بالا كەزىمىزدەن قازاق راديوسىنىڭ اۋە تولقىنىنان توگىلتە ءان سالعان دانەشتەي ءانشىنىڭ ونەرىنە ءتانتى بولىپ وستىك. اكەم جارىقتىق دانەشتىڭ ورىنداۋىنداعى اندەردى اسا ىلتيپاتپەن تىڭدايتىن دا ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ وتىراتىن. جۇرەكتەن شىققان سۇلۋ سەزىم جۇرەكتەردەن ورىن الىپ، جان-دۇنيەسىن تەربەپ، راحاتقا بولەيتىن. اسىرەسە ۇكىلى ىبىرايدىڭ «اڭشىنىڭ ءانى» ءانىن جاقسى كورۋشى ەدى. جالپى دانەش اعانىڭ قاي ءانى بولسا دا سىرلى سەزىمگە تولى، جىلى، قۇلاققا جاعىمدى بولىپ كەلەدى. ءان ايتۋ ءۇشىن دە ۇلكەن جۇرەكتىڭ كەرەگى وسىندايدا بايقالاتىن.

دانەش راقىشەۆ اعامىزدى مەن ءوزىم امىرە قاشاۋباەۆ اتىنداعى ەكىنشى انشىلەر بايقاۋىنىڭ قورتىندى كونتسەرتىندە شىمىلدىق سىرتىندا كوردىم. قۇربىم گۇلمايدان سۇندەتوۆا مەن جاقسى كورەتىن ءانشىم جاقسىلىق مىرقاەۆ سول كونكۋرستا ديپلومانت اتانعان. ءانشى گۇلمايدان اعايمەن مەنى تانىستىردى. قولىن الدىم. جاقىننان ءبىرىنشى جانە سوڭعى كورگەنىم سول ەدى.

قازاق راديوسىندا جيىرما جەتى جىل ەڭبەك ەتىپ، ونىڭ ىشىندە ون سەگىز جىل مۋزىكا رەداكتسياسىندا رەداكتور، اعا رەداكتور، باس رەداكتور، كەيىنگى ون جىلدا التىن قوردا باسشىلىق ەتكەن مەن ءۇشىن ونەر ادامدارىنىڭ ءار ءانى قۇلاقتان كىرىپ، جۇرەكتە ورىن تەپكەن تانىس دۇنيە. ارينە كۇندەلىكتى فونوماتەريالداردى تىڭداپ، اۋە تولقىنىنا كونتسەرت جاساعاندىقتان ءار انگە اناليز جاساپ وتىراسىڭ. قىسقاسى، كىمنىڭ جاقسى، شەبەر ورىندايتىنى، كىمنىڭ جەتكىزبەي ورىنداپ جاتقانى اينا–قاتەسىز كورىنىپ تۇرادى. ەكسپەرت بولىپ الاسىڭ.  مەنىڭ ءوزىم ءار ءانشىنى كۇنىنە ءبىر رەت بەرۋدى قاتاڭ تۇردە جۇمىس ەرەجەمە كىرگىزدىم. ءبىز قاي ءانشىنى دە ادالدىقپەن اۋە تولقىنىنان ناسيحاتتادىق. قۇرمەتپەن قارادىق.

«ادامنىڭ باسى – اللانىڭ دوبى» دەمەكشى، ساياساتتىڭ كەسىرىنەن ەكى مەملەكەتتىڭ دە ىستىق-سۋىعىن كورگەن اعامىز ەلگە جەتكەندە ۇلكەن ساعىنىشىن ارقالاي كەلىپتى. دانەش اعامىزدىڭ ءومىرىن وسى توڭىرەكتەن وربىتسەك.

زامانىمىزدىڭ بۇلبۇل ءانشىسى، ۇلى دالانى انىمەن جاڭعىرتقان دارحان دارىن يەسى تالدىقورعان وبلىسى جاركەنت اۋدانىنا قاراستى تالدى اۋىلىندا 1926 جىلى دۇنيەگە كەلگەن ەكەن. اكەسى راقىش قانايۇلى، اناسى ءتاجىحان جۇرگەن ورتاسىندا اقىندىعىمەن، ايتىساتىن ونەرلەرىمەن كوزگە تۇسكەن شەشەن جاندار ەكەن. دانەشتىڭ ءوز اتى – دانيار بولسا كەرەك، ەركەلەتىپ دانەش دەپ كەتكەن ەكەن. سۋان رۋىنان شىققان تۇلعا.

