قازاقستاندا قالاسا ايەل زاتى وزىنە ەركەكتىڭ جىنىسىن قوندىرىپ، تابيعاتىندا ۇرعاشىلىققا ۇرىنعان ەر ادام ايەل بولا الادى.

ەلىمىزدەگى «حالىق دەنساۋلىعى تۋرالى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى»   كودەكسىندە جىنىستى اۋىستىرۋعا قاتىستى وسىنداي (كوشەدەگى جاستاردىڭ تىلىمەن ايتقاندا) «جىندى» باپ  بار. اتالعان كودەكستىڭ 88-بابىندا «پسيحولوگيالىق دەرتكە شالدىقپاعان جاننان وزگە جىنىستىق كۇيزەلىستەگى تۇلعا جىنىسىن وزگەرتە الادى» دەپ جازىلعان.

نەگە ەكەنى بەلگىسىز، «حالىق  دەنساۋلىعى تۋرالى...»   كودەكستىڭ ىشىندەگى جاڭاعى باپ وتكەن جىلى قىركۇيەك ايىنىڭ 18-ىندە قوعام تاراپىنان ەش نارازىلىق تۋدىرماستان  قابىلدانىپ كەتكەن بولاتىن. جازعى دەمالىستان ارقا بوساتا الماعان دەپۋتاتتار دا ۇيقىلى  وياۋ وتىرىپ باپتىڭ باس اياعىن تولىق وقىپ قاراستىرماعان سياقتى. ايتپەسە، سويلەيتىن شەشەندەر «مىناۋ نە سۇمدىق؟» دەپ ءبىر ىشقىنىپ قالاتىن با ەدى، قايتەر ەدى؟.. الدە الگىندەي باپتىڭ تەزدەتىپ كودەكسكە ەنىپ كەتۋىنە تىلەۋقورلاردىڭ نەگىزگى توبى زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ ىشىندە ءجۇر مە، كىم بىلگەن؟.. ايتەۋىر، اراعا بەس اي سالىپ استانالىق انالار كودەكستەگى 88-باپقا بايلانىستى داۋىس كوتەردى.

25-قاڭتار كۇنى  دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىرعان استاناداعى قوعامدىق ۇيىم وكىلدەرى «جىنىس اۋىستىرۋ» -  قازاقستاندى الەمگە ماسقارا ەتۋ» دەگەن ورتاق پىكىرگە كەلدى.

قازاقستاندا قالاسا ايەل زاتى وزىنە ەركەكتىڭ جىنىسىن قوندىرىپ، تابيعاتىندا ۇرعاشىلىققا ۇرىنعان ەر ادام ايەل بولا الادى.

ەلىمىزدەگى «حالىق دەنساۋلىعى تۋرالى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى»   كودەكسىندە جىنىستى اۋىستىرۋعا قاتىستى وسىنداي (كوشەدەگى جاستاردىڭ تىلىمەن ايتقاندا) «جىندى» باپ  بار. اتالعان كودەكستىڭ 88-بابىندا «پسيحولوگيالىق دەرتكە شالدىقپاعان جاننان وزگە جىنىستىق كۇيزەلىستەگى تۇلعا جىنىسىن وزگەرتە الادى» دەپ جازىلعان.

نەگە ەكەنى بەلگىسىز، «حالىق  دەنساۋلىعى تۋرالى...»   كودەكستىڭ ىشىندەگى جاڭاعى باپ وتكەن جىلى قىركۇيەك ايىنىڭ 18-ىندە قوعام تاراپىنان ەش نارازىلىق تۋدىرماستان  قابىلدانىپ كەتكەن بولاتىن. جازعى دەمالىستان ارقا بوساتا الماعان دەپۋتاتتار دا ۇيقىلى  وياۋ وتىرىپ باپتىڭ باس اياعىن تولىق وقىپ قاراستىرماعان سياقتى. ايتپەسە، سويلەيتىن شەشەندەر «مىناۋ نە سۇمدىق؟» دەپ ءبىر ىشقىنىپ قالاتىن با ەدى، قايتەر ەدى؟.. الدە الگىندەي باپتىڭ تەزدەتىپ كودەكسكە ەنىپ كەتۋىنە تىلەۋقورلاردىڭ نەگىزگى توبى زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ ىشىندە ءجۇر مە، كىم بىلگەن؟.. ايتەۋىر، اراعا بەس اي سالىپ استانالىق انالار كودەكستەگى 88-باپقا بايلانىستى داۋىس كوتەردى.

