قازىرگى كۇردەلى زامان ءار مەملەكەتتەن ىرگەسىن بەكىتە ءتۇسۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. ياعني، بۇل ‑ ءاربىر مەملەكەت قورعانىس الەۋەتىن ارتتىرىپ، دەربەستىگىنە ءوزى كەپىل بولا الۋى ءتيىس دەگەن ءسوز. بۇل زاماندا ونى جۇزەگە اسىرۋدىڭ جالعىز شارتى بار: ول – عىلىم مەن ءبىلىمدى جانە جاڭا تەحنولوگيانى يگەرۋ. تەك وسىعان قول جەتكىزگەن ەلدەر عانا الەمدىك دامۋدىڭ الدىڭعى كوشىن باستاپ كەلەدى. الەمدىك ساياسات تا وسى مەملەكەتتەردىڭ ىقپالىمەن قاراستىرىلادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىنىڭ تابيعي رەسۋرستارى بويىنشا «عىلىمعا سۇرانىسى جوعارى» ەل بولۋى ءتيىس. الايدا، وكىنىشكە قاراي، بۇگىنگى جاعدايىمىزدا عىلىمنىڭ دامۋى مەن ءوندىرىستىڭ، جالپى ەكونوميكانىڭ دامۋى اراسىندا ۇلكەن ديسپراپورتسيا بار. وسى ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى ۇيلەسپەۋشىلىك نەدەن تۋىندايدى؟ بۇگىندە ەلىمىزدە «عىلىم قۇندىلىعىن دارىپتەۋ» اتتى قوزعالىس بار، بىراق، ول جاستاردىڭ ومىرلىك ۇستانىمىنا قانشالىقتى ىقپال ەتۋدە؟ ناتيجە قانداي؟  قازىرگى كەزدەگى عالىمداردىڭ دا، قوعامنىڭ دا «باس قاتىرار» ماسەلەسى وسى بولىپ وتىر...

عىلىمي نارتسيسيزم دەگەنىمىز نە؟

ارينە، بۇل ماسەلە كەشەندى سۇراق بولىپ تابىلادى. بۇگىن ءبىز ونىڭ ءبىر قىرىن عانا تالداپ ءوتۋدى ءجون كوردىك:

ماسەلەن، عىلىم تەك قوعامدى دامىتۋشى الەۋەتتى كۇش ەمەس، ول «ءوزىن‑وزى دامىتىپ وتىراتىن» قوعامدىق سانا فورماتى سانالادى. ولاي بولسا، قازاقستاندىق عىلىمدا «قوعامنىڭ عىلىمعا دەگەن جىگەرى مەن ىنتاسى نەگە كەشەۋىلدەپ جاتىر؟» دەگەن سۇراققا دا جاۋاپ ىزدەۋى كەرەك – بولماسا ونىڭ نەسى عىلىم؟

مىنە، وسى ماسەلەدە برتالاي شىندىقتىڭ بەتى اشىلادى. سونىڭ ءبىرى – قوعام مەن عىلىم اراسىنداعى بايلانىستى زەرتتەۋ جانە ناقتى شەشىمدەر قابىلداۋ. سەبەبى، قوعامدىق سانا عىلىمنان الشاق تۇرسا، عىلىم تەك «وزىنە‑وزى تامسانۋشى»، «وزىنە‑وزى عاشىق بولۋشى» نارتسيسيزم اتتى كۇيدە قالا بەرەدى. مۇندايدا عىلىمعا دەم بەرۋشى قوعام قالىپتاسپايدى. عىلىم دا دارىندى «پوتەنتسيالدى عالىمدارىنان» قول ۇزەدى.

بۇگىندە، ەلىمىزدە جاس عالىمداردىڭ عىلىمي ءوسۋ ساتىلارى مەن جەتىستىكتەرى تولىعىمەن «سكوپۋس» بازاسىنداعى شەت ەلدىك، سونىمەن بىرگە، بەدەلدى ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن اكادەميالىق ينستيتۋتتارعا تيەسىلى «عىلىمي جۋرنالدارعا» تولىق تاۋەلدى بولىپ قالعان. عالىمداردىڭ ەڭبەگى تەك «سكوپۋس» بازاسىنداعى جانە وتاندىق عىلىمي  جۋرنالدارعا شىققان  عىلىمي ماقالالارى ناتيجەسىندە عانا باعالانۋدا.

قوعام عىلىمنان تىسقارى ما؟

بۇل جەردە «قوعام» بار ما؟ جوق. ەندەشە، ءبىزدىڭ ەلدە «عىلىم – تەك ەليتارلى سانا فورماسى» عانا كۇيىن كەشۋدە. قوعام ونى جاپپاي ىزدەپ وقىپ جاتقان جوق سوندىقتان، قوعام دا سوعان ساي «عىلىم قۇندىلىعى» دەگەنگە ءاتۇستى، سالعىرت قارايدى: جاستاردى عىلىمعا باۋلىمايدى، عىلىمعا موتيۆاتسيالامايدى... ءسويتىپ، «عىلىمنىڭ ءومىرى» قوعامنان تىسقارى، وزىمەن ءوزى، كەيدە، مۇندا كەزدەيسوق تاپ بولعان، عىلىمعا ىنتاسىز كەيىپكەرلەردىڭ ماڭايىندا اينالشىقتاپ ءوتىپ جاتىر دەسەك بولادى...

