دەدI قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىلمىس» رومانىن قر مەملەكەتتIك سىيلىعىنا ۇسىنعان زيالىلار

كەشە الماتىداعى ۇلت­تىق ءباسپاسوز كلۋبىندا ارنايى ءماجiلiس ءوتتi. مادەنيەت ساياساتى جانە ونەرتانۋ ينس­تيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ەرلان سايىروۆ مىرزا «وسى ينستيتۋتتىڭ، «تاعلىم» ينتەللەكتۋالدى-مادەنيەتتانۋ كلۋبىنىڭ، بۇدان وزگە تاعى دا بiرسىپىرا مادەنيەت جانە ونەر قايراتكەرلەرiنiڭ ۇيعارۋىمەن قىتايداعى قانداسىمىز، كورنەكتi جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ 6 تومدىق «قىلمىس» رومانىن ادەبيەت جونiندەگi قر مەملە­كەتتiك سىيلىعىنا ۇسىنعانىن» مالiمدەدi. ەرلان سايىروۆتىڭ ۇسىنىسىن وسى ءماجi­لiس­كە قاتىسقان قازاق وقىعاندارى مەن زيالىلارى تۇگەل بiر اۋىزدان قولدادى. سونىمەن بiرگە ءوز پiكiرلەرiن دە ورتاعا سالدى. ەندi وسى پiكiرلەردiڭ بiرازىن ىقشامداپ، وقىرمان نازارىنا ۇسىنا كەتكەندi ءجون كوردiك.

قابدەش جۇمادIلوۆ:

دەدI قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىلمىس» رومانىن قر مەملەكەتتIك سىيلىعىنا ۇسىنعان زيالىلار

كەشە الماتىداعى ۇلت­تىق ءباسپاسوز كلۋبىندا ارنايى ءماجiلiس ءوتتi. مادەنيەت ساياساتى جانە ونەرتانۋ ينس­تيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ەرلان سايىروۆ مىرزا «وسى ينستيتۋتتىڭ، «تاعلىم» ينتەللەكتۋالدى-مادەنيەتتانۋ كلۋبىنىڭ، بۇدان وزگە تاعى دا بiرسىپىرا مادەنيەت جانە ونەر قايراتكەرلەرiنiڭ ۇيعارۋىمەن قىتايداعى قانداسىمىز، كورنەكتi جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ 6 تومدىق «قىلمىس» رومانىن ادەبيەت جونiندەگi قر مەملە­كەتتiك سىيلىعىنا ۇسىنعانىن» مالiمدەدi. ەرلان سايىروۆتىڭ ۇسىنىسىن وسى ءماجi­لiس­كە قاتىسقان قازاق وقىعاندارى مەن زيالىلارى تۇگەل بiر اۋىزدان قولدادى. سونىمەن بiرگە ءوز پiكiرلەرiن دە ورتاعا سالدى. ەندi وسى پiكiرلەردiڭ بiرازىن ىقشامداپ، وقىرمان نازارىنا ۇسىنا كەتكەندi ءجون كوردiك.

قابدەش جۇمادIلوۆ:

- قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ 6 تومدىق «قىلمىس» رومانى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ پروزا كەڭەسiندە وتپەي قالدى. ياكي، تيiستi داۋىستى جيناي الماي، قر مەملەكەتتiك سىيلىعىنا ۇسىنىلماي قالدى. سودان جانىم تىن­باي «جاس الاش» گازەتiنە، ودان كەيiن ەرلان سايىروۆ iنiمە بارىپ ءوز ۇسىنىسىمدى ايتتىم. ازاماتتارعا راحمەت، «جاس الاش» گازەتi وسىدان ەكi كۇن بۇرىن قاجىعۇماردىڭ رومانىن مەملەكەتتiك سىيلىققا ۇسىنىپتى. ەرلان مىرزا دا، مiنە، ءوزi باس بولىپ، قاجىعۇماردىڭ رومانىن مەملەكەتتiك سىيلىققا ۇسىندى. بۇل ءۇشiن بارiڭiزگە العىس ايتامىن. قاجىعۇماردىڭ رومانى - مەملەكەتتiك سىيلىققا ابدەن لا­يىقتى شىعارما. جاقىندا عانا «جاس الاش» گازەتiنiڭ تiلشiسi ەرiك راحىم شاۋەشەككە بارىپ، قاجىعۇمارعا جولىعىپ قايتتى. جاعدايى قيىن ەكەن. ناۋقاس. ونىڭ ۇستiنە زەينەتاقى المايتىن كورiنەدi. قاجىعۇمار دا بەينەتiنiڭ زەينەتiن كورۋi كەرەك شىعار.