25-قاڭتار كۇنى  دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىرعان استاناداعى قوعامدىق ۇيىم وكىلدەرى «جىنىس اۋىستىرۋ» -  قازاقستاندى الەمگە ماسقارا ەتۋ» دەگەن ورتاق پىكىرگە كەلدى.

ءبىرىنشى بولىپ ءسوز العان «جاسار» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءتورايىمى قورلان قاليەۆا حانىم: «ءبىزدى تولعاندىرىپ وتىرعان ماسەلە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «حالىق دەنساۋلىعى تۋرالى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى» كودەكسىنە ەنگىزىلگەن وزگەرىس بولىپ وتىر. كودەكستىڭ 88-باپ(ازاماتتىق قۇقىق) 3-بولىگىنە ەنگىزىلگەن وزگەرىستە بىلاي دەپ كورسەتىلگەن: «جىنىستى وپەراتسيا ارقىلى اۋىستىرۋعا رۇقسات بەرىلەدى ». بۇل سۇمدىقتى مەكتەپتە وقيتىن بالالارىنان ەستىگەن انالار نە ىستەرلەرىن بىلمەي قالعانىن ايتىپ قوعامدىق ۇيىمدىرعا كەلىپ شاعىمدانۋدا»، - دەدى.

«استانا شىراقتارى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءتورايىمى،  جۋرناليست، جازۋشى  جۇماگۇل ساۋحات: « قازاقستان ادام قۇقىقتارى تۋرالى ءتۇرلى كونۆەنتسيالارعا قول قويدى، ول باس تارتۋعا بولمايتىن مىندەت شىعار، بىراق جالپى قازاقستان حالقىنىڭ 0.1 پروتسەنتىنە جەتپەيتىن ادامداردىڭ قۇقىن جەلەۋ ەتىپ كۇللى جۇرتتى ازدىرۋعا جەتەلەيتىن بۇل سۇمدىق كودەكستى قابىلداعان دەپۋتاتتار ەرتەڭ « قوس جىنىستىلار نەكەلەسۋگە بولادى» دەپ زاڭ قابىلداسا،  مەن تاڭدانبايمىن. سوندا دەپۋتاتتاردى نە ءۇشىن سايلادىق؟ قاپتاعان سەكتالار مەن تابيعاتى بۇزىلعان جانداردىڭ تىلەۋىن تىلە، ايتقانىن ىستە، ايداعانىنا ءجۇر دەپ سايلادىق پا؟ تۇتاس حالىقتى ازدىراتىن ىستەرگە   ۇكىمەت تە، پارلامەنت تە، قوعام دا دارمەنسىز بولىپ وتىر! بيزنەسكە اينالعان ءبۇل سۇمدىقتى باتىس ەلدەرى دە توقتاتۋعا ءماجبۇر بولۋدا، ال بىزدە «جىنىس الماستىرۋ 20-30 مىڭ اقش دوللارى تۇرادى، براق كليەنت جوق» دەپ وتىرعان دارىگەرلەردى كورگەندە جىندانىپ كەتە جازدادىم. نامىستاناتىن جەردە نامىستانايىق، اعايىن! ءبىز بۇل سۇمدىققا شىداپ تۇرا المايمىز»، - دەپ كۇيىنە سويلەدى.

زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ايسانا سمان حانىم دا بۇل زاڭ حالىقتىڭ مۇددەسىنە ساي ەمەس ەكەنىن ، باتىس ەلدەرى باستاپقىدا جىنىس اۋىستىرۋدى  بيزنەسكە اينالدىرىپ،  قازىرگە دەيىن ونى توقتاتا الماي وتىرعانىن العا تارتتى. ال ۇستازدار قاۋىمى اتىنان ءسوز العان نازگۇل ابدىراحمانقىزى بۇنى «جانتۇرشىگەرلىق سۇمدىق» دەپ باعالاپ بولاشاق پەن ۇرپاققا تونگەن قاۋىپ رەتىندە قوعامدىق ۇيىمداردى بىرلەسە كۇرەسۋگە شاقىردى.  ال مەديتسينا عىلىمدىرىنىڭ كانديداتى جامۋسينا حانىم « گورموندىق جانە جىنىستىق تۇرعىدان جەتىلمەگەن ادامدار بولادى، بىراق از» دەدى. عالىمنىڭ سوزىنە جۇگىنسەك،  ولار ءبارى-ءبىر تۇبەگەيلى ەمدەلە المايدى ەكەن.

كودەكستەگى اتى جامان باپتىڭ   يسلام جاماعاتىنا جات دۇنيە ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى. استانا قالاسى «سادۋاقاس عىلماني مەشىتىنىڭ» نايب يمامى ەربول مامبەتوۆ: «بۇل يسلام شاريعاتىنا قايشى ءارى قاتاڭ تيىم سالىنعان كۇنا. بۇنداي كودەكستى قابىلداۋ -  باسىم كوپشىلگى يسلام دىنىنە سەنەتىن حالىقتى قورلاۋ»  دەيدى..

«الاش اماناتى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءتورايىمى قارلىعاش بەكپاتشاقىزىنىڭ ويىنشا ايەل مىنەزدى، ەركەك ەمەس ەزدەردىڭ قارا مولايتۋى دەپۋتاتتاردى ەش تولعاندىرمايتىنعا ۇقسايدى.

ول: - دەپۋتاتتاردىڭ حالىقتىڭ مۇددەسىمەن ساناسپاي مۇنداي قادامعا بارۋى ءبىزدى قاتتى الاڭداتتى. بۇل تاقىرىپتىڭ ءوزى ادام جانىن تۇرشىكتىرەدى. ايەل مىنەزدى، ەركەك ەمەس  ەزدەردىڭ كوبەيۋى، رۋحاني توپاس ادامداردىڭ كوبەيۋى دەپۋتاتتاردى قىزىقتىرماسا كەرەك. ۇرپاق ءۇشىن بۇكىل عۇمىرلارىن سارقىعان اتا-بابالارىمىزدىڭ اماناتىن جەرلەپ، كوپە-كورنەۋ ازىپ بارا جاتقان حالىقتى ازدىرۋ كىم ءۇشىن پايدالى؟ سوندا ەرتەڭگى ۇرپاق نە بولادى؟ كىم ءبىزدىڭ بولاشاعىمىزدى ويلايدى؟ - دەپ شاراسىزدىقتان اينالاسىنا ساۋال تاستادى.

«حالىق دەنساۋلىعى تۋرالى» كودەكسكە ەنگەن وزگەرىسكە  2009 جىلى 18-قىركۇيەكتە،  استانا قالاسىندا، اقوردادا  ءنومىرى № 193-IV زPK جارلىعىمەن پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىشۇلى قول قويعان.

جيىن قورتىندىسىندا  وسى «وزگەرىستى»  كودەكستەن الىپ تاستاۋدى  وتىنەمىز، -  دەپ شەشكەن زيالى قاۋىم پارلامەنت پەن ۇكىمەتكە اشىق حات جازاتىن بولىپ كەلىستى.

كەيبىر دەرەكتەرگە قاراعاندا، قازاقستاندا ءتيىستى ورىندارعا جىنىسىن وزگەرتۋ ءۇشىن 27 ادام ءوتىنىش بەرىپ تىركەلگەن كورىنەدى.