..(وزان ەسسە)

گيتارانىڭ قىر-سىڭى

قوڭىر دالانىڭ قوڭىر اۋەنى – گيتارانىڭ التى ىشەگىندە ءھام ورىنداۋشىنىڭ الپىس ەكى تامىرىندا بوزدايتىن قۇدىرەتتى اۋەن. ۆاسيلي گريگورەۆيچ پەروۆ (1834-1882) دەگەن ەسىمدى ورىستىڭ كەرەمەت كەسپىرشىسىنىڭ – «گيتاريست-بوبىل» دەگەن مايلى بوياۋ مەن تارعىل كەنەپتەگى كەرىم سۇگىرەتى بار. سۇگىرەتتىڭ ءوزى سويلەپ تۇرعانداي تاڭعاجايىپ بەينە-كەيىپ! ناعىز تالانتتىڭ كەيىپى، اۋماعان.

وسى بەينەدەن مۇلدەمگە بەكزات گيتارشى دوسىم نۇرلان ونەربايدى كورەمىن!؟

التى ىشەكتەن شىققان الامان سيقىرلى ءدۇرياتتى بوزقۋ سۇڭقىل التى قۇرلىق، جەتى ءوڭىر، سەگىز تۇستىكتىڭ ءۇن ءتىلى كوكتەيدى. گيتارا دەگەن اسپاندا ۇشقان التى قازدىڭ قاڭقىلىن ايدىنداي شايقاپ، ايناداي قايتالاپ جاڭعىرتاتىن ساز اسپابى. حوش، قۇدىرەتي ءبىر داۋىردەگى كونە بابىلدىق، كونە گرەكتىك. ەجەلگى ۇرىمدىق، نەمەسە ۇندىقىتايلىق ءتىپتى باعزى مىسىرلىقتار ۇسىنعان ۇيلەسىمدى سىرلى اۋەزدىڭ شىتىرا (سيترا) شەرتەرى وسى. بەرتىندەگى سازدى تاۋىريھاتتىڭ ەۋروتۇبتىك ونەردىڭ «جىنى قونعان» زامانداعى ەرەن-ەرەن زەرگەرلەر مەن (XV ع. XVI ع.) مەسەكەرلەرى بىرلەسىپ گيتارالاردى ونەر ومىرگە بەرگەن. وسىنداي بيىككە شاپشىپ، تەرەڭ شۇڭەتكە سۇڭگىگەن ۇيەڭكى تامىرلاس تروپيكتىك ءوسىم پاليماۋەسىنەن جاسالىپ بۇگىنگە شەيىن جالعانعان ھاسپاپ. ول شەرتەرمەندەر دۇنيەگە زەرلەپ بەرگەن ىم-دىڭعىر وسى كۇنگى كۇمبىر دە شىڭگىر – قيتارا. ىشپاقانداردىڭ ىشقۇسالاۋ اۋەزشىلەرى وسى داڭعىرا سۇڭدى اعاشپەن قايتا داۋىرلەۋ تۇسىندا قاتتى دۋمانداتقان عوي. بۇل قيتارا – قۇبىلىسى سان عاسىرلىق جاستاعى homo sapiens ادامىمەن شامالاس مۇمكن...

قيتارانىڭ اۋەزىنە جەتپىسىنشى ءھام سەكسەنىنشى جىلدارداعى ۇلت رۋھىنا شولىركەگەن جاستار ولەرمەن مەجنۇندەي عاشىق بولعان. ول كەزدەگى بار قايران قازاقتىڭ بۇتكىل جاستارىن تەك قانا – «دوسمۇقاسان» توبىنىڭ بەيعايىپ وزاندى جانايقايى وياتقان-دى. ونىڭ ورنى ارينە بولەك لەپە، وراسانعايعىلى ءتىرى سازدى اۋەزدىڭ كوزى.

