ءبىرىنشى ءبولىم: جىل قورىتىندىسى: مادەنيەت سالاسىندا نە ىستەلدى؟

ەكىنشى ءبولىم: جىل قورىتىندىسى: قازاق ادەبيەتىندە قانداي جاڭالىق؟

ءۇشىنشى ءبولىم: جىل قورىتىندىسى: قازاقستان ەكونوميكاسى قانداي كۇيدە؟

2025 جىلدىڭ سىرتقى ساياسي قورىتىندىسىنا ساي ءبىر اۋىز ءسوز

ءتۇرى مەن سىرى، تۇرقى مەن سۇرقى تۋربۋلەنتتىك سيپات الىپ بارا جاتقان، دۇنيەجۇزىلىك ديزاين مۇلدەم جاڭاشا قۇرىلىپ جاتقان مىنا الماعايىپ الەمدە سىرتقى ساياسات قازاقستانعا نە بەردى؟ 2025 جىلدىڭ ءبىر قورىتىندى سۇراعى سول بولار.

ولاي بولسا، ايتايىق.

بيلىكتى قانشا جاقتىرماي، سىناساق تا، ءوتىپ بارا جاتقان جىلى قازاق ديپلوماتياسى ءوزىن الەمدىك ارەنادا ابدەن لايىقتى تانىتتى، سول ارقىلى سىرتقى قاۋىپ-قاتەرلەردىڭ الدىن-الا ءبىلدى دەپ سانايمىن.

سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ەسەبىن ازىرشە كورە المادىم، جاساندى ينتەللەكت دەگەن قۇدىرەتكە جۇگىنسەم، ول «بىزدە ونداي، ءبىر قۇجاتتا جيناقتالىپ،  بىرىكتىرىلگەن رەسمي ستاتيستيكاسى جوق» دەپ جاۋاپ بەرىپ جاتىر.

دەسەك تە، جي مەنىڭ ساۋالىما «رەسمي اقپاراتقا سالساق، وسى جىلى پرەزيدەنت توقاەۆ ەكىجاقتى كەلىسسوزدەر، حالىقارالىق سامميتتەر مەن فورۋمداردار الاڭدارىنداعى كەزدەسۋلەر، شەتەل باسشىلارىنىڭ قازاقستانعى ساپارلارى مەن حالىقارالىق ۇيىم باسشىلارىن قابىلداۋ وتكىزدى دەسەك، ولاردىڭ جالپى سانى 60-70 ماڭايى» دەپ جاۋاپ بەردى.

جىل 365 كۇننەن ءتۇرادى دەسەك، بۇل وتە ۇلكەن كورسەتكىش. ياعني، ءاربىر بەس-التى كۇن سايىن پرەزيدەنت حالىقارالىق مارتەبەسى باس كەزدەسۋ، جيىن وتكىزدى نە وعان قاتىستى دەگەن ءسوز.

مەنىڭشە، كاسىبي ديپلومات توقاەۆقا سىرتقى ساياساتقا قاتىستى ءبىر نارسە ايتۋدىڭ ءوزى ىڭعايسىز سياقتى.

قولداۋ رەتىندە ايتارىم ءتورت ماسەلە.

بىرىنشىدەن، ديپلوماتيا ديۆەرسيفيكاتسيالانا باستاعان سياقتى. مۇناي مەن گازعا، باسقا دا قازبا بايلىقتارىمىزعا بايلانىپ قالعان ءوز ەكونوميكامىزعا ازىرشە بۇيىرماي تۇرعان بۇل بيۋروكراتيالىق باقىت ەڭ بولماسا ديپلوماتيامىزعا بۇيىرعانىنا قۋانامىز دا. پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ساپارلارى مەن ءوز كەڭسەسىندەگى كەزدەسۋلەردىڭ گەوگرافياسى مىقتى!

