كەزىندە ۇلتتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاعان الاش ارىستارى: «زيالى – ۇلتتىڭ جۇرەگى، ەلدىڭ تىرەگى» دەگەن ەدى. ولار ەل ءۇشىن شىن جاناشىر بولۋدىڭ قانداي بولاتىنىن جانىمەن، قانىمەن دالەلدەپ كەتتى. بۇگىنگى قازاق زيالىلارى شە؟ ولار نەگە ءالسىز؟ الدە زامان وزگەردى مە، الدە زيالى دەگەننىڭ ءوزى وزگەردى مە؟

الدىمەن، «زيالى» ۇعىمىنىڭ ماعىناسىن ايقىنداپ الايىق. زيالى دەگەنىمىز – ءبىلىمدى، كوزى اشىق، ويى تەرەڭ، قوعام الدىندا جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە الاتىن، رۋحاني بيىك ادام. بىراق بۇگىنگى كۇندە زيالى ءسوزى ءجيى بۇرمالانىپ ءجۇر. كوبى ونى جاي عانا جوعارى ءبىلىم العان اداممەن شاتاستىرىپ ءجۇر. ال شىن مانىندە زيالىلىق – تەك بىلىممەن شەكتەلمەيتىن، پاراسات، ۇلتجاندىلىق، تاۋەلسىز وي، ار-وجدانمەن ولشەنەتىن قاسيەت.

الاش كەزەڭىن ەسكە الايىقشى. ءاليحان، احمەت، مىرجاقىپتار شەنگە قىزىقپادى، بيلىككە ساتىلمادى. قاۋىپتى ءبىلىپ تۇرسا دا، ەلىن الدا قويدى. قالامىن قارۋعا ايىرباستامادى، بىراق سول قالاممەن ەلدىڭ بولاشاعىن قورعادى. ال قازىرگى زيالىلاردىڭ كوبى نە ىستەپ ءجۇر؟

ءبىرى جوعارىداعىلارعا جاقىنداپ، ۇنسىزدىكتى تاڭداعان;

ەندى ءبىرى – جەكە باسىنىڭ تىنىشتىعىن جوعارى قويعان;

كەيبىرى – حالىقتان قول ءۇزىپ، قۇر اتاققا ماس بولعان;

ال ناعىز شىندىقتى ايتاتىندارى مارگينال كەيىپتە، شەتتەتىلىپ ءجۇر.

نەگە بۇلاي؟ سەبەپتەرىنە ۇڭىلەيىك:

قازىرگى قوعامدا پىكىر ايتۋ ەركىندىگى بولعانىمەن، ونىڭ سالدارى بولۋى مۇمكىن. اشىق ايتقان ادامنىڭ بەدەلى تۇگىلى، كاسىبي مانسابى دا قاۋىپكە ۇشىراۋى ىقتيمال. مۇنداي ورتادا زيالى ءۇنسىز قالۋدى تاڭدايدى. بۇل – السىزدىكتىڭ ءبىر كورىنىسى.

بيلىككە جاقىن جۇرگەن ادامنىڭ ءسوزى وتكىر بولمايتىنى انىق. ال قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن "زيالى قاۋىم وكىلدەرى" ءتۇرلى مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ، كوميسسيانىڭ مۇشەسى، دەپۋتات نەمەسە شەنەۋنىك. ياعني، ولار بيلىكتىڭ ءبىر بولىگىندەي قىزمەت ەتەدى. بۇل جاعدايدا سىن ايتۋ قيىن، ويتكەنى "قازانعا تۇكىرمەيدى".

بۇگىندە زيالى قاۋىم بىرىڭعاي ۇلتتىق يدەولوگيانى قالىپتاستىرا الماي وتىر. قوعامدا باعىت-باعدار جوق: بىرەۋلەر باتىسقا ەلىكتەيدى، بىرەۋلەر ارابتانۋعا بەيىم. بۇل – زيالىلاردىڭ تۇتاستىقتان ايىرىلعانىنىڭ بەلگىسى. الاش زيالىلارى ءبىر يدەيا – ۇلت تاۋەلسىزدىگى توڭىرەگىندە توپتاسقان ەدى. قازىرگى زيالىلاردا مۇنداي ورتاق ميسسيا بايقالمايدى.

بۇگىنگى قوعامدا كوپ نارسە نارىق زاڭىمەن ولشەنەدى: ابىروي دا، ءبىلىم دە، ونەر دە ساتىلاتىن دۇنيەگە اينالدى. قالام ۇستاعان ادام حالىقتىڭ جوعىن جوقتاۋدان گورى، جەكە پايداسى ءۇشىن جازاتىن بولدى. مادەنيەت پەن ونەر دە نارىققا قىزمەت ەتىپ كەتتى. ال شىن زيالى ەشقاشان نارىققا قىزمەت ەتپەيدى – ول حالىققا، رۋحقا قىزمەت ەتەدى.

