قازاقتار فۋتبول تاريحىنا «تۇزەتۋ» ەنگىزدى
وتكەن اپتادا كەلەر جىلدىڭ جازىندا وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىندا (وار) وتەتىن فۋتبولدان ءحىح الەم چەمپيوناتىنىڭ جەرەبەسى تارتىلدى.
جەرەبە ناتيجەسىندە فينالدىق تۋرنيرگە قاتىسار 32 جۇيرىك ءتورت-تورتتەن 8 توپقا ءبولىندى.
«ا» توبى: وار، مەكسيكا، ۋرۋگۆاي، فرانتسيا
«ۆ» توبى: ارگەنتينا، نيگەريا، وڭتۇستىك كورەيا، گرەكيا
«س» توبى: انگليا، اقش، الجير، سلوۆەنيا
«D» توبى: گەرمانيا، اۆستراليا، سەربيا، گانا
«ە» توبى: گوللانديا، دانيا، جاپونيا، كامەرۋن
«ع» توبى: يتاليا، پاراگۆاي، جاڭا زەلانديا، سلوۆاكيا
«G» توبى: برازيليا، كحدر، كوت-د'يۆۋار، پورتۋگاليا
«ن» توبى: يسپانيا، شۆەيتساريا، گوندۋراس، چيلي
بۇرىنعى بىرىنشىلىكتەرمەن سالىستىرعاندا، بۇل جولعى جەرەبەدە كىل مىقتىلاردى قامتىعان «ءولىم توبى» دا، وڭكەي ورتاشالاردان تۇراتىن «ءومىر توبى» دا بولعان جوق. تەك «G» توبىنا الەمنىڭ بەس دۇركىن چەمپيونى برازيليا مەن وعان ويىن ورنەگى جونىنەن دە، مادەني-تاريحي تۇرعىدان دا، ەتنولينگۆيستيكا جاعىنان دا قاتتى ۇقسايتىن، سونىسىمەن دە «ەۋروپا برازيلياسى» اتانعان پورتۋگاليانىڭ جانە قازىر افريكانىڭ تاڭداۋلى قۇرامالارىنىڭ ءبىرى سانالاتىن كوت-د'يۆۋاردىڭ قاتار تۇسكەنىن عانا ەرەكشە ءبولىپ اتاۋعا بولار. ياعني، بۇلارمەن بىرگە ونەر كورسەتۋگە ءتيىس كورەي حالىقتىق دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسى (كحدر) فۋتبولشىلارىنىڭ جولى بولدى دەي قويۋ قيىن-اق...
وتكەن اپتادا كەلەر جىلدىڭ جازىندا وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىندا (وار) وتەتىن فۋتبولدان ءحىح الەم چەمپيوناتىنىڭ جەرەبەسى تارتىلدى.
جەرەبە ناتيجەسىندە فينالدىق تۋرنيرگە قاتىسار 32 جۇيرىك ءتورت-تورتتەن 8 توپقا ءبولىندى.
«ا» توبى: وار، مەكسيكا، ۋرۋگۆاي، فرانتسيا
«ۆ» توبى: ارگەنتينا، نيگەريا، وڭتۇستىك كورەيا، گرەكيا
«س» توبى: انگليا، اقش، الجير، سلوۆەنيا
«D» توبى: گەرمانيا، اۆستراليا، سەربيا، گانا
«ە» توبى: گوللانديا، دانيا، جاپونيا، كامەرۋن
«ع» توبى: يتاليا، پاراگۆاي، جاڭا زەلانديا، سلوۆاكيا
«G» توبى: برازيليا، كحدر، كوت-د'يۆۋار، پورتۋگاليا
«ن» توبى: يسپانيا، شۆەيتساريا، گوندۋراس، چيلي
بۇرىنعى بىرىنشىلىكتەرمەن سالىستىرعاندا، بۇل جولعى جەرەبەدە كىل مىقتىلاردى قامتىعان «ءولىم توبى» دا، وڭكەي ورتاشالاردان تۇراتىن «ءومىر توبى» دا بولعان جوق. تەك «G» توبىنا الەمنىڭ بەس دۇركىن چەمپيونى برازيليا مەن وعان ويىن ورنەگى جونىنەن دە، مادەني-تاريحي تۇرعىدان دا، ەتنولينگۆيستيكا جاعىنان دا قاتتى ۇقسايتىن، سونىسىمەن دە «ەۋروپا برازيلياسى» اتانعان پورتۋگاليانىڭ جانە قازىر افريكانىڭ تاڭداۋلى قۇرامالارىنىڭ ءبىرى سانالاتىن كوت-د'يۆۋاردىڭ قاتار تۇسكەنىن عانا ەرەكشە ءبولىپ اتاۋعا بولار. ياعني، بۇلارمەن بىرگە ونەر كورسەتۋگە ءتيىس كورەي حالىقتىق دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسى (كحدر) فۋتبولشىلارىنىڭ جولى بولدى دەي قويۋ قيىن-اق...