قوڭىر دالانىڭ قوڭىر ءۇنى

دالانىڭ بوزتورعايىنىڭ سۇلەي ءۇنىن شاربى بۇلتارعا وراپ الىپ جەتەتىن قوڭىرقازدىڭ قاڭقىلىنداي ءبىر عاجاپ ءۇن الىستان ەستىلگەن. سونداعى ءبىر ءسات، ءتاتتى مەزەتتە: ءداستۇرلى اۋەزدىڭ تۇپ-تۇنىق تۇما سارىنى، وتتاي ىستىق، وقتاي ءتۇزۋ ءسان سيپاتتى داۋىسى، ليريكالىق، كوركەم ورنەكتى مۋزا اۋەنى، دە اۋەدەن ءمولدىر تامشىلاعانداي تۇسكەندەي ءبىرتۇرلى اسەر ەتكەنى بار. ويپىراي دەگەن: «ۇكىلى كامشات»، «بەۋ، ايداي»، «ءبىر بيداي-ارپا»، «دۋداراي» اندەرىن قيتارامەن كوكتەگەن قياق مۇرتتى سىمباتتى جىگىتتىڭ بايىرعى ءۇنى ەرەكشە. ۇزاقى جاقتىڭ ۇشقىنىن شاشقان وسىناۋ ۇشقاتتى، توبىلعىلى، بۇيىرعىندى تۇزەمدىك كەڭىستە وسكەن وتكەن زاماتتىڭ ۋىسىنداعى وزىنشە بۇلقىنعان بۇلا تالانت نۇرلان ءالتايۇلى ونەرباي. مايساڭدى سامالدى جازعىتۇرىمعى ءاز ماۋسىمنىڭ جۋسان ءيىسى سىڭگەن – «اۋىلىم» جانە ىشكى مازمۇنىمەن تۋرا سايكەسكەن دالا ساعىنىشى بىزگە – «ساعىنىش» تۇرەنىمەن جەتكەن-ءدى.

سۇلۋ ساز

ءاننىڭ ىشكى ءۇيىرىمدى جۇيەسىنىڭ ءوزى بەيكەيىپ ابستراكتلى كورىنىسى نەمەسە جاندۇنيەڭدى شۋاققا بولەيتىن شۇڭەتتى يدەال ىرعاعى كەلە بەرەتىن. قازاق دەگەن ۇلتتىڭ كوشپەندى عۇمىرىنىڭ ءمور-تاڭباسى سىقىلدى قاباعات قايىرىم ياكي «قاراعىم-اي» اۋەنى قانداي!؟ ول، سۇلۋلىق عارىشتىڭ ءۇنى... جەردەن كەتكەن زىمىراندا سىڭسىعان ءزاۋزاتتى ريا-اي! ءتىپتى تومەننەن جوعارى زاۋلاپ، كۇڭگىرتتەن ايشىققا، شەكتەۋلى سانادان كەڭىستىككە قاراي شىرقالعاندا ءسوز ىشىندەگى تىڭ جۇمباق، بۇكىل ءتىنى بىتەۋلەنگەن تەرەڭىندەگى التىن بىلگە مانىنە بايلانىپ، ءتىپتى ەشقاشان قۇلىپى اشىلمايتىن ءتىرى جۇماقى جۇمباققا دا تىرەلەتىنسىڭ. مىنەكي بۇل دا الگى ءدىل (mindset) كيەنىڭ ءسۇڭى. بار قازاقتىڭ جانى (تۇرسىنجان شاپاي) مۇڭى، سىر، سىپاتى تابىلا كەتەتىن-ءدى بۇدان بۇرىنادا. ءان قۇدىرەتىمەن ءتول زەردەسىن ىزدەگەن تۇماندى كوزىڭدى اشۋدىڭ ءوزى: كوشپەلى جۇرتتان ۇلاعاتتالعان كوشپەلى ساعىمدى ۇعىم حاھ. ونەربايدىڭ بالاسىنىڭ ونەردەگى ورەسىنىڭ شىم ءورىمى، شىن بولمىسى ءدال وسىندا. ونىڭ كومەيىندەگى ەجەلگى ەلەس ەن دالادا ساعىم جولاعىنداي «جوسىعان ەلىكتەردەي» ءورىمدى كورىك. ارۋدىڭ ايدىن قاراشىعى مەن قوس سالالى بۇرىمىن، سان اشالى نازىك ءۇنىن: ونەرشى دوسىم ءوز ساۋساقتارىنىڭ ۇشىنداعى كۇمبىرلەگەن وڭگە ساز لادى ارقىلى – ءار تىڭدارماننىڭ جان جۇيەسىنىڭ بىرەگەي «كۆينتا» كىلتىن – سولعا، ەكىنشىسىن – وڭعا بۇرايدى دەيىك. شاشاۋسىز. دومبىرانىڭ تەرىس بۇراۋىنان جۇققان باياعى ۇدەرىس ونىڭ قيتاراسىنان وزان كوتەرەتىنى دە وڭگە اڭگىمە.

