ءاربiر مەملەكەت ءوز ۇلتىمەن عانا تولىققاندى مەملەكەت. رەسەي ۇكiمەتiنiڭ وسى ماقسات اياسىندا قابىلداعان "وتانداستار" مەملەكەتتiك باعدارلاماسىنا بيىل ءۇشiنشi جىل. ءاۋ باستا داقپىرتى مەن ناسيحاتى باسىم بولعان باعدارلاما رەسەيلiك وتانداستاردىڭ ەلگە ورالۋىنا ىقپال جاسادى ما؟ كۇنi بۇگiنگە دەيiن جەرگiلiكتi بيلiك پەن اقپارات قۇرالدارى اتالعان باعدارلاما جونiندە حالىقتى جاعىمدى كورسەتكiشتەرمەن الداۋقاراتىپ كەلسە دە، ناقتى مالiمەتتەردiڭ كەرiسiنشە ءوربيتiنi قالاي؟

گازەتiمiزدە جاريالانعان "وتانداستار" وپەراتسياسىنىڭ ساتسiزدiگi" اتتى ماقالادا باعدارلامانىڭ بiر جىل بولماي جاتىپ ساتسiزدiككە ۇشىراعانى اشىق سىنالىپ ەدi. ودان بەرi ەكi جىل وتسە دە، جەرگiلiكتi بيلiك جالپاق جۇرتقا بەلگiلi جايتتى اسiرەلەپ كەلگەنiن قالاي تۇسiنۋگە بولادى؟ تiپتi, رەسەيدiڭ كەز كەلگەن اقپارات كوزi مەن عالامتور سايتىن اشساڭىز، "رەسەيگە قانداستار كوپتەپ ورالىپ جاتىر" دەگەن جالىندى مالiمەتتەن كوز سۇرiنەدi. ال، شىن مانiندە، جاعداي قۋانتارلىقتاي ەمەس كورiنەدi.

ءاربiر مەملەكەت ءوز ۇلتىمەن عانا تولىققاندى مەملەكەت. رەسەي ۇكiمەتiنiڭ وسى ماقسات اياسىندا قابىلداعان "وتانداستار" مەملەكەتتiك باعدