پوەما

I. ۇلى قاعانات جايلى ماداق

حانگاي تاۋدىڭ ەتەگى ءبىر عالامات،
عالاماتتى جاراتقان ءدۇر قاعانات.
سايپىقران ۇلدارى شەتتەرىنەن،
تۋا سالىپ قاعادى قىرعا قانات.
حانگاي تاۋدىڭ باۋىرى – اتتىلى ايماق،
اتقا قونسا ەرلەرى باقتى بايراق.
بايراق السا، نامىسىن جاتقا بەرمەي،
جانارىندا وت جانعان، شاتتىق ويناپ.
ەڭسەلى وردا،
ەگەي جۇرت،
جارقىن ماڭاي،
ساقتان قالعان ونەگە سالتىندا باي.
سارى ساداعىن ساردارى ساعىمعا ءىلىپ،
كيمەيدى ەكەن ساۋىتىن التىنداماي.
قاعانىنىڭ ايبىنى — ءور تاققا مىنگەن،
ءبىر كەم ەمەس قادىرى حاق تاڭىردەن.
ارۋىنىڭ جالعىز تال شاشى تۇسسە،
الامانى «ارۋاق!» دەپ اتقا مىنگەن.
ءسانى بولەك حالقىنىڭ شاھار گۇلدى،
حور قىزدارى ايمالاپ قاھارلى ۇلدى.
الاقايلاپ قارسى الىپ اتار تاڭدى،
ۇزاتاتىن شاتتىقپەن باتار كۇندى.
وعى سىندى دەسى وتكىر تارتقان جايدىڭ،
ارازداسقان دۇشپانعا ارتقان قايعى.
ءبىر قاعانات دۇركىرەپ تۇردى سولاي،
باۋىرىندا باياعى قارت حانگايدىڭ.

II. سىزات

ينانىش حان باقي كەتتى…
تاق قالدى،
اي جامالدى توقال قالدى پاك ءتاندى.
ەكى ءبورى جانارلارى شارپىسىپ،
تۇردى كۇتىپ الاي-دۇلەي اقپاندى.
ەكى ءبورى،
العاداي ءدۇر ەكى ۇلى،
ەكەۋىندە كۇللى نايمان بەكىمى.
ءبىر قازاندا قاتار قايناپ ەكى باس،
قاتار جۇرمەك ەكى جۇرەك وكىمى.
تاقتا قىمبات جۇلدىزدى ەرگە تۋعان باق،
توقالدا ىستىق سونادايدان تۇردى ارباپ.
ەكى ارىستىڭ ورتاسىنا وت جاعىپ،
اقسۇر جىلان وتە شىقتى سۋماڭداپ.
الىپ وردا،
كۇمىس ۋىق،
تاق التىن…
ءىشىپ تۋعان ەل بيلەۋدىڭ اق انتىن.
قوس حانزادا قاتار قوندى اتىنا،
– ال، ەكىگە جارىلىڭدار، و، حالقىم.

III. قاق جارىلۋ

قۇباتەگىن قارت-ۇزان،
ويدا كوركەم،
قاسيەتىنە سۇيىنگەن قايران ولكە.
– توقتات! – دەدى ساڭق ەتىپ ەكەۋىنە،
ءزىل داۋىسقا سەلت ەتتى بەيعام ورحون.
– توقتات! – دەدى،
تايبۇقا تۋلامادى،
– توقتات! – دەدى،
حان بۇيرىق تىڭدامادى.
جۇرتىن ەرتىپ سوڭىنان مىڭ قارالى،
بارادى اسىپ ءبىر شەرۋ قىردان ارى.
حانگاي تاۋدىڭ كۇرسىندى ءتۇنى كەيىپ،
(بولىنگەننىڭ تۇراعى – ءتۇبى بەيىت.)
قالا بەردى قاعانات قاق جارىلىپ،
اق وردانىڭ ىرگەسى ۇڭىرەيىپ.
ەكى ءبورى ءبولىنىپ كەتتى دارا،
اۋىر ويدا قارت ۇزان كەكتى نالا.
كۇڭىرەنتىپ دالانى زارلى ۇنىنە،
نار قوبىزىن تاپسىردى كەتبۇعاعا.