ورازبەك سارسەنباي:

- قاجىعۇمار - ۇلكەن جازۋشى. كەشەگi پروزا كەڭەسiندە مەن حاتتاما جازىپ وتىرعان ساياتقا «قاجىعۇمارعا داۋىس بەرمەگەن جازۋشىلاردىڭ ءبارiنiڭ اتى-ءجونiن انىقتاپ جاز!» دەدiم. نەگە؟ كەزiندە سولجەنيتسىندى «جازۋشى ەمەس» دەپ سىناعان اقىن-جازۋشىلاردى سولجەنيتسىن اقتالىپ، رەسەيگە ورالعاننان كەيiن «ليتەراتۋرنايا گازەتا» ولاردىڭ اتى-جوندەرiن ايمانداي ەتiپ، گازەتكە جاريالادى. «ەرتەڭگi كۇنi قارابەت بوپ قالمايىق!» دەپ اشىق ايتتىم مەن وسى كەڭەستە. قاجىعۇمار - سولجەنيتسىننان بiر دە كەم ەمەس جازۋشى. قر مەملە­كەتتiك سىيلىعىن قاجىعۇمارعا بەرۋiمiز كەرەك. بۇل - بارiمiزگە، قالا بەردi ەلدiگiمiزگە سىن.

ۇلىقبەك ەسداۋلەت:

- كەزiندە قاجىعۇماردىڭ ۇرiمشiدە جارىق كورگەن «قىلمىس» رومانىنىڭ العاشقى ەكi تومىنا قازاقستان جازۋشىلار وداعى ءوزiنiڭ حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىن بەرگەن-دi. سول جىلى مەنiڭ ءوزiم دە، وسىندا وتىرعان ءامiرحان مەڭدەكە بار، ءبارiمiز «الاش» سىيلىعىن وسى قاجىعۇمارمەن بiرگە العان بولاتىنبىز. سوندىقتان قازاقستان جازۋشىلار وداعى قاجىعۇماردىڭ «قىلمىس» رومانىن مەملەكەتتiك سىيلىققا ۇسىنادى دەپ سەنiممەن ايتا الامىن. بۇل ماسەلە جازۋشىلار وداعىنىڭ سەكرەتارياتىندا ءالi قارالادى، تالقىلانادى. قاجىعۇماردىڭ 40 جىل تۇرمەدە وتىرعانى از بولعانداي، ول ءالi شاۋەشەكتە مىرزاقاماقتا (ۇيقاماقتا) وتىر. قاجىعۇمار سياقتى جازۋشىلار - بiزدiڭ ار-ۇياتىمىز. ال ەندi ار-ۇياتىمىزدى تۇرمەگە وتىرعىزىپ، ءوزiمiز قالاي قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرا بەرمەكپiز؟!

ايدوس سارىم:

- بiز - ءبولiنiپ كەتكەن حالىقپىز. بiرiمiز - قىتايدا، ەندi بiرازىمىز - رەسەيدە، موڭعوليادا. ال قاجىعۇمار شابدانۇلىنا قر مەملەكەتتiك سىيلىعىن بەرiپ جاتساق، بۇل - كۇللi قازاقتىڭ باسىن ۇيىستىراتىن فاكتوردىڭ بiرiنە اينالماق. ەستەرiڭiزدە شىعار، سولجەنيتسىن اقتالىپ، رەسەيگە ورالعاندا سوناۋ ۆلاديۆوستوكتان ماسكەۋگە پويىزبەن كەلمەپ پە ەدi. ءار ستانسادا ورىستار سولجەنيتسىندى قابىلداپ، جيىندار وتكiزدi. سولجەنيتسىننىڭ ەلگە ورالۋىن ورىس زيالىلارى ورىستاردى بiرiكتiرەتiن، ۇيىستىراتىن iس-شاراعا اينالدىرا بiلدi. بiز دە سويتە بiلۋiمiز كەرەك. تۇرمەدە ءوز رومانىن تەمەكiنiڭ قورابىنا، قول سۇرتەتiن قاعازدىڭ قيىندىسىنا جازعان، ازاتتىقتى اڭساعان ابزال جۇرەكتi جازۋشىعا بiز دە قر مەملە­كەتتiك سىيلىعىن بەرۋiمiز كەرەك. سوندا قىتاي جاعى دا ويلاناتىن بولادى. قازاقتار توبەسiنە كوتەرگەن تۇلعانى ءوز تۇرمەلەرiندە وتىرعىزا المايتىن بولادى. بوستاندىققا شىعاراتىن بولادى. بۇل شارانىڭ ساياسي استارى دا بار. ءبارiمiز وسى ۇسىنىستى قولدايىق، قۋاتتايىق!