ەكىنشىدەن، بۇگىندە الەمدىك ساياساتتىڭ كۇن تارتىبىندە تۇرعان ەڭ باستى پروبلەمالارعا قاتىستى رەسمي قازاقستانعا تاعار ءمىن جوق دەۋگە بولادى. بارلىق پوزيتسيا ورنىقتى، بايسالدى، سونىڭ ىشىندە، بۇگىندە ءوز كۇشىنە ءمىنىپ الىپ، عالامدىق ءھام لوكالدى قاقتىعىستاردى شەشۋدە باستى رولگە يە بولا باستاعان اقش-تان باستاپ، ەۋرووداق، قىتاي، رەسەي، ازيا الپاۋىتتارىمەن اڭگىمەمىز جاراسىپ جۇرگەنى بىزگە ءبىر تاماشا، گەوساياسي ديۆيدەند بەرىپ وتىر: كەرەك دەسە، ولار ءوز قارسىلاستارىمەن قازاقستان ارقىلى سويلەسكىسى كەلەدى. ءبىزدىڭ ديپلوماتيالىق لوگيستيكاداعى قۇداي بەرگەن جەتىستىگىمىز سول دەپ ويلايمىن.

ۇشىنشىدەن، قانى ءبىردىڭ – جانى ءبىر، سوڭعى كەزدە قازاقستان تۇركى الەمىمەن قارىم-قاتىناستى نىعايتا تۇسكەنى بارشامىزدىڭ كوڭىلىمىزگە قوناتىنى تۇسىنىكتى. بۇل باعىت – اسا ماڭىزدى باعىت، وسى ۇردىستەن اينىماۋىمىز كەرەك.

تورتىنشىدەن، بايقاپ وتىرساق، سىرتقى ساياسات دەگەن كەشەندى ۇعىم توقاەۆ تۇسىندا ءجونسىز پافوستان ايرىلىپ، تازا پراگماتيكالىق سيپات الا باستاعان سىقىلدى. ول دا دۇرىس.

سونىمەن بىرگە سىرتقى ساياساتقا قاتىستى ەكى سىني جايت تا جوق ەمەس.

بىرىنشىدەن، كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياسات دەگەنمەن، بىزدە ءالى دە رەسەي جانە قىتاي باعىتى ۇستەمدىك ەتىپ وتىرعان سياقتى. ونى ءبىز، اسىرەسە، سول ەلدەردىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا باتىل ەنۋىنەن كورىپ وتىرمىز. بىزگە مۇندايدا بىرجاقتىلىق (بۇل جاعدايدا – ەكىجاقتىلىق) مۇلدەم قاجەت ەمەس. ساۋدا-ساتتىقتا دا، ينۆەستيتسيا تارتۋدا دا كوپۆەكتورلىق كەرەك.

ەكىنشىدەن، پرەزيدەنت توقاەۆ شەتەلگە ساپار جاساعاندا، ءارتۇرلى كەلىسىم-شارتتارعا قول قويىلادى. «اۋزى كۇيگەن ءۇرىپ ىشەدى»، كەزىندە، ەسكى قازاقستان تۇسىندا نەبىر مەملەكەتارالىق شارتتار جاسالدى. سوڭىنان قاراساق، ماسەلەن، كورشى قىتايدان ون ميلليارد دوللاردان استام نەسيە الىپپىز. دوللاردىڭ دا، ەۋرونىڭ دا، ءيۋاننىڭ دە سۇراۋى بار ەمەس پە؟ كورشىنىڭ سونداي اتىمتاي جومارتتىعىنىڭ سەبەبى نەدە، ول قارىز قانداي شارتتارمەن شەكتەلگەن؟

مەنىڭشە، مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە قاتىستى كەز كەلگەن شەتەلدىك. نەسيە نە قارىز مىندەتتى ءتۇردى كوپپارتيالىق پارلامەنتتىڭ راتيفيكاتسياسىنان ءوتۋى ءتيىس.

ايتپەسە، باياعى جارتاس – سول جارتاس بولىپ، بولاشاق ۇرپاعىمىزدىڭ وبالىنا قالامىز.

ءامىرجان قوسان

Abai.kz