الماتى - ميلليونداردىڭ الىپ ءۇيى. قالا تورىندە ءتۇرلى ۇلت پەن ۇلىستىڭ وكىلدەرى تىزە قوسىپ، بەيبىت تىرشىلىك كەشۋدە. ءار كوشەسىندە تاريح پەن تاعىلىمنىڭ ءىزى سايراپ جاتىر. بۇل - بىرلىگى جاراسقان ەلدىڭ ايناسى، كوركەم جاراسىممەن ۇندەسكەن شاھاردىڭ شىنايى كەلبەتى.

بۇگىندە الماتى - تەك ەكونوميكالىق ەمەس، مادەني - گۋمانيتارلىق ءومىردىڭ دە جۇرەگى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مەن جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ جۇيەلى جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا قالادا ەتنوسارالىق كەلىسىم جوعارى دەڭگەيدە ساقتالىپ كەلەدى. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، قازىرگى تاڭدا الماتى قالاسىنىڭ جالپى حالقى - 2 292 055 ادام. ونىڭ ىشىندە:

قازاقتار – 1 471 393 ادام (64,2%)

ورىستار – 429 898 ادام (18,7%)

ۇيعىرلار – 122 390 ادام (5,3%)

كورەيلەر – 39 211 ادام (1,7%)

تاتارلار – 31 435 ادام (1,4%)

باسقا دا ەتنوستاردىڭ ۇلەسى – شامامەن 2%

وسى سان الۋان ەتنوستاردىڭ تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن قالانىڭ ءار اۋدانىنان بايقاۋعا بولادى. ماسەلەن، ناۋرىزباي اۋدانىندا 23 562 ۇيعىر، اۋەزوۆ اۋدانىندا 21 712 دۇنگەن، ال المالى اۋدانىندا 1 914 باسقا ۇلت وكىلى تۇرادى. بۇل دەرەكتەر – ەتنوستاردىڭ شوعىرلانا وتىرىپ، ءوزارا دوستىق پەن تۇسىنىستىكتى كۇندەلىكتى ومىردە جۇزەگە اسىرىپ وتىرعانىنىڭ دالەلى.

وسى ورايدا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مۇشەلەرىنىڭ پىكىرىن بىلگەن بولاتىنبىز:

سۋرەت: قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنەن الىندى.

رۋستام قايرىەۆ - قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى، "قازاقستاننىڭ ۇيعىر جاستارى وداعى"رقب توراعاسى.

-ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، قازاقستانداعى بىرلىك پەن تۇراقتىلىق مودەلى باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا قانشالىقتى ءتيىمدى؟

- قازاقستانداعى جالپىۇلتتىق بىرلىكتى نىعايتۋ تاجىريبەسىن كوپتەگەن ەلدەر زەرتتەپ جاتقانىن ەسكەرسەك، بۇل مودەلدىڭ تيىمدىلىگى جوعارى دەڭگەيدە دەپ نىق ايتۋعا بولادى. كەشەگى كۇنى عانا مەن فرانتسيادان ورالدىم، ول جاققا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ دەلەگاتسياسى قۇرامىندا باردىم. ساپار اياسىندا، پاريج قالاسىنداعى يۋنەسكو-نىڭ شتاب-پاتەرىندە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 30 جىلدىعىنا وراي ەلىمىزدىڭ مودەلى مەن “اسسامبلەيا جاستارى” جاستار قاناتىنىڭ جالپىۇلتتىق بىرلىكتى، ۇلتارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋ جولىنداعى قىزمەتىنە ارنالعان ارنايى تانىستىرىلىم ءوتتى.

اتالعان شاراعا يۋنەسكو-عا مۇشە 50-دەن استام ەلدىڭ تۇراقتى وكىلدىكتەرىنىڭ ديپلوماتتارى قاتىستى. شەتەلدىك ارىپتەستەرىمىزگە ءبىز ەڭ الدىمەن اسسامبلەيانىڭ ءرولى، ونىڭ كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسى، اسسامبلەيا اتىنان پارلامەنتتە قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن دەپۋتاتتاردىڭ جۇمىسى، ەلىمىزدەگى 1 000-نان استام ەتنومادەني بىرلەستىكتەر، 4 500-دەن اسا قوعامدىق قۇرىلىمدار جانە بارلىق وڭىرلەردە جۇمىس ىستەيتىن 32 دوستىق ءۇيى تۋرالى تولىق اقپارات بەردىك.