باسقا توپتاردىڭ ءبارىن ماماندار كۇش-قۋاتى، الەۋەت-دەڭگەيى جاعىنان شامالاس دەپ باعالاۋدا. دەمەك، چەمپيونات ويىندارى جانكۇيەرلەر ءۇشىن مەيلىنشە تارتىستى، قىزىقتى بولادى دەپ سەنە الامىز. ال ويىنداردىڭ استانا ۋاقىتىمەن 17.30, 20.00 جانە 00.30-دا باستالۋى ءبىزدىڭ فۋتبول اۋەسقويلارىنا ءبىرشاما ىڭعايلى دەۋگە بولادى (قايبىر جىلعىداي ويىنداردىڭ تۇنگى 3-تە باستالۋىن سارىلىپ كۇتىپ وتىرعان جاقسى ما، الدە تۇنگى 2-گە دەيىن تاماشالاپ بىتكەن دۇرىس پا؟). تەك توپتىق كەزەڭدەگى كەي كەزدەسۋلەردىڭ 17.30-دا باستالۋى جۇمىس ىستەيتىن جاندارعا ءسال قيىندىق تۋعىزۋى ىقتيمال، الايدا، جانكۇيەرلىكتىڭ جازىلماس دەرتى قانىنا سىڭگەن اعايىننىڭ ايتەۋىر وعان دا ءبىر امال تابارى انىق (ول ويىنداردى قىزمەتتەگى تەلەديداردان قاراۋعا، نەمەسە، باسشىلاردان ەرتەرەك سۇرانىپ كەتۋگە، ءتىپتى قۇرىعاندا سول كۇندەرى «اۋىرىپ قالۋعا» بولاتىن شىعار)...
ال فۋتبول چەمپيوناتتارىنىڭ تاريحى مەن ەسەپ-قيسابىنا ەسى كەتكەن جاندار ءۇشىن «قىزىق» كەشەگى جۇمادا-اق باستالىپ كەتتى. جەرەبە ءراسىمىن قازاقستانعا تىكەلەي ەفير ارقىلى تاراتقان «حابار» تەلەارناسىنىڭ كوممەنتاتورلارى - سەرگەي رايليان مەن امانگەلدى سەيىتحان كورەرمەن قاۋىمدى تاڭ قالدىرۋدان جارىسقا تۇسكەندەي بولدى. اۋەلى فيفا پرەزيدەنتى زەپپ بلاتتەر جەرەبە وتكەن سارايدىڭ ساحناسىنا الەم كۋبوگىن كوتەرىپ شىققاندا، ا.سەيىتحان «و، التىن نيكە!» دەپ قالدى. شىن مانىندە 1930 جىلدان باستاپ قىرىق جىل بويى الەم فۋتبولشىلارىنىڭ ارمانى بولعان، قوس قولىن كوك اسپانعا سوزىپ تۇرعان ەجەلگi گرەك قۇداي-اناسى نيكەنiڭ بەينەسi بار، تۇتاس التىننان قۇيىلعان 1800 گراممدىق ستاتۋيا (تاعى ءبىر اتى - «جيۋل ريمە كۋبوگى») 1970 جىلى ونى ءۇشiنشi رەت جەڭiپ العان برازيليانىڭ ماڭگi يەلiگiنە وتكەن بولاتىن. سوندىقتان دا 1974 جىلدان باستاپ دۇنيە كوماندالارى ساراپقا سالاتىن جاڭا كۋبوك جاساتىپ (سالماعى 5 كەلىگە جۋىق), ونى رەسمي تۇردە «فيفا الەم كۋبوگى» دەپ اتاعان-دى (كەلەر جىلعى جەڭىمپازعا ۇسىنىلاتىن جۇلدە دە سول بولماق).
