ماريەلا كوردەرو گارسيا – 1985 جىلى تۋعان ۆەنەسۋەلالىق اقىن، اۋدارماشى، زاڭگەر. 2013 جىلى «El cuerpo de la duda»، 2020 جىلى «Transfigurar es un país que amas» جانە 2023 جىلى «La larga noche de las jaurías» دەگەن 3 جىر جيناعى وقىرماندارعا جول تارتقان. كىتاپتارى ءوز ەلىنەن بولەك، اقش-تا جانە يسپانيادا جارىق كورگەن. ماريەلانىڭ جىرلارى حيندي، اعىلشىن، اراب، قىتاي، ورىس، چەح، ەستون، سەرب، وزبەك، رۋمىن، ماكەدون، كارىس، بەنگالي تىلدەرىنە اۋدارىلعان. ول – حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلىپ كەلە جاتقان اقىن. اقش، مەكسيكا، ارگەنتينا، كولۋمبيا، تايۆان ەلدەرىندە وتكەن پوەزيا فەستيۆالدەرىنە قاتىسقان جانە بىرقاتار حالىقارالىق ماراپاتتارعا يە بولعان. قالامگەر يسپانيادا شىعاتىن «Poémame» پوەزيا جۋرنالىنىڭ «ۆەنەسۋەلا پوەزياسى» جانە «الەم پوەزياسى» ايدارلارىن جۇرگىزەدى.

– قۇرمەتتى ماريەلا، ءسىزدىڭ «العاشقى» («The first») دەگەن ولەڭىڭىز بار. سوندا «مەن بۇكىل الەممىن ءارى ەشكىم دە ەمەسپىن» (جولما-جول اۋدارما – ا. ف.) دەپ جىرلايسىز. مۇنداي قاراما-قايشىلىقتى وقىرماننىڭ قالاي تۇسىنگەنى ءجون؟

– بۇل تارماقتاردا ايەل تۋرالى ايتقان ەدىم. ويتكەنى، ايەل كەي جەرلەردە انا، جار، قارىنداس، اپكە نەمەسە قىز رەتىندە باعالانادى. ال كەيبىرەۋلەر ءۇشىن ايەلدىڭ ەشقانداي قادىرى جوق. ولەڭدەرىمدە، ءوزىڭىز ايتقانداي، قاراما-قايشىلىق نەمەسە كوپماعىنالىلىق ءجيى كەزدەسەدى. مەنىڭشە جالپى، پوەزيانى ءتۇسىندىرۋدىڭ قاجەتى جوق. وقىرمان ءوزى سەزىنگەنىنە قاراي قابىلداۋى ءتيىس. اركىم ولەڭدى وزىنشە سەزىنىپ، وزىنشە تۇيسىنەدى.

– تاعى ءبىر جىرىڭىزدا «كەيدە كولمىن، كەيدە ءشولمىن» (جولما-جول اۋدارما – ا. ف.) دەيسىز. مۇندا دا قاراما-قايشىلىق بار ەكەن...

– ءيا، جوعارىدا ايتقانىمداي، ولەڭدەرىمە ءبىر-بىرىمەن قابىسپايتىن ەكى ءتۇرلى وي سىيدىرۋعا تىرىسامىن. سەبەبى عالامشاردىڭ قوس ءپوليۋسى سياقتى ءار نارسەنىڭ دە ەكى جاعى بولادى. سونىمەن قاتار، كەز-كەلگەن جاراتىلىس كۇن مەن ءتۇن سياقتى اۋىسىپ وتىرادى. ادام دا – سونداي قۇبىلمالى تىرشىلىك يەسى. ال جوعارىداعى جىردا ايتقىم كەلگەنى – كەيدە كولدى قالاساق، كەيدە ءشولدى ىزدەيمىز. ەشتەڭە دە ماڭگى ەمەس. ادام دا ءجۇز قۇبىلىپ، مىڭ وزگەرەدى. ءتىپتى، ويلارىڭىز دا وزگەرۋى مۇمكىن. وزگەرىس – ءتىرى جانعا ءتان نارسە.

– مەنىڭ بىلۋىمشە، ءجاسوسپىرىم كەزىڭىزدە اكەڭىز قايتىس بولىپتى. جانى ءجانناتتا بولعاي. بۇرىن بەرگەن سۇحباتتارىڭىزدا بۇل قايعىلى جاعداي ءسىزدىڭ پوەزياعا كەلۋىڭىزگە تۇرتكى بولعانىن ايتقان ەكەنسىز...