IV. سوڭعى دەم

جارتى الەمدى جاۋلاماققا سەرت ەتكەن،
اۋىزدىقپەن ات سۋارىپ، تەر توككەن.
توڭىرەگىن تۇگەل جەڭدى حان شىڭعىس،
قان ۋىستاپ تۋىلعان ەر ەرتەكتەن.
جەڭدى ءبارىن، اينالادا قالدى كىم؟
جەڭىلمەگەن ءبىر قاعانات بار بۇگىن.
ول باياعى ينانىش حان ۇرقىنان،
قولىنا العان ۇلى نايمان تاعدىرىن.
– ول كىم تاعى؟
– بەرىلمەگەن كۇشى نىق؟
– تايبۇقانىڭ تۋعان ۇلى كۇشلىك.
ون سەگىز جىل مايدانداستى بىزبەنەن،
كورمەدى ءالى ءور ەڭسەسىن ءتۇسىرىپ.
ويىن قارىپ سۋىق حابار،
تۇڭعىش مۇڭ،
جانىن جەدى جەڭىلمەگەن شىڭعىستىڭ.
قالىڭ قولمەن جەبە نويان اتتاندى،
كورەيىك دەپ: كىم تاباندى، كىم كۇشتى؟..
سوڭعى مايدان،
سوڭعى كۇرەس،
سوڭعى دەم،
سوڭعى تۇراق حانزاداعا سول بىلەم.
جوتاسىنان كۇن اۋنادى ءپاميردىڭ،
بوياۋ جۇتىپ جاتتى مۇلگىپ جول كۇرەڭ.
ەر كۇشلىك…
اقىرعى رەت مۇناردان،
كوكىرەگىندە تۋلاپ جاتتى مىڭ ارمان.
– كەشىر، نايمان قاعاناتى، ۇلىڭدى،
ەندى قايتا، – دەدى، – كۇنىڭ تۋار ما؟..
ءسوندى جۇلدىز،
شىقتى ويناقتاپ بوس تۇلپار،
دۇشپان ساق-ساق،
تاۋ بۇلتتى…
دوس مىلقاۋ.
ەگەي ەردىڭ يەندەگى باسىندا
ءجۇردى اينالىپ كۇنى بويى قوس سۇڭقار.

V. نارتاۋەكەل

قاھارلى شىڭعىس جارتى الەم – وعان تار بۇگىن،
قارسىلاسقاننىڭ تابانعا سالماق بارلىعىن.
«تۇرىپ سىيەتىن نايمان قالدىرماي قىرسىن!» – دەپ،
جاريالادى ادام توزگىسىز جارلىعىن.
كۇرسىندى قارتتار، جىلادى ءسابي، نالىدى ەر،
قايتەرىن بىلمەي قاپىرىق جۇتتى قالىڭ ەل.
امالىن قاراپ جانىنا ساۋعا سۇراۋدىڭ،
اينالا تۇگەل – ابىر دا سابىر، ابىگەر.
كەتبۇقا جىراۋ قولىندا قوبىز، دومبىرا،
جۇرتىنا تۇتقا ەر بولىپ جۇرگەن سوڭعىدا.
اقىلىن ايتىپ،
سابىرعا كوپتى شاقىرىپ،
جايعاستى بارىپ توبە بيلەردىڭ ورنىنا.
– ۋا، جۇرتىم!
بولارى بولدى، بولماڭدار تۇگە ەندى الاڭ،
قورعايمىن ەلدى!
ارۋاعى باردا ەر بابام.
قاسىما توقسان جاقسى مەن
جايساڭ قوسىپ بەر،
شىڭعىسقا بارام سەنىمىڭدى ارتىپ ەر ماعان.
قاھارلى بەتتەن قايتارام دەگەن شىڭعىستى،
ءسۇيىندى قاۋىم كورگەندە مىناۋ تىڭ كۇشتى.
قاسىنا توقسان سارابدال ساڭلاق ەر قوسىپ،
«بارەكەلدى!» – دەپ باستارىن تەگىس شۇلعىستى.
توقسان جاقسى ەرتىپ، موينىنا سالىپ بەلدىگىن،
الشاڭداي باسىپ، تانىتىپ كوپكە ەرلىگىن.
جاندارىن ءتۇيىپ ورامالىنا اتتاندى،
ارقالاپ الىپ كۇللى نايماننىڭ شەر-مۇڭىن.
كەتبۇقا جىراۋ، جانارى جايداي وتكىر-ءدى،
اعىسقا قارسى كەۋدەسىن توسىپ ەكپىندى.
قۇدىرەت قونعان قوڭىر دومبىرا قولىندا،
قاعان شىڭعىستىڭ اق ورداسىنا كەپ كىردى.