قارا ولەڭ، دارا اۋەن

وعان ءتاڭىردىڭ بەرگەنى: اۋەن مەن قارا ءسوزدىڭ كەستەسىن ورنەكتەۋ باقىتى ءھام ۋاقىتى بولسا كەرەك. انا ءتىلىنىڭ قۇدىرەتىن ءان مەن دە قارا سوزبەن دە ساقتاپ قالۋدىڭ قادامىمەن ول العا باستى. ءسوز عايىبى ءھام قۇدىرەتى، كيەسى، ءمان-ماعىناسى، نەتۇرلى جاۋھەرلەرىن تاڭداپ دالا تىلىمەن – «ساندۋعاش» سازىنىڭ سايراۋىمەن ساۋمال نىلدەپ، كىلەگەيلەپ، ءارى كەستەلەۋ ھادالياتى تەك وسى نۇرلان قاتارلى دوستىڭ ماڭدايىنا جازىلعان جازۋ سەكىلدى. ول وسى جولدا شىن اشىلدى، دۇركىن-دۇركىن شىڭالدى، نەشە قايتا قاتاڭ تاڭداۋلى سىن-سىناقتاردان ءوتتى. اق قارلى قۇزاردان اققان اقپارلى ءسوڭ-باستاۋداي تابيعي سارىنى ەجەلگى ءتاڭىري ۇدەمەن ۇيلەسىپ: كوركەم ورىلگەن ءپىشىمدى، پەرۋەي جىرشى، قيتارشى، سوزگەر داڭعىل (ديكتور) ول.

كوشپەندى وركەنيەتتىڭ قازاقى سانا قۇلىقىنا وتە سىڭگەن بوزوركەش بەيسارىن، بوتانىڭ بوزداۋى، جەلىدەگى جەل كەكىل قۇلىن كىسىنەۋى، شاربى بۇلتقا ىلىنگەن جىرشى بوزتورعايدىڭ ساعىم جامىلعان ءتۇرلى شىرىلى، تاۋ مەن تۇمانىڭ ەڭ كەرىم ۇندەرىن بەۋ جۇرەگىنە ۇيالاتقان تالانت نۇرلان ونەرباي جالپى قازاققا ورتاق سوم تۇلعا. جاسقا – شابىت، جاسامىسقا شادىمان ءان شۋاعىن سىيلاعان، جانىنا ءال قۋات بەرگەن: ارقانىڭ اردابەگى، سارى دالانىڭ داڭعايىر ۇلانىمەن ەتەنە تانىس، ەرتەدەن بەرى سىرلاس تا تىلەكشىمىز. ول شىرقاعان اۋەن ۇلتتىڭ وي جيەگىندەگى وزاننىڭ ءبىر ۇلگىسى.

ەستەگى ەستەلىكتەر ەمىسى

سوناۋ توقسانىنشى جىلدار باسى (1992) ەدى. موڭعوليانىڭ بايان-ولگي ايماعىنا قوڭىر گيتاراسىن كوتەرگەن ءبىر قوڭىر: «جاياۋ سەرى» نۇرلاننىڭ بارعانى... سول تۇستاعى ايماقتىق جاستار وداعىن باسقارعان امانتاي ءالحان دوستىڭ ۇشبۋ شاقىرۋىمەن. قىس ايىنىڭ باسى، اڭىراعان ايازدى جەلدىنىڭ ەڭ سوڭعى اياعى-تىن. جۇرتتى جاپپاي جالماي باستاعان تاپشىلىق، ۇيالاس توپتىڭ بولتىرىكتەرى قاتەرلى اپاندا ءوسىپ-ءورۋى، قۇلدىراعان توبىردىڭ جاداۋراعان جاي-كۇيى، جابايى كاپيتاليزمنىڭ جارقالى جۇعىمى ۇشى-قيىرسىز نارىقتىڭ، باعىڭ مەن سورىڭدى سوقىر تيىن سارىقۇلاق سوماعا ايىرباستاپ، بايلاپ، شاندىعان قارا بازاردىڭ باستالعان شاعى. تايكەشكەن مەن تاشانتادان تام-تۇمداپ كەلەتىن تاشانتيننىڭ ساناعا ەمەس جانقالتاعا ۇيالاي جونەلگەن كەسەلدى كەزەڭى... سول كەزدە ءسال جابىرقاڭقى اۋىل باسىنا كەلىپ ءان شىرقاعان ۋا، ۇلۇع داۋىستى – جاس قازاقتىڭ جانىمىزدا ءبىر اۋىق بولعانى دا قىزىق-تى... ۋاقىت وتكەن سايىن جاقىنداسا بەردىك. ايتەۋىر ناقتى مۇددەلى ىستەرمەن ەمەس ارىپتەستىكتەن مۇلدەم تىس تەك جاناشىر سىيلاستىقپەن. از دا بولسا كوپ دەمەۋ بولدى نۇر-ەكەڭ. بۇدان كەيىن دە بايان-ولگيدەگى قازاق راديوحابارىنا تيگىزگەن اعايىندىق قولعابىسى ءوز الدىنا ءبىر حيكايات. ول تۋرالى ارينە: جۋىرماڭدا بەلگىلەيتىن بولۋى مۇمكىن بايان-ولگي راديوحابارىنىڭ مەرەكەلى مەرەيى قارساڭىندا ءجونى كەلسە ايتا جاتارمىز دا.