ياعني، بلاتتەردىڭ ساحناعا الىپ شىققانى ءتىپتى دە «التىن نيكە» ەمەس، وسى «فيفا الەم كۋبوگى» ەدى. شاتاسقان ارىپتەسىن ءسال تۇزەتىپ جىبەرمەك بولعان س.رايلياننىڭ العاشقى ءسوزى دۇرىس شىقتى: ول فيفا پرەزيدەنتىنىڭ قولىنداعى كۋبوكتى ءدال اتادى. دەگەنمەن امانگەلدىنىڭ اۋزىنان شىققان «التىن نيكەنى» «اقتاپ الۋ» ءۇشىن ايتىلعان ونىڭ كەلەسى ءۋاجى ورەسكەل قاتەلىككە ۇرىندىردى. ورىسشا تۇسىندىرمە جاساعان شولۋشىمىز «الەم كۋبوگىنىڭ جاسالۋ سەبەبى - 1970 جىلى برازيليالىقتار «التىن نيكەنى» ۇرلاتىپ العان بولاتىن» دەپ جىبەردى!
الايدا، اقيقات مىناۋ-تۇعىن: ريو-دە-جانەيروداعى برازيليا فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ عيماراتىندا ساقتالعان «التىن نيكە»، س.رايليان ايتقانداي، 1970 جىلى ەمەس، 1983 جىلعى جەلتوقسان ايىنىڭ 19-ىنان 20-سىنا قاراعان ءتۇنi ۇشتى-كۇيلi جوعالدى. وقيعانىڭ ۇزىن-ىرعاسى بىلاي: ءتۇننiڭ بiر ۋاعىندا عيماراتقا ءجۇزiن بەتسiرiمەن (ماسكا) جاسىرعان ەكi قارۋلى باۋكەسپە كiرەدi دە، كۇزەتشi جواو باتيشتا مايانىڭ اياق-قولىن بايلاپ، اۋزىنا شۇبەرەك تىعىپ، قالتاسىنداعى بiر بۋما كiلتتi الىپ، بiردەن 9-قاباتقا بەتتەيدi. وندا برازيليا ۇلتتىق قۇراماسى جەڭiپ العان كۋبوكتار مەن جۇلدەلەر ساقتالاتىن. كەيiن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرiنiڭ انىقتاعانىنداي، ۇرىلار «التىن نيكە» تۇرعان وق وتپەيتiن بولات شكافتى اشۋ ءۇشiن ءۇش ساعاتتاي اۋرەلەنiپتi. «ەندi قايتىپ بۇل جەرگە جولىمىز تۇسە مە، تۇسپەي مە، اقىرى كەلiپ قالعان سوڭ، ءبارiن اكەتەيiك» دەسە كەرەك، قىلمىسكەرلەر برازيليا قۇراماسىنىڭ 1963 جىلى ۇتىپ العان امەريكا ەلدەرi كۋبوگىن، 1972 جىلى يەلەنگەن تاۋەلسiزدiك كۋبوگىن دا جىمقىرىپ كەتiپتi. وكiنiشكە قاراي، وقيعا ورنىندا ۇرىلاردىڭ بiردە-بiر ساۋساق تاڭباسى قالماپتى. ءسويتىپ، ساف التىننان قۇيىلعان كۋبوك سول كۇيi تابىلمادى. قازiر برازيليا فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ عيماراتىندا ونىڭ الدىن الا جاسالىپ قويىلعان كوشiرمەسi عانا تۇر...