التى جاسىندا اناسى قايتىس بولىپ، وگەي بولسا دا مەيىرىمدى ايەلدىڭ قولىندا ەركە وسەدى.

1929-1932 جىلدىڭ دۇربەلەڭىندە دانەش راقىشەۆتىڭ اتا-اناسى قىتاي اسىپ، شىعىس تۇركىستانداعى جارسۋ، قاراسۋ باستاۋىش مەكتەبىندە ءۇش كلاسس وقيدى. العاشقى ۇستازى مىرزاحان جاقىبايۇلى. كەيىننەن بۇراتالا اۋدانىنىڭ ءجاڭاشارى اۋىلىنداعى ورتا مەكتەپتى بىتىرەدى. اتاقتى اسەت نايمانباەۆتىڭ شاكىرتتەرى قادىريحان، مامەت، قايىپبەك سىندى انشىلەردەن ءان ۇيرەنەدى.

1946 جىلى شىعىس تۇركىستاننىڭ قۇلجا قالاسىندا «داۋلەت گرۋپپاسى» دەگەن ۇيعىر-قازاق تەاترى قۇرىلادى. وسى تەاترعا «ءبىلىم جۇرتى» اتتى ينستيتۋت دارەجەسىندەگى ءبىلىم ورداسىنىڭ وقىتۋشىسى ءانشى باينازار وستەمىرۇلىنىڭ شاقىرۋىمەن دانەش تەاترعا ورنالاسادى.

1948 جىلى «ىلە قازاق وبلىستىق تەاترى» قايتا قۇرىلىپ، دانەش راقىشەۆ وسى ۇجىمدى باسقارادى. وسى تەاتردا جۇرگەندە 1949 جىلى دانەش ءان جاۋزدى باستادى. قۇرمانبەك تولىباەۆتىڭ ولەڭىنە جازىلعان «ماقتانىشى ەلىمنىڭ»، «شالقى، سايرا»، «شاتتىق تولقىنى» اندەرى سازگەردىڭ تىرناقالدى تۋىندىلارى. ول كەزدە ۇيعىر انشىلەرى بيلەپ ءان ايتاتىن. قازاقتاردىڭ ىشىنەن ءمارۋا قاسىم دەگەن قىز «ماقتانىشى ەلىمنىڭ» ءانىن ۇيرەنىپ، شانحاي، پەكيندە بيلەپ ايتاتىن بولىپتى.

1950 جىلى قازاقستان ونەر جۇلدىزدارى قۇلجاعا گاسترولدىق ساپارمەن كەلەدى. احمەت جۇبانوۆ قۇرمانعازى وركەسترىن باسقارىپ كەلەدى، قۇرامىندا كۇلاش بايسەيىتوۆا، جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، اعايىندى ابدۋلليندەر، عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ، شارا جيەنقۇلوۆا، روزا باعلانوۆا بولادى. ونەر شەبەرلەرىنىڭ ونەرىن كورىپ، دانەش ساعىنىشىن باسقانداي بولادى.

1956 جىلى قىتايعا ءسابيت مۇقانوۆ كەلەدى. دانەشتى ەرتىپ اسەتتىڭ باسىنا بارادى.

1956 جىلدىڭ 9 قىركۇيەگىندە قازاقستانعا ىلە قازاق وبلىستىق ونەر قايراتكەرلەرى قىتايدان قازاقستانعا كەلەدى. ەلگە دەگەن ساعىنىشتا شەك جوق. دەلەگاتسيانى كۇلاش بايسەيىتوۆا قارسى الادى.

قازاقتىڭ اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا وتكەن كونتسەرتتى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى گۇلجيھان عاليەۆا جۇرگىزەدى. كونتسەرتتىڭ سوڭىندا ساحناعا شىققان دانەش راقىشەۆ تولقىپ كەتەدى.