ءان قاناتىنداعى مۋزا

قوپ-قوڭىر اۋەننىڭ اعىسىندا سەللكەۋسىز سەلەۋدەي ءوسپىرىم ءانشى جاستار ءوسىپ-ءونىپ كەلەدى. كوشپەلى ناۋاتتىق داۋىردەن بەرى كەلگەن ءارى جۇرەككە جازىلعان سۇگىرەتتى سولار وڭدەمەك كەرەك. تىلسىم الەتتىڭ ادەمى ءساتتى – ىڭىلدا عانا ەكەن! قىپشاقتىڭ جۇماقى دالاسىندا تالاي تاعدىرمەن بىرگە تاسىنعان ىشكى قۋاتتىڭ ءورىسى دە – قازاقتىڭ قارا دا دارا پايىمى دا وسى اۋەندەردەن. كەشە ماشينەدە نۇرلاندى تىڭداپ كەلە جاتىرمىز. كوز الدىڭنان كولبەگەن سايىن ساعىمدى دالا تولقىنى جوسىپ، كوشىپ بارادى. قوبىزدىڭ قوڭىر داۋىسى كومەيىندە بوتالاعان دىبىس پەن اڭعىرالى ادىرلاردا مۇنارتقان جاياۋ شۋاقتىڭ ءوڭى مەن ءتۇر-ءتۇسىن تۇگەل كورگەندەي بولامىز. تۇيە جۇزگەن تۇزەمنىڭ جولىنداعى وتكەن، وشكەن، وشكىن قۇبىلىستاردىڭ ءوز كەۋدەڭدە تۇلەپ جاندانۋى قانداي عاجاپ! اي شۋاعىنا اۋناپ الىپ اسپاندا ارىنداعان اق جالدى ارعىماق جىلقى بۇلتتارعا قارايمىز... تاعى دا مۋزا ونەرگە دەگەن سەزىممەن...

&

باس قالانىڭ تاياۋ شەتىندەگى تارلان قامىستاردىڭ باسىنا تۇنەگەن جۇلدىزداي بىلتە-شىراقتاردىڭ اراسىندا باياعى نۇرلان ونەرباي دوسىم ايتاتىن – «اۋىلىم» ءانى اڭىراپ كەلە جاتقانداي! جايقىن اعاشتاردىڭ اياعىنا ورالعان كوك شالعان مەن قۇستىڭ اق مامىعىنداي ماقتاي ۇلپا قىپىقتاردىڭ اراسىندا قايران قازاقتىڭ ۇلپا جۇمساق وسيەتى، ۇلاعاتتى مەيىرى، مىنەزى، اناڭنىڭ سەنىڭ ەرەكە قىڭىرلىعىڭدى كوز جاسىنىڭ ايالى ساياسىمەن كەشۋى باعزى – «اناشىم» اۋەزىنەن انىق سەزىلەدى... انا ءتاڭىرىڭ!!! دالا داڭعىلىمەن اعىزىپ كەلەمىز... قۇدىرەت! اسپاندا قوس اققۋ ءجۇزىپ بارادى؟! ماشينە كۇيساندىعىنان – «اققۋىم»-دى ىزدەيمىز!

سۇراعان راحمەتۇلى اقىن

اbai.kz