ەرلان سايىروۆ:

- بiز قازiر مىناداي تەست وتكiزبەك­شiمiز. جازۋشىلار وداعىنىڭ 700 مۇشەسiنە «سiز قاجىعۇماردىڭ «قىلمىس» رومانىن مەملەكەتتiك سىيلىققا ۇسىنۋدى قولدايسىز با؟» دەپ ساۋال قويماقشىمىز. قولداماعانداردىڭ تiزiمiن باسپاسوزدە جاريالاماقپىز. ۇيالتۋ ءۇشiن. بۇل - ادەبي شارا عانا ەمەس، ەلدiك ماسەلە. سونى ءتۇسiنۋiمiز كەرەك!

رىسبەك سارسەنباي:

- «جاس الاش» گازەتi وسىدان ەكi كۇن بۇرىن ارنايى جينالىس وتكiزiپ، قاجىعۇماردىڭ 6 تومدىق «قىلمىس» رومانىن مەملەكەتتiك سىيلىققا ۇسىندى. «جاس الاش» قاجىعۇماردىڭ تاعدىرىنا قاتىستى، ونى اتاجۇرتقا الىپ كەلiپ، ەلمەن قاۋىشتىرۋ جونiندە كوپتەگەن باستامالار كوتەرگەنi وزدەرiڭiزگە دە ءمالiم. وسى رەتتە ەندi بiر ۇسىنىس ايت­قالى وتىرمىن. بيىلعى جىلى ادەبيەت بويىنشا مەملەكەتتiك سىيلىققا ۇسىنىلعان جازۋشىلارعا مارتتiك جاساپ، وسى سىيلىقتان باس تارتۋىن سۇرار ەدiم. قاجىعۇماردىڭ پايداسىنا. تەپەرiشتi كوپ كورگەن قايتپاس، عاجاپ جازۋشى شابدەنۇلىنىڭ جولىن اشاتىن دا، جاباتىن دا ءوزiمiزدiڭ جازۋشىلار. ەلدiگi­مiزدi, بiزدiڭ دە ەل ەكەندiگiمiزدi وسىندايدا كورسەتپەگەندە، قاي كەزدە كورسەتەمiز؟!

قابدەش جۇمادIلوۆ:

- سول جازۋشىلارىڭنىڭ ءوزi الدىمەن كەدەرگi بولىپ جۇرمەسە دەڭiز. بۇل رەتتە مەن جازۋشىلارعا دا، جازۋشىلار وداعىنا دا سەنبەيمiن.

ءامiرحان مەڭدەكە:

- «قىلمىس» رومانى - وتە باعالى رومان. بۇل روماندا قازاق حالقىنىڭ بiر عاسىرعا جۋىق بوداندىق ءومiرi بۇكپەسiز، جان-جاقتى اشىلعان. وتارشىلدار ءۇشiن بودان حالىقتىڭ بۇكiل تiرلiگi - قىلمىس ەكەن. تiپتi سەنiڭ قالقايىپ تiرi جۇرگەنiڭنiڭ ءوزi - ولار ءۇشiن قىلمىس ەكەن. مiنە، وسىلايشا بوداندىقتىڭ، وتانسىزدىقتىڭ قاسiرەتiن ايتىپ، تاۋەلسiزدiكتiڭ، ەركiندiكتiڭ قادiرiن اس­قاقتاتاتىن مۇنداي رومانعا مەملە­كەت­­تiك سىيلىقتىڭ بەرiلگەنi ءجون.

ءسۇلتانالi بالعاباەۆ:

- 6 تومدىق «قىلمىس» رومانىن كiم جارىققا شىعاردى؟ دۇنيەجۇزiلiك قازاقتار قاۋىمداستىعى. ەندەشە، دۇنيەجۇزiلiك قازاقتار قاۋىمداستىعى دا مۇنداي iس-شارادان تىس قالا المايدى. بiز دە قاجىعۇماردى قولدايمىز!

ءا.نۇرتايۇلى

«جاس الاش» گازەتى  №08 (15466) 28 قاڭتار، بەيسەنبى 2010 جىل