ونى ءبىز قايدان بىلەمىز؟

ماسەلەن، ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى عىلىمي‑زەرتتەۋ  ورتالىعىنىڭ ءبىرى سانالاتىن ءال فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتە عىلىمي جەتىستىك رەتىندە:

1. شەت ەلدىك ينديكاتورلار:

اعىلشىن تىلىندە سكوپۋس جۋرنالدارىنداعى ماقالالار – 200‑100 بالل;

شەت ەلدەردە شىققان مونوگرافيالىق ەڭبەكتەر – 200‑100 بالل;

شەت ەلدىك عالىمدارمەن بىرلەسە جازعان عىلىمي مونوگرافيالار – 200‑100 بالل;

شەت ەلدىك ستاجيروۆكالار;

ۋنيۆەرسيتەتتە ءپاندى اعىلشىن تىلىندە وتكىزۋ.

2. وتاندىق ينديكاتورلار

ۋنيۆەرسيتەتتىك نە اكادەميالىق عىلىمي جۋرنالدار – 30‑15 بالل;

مىنە، وزدەرىڭىز بايقاپ وتىرعانداي مۇندا تەك ەكى باعىتتا عىلىمعا جول اشىق: سكوپۋس، شەتەلدە شىققان مونوگرافيا، وتاندىق عىلىمي جۋرنالدار... ال، قازاقستاندىق قوعام «سكوپۋستاعى ماقالالاردى»، تىپتەن، «وتاندىق عىلىمي جۋرنالداعى» ماقالالاردى وقىپ، ونىمەن تانىسىپ جاتىر ما؟ جوق، قوعام ودان مۇلدەم حابارسىز. سوندىقتان، ءبىزدىڭ عىلىم دا وبەكتيۆتى جاعدايدا «نارتسيسيزم» كۇيىن كەشۋدە...

ارينە، ءبىز جوعارىدا اتالعان عىلىمي تالاپتاردىڭ بىرنەشەۋىن عانا اتادىق. ودان وزگە «يمميدجدىك ماقالالار» دەگەن بار. ول ءبىزدىڭ عىلىمدا مۇلدەم ەسكەرىلمەيدى دەسەك بولادى...

ەندەشە، وسى جاعدايدان قازاقستان رەسپۋبليكاسى عىلىم جانە ءبىلىم مينيسترىنە بىرنەشە سۇراق تۋىندايدى:

1. كەز كەلگەن عىلىمي جاڭالىق تەحنولوگيالىق سەكىرىس زامانىندا ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قىزمەت ەتۋى ءتيىس. ال، ءبىزدىڭ عالىمدار نەگە ءوزىنىڭ جاڭالىقتارىن الدىمەن «شەت ەلدەرگە» ۇسىنادى؟ ونىڭ قاۋىسىزدىگى قانشالىقتى قورعالعان؟

2. قازاقستاندا قازاق ءتىلى «مەملەكەتتىك ءتىل» ستاتۋسىن يە. ياعني، بۇل «قازاق ءتىلى عىلىمي تىلگە اينالۋى ءتيىس» دەگەن ماعىنانى بەرەدى. سول سىزگە قانشالىقتى ماڭىزدى؟

3. ءبىزدىڭ ەلدە نە سەبەپتەن «عىلىمي جۋرنالداردىڭ» سانى تىم از بولىپ كەتتى؟ نە سەبەپتەن عالىمدار جىلدار بويى وعان ماتەريالدارىن جاريالاي الماي سارىلۋدا؟ بۇل ەلىمىزدەگى عىلىمنىڭ دامۋىن استىرتىن شەكتەۋ ەمەس پە؟

4. نە سەبەپتى جوعارعى اتتەستاتسيالاۋ كوميسسيا تىزىمىندە «عىلىمي جۋرنالدارمەن» بىرگە، كەلەسى كاتەگورياداعى (ساناتتاعى) جۋرنالدار رەتىندە «عىلىمي‑تانىمدىق جۋرنالدار» جوق؟ عىلىمي‑تانىمدىق جۋرنالدار عىلىم مەن قوعام اراسىنداعى «التىن كوپىر» ەمەس پە؟

5. عىلىم‑بىلىم مينيسترلىگى نە سەبەپتەردەن عىلىمي دۇنيەتانىمدى قوعامعا تاراتاتىن، قوعامدى ىزگىلەندىرەتىن، قوعامدا عىلىم قۇندىلىعىن قالىپتاستىراتىن «عىلىمي‑تانىمدىق جۋرنالدار» لەگىن رەسمي تۇردە اتتەستاتسيالاۋ تىزىمىنە ەنگىزبەي وتىر؟ ونىڭ عىلىمنىڭ دامۋىنا تيگىزەر پايداسى نەگە ەلەنبەيدى؟

مىنەكي، بۇگىن ءبىز وسى ماسەلەنى قوعام الدىنا، سودان كەيىن، عىلىم‑بىلىم مينيسترلىگى الدىنا قويىپ وتىرمىز. قانداي جاۋاپ بولارى بىزگە بەلگىسىز... ءبىزدىڭ وي تەك ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان جازىلدى...

ءابدىراشيت باكىرۇلى،

فيلوسوف، «قازاق الەمى» رقب ۆيتسە‑پرەزيدەنتى

بەرىك اتاش،

فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ءال فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيلوسوفيا كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى

Abai.kz