سونداي-اق، جاستاردىڭ الەۋمەتتىك، شىعارماشىلىق جانە كرەاتيۆتى بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان باستامالاردى دامىتۋدا “اسسامبلەيا جاستارى” رەسپۋبليكالىق جاستار ۇيىمىنىڭ تاجىريبەسى جەكە تانىستىرىلدى. سونىمەن قاتار، «اسسامبلەيا جاستارى» ۇيىمىنىڭ يۋنەسكو-نىڭ عالامدىق جاستار قاۋىمداستىعىنا قوسىلۋى بويىنشا سوڭعى كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلدى.

«اسسامبلەيا جاستارى» - قازاقستاننان اتالعان حالىقارالىق قاۋىمداستىققا رەسمي تۇردە قابىلدانعان العاشقى جاستار ۇيىمى بولماق. مۇنىڭ ءبارى - ءبىزدىڭ جالپىۇلتتىق بىرلىك مودەلىمىزگە دەگەن شىنايى قىزىعۋشىلىقتىڭ دالەلى. سوندىقتان دا بۇل باعىتتاعى سالىستىرۋ ناتيجەسى - ايقىن.

-اسسامبلەيانىڭ الماتى قالاسىنداعى ءرولى ناقتى قانداي جوبالار ارقىلى كورىنىس تابۋدا؟

-بۇگىندە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تەك ءبىر ەتنوس وكىلدەرىنىڭ مادەنيەتىن دامىتۋ سياقتى مىندەتتەرمەن شەكتەلىپ قويمايدى. قازىرگى تاڭدا اسسامبلەيا جالپىۇلتتىق مىندەتتەردى اتقارىپ، اۋقىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدا. مىسالى، بىزدە ءتۇرلى جوبالار بار. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى - قايىرىمدىلىق سالاسىنداعى جەتەكشى ۇيىمداردىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى. بۇل باعىتتا «مەيىرىمدىلىك كەرۋەنى»، «مىنالعىس» جانە باسقا دا كوپتەگەن جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا، ولاردىڭ اياسىندا از قامتىلعان وتباسىلارعا، مۇقتاج جاندارعا كومەك كورسەتىلەدى. بۇل ىستەردىڭ بارلىعى مەملەكەتتىك قارجى ەسەبىنەن ەمەس، اسسامبلەيا مەتسەناتتارىنىڭ، ەتنومادەني بىرلەستىك وكىلدەرىنىڭ قولداۋىمەن اتقارىلادى.

سونداي-اق، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جانىنداعى جاستار ۇيىمىنىڭ كاسىبي باعدار بەرۋ بويىنشا دا جوبالارى بار. مىسالى، «الداعى 5-10-15 جىلدا قازاقستاندا سۇرانىسقا يە 50 ماماندىق» جوباسى اياسىندا ءبىز 8000-نان استام وقۋشىعا كاسىبي باعىت-باعدار بەردىك. بۇل ارقىلى ولار بولاشاقتا قوعامعا قاجەت ماماندىقتاردى دۇرىس تاڭداي الادى.

بۇدان بولەك، ءبىز كرەاتيۆتى يندۋستريانى دامىتۋ بويىنشا دا جوبالار ىسكە اسىرىپ جاتىرمىز. سونىڭ ءبىرى - «قازاقستان جاستارى. كرەاتيۆ ەلشىسى» دەپ اتالاتىن جوبا. بۇل جوبا اياسىندا ءبىز ستۋدەنتتەر مەن بارلىق نيەت بىلدىرۋشىلەرگە كرەاتيۆتى ويلاۋدى دامىتۋ بويىنشا تەگىن ءبىلىم بەرەمىز.

سونداي-اق بىزدە ەكولوگيالىق باستامالار دا بار. مىسالى، «راقمەت، جەرانا»، «راقمەت، تۋعان جەر»، «باتارەيكانى تاپسىر - جەردىڭ ساۋلىعىن ساقتا» سياقتى اكتسيالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل جوبالار باتارەيكالاردى ۋتيليزاتسيالاۋ ماقساتىندا وتكىزىلەدى، ويتكەنى كوشەگە تاستالعان ءبىر عانا باتارەيكا توپىراق پەن سۋعا ۇلكەن زيان كەلتىرەدى.