وسى ساپاردا قىرعىز، تاجىك، تۇركىمەن، وزبەك ەلدەرىندە ونەر كورسەتىپ قايتتى. وسى ساپاردان كەيىن احمەت جۇبانوۆ: «دانەش، سەن ەلدە قالمايسىڭ با؟ ساعان ءبىلىم الۋ كەرەك» دەگەن ءسوزى اركەز مازالاپ ءجۇردى. جۇبانوۆ دانەشتىڭ ونەرىن شىن باعالادى.

1957 جىلى قىتايدا «الىپ ادامدار» دەگەن ۇران شىعىپ، ءانشى-كۇيشى، اقىنداردى قۋدالاي باستايدى. قۋعىنعا تۇسەتىنىن سەزىپ، 1959 جىلى دانەش راقىشەۆ تۋعان جەرگە ورالدى. قورعاس شەكاراسىنان ءوتىپ ەلمەن قاۋىشتى. ول كەزدە پانفيلوۆ اۋدانىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى سەيدالىم تانەكەەۆ بولاتىن. سودان كوكتال اۋىلىندا حالىق تەاترىن اشىپ، كەيىن تەاتردى ۇشارالعا اۋىستىرادى.

بىردە دانەش الماتىدا وتەتىن ايتىسقا قاتىسادى. ايتىستىڭ شىمىلدىعىن حالىق اقىنى قالقا جاپسارباەۆ اشادى. ءۇش كۇنگە سوزىلعان جيىندا دانەش راقىشەۆ ءوزىنىڭ «ساياسىندا المانىڭ» ءانىن ورىندايدى. ايتىستى كورىپ وتىرعان مۇحتار اۋەزوۆ دانەشتىڭ انشىلىگىنە ءتانتى بولادى. «سەنىڭ ورنىڭ الماتى. ءوزىم كومەكتەسەم» دەپ ۋادەلەسكەن ەدى، سول جولى ماسكەۋگە كەتىپ قايتىس بولادى.

سول جولى نۇرعيسا تىلەنديەۆپەن دە تانىسقان. نۇرەكەڭ ونى قۇرمانعازى وركەسترىنە شاقىرىپ، بەلگىلى بيبىگۇل تولەگەنوۆامەن بىرگە جەتىسۋ ءوڭىرىن ءان-كۇيگە بولەپ، ونەر كورسەتىپ قايتقان. وسى جىلدارى ابدوللا قىلىشباەۆپەن تانىسىپ، قازاق راديوسىنىڭ التىن قورىنا كوپتەگەن اندەردى جازىپ قالدىرعان. دانەش اكەسى راقىشتىڭ دەنساۋلىعىنا الاڭداپ الماتىدا قالا المادى.

1965-1968 جىلى ۇشارالداعى تەاترعا «حالىق تەاترى» اتاعىن بەردى. ول تەاتردى دانەش 1972 جىلعا دەيىن باسقاردى. وسى جىلدان باستاپ دانەش راقىشەۆ تالدىقورعان وبلىستىق فيلارمونياسىندا جەكە ءانشى بولىپ قىزمەت اتقاردى. 1976 جىلى 50 جاسقا تولۋىنا وراي قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى اتاعىن السا، 1986 جىلى 60 جاسقا تولۋىنا وراي قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى اتاعىنىڭ يەگەرى اتاندى. 1989-1992 جىلدارى تالدىقورعاندا فيلارمونيا جانىنان ءوز مەكتەبىن اشىپ شاكىرت تاربيەلەدى. 1992 جىلدىڭ 6 شىلدەسىندە دۇنيەدەن ءوتتى.

قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى كەنجەبەك كۇمىسبەكوۆ: «عاسىردان عاسىرعا حالىق ءانىن جەتكىزىپ، ارقايسىسى ءوز مەكتەبىن قالىپتاستىرعان اقان سەرى، سەگىز سەرى، ءبىرجان سال، ەستاي، جاياۋ مۇسا، ءمادي سىندى حالىق كومپوزيتورلارى دەسەك، ولاردىڭ اندەرى تاماشا ەتالون جاسادى. مەن جەتىسۋ انشىلىك مەكتەبىن قالىپتاستىرعان دانەش راقىشەۆتىڭ اندەرىنىڭ قۇرىلىمىنا قايران قالامىن. تالانتتىڭ كوزى وسى كىسىنىڭ جۇرەگىنە ۇيالاعان» دەپ ەرەكشە باعا بەرگەن.

شىندىعىندا دا دانەش اندەرى ايتقان سايىن قۇلپىرا تۇسەدى. ول اندەردى ورىنداعان سايىن ادەمىلىك قوسىپ، يىرىمدەرىن قالىڭداتا بەرەدى. ءتىپتى دومبىرا قاعىسىن دا وزگەرتىپ وتىرادى. ءار ايتقان ءانىن كۇش-قۋاتىمەن، تاجىريبەسىمەن اشەكەيلەپ، دامدىلەي تۇسەدى.

جاركەنتتىڭ جاستاردىڭ دەنى قولىنا دومبىرا ۇستاسا دانەش بولىپ شىرقاعىسى كەلەدى. ويتكەنى ولار بالا كەزدەن دانەش اندەرىن قۇلاعىنا قۇيىپ، جۇرەگىنە وتكىزە بىلگەن قۇيماقۇلاق دارىندى بالالار.

دانەش شاكىرتتەرى دەپ قاجىبەك بەكبوسىنوۆ، جاقسىلىق مىرقاەۆ، ۋاقاپ ساعىمبەكوۆ، مىرزاحمەت مۇقامانوۆ، ابىلايحان قارمىسوۆ، زارىقبەك راقىجانوۆ، باقبەرگەن اسقاربەك سىندى انشىلەردى ايتۋعا بولادى. داكەڭنىڭ كەنجە شاكىرتى نۇرجان جانپەيىسوۆتىڭ دانەش ونەرىن ناسيحاتتاۋدا، جەتىلدىرۋدە اتقارىپ جۇرگەن ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز. ول كونسەرۆاتوريا، ونەر اكادەمياسى، رەسپۋبليكالىق ەسترادا-تسيرك كوللەدجىندا ۇستازدىق ەتە ءجۇرىپ، دانەش راقىشەۆتىڭ مەكتەبىن قالىپتاستىرۋدا. ءوزى دە ءبىرشاما شاكىرتتەرىن ۇيادان ۇشىرعان ۇلاعاتتى ۇستاز قاتارىندا جەمىستى ەڭبەك ەتۋدە، انشىلىگى ءبىر بولەك.

ءانشى مىرزاحمەت مۇقامانوۆ ۇستازى جايلى تاماشا ءبىر ەستەلىك ايتىپتى. وندا: «اسكەردەن امان-ەسەن اۋىلعا كەلىپ، شارۋاشىلىققا ارالاسا باستاعانىمدا الماتىدان جانسەيىت ساۋرانباەۆ دەگەن جىگىت كەلىپ، «مىرزاحمەت، سەنىڭ ونەرىڭدى ەستىپ جاتىرمىز، ءجۇر، دانەش راقىشەۆ دەگەن اعاڭ بار، سول كىسىگە كورىنسەيشى، سەن سياقتى انشىلەر جوق، تەاترعا بارايىق» دەگەن سوڭ ءبىر شەشىمگە كەلىپ، جانسەيىتكە ەرىپ كوكتالداعى حالىق تەاترىنا كەلدىم. بۇل حالىق تەاترىن سوۆحوز ديرەكتورى ءازتاي ەرساليەۆ اشىپ بەرگەن ەكەن. سول جەردە دانەش اعامىز كوركەمدىك جەتەكشى بولىپ قىزمەت ەتەدى ەكەن. مەن دانەش اعا جوقتا باتتال دەگەن بايانشى كىسىمەن ءان ايتۋعا دايىندالىپ العام. ەرعالي نايمانتاەۆ دەگەن كىسى بار ەكەن. مارقۇم اسقار نايمانتاەۆتىڭ اكەسى. دانەش اعانى ۇستاز تۇتقان ادام ەدى. دانەش اعا ايەلىمەن بولمەگە كىرىپ كەلدى. «بوتەن بالا قايدان ءجۇر؟-دەپ ەدى، جانسەيىت «ءسىزدىڭ اۋىلدىڭ بالاسى، ءانىن تىڭداپ كورىڭىز!» دەدى. «قانداي ءان ايتاسىڭ؟» دەپ، دانەش اعا سۇراپ جاتىر. مەن قىرعىزدىڭ «تاۋلار» دەگەن ءانىن ايتامىن دەدىم. تاعى  ەكى-ءۇش ءان ورىنداپ بەردىم. «مىناۋ ناعىز ءانشى ەكەن عوي» دەپ، داكەڭ ۇناتىپ قالدى. ينەرباەۆ دەگەن تەاتر رەجيسسەرى بار ەدى، ول كەلىپ قالىپ «تەاترعا الساق الايىق، جالاقىسى وتىز سوم» دەگەندە مەن ءسال ويلانىپ قالدىم. «كومبايندا ءۇش ءجۇز سوم الۋشى ەدىم، بۇل قالاي بولادى ەكەن» دەگەن وي كەلدى. ونەر ءۇشىن ازعا قاناعات ەتىپ، حالىق تەاترىندا ءبىر جارىم جىل قىزمەت ەتتىم.