ءبىردى بىرگە سوعىپ، وزدەرى دە شاتاسىپ، جۇرتتىڭ دا شاراداي باسىن شاقشاداي قىلعان شولۋشىلارىمىزدىڭ فۋتبول تاريحىنا «وزگەرىس ەنگىزۋى» ءبىر بۇل ەمەس. ولاردىڭ «1938 جىلى اۆستريا الەم چەمپيوناتىنا قاتىسۋدان باس تارتتى» دەۋى دە - قاتە. شىن مانىندە لاتۆيانى ۇتىپ، فينالدىق تۋرنيرگە بارعالى وتىرعان اۆستريانى فاشيستiك گەرمانيا جاۋلاپ الىپ (اننەكسيالاپ), ونىڭ مىقتى فۋتبولشىلارىن ءوز قۇرامىنا قوسىپ العان بولاتىن. ياعني، فيفا اياق استىنان وتارعا اينالعان ەلدەن «چەمپيوناتقا قاتىساسىڭ با؟» دەپ سۇراۋعا دا باتا الماي قالعان-دى. مۇنداي جاعدايدا قايداعى «باس تارتۋ»؟
سونداي-اق قازاق سپورت جۋرناليستەرىنىڭ ورىس تىلىندەگى «كورزينا» دەگەن ءسوزدى ۇنەمى «سەبەت» دەپ اۋدارۋى دا شارشاتىپ ءبىتتى. بۇل - ورماننان تەرگەن ساڭىراۋقۇلاقتى سالاتىن سەبەت (كورزينا) ەمەس، قۇرامالاردىڭ اتى جازىلعان قاعازداردى جاسىرعان شارلاردى ورنالاستىراتىن قورجىن عوي! ءار توپقا كۇش-قۋاتى تەڭ كوماندالار بارىنشا بىركەلكى ءتۇسسىن دەگەن ماقساتپەن الەمدىك فۋتبول باسشىلىعى ولاردى اۋەلى وسىنداي قورجىندارعا بولەتىنى بەلگىلى. تىلىمىزدە وسىنداي قازاقى ۇعىمعا ساي بالاما ءسوز تۇرعاندا، بىزگە «سەبەتتىڭ» قاجەتى نە؟.. ارينە، قاجەت تۇسىندا ول دا قولدانىلا بەرەر، بىراق ءدال مىنا جەردە، ءدال وسى تاقىرىپتا «قورجىن» دەگەن ءسوز سۇرانىپ تۇر ەمەس پە؟ ونىڭ ۇستىنە، ورىس تىلىندەگى «كورزينانىڭ» ءتۇبى تۇركى تىلدەرىندەگى «قورجىننان» شىققانى ولجاس سۇلەيمەنوۆ باستاعان زەرتتەۋشىلەردىڭ ەڭبەكتەرىندە تالاي رەت دايەكتى تۇردە دالەلدەندى عوي.
...سونىمەن، دۇنيەجۇزىلىك دوپ دوداسى 2010 جىلدىڭ 11 ماۋسىمىندا يوحاننەسبۋرگ قالاسىندا وار جانە مەكسيكا قۇرامالارىنىڭ كەزدەسۋىمەن اشىلادى، تۋرا 1 ايدان سوڭ، ياعني، 11 شىلدەدە تاپ وسى شاھارداعى فينالدىق ماتچپەن اياقتالادى. چەمپيونات ويىندارى وار-دىڭ يوحاننەسبۋرگتەن باسقا تاعى سەگىز قالاسىندا - بلۋمفونتەين، دۋربان، كەيپتاۋن، نەلسپرەيت، پولوكۆانە، پورت-ەليزابەت، پرەتوريا جانە رۋستەنبۋرگتە وتەدى.
* * *
قازاقستان: ءبىر ادىم العا، ەكى ادىم ارتقا
ۇلتتىق فۋتبول قۇرامامىزدىڭ 2010 جىلعى الەم چەمپيوناتىنا ىرىكتەۋ تۋرنيرىندە كورسەتكەن ناتيجەسىن وسىلاي باعالاۋعا بولادى.
قازاق كوممەنتاتورلارىمەن سالىستىرعاندا، ەلىمىزدىڭ فۋتبول قۇراماسى ەلەۋلى جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزە العان جوق. ءوز توبىندا ول تەك، بەينەلەپ ايتقاندا، دوپتىڭ دومالاق ەكەنىن بىزدەن كەيىن بىلگەن اندوررانى عانا ۇتا الىپ (ەكى رەت), باسقا قارسىلاستارىنىڭ بارىنەن قىم-قيعاش ۇتىلۋمەن بولدى. ەلەپ-ەسكەرەر ەرەكشە ەشتەڭەسى بولماسا دا، قازاقستان قۇراماسىنىڭ وسى تسيكلداعى ويىندارىن جانكۇيەر جادىنا قايتا سالامىز:
6-توپ
20.08.2008. قازاقستان - اندوررا - 3:0 (گول سوققاندار: وستاپەنكو، 14, 30, ۋزدەنوۆ، 45).
06.09.2008. حورۆاتيا - قازاقستان - 3:0 (ن.كوۆاچ، 13, مودريچ، 36, پەتريچ، 79).
10.09.2008. قازاقستان - ۋكراينا - 1:3 (وستاپەنكو، 70 - نازارەنكو، 45, 82, شەۆچەنكو، 53).
11.10.2008. انگليا - قازاقستان - 5:1 (فەرديناند، 52, كۋچما، 65, ءوز قاقپاسىنا، رۋني، 77, 86, دەفو، 90 - كوكەەۆ، 68).