زيالى دەگەن – حالىقپەن ەتەنە بولۋى كەرەك تۇلعا. ال بۇگىنگى زيالىلار كوپ جاعدايدا حالىقپەن ديالوگقا شىقپايدى. ولار وقشاۋ، كوبىنە اكادەميالىق ورتادا قالىپ قويعان. قاراپايىم جۇرت زيالىنىڭ ويىن، ءسوزىن ەستىمەيدى. ءسوزى الەۋمەتتىك جەلىدە قالسا دا، ارەكەتى ومىردە كورىنبەيدى.

حالىق زيالى قاۋىمنان شىندىقتى كۇتەدى. باتىل ءسوز، ۇلتتىڭ بولاشاعىنا الاڭدايتىن كوزقاراس، ەلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن جاسالاتىن ناقتى ءىس كۇتەدى. تەك كونفەرەنتسيا مەن ماراپاتتا عانا كورىنەتىن زيالىلار حالىققا كەرەك ەمەس. قوعامدا بولىپ جاتقان ءتۇرلى ادىلەتسىزدىككە ءۇنسىز قالاتىن، «بەيتاراپ» قالۋعا تىرىساتىن زيالى – زيالى ەمەس.

البەتتە، قازىرگى زيالى قاۋىمدى تۇگەلدەي جوققا شىعارا المايمىز. ەل ءۇشىن شىن نيەتىمەن قىزمەت ەتىپ جۇرگەن، شىندىقتى ايتىپ، قوعامدىق پىكىر تۋدىراتىن تۇلعالار بار. بىراق ولاردىڭ سانى از، ءارى ولار جۇيەنىڭ شەتىندە ءجۇر. سەبەبى بۇل – جۇيەلى ماسەلە.

قازىرگى قازاق زيالىسىنىڭ السىزدىگى – تەك ولاردىڭ جەكە كەمشىلىگى ەمەس، بۇل – جۇيەلى ساياسي، الەۋمەتتىك، مادەني داعدارىستىڭ سالدارى. زيالى قاۋىم قوعامنىڭ ايناسى دەسەك، سول قوعامنىڭ ءوزى دە بۇگىندە تۇماندى، باعىتى بۇلىڭعىر، رۋحاني ىزدەنىستە. زيالى سوعان بەيىمدەلدى.

ۇلتتىق يدەولوگيا قالىپتاستىرۋ كەرەك. زيالىلار ۇلتتىق مۇددەنى العا قوياتىن تۇتاستىققا كەلمەيىنشە، قوعام رۋحاني بىرىگە المايدى.

زيالىنى قولدايتىن ورتا قاجەت. شىندىقتى ايتقان تۇلعاعا قورعان بولاتىن، ونى قولدايتىن ينتەللەكتۋالدى ورتا، مەديا، قوعامدىق پىكىر بولۋى شارت.

جاستارمەن جۇمىس جۇرگىزۋ. جاس زيالىلاردى تاربيەلەۋ – ماڭىزدى. ولاردىڭ بويىندا الاش رۋحى، ەلشىلدىك، قايراتكەرلىك قاسيەت بولۋى ءتيىس.

ءبىلىم مەن مادەنيەتتى نارىقتان اجىراتۋ كەرەك. رۋحانيات تەك نارىقپەن ولشەنبەۋى ءتيىس. زيالى قاۋىم نارىقتىڭ ەمەس، حالىقتىڭ سۇرانىسىن كوزدەگەنى ءجون.

زيالىلاردىڭ الەۋمەتتىك ءرولىن كۇشەيتۋ. مەملەكەتتىك شەشىمدەردە، قوعامدىق تالقىلاۋدا زيالى قاۋىم بەلسەندى ءرول اتقارۋى كەرەك. ولار پىكىر يەسى ەمەس، ارەكەت يەسىنە اينالۋى ءتيىس.

قازىرگى قازاق زيالىلارى ءالسىز ەمەس – ولار شارشاعان، شەكتەلگەن، بەيىمدەلگەن. دەگەنمەن بۇل جاعداي تۇراقتى ەمەس. قوعامدا رۋحاني سەرپىلىس باستالسا، زيالى قاۋىم دا ءوز ميسسياسىنا قايتا ورالادى. الاش زيالىلارى بىزگە ۇلگى بولا الادى. بىراق ءبىز ولاردى تەك ەسكە الىپ قانا قويماي، ولاردىڭ جولىن جالعاستىرا الساق – ناعىز زيالىلىق سول بولماق.

 بەيسەنعازى ۇلىقبەك

Abai.kz