ءبىر كۇنى دانەش اعانى تالدىقورعاننىڭ وبلىستىق فيلارمونياسىنا انشىلىككە شاقىرادى. كەيىن وقۋ بىتىرگەن سوڭ مەن دانەش اعامەن ءبىر فيلارمونيادا كوپ جىل ەڭبەك ەتتىم. بىلمەگەنىمدى سۇراپ، ءومىر بويى ۇستاز تۇتتىم» دەگەن ەدى.

كوپ جىل بويى دانەشپەن شىعارماشىلىق بايلانىستا بولعان قۇرمانباي تولىباەۆ: «دانەش ءان ايتقاندا وزىندىك موتيۆپەن ايتادى. ءوزى قانداي قاراپايىم بولسا ايتقان ءانى دە قاراپايىم. كەز كەلگەن تىڭداۋشىنىڭ رۋحىن قوزعاپ، جۇرەك قىلىن شەرتەدى» دەيتىن.

قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى دانەش راقىشەۆتىڭ ورىنداۋىندا قازاق راديوسىنىڭ التىن قورىندا 100-گە جۋىق ءان بار. باسىم كوپشىلىگى ءوز اندەرى. ولار: «قايران قۇلاگەرىم-اي»، «كەلشى اياۋلىم»، «سوق جۇرەك»، «بيكەشىم»، «بەلجايلاۋ»، «شالكودەم»، «اڭساعان اياۋلىم»، «ارناۋ»، «ارمانىم-اققۋىم»، «سۇلۋ جيرەن»، «بەسىك جىرى»، «بالجاناي»، «باقىتىم بول»، «شالقى، سايرا»، «اڭساۋ»، «جان ساۋلەم»، «ساعىنىش»، «ءان سالايىن»، «تۋعان جەر»، «باياناۋىل-بال بەسىگىم» دەسەك، اسەت نايمانباەۆتىڭ «قاراگوز»، «قالقاش-اۋ»، «احاۋ جالعان»، «جاس تۋرالى»، «قوڭىر قاز»، «قىسمەت»، «ارداق»، «ءوتتى دۇنيە»، سادىعوجانىڭ «سارى بيداي»، «اق قاز ەدىم»، «احاۋ ايىم»، «ەركەماي»، ۇكىلى ىبىرايدىڭ «اڭشىنىڭ ءانى»، اقان سەرىنىڭ «ماقپال»، تاڭجارىقتىڭ  «اقىندار سىرى»، «ەلمەن امانداسۋ»، ەستايدىڭ «ءبىر مىسقال»، «قورلان»، «جايقوڭىر»، بالۋان شولاقتىڭ «عالياسى» سىندى اندەرى كەلەر عاسىرعا ميراس.

التىن يمانباەۆا قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى   

Abai.kz