01.04.2009. قازاقستان - بەلارۋس - 1:5 (ابدۋلين، 9 - گلەب، 48, كالاچەۆ، 54, 63, ستاسەۆيچ، 56, روديونوۆ، 88).
06.06.2009. قازاقستان - انگليا - 0:4 (بەرري، 40, حەسكي، 45, رۋني، 73, لەمپارد، 78, پەنالتيدەن).
10.06.2009. ۋكراينا - قازاقستان - 2:1 (نازارەنكو، 33, 47 - نوسەرباەۆ، 19)
09.09.2009. اندوررا - قازاقستان - 1:3 (سونەحە، 69 - حيجنيچەنكو، 13, 34, بالتيەۆ، 28, پەنالتيدەن).
10.10.2009. بەلارۋس - قازاقستان - 4:0 (بورداچەۆ، 23, كالاچەۆ، 69, 90, كوۆەل، 86).
14.10.2009. قازاقستان - حورۆاتيا - 1:2 (حيجنيچەنكو، 26 - ۆۋكوەۆيچ، 10, كرانچار، 90).
قۇراما وي ۇت ت ج د/ا ۇپ
1. انگليا 10 9 0 1 34:6 27
2. ۋكراينا 10 6 3 1 21:6 21
3. حورۆاتيا 10 6 2 2 19:13 20
4. بەلارۋس 10 4 1 5 19:14 13
5. قازاقستان 10 2 0 8 11:29 6
6. اندوررا 10 0 0 10 3:39 0
ەسكەرتۋلەر: وي - ويىن سانى، ۇت - ۇتىس، ت - تەڭ ناتيجە، ج - جەڭىلىس، د/ا - دوپ ايىرماسى، ۇپ - ۇپاي.
* * *
بۇل - قازاقستان قۇراماسىنىڭ ەۋروپا فۋتبول قاۋىمداستىقتارى وداعىنىڭ (ۋەفا) قۇرامىنا اۋىسقان جىلدار ىشىندە وتكىزگەن ءۇشىنشى ىرىكتەۋ تسيكلى. بۇل ءۇش تسيكلدا كوماندامىزدىڭ قانداي دەڭگەيدە ونەر كورسەتكەنى تومەندەگى كەستەدە ۇسىنىلعان: 2006 جىلعى الەم چەمپيوناتىنا ىرىكتەۋدە 7 كوماندا ىشىندە 7-ورىن السا، 2008-دە 8 قۇراما ىشىندە 6-ورىن العان. بيىلعىسى - 6 كوماندا ىشىندەگى 5-ورىن. ياعني، وتانداستارىمىز ءبىر ادىم العا جۇرسە، ەكى ادىم ارتقا جىلجىپ وتىر. دەمەك، ىلگەرىلەۋ دە جوق دەگەن ءسوز.
قازاقستان قۇراماسى ۋەفا اياسىندا:
تسيكل وي ۇت ت ج د/ا ۇپ ور (ك) %
ءاچ-2006 12 0 1 11 6:29 1 7 (7) 2,25
ەچ-2008 14 2 4 8 11:21 10 6 (8) 23,4
ءاچ-2010 10 2 0 8 11:29 6 5 (6) 18,3
ەسكەرتۋلەر: ءاچ - الەم چەمپيوناتى، ەچ - ەۋروپا چەمپيوناتى، ور (ك) - توپتىڭ قورىتىندى كەستەسىندە العان ورنى (توپتاعى كوماندالاردىڭ جالپى سانى), % - مۇمكىن ۇپايدىڭ قانشا پايىزىن الا الدى؟
* * *
ءاچ-2010-نىڭ ىرىكتەۋ سىنىندا ۋەفا-عا مۇشە بۇرىنعى وداق ەلدەرى قانداي ناتيجە كورسەتتى؟
قۇراما وي ۇپ ت ج د/ا ۇپ
1. رەسەي 10 7 1 2 19:6 22
2. ۋكراينا 10 6 3 1 21:6 21
3. لاتۆيا 10 5 2 3 18:5 17
4. بەلارۋس 10 4 1 5 19:14 13
5. ليتۆا 10 4 0 6 10:11 12
6. ەستونيا 10 2 2 6 9:24 8
7. قازاقستان 10 2 0 8 11:29 6
8. ازەربايجان 10 1 2 7 4:14 5
9. ارمەنيا 10 1 1 8 6:23 4
10. گرۋزيا 10 0 3 7 7:19 3
11. مولدوۆا 10 0 3 7 6:18 3
ساكەن سىبانباي، ارنايى abai.kz ءۇشىن