بىزدە مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا باعىتتالعان جوبالار دا بار. بۇل - ەل پرەزيدەنتى تاراپىنان بىرنەشە رەت ەرەكشە اتاپ وتىلگەن وتە قىزىقتى جوبالار. مىسالى، بۇرىن جۇمىس ىستەگەن «بەرلىك كلۋبى» سياقتى جوبالار جانە باسقا دا كوپتەگەن باستامالار.

سونىمەن قاتار، بىزدە اسكەري-پاتريوتتىق تاربيە باعىتىندا دا جوبالار بار. ءبىزدىڭ «قاسيەت پارەس» جوبامىز اياسىندا ءبىز تاريحي-مادەني مۇرانى جاستار اراسىندا ناسيحاتتاپ كەلەمىز. جالپى العاندا، بىزدە وسىنداي جوبالار بار. ياعني، دۇرىس ءتۇسىنۋىڭىز ءۇشىن ايتا كەتەيىن، قازىرگى تاڭدا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ءوز جۇمىسىن تەك ەتنوس وكىلدەرىمەن عانا شەكتەمەيدى. بۇگىندە اسسامبلەيا بارلىق قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرەدى. ال ءبىز، ياعني اسسامبلەيا جانىنداعى جاستار ورتالىعى، ەلىمىزدىڭ بۇكىل جاستارىن بىرىكتىرۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەيمىز.

سۋرەت: قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنەن الىندى.

اللادين مۇستافاەۆ - ساياساتتانۋشى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى، "BERBANG"قازاقستان كۇردتەرى قاۋىمداستىعىنىڭ ۆيتسە-توراعاسى.

-الماتى قالاسىنداعى ەتنوسارالىق كەلىسىمنىڭ قازىرگى جاعدايىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟

-ءبىز انىق ءتۇسىنۋىمىز كەرەك - الماتى قالاسى ەلدەگى ەڭ كوپۇلتتى قالا بولىپ قالا بەرەدى. بۇل قالادا جۇزدەن استام ەتنوس وكىلدەرى تۇرادى، ءدال وسى الماتى قالاسىندا. جالپى احۋال - بەيبىت دەۋگە بولادى. الماتىداعى ۇلتارالىق كەلىسىمدى بۇگىنگى كۇنى تۇراقتى دەپ سيپاتتاۋعا بولادى، بىراق ول تۇراقتى قولداۋدى قاجەت ەتەدى.

ءيا، ول تۇراقتى قولداۋ مەن قاتىسۋدى قاجەت ەتەدى. جالپى العاندا، ارينە، بەيبىت جانە ءتوزىمدى احۋال ساقتالىپ وتىر. بۇگىنگى كۇنى قازاقستان اۋماعىندا تۇراتىن ەتنوستار مەن مادەنيەتتەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋ جۇيەسى جاقسى جولعا قويىلعان. الايدا تۇراقتىلىق - بۇل ءبىر ورىندا تۇرىپ قالاتىن جاعداي ەمەس، ول ۇنەمى جۇرگىزىلەتىن جۇمىستىڭ ناتيجەسى. ياعني، بۇل باعىتتا تۇراقتى جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇل - قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىسى.

بۇگىنگى تاڭدا ءبىز ءۇشىن ەكسكليۋزيۆتى الەۋمەتتىك جانە مادەني جوبالاردى دامىتۋ ماڭىزدى. بۇل دا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ باعىتىنا كىرەدى. ۇلتارالىق ديالوگ پەن جاستار باستامالارىن قولداۋ - اسا ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. بۇل دا اسسامبلەيانىڭ اتقاراتىن جۇمىستارىنىڭ ءبىرى. اسىرەسە الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن ەلدەگى كوشى-قون ۇدەرىسىنىڭ ءوسۋى جاعدايىندا ىقتيمال تاۋەكەلدەرگە دەر كەزىندە جاۋاپ بەرۋ قاجەت.

ءبىز وسىنىڭ بارىمەن اينالىسىپ كەلەمىز - قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەلەرى. سوندىقتان الماتى بۇگىنگى كۇنى ۇلتارالىق تاتۋلىقتىڭ وڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ وتىر. بىراق بۇل تەپە-تەڭدىكتى نىعايتۋ ءۇشىن قوعام، ەڭ الدىمەن مەملەكەت پەن ەتنومادەني بىرلەستىكتەر بىرلەسە جۇمىس ىستەۋى كەرەك. مۇندا ءبارى ءوزارا بايلانىستى جانە كەشەندى تۇردە جۇزەگە اسىرىلادى.