– ءامين، ايتقانىڭىز كەلسىن. ءيا، اكەمنەن ەرتە ايرىلدىم. اكەم وتە ەڭبەكقور، ادال، جان دۇنيەسى اسىل قاسيەتتەرگە باي ىزگى جان ەدى. مەنى قاتتى جاقسى كوردى، ءاردايىم قامقور بولىپ جۇرەتىن. اسقار تاۋىمنىڭ قازاسى جان-دۇنيەمدى استاڭ-كەستەڭ ەتتى. جانىمنىڭ اۋىرعانىنان ومىرگە دەگەن كوزقاراسىم، تانىمىم، سەزىمىم تۇبەگەيلى وزگەردى. اكەم قايتىس بولعان سوڭ، ولەڭ جازا باستادىم دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنى، ول بار كەزدە دە بالاڭ شۋماقتاردى داپتەرىمە ءتۇرتىپ، جازىپ جۇرەتىنمىن. بىراق اكەمنەن ايرىلىپ، قايعىرىپ جۇرگەندە، جازۋ مەنىڭ جان داۋاما اينالدى. ول ماعان 4 جاسىمدا جازۋدى ۇيرەتكەن بولاتىن. سودان كەيىن قولىما تۇسكەن كىتاپتاردى وقي بەردىم. ءسويتىپ، پوەزيانى «سىمىرۋگە» كىرىستىم. بىرتە-بىرتە ىشكى سەزىمدەرىم ولەڭ تۇرىندە قۇيىلىپ تۇسەتىنىن بايقاپ، ءوزىم دە جىر جازا باستادىم. مىنە، ادەبيەتكە قادامىم وسىلاي باستالعان ەدى.

– بويجەتكەن شاعىڭىزدان ءبىر ۇزىك سىر شەرتتىڭىز. ءومىربايانىڭىزدى تولىعىراق ايتىپ بەرسەڭىز. 

– مەنىڭ اتا-انام – حۋان ميگەل كوردەرو ورتيز جانە مەرسەدەس گارسيا. ەكەۋى دە ساۋدامەن اينالىستى. ۆەنەسۋەلانىڭ كارابوبو شتاتىنداعى بەلەن قالاسىندا تۋدىم. وسى شتاتتىڭ استاناسى ءارى ءوندىرىس ولكەسى ۆالەنسيا شاھارىندا مەكتەپتە وقىدىم. زاڭ ماماندىعى بويىنشا جوعارى ءبىلىم الدىم. ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ جۇرگەندە، اعىلشىن جانە فرانتسۋز تىلدەرىن دە مەڭگەرىپ الدىم. قازىر زاڭگەر جانە ادەبي اۋدارماشى بولىپ جۇمىس ىستەيمىن. جالپى، يسپانشادان بولەك، اعىلشىن، فرانتسۋز تىلدەرىندە ەركىن سويلەيمىن جانە يتاليا، پورتۋگال تىلدەرىندە وقي الامىن.

– ءبىر سۇحباتىڭىزدا «جازۋ – ازاپتى ۇدەرىس. ول – كاتارسيستىڭ ءبىر ءتۇرى» – دەپسىز. ولەڭ جازۋ جانىڭىزدى اۋىرتسا، پوەزيانى قويۋ ويىڭىزدا جوق پا؟

– ءومىر تەك جاقسىلىق پەن قۋانىشتان تۇرمايدى. عۇمىردىڭ اششى-ءتاتتىسى قاتار جۇرەدى. قيىندىق كورسەم، ازاپ شەكسەم، ءومىردى تاستاپ كەتىپ قالمايمىن عوي. ياعني، سىناققا بولا، ءولىپ قالمايمىن. پوەزيادا دا سولاي. ونەردىڭ ازابىنا دا شىداۋ كەرەك. پوەزيا مەنىڭ جانىمدى اۋىرتپايدى، ءوزىمنىڭ جانە وزگەلەردىڭ ىشكى جان كۇيزەلىسىن اقتارۋعا كومەكتەسەدى. جازۋ ۇدەرىسىنىڭ ازاپتى بولاتىن سەبەبى – ولەڭگە ءوزىڭنىڭ جانە وزگەلەردىڭ مۇڭ-شەرىن تامىزاسىڭ. ازىرشە جازۋدى توقتاتاتىن نيەتىم جوق.

– ءسىز ءۇشىن پوەزيا دەگەن نە؟

– پوەزيا مەن ءۇشىن – ەشقاشان قانبايتىن ءشول، ەشقاشان باسىلمايتىن اڭسار. قانشا ولەڭ جازسام دا، ءالى جازىلماعان ءبىر جىرىم، ايتىلماعان ءبىر سىرىم بارداي سەزىنەمىن دە تۇرامىن.