VI. ساۋعا

(كۇي تىلىندە)

—ۋا، الديار حان يەم،
الا بەلدىك موينىمدا،
ساۋعا، شىڭعىس، ساۋعا!
— ەسكى اڭىزدان
حانگاي تاۋ،
ورحون وزەن،
شەر تولقىعان،
اق سەمسەر ادال ەردىڭ سەرتى اڭقىعان.
كوشكەن سەل،
ۇرىككەن جىلقى…
وتكەن داۋرەن،
بەلدەۋدە قارا ارعىماق جەر تارپىعان.
قالىڭ قول،
قاپتاعاي ەل،
تۋ ءبورىلى،
كوكجال ەر قىر باسىندا جۇرگەن ۇلىپ.
ال، بىردە…
اتىراپتى تۇمان باسىپ،
قان بولىپ بۇرقىلدايدى سۋ كوبىگى.
وكىنىش وزەكتەگى…
ەسكە الماس كۇن…
جۇزىندە جارىق ەتەدى ەسكى الماستىڭ.
ارعىماق ايعا شاپشىپ، وقىرانىپ،
ۇركەدى كۇلكىسىنەن كەسكەن باستىڭ.
جاياۋلاپ توپتاپ بولەك،
ساسپاي ءارى
كەلەدى…
قاعاناتتىڭ جاس نويانى.
بەگزادا قالپىن بۇزباي، الشاڭ باسىپ،
جەندەتتىڭ قارسى الدىنا قاسقايادى.
ايبالتا قولىنداعى،
سەمسەر مۇمكىن،
جەندەت تە باسا كيىپ سەڭسەڭ بوركىن.
شاپپاققا ىڭعايلانا بەرگەنىندە،
قاعان-ءدۇر تولتىرادى كەمسەڭگە ۇرتىن…
كۇي تىندى،
وردا تىنىش،
ءۇنسىز قاعان،
مەڭىرەۋ ءدۇن-دۇنيە، ءتىلسىز عالام.
اي عانا سونادايدان الاۋلايدى،
جۇزىندە قاسىرەتتى مۇڭ سىزداعان.
تولعان اي،
تىمىرسىق ءتۇن،
بۇلت ايبارلى،
ءۇمىتتىڭ اق ساۋلەسىن قىمتاي قالدى.
ءتۇڭىلدى ەل:
– ساۋعا، شىڭعىس! ساۋعا، شىڭعىس!
– كەشتىم! – دەپ ۇلى قاعان سىرت اينالدى.
– ارۋاق!
– جاسا، قاعان!
اقىن-قاعان،
كەتبۇقا،
باتىر بابا،
باتىل-دانام!
دومبىرا — ءتاڭىر ءتىلى،
سويلە، سويلە…
سەن ءۇنسىز قالساڭ، ورنار اقىر زامان!

ەرلان امانقوجا

Abai.kz