گۇلدەرمەن، وسىمدىكتەرمەن جانە سۋمەن ۇنەمى بايلانىستا بولۋىندا شىعار. ايەلدەر كوكونىس تۋراعاندا، قىزاناقتىڭ القىزىل شىرىنى، بالدىركوكتىڭ قويۋ ءسولى، قياردىڭ حوش ءيىستى سۋى، كارتوپتىڭ اقشىل ءنارى سىرتقا اعىپ شىعادى. بۇل شىرىنداردىڭ ءبارى ايەلدىڭ قولىنا ءسىڭىپ، ونى نارلەندىرىپ، ايەلدىڭ قولىن بالعىن قالپىندا ساقتايدى. ايەلدەر گۇلدەر مەن جاسىل وسىمدىكتەردى باپتاعاندا، ولاردىڭ ءيىسى مەن ەرەكشە ەنەرگياسى ونىڭ قولىنا سىڭەدى، سەزىنسەك، بۇل ەر ادامدارعا بۇيىرماعان قاسيەت.

ايەلدەردىڭ كوبى سۋدى جاقسى كورەدى. كۇرىش تازالاپ، كىر جۋعان سايىن قولدارى جۇمسارىپ، سول ارقىلى ەرەكشە كۇتىم كورەدى. مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، ايەلدەردى اس ۇيگە بايلاپ قويۋ دەگەن ءسوز ەمەس. بىراق اس ۇيگە مۇلدە كىرگىسى كەلمەيتىن ايەلدە بۇنداي قاسيەت پەن تارتىمدىلىق بولا ما ەكەن؟

ايەلدىڭ قولى تەز قارتايمايتىن تاعى ءبىر سەبەبى بار. مەنىڭشە، بۇنىڭ سيقىرى – كوز جاسىنىڭ نارلەندىرۋىندە. ايەلدەر جىلاۋعا بەيىم ەكەنىن بىلەسىز. سيرەك كەزدەسەتىن جاندار بولماسا، كوبىنە ولار كوز جاسىن موينىنا، جاعاسىنا اعىزا سالمايدى نەمەسە كلاسسيكالىق روماندارداعى كەيىپكەرلەردەي بەت ورامالمەن سۇرتپەيدى. ايەل جىلاعاندا، كوبىنە «مۇرنىن دا، كوز جاسىن دا» قولىمەن سۇرتەدى.

كوز جاسى – ادامنىڭ ىشكى ءمانىنىڭ كورىنىسى. ايەلدىڭ جاسى تەك تىم قۋانىشتى نەمەسە وتە قايعىلى ساتتەردە عانا سورا-سورا بولىپ توگىلەدى. سوندىقتان ونىڭ ايەلدىڭ قولىن نارلەندىرەتىن ءرولى دە ەرەكشە بولاتىنى شىندىق. كوز جاسى قولدىڭ تەرىسىنە جايلاپ ءسىڭىپ، ادامنىڭ ءون-بويىنا بويلاپ، ىشتەگى مۇڭدى ەرىتىپ جىبەرەدى. سول ساتتە الىستا قالعان جاستىق پەن ءۇمىت قايتا ورالادى، ال ايەلدىڭ قولى كوز جاسىنا  جۋىلعاننان كەيىن بۇرىنعىدان دا ەلگەزەك بولا تۇسەدى.

وسى ايتقاندارىمدى مەديتسينا ماماندارى وقىماسا ەكەن دەيمىن. ايتپەسە، ولار مەنىڭ عىلىمي نەگىزسىز پىكىرلەرىم ءۇشىن سىناپ، دالەل سۇراپ ابىگەرگە سالار. ال مەن عىلىمدا وزگەرمەيتىن، سان عاسىر بويى قاساڭداپ قالعان «اقيقاتتاردان» ءاردايىم دەنەم تۇرشىگەدى دە تۇرادى.

بۇدان ءارى بۇل تۋرالى ايتپاي-اق قويايىن.

قاي جىلى ەكەنى ەسىمدە جوق، ءبىر كىتاپتان مىناداي دەرەك وقىعانىم بار: ايەلدەر ءومىرىنىڭ سوڭعى ساتىندە ەر ادامدارعا قاراعاندا قولىن كوبىرەك سوزادى ەكەن. ولار سوڭعى رەت بىردەڭەنى قارماپ قالعىسى كەلەدى. سول ساتتە ولاردىڭ سويلەۋگە دارمەنى جەتپەي، سوڭعى تىلەگىن قولىمەن بىلدىرەدى. ويتكەنى قول – ايەلدىڭ ءومىر بويى ەڭ كوپ سويلەگەن، ەڭ كوپ ارەكەت ەتكەن مۇشەسى. ايەلدەر سوڭعى قۇشتارلىعىن دا قولىنا امانات ەتەدى.

بۇنداي كۇي ءدال قازىر مەنىڭ ءوز باسىمدا كەزدەسەدى. قولىممەن جازامىن، كىر جۋامىن، توسەك سالامىن، كوكونىس تۋرايمىن، تۇشپارا تۇيەمىن، تاعام تۇزدايمىن، دارەتحانا تازالايمىن. ەگەر مەن بىرەۋدى سۇيسەم، قولىمدى ونىڭ شاشىنا تيگىزىپ، ءار تالىن ەپپەن سيپار ەدىم. ەگەر ءومىرىمنىڭ سوڭىندا كوپتەگەن ايەلدەر سياقتى ءالسىز قولىمدى قارماۋ باقىتى بۇيىرسا، سول شاقتا مەنىڭ كارىلىكتەن قاۋساپ، قالتىراپ قالعان قولىم جانىمنان ارتىق سۇيگەن ادامىمنىڭ قولىن ۇستاپ ۇلگەرسە ەكەن دەگەن تىلەگىم بار.

قىتاي تىلىنەن اۋدارعان دۇيسەنالى الىماقىن

Abai.kz