بۇل تۋرالى، ارينە، كوپ ايتۋعا بولادى. بۇگىندە ءبىز شەتەلدىك ەلدەرگە قانداي ۇلگى كورسەتىپ وتىرعانىمىز جايىندا كوپ ايتۋعا بولادى. ءتىپتى يۋنەسكو ءبىزدى ءوز تاجىريبەمىزبەن بولىسۋگە شاقىرعان بولاتىن - بۇل ءوز الدىنا ۇلكەن كورسەتكىش.

الماتى — قوناقجاي قالا. مۇندا ادامدار ءبىر-ءبىرىن ۇلتىنا قاراماستان جاقسى كورەدى. بۇگىندە ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرى: «ءبىز» — دەيدى، مەيلى ول قازاقتار بولسىن، تۇرىكتەر، كارىستەر، ورىستار نەمەسە باسقا ۇلت وكىلدەرى بولسىن. مىنە، ءدال وسى — ءبىزدىڭ بىرلىگىمىزدىڭ نەگىزى. ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ كۇشى دە - وسىندا.

-الماتى ۇلگىسى قازاقستاننىڭ وزگە ايماقتارىندا قالاي ءتيىمدى قولدانىلۋى مۇمكىن؟ الماتىنى “قازاقستاندىق بىرلىك مودەلىنىڭ وزەگى” دەپ اتاۋعا نەگىز بار ما؟

- ارينە، الماتىنىڭ حالىقارالىق كەلىسىم ۇلگىسى قازاقستاننىڭ باسقا وڭىرلەرىندە دە ءتيىمدى قولدانىلۋى مۇمكىن. جانە ول قازىرگى تاڭدا قولدانىلىپ تا جاتىر. بىرقاتار نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرى بار. بۇل – ينستيتۋتسيونالدىق نەگىز. الماتىدا ەتنومادەني بىرلەستىكتەرمەن جۇمىس ىستەۋ جۇيەسى جاقسى جولعا قويىلعان. دوستىق ۇيلەرى جۇمىس ىستەيدى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى بەلسەندى قىزمەت اتقارۋدا. بۇل تاجىريبەنى، ارينە، كەڭەيتۋگە بولادى، ەگەر كەيبىر وڭىرلەردە مۇنداي جۇيە ءالى بولماسا.

تاعى ءبىر ەرەكشەلىك – بۇل قالالىق ورتا. مەگاپوليس جاعدايىندا مادەنيەتارالىق ديالوگ، ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ، جاستار باستامالارى سياقتى جوبالار تابىستى ىسكە اسىرىلۋدا. بۇل جوبالاردىڭ ءتۇر-ءتۇرىن شاعىن جانە ورتا قالالارعا، اۋىلدىق جەرلەرگە بەيىمدەۋگە بولادى.

سونداي-اق، داعدارىس جاعدايىندا ارەكەت ەتۋ تاجىريبەسى دە بار. الماتىدا شيەلەنىستەردى بەيبىت جولمەن شەشۋ تاجىريبەسى قالىپتاسقان. بۇل – ميگراتسيا، ەكونوميكالىق قيىندىقتار جاعدايىندا دا بايقالدى. مۇنداي تاجىريبە اسىرەسە شەكارالىق جانە الەۋمەتتىك تۇرعىدان وسال وڭىرلەر ءۇشىن اسا قۇندى.

ال ەندى قازاقستاندىق بىرلىك مودەلىنىڭ وزەگى رەتىندەگى الماتىنىڭ مارتەبەسىنە كەلەر بولساق – بۇل نەگىزدەلگەن تۇجىرىم. الماتى تاريحي تۇرعىدان العاندا تەك مادەني جانە ەكونوميكالىق استانا عانا ەمەس، سونداي-اق بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋدىڭ الاڭى. مۇندا حالقى ەڭ كوپ ءارى قۇرامى ەڭ ءارتۇرلى قالا. بۇل قالا بۇكىل ەلگە قولدانىلاتىن ۇلگىلەردىڭ تاجىريبە الاڭى – ينتەگراتسيانىڭ ءساتتى ىسكە اسقان زەرتحاناسى دەسەك تە بولادى. سوندىقتان    الماتىنى قازاقستاندىق بىرلىك مودەلىنىڭ وزەگى دەپ اتاۋ ورىندى ءارى قيسىندى. مۇنى ءاربىر كەزەڭدە ايقىن كورۋگە بولادى.

Abai.kz