– اقىندىعىڭىزدان بولەك، اۋدارماشىلىعىڭىز دا بار. تارجىمەنىڭ ماڭىزىنا توقتالساڭىز.

– بۇگىنگى جاھاندانۋ زامانىندا اۋدارما – حالىقتاردىڭ اراسىندا مادەني بايلانىس ورناتاتىن باستى قۇرال. تارجىمە ءتۇرلى ۇلتتارعا ءبىرىن-ءبىرى تانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى جانە مادەنيەتتى بايىتادى. اۋدارمانىڭ ارقاسىندا وزگە جۇرتتاردىڭ رۋحاني الەمىنە ساياحاتتاي الامىز جانە مادەني قازىنامىزدى مولايتامىز. ءوز باسىم الەمنىڭ ءار پۇشپاعىنداعى اقىنداردىڭ كىتاپتارى مەن انتولوگيالاردى اعىلشىن جانە فرانتسۋز تىلدەرىنەن يسپانشاعا تارجىمەلەدىم. جالپى، ونعا جۋىق جيناقتى اۋدارىپپىن. بۇل سالادا ەڭبەكتەنۋدى ءالى دە جالعاستىرا بەرەمىن.

– ادامزاتتىڭ قاتەلىگى نە دەپ ويلايسىز؟ 

– وتباسى قۇندىلىقتارى قۇلدىرادى، تۋىستاردىڭ اراسى الىستاپ كەتتى. جەر-جەردە قان توگىلىپ، سوعىستار بولىپ جاتىر. اۆتوريتاريزم، جەمقورلىق، عالامشارىمىزدىڭ لاستانۋى... مەنى تولعاندىراتىن، الاڭداتاتىن ماسەلەلەر كوپ. جارقىن بولاشاقتىڭ ەلەسى دە كورىنبەيدى. بىراق ۇمىتسىزدىككە سالىنبايمىن. ادامزاتقا تيگىزەتىن تيتتەي ۇلەسىم – جوعارىدا اتالعان جاماندىقتار مەن كەلەڭسىزدىكتەرگە اتسالىسپاي، اۋلاق جۇرەمىن.

– سۇيىكتى قالامگەرلەرىڭىز كىمدەر؟

– ءسۇيىپ وقيتىن اقىندارىم كوپ. ايتسە دە، امەريكالىق ەميلي ديكينسون (1830-1886) مەن ەستونيالىق يۋحان ءليۆتىڭ (1864-1913) پوەزياسى جانىما ەرەكشە جاقىن. ولار از سوزگە كوپ ماعىنا سىيعىزادى. سونىمەن قاتار، سۇيىكتى اقىندارىم رەتىندە الەحاندرا پيزارنيك، يورگوس سەفەريس، ۆلاديمير حولان، فريدريح گيولدەرلين، مارينا تسۆەتاەۆالاردى ايرىقشا اتاپ وتكەنىم ابزال.

– ال ءسىزدىڭ ەلىڭىزدە مىقتى قالامگەرلەر كىمدەر؟

– ۆەنەسۋەلا – ۇلى اقىندار ەلى. قازىرگى كوزى ءتىرى جازۋشىلاردىڭ ىشىندەگى اسا كورنەكتىسى – رافاەل كادەاس. ول 2023 جىلى يسپانيا تاعايىندايتىن سەرۆانتەس سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى. سونىمەن بىرگە، ماعان سانچەس پەلاەستىڭ (1922-2003) ولەڭدەرى ۇنايدى. «Elena y los elementos» (1951) جانە «Animal de costumbre» (1959) دەگەن جىر جيناقتارىنان كەرەمەت اسەرلەندىم. ول – ليريكانى جاڭا قىرىنان جىرلاعان ادام.

– وقىرماندارىمىزعا قانداي تىلەك ايتاسىز؟

–  مەنىڭ شىعارماشىلىعىما قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، وسىنداي سۇحبات ۇيىمداستىرعانىڭىز ءۇشىن العىس ايتامىن. ۋاقىت ءبولىپ، مەنىڭ وي-پىكىرلەرىمدى وقىپ-شىققان وقىرماندارعا دا ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. جۋرنالعا جانە ءار وقىرمانعا ساتتىلىك تىلەيمىن! جاقسى كىتاپتار وقىپ، رۋحاني ءلاززات الا بەرىڭىزدەر!

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت! 

سۇحباتتاسقان الپامىس فايزوللا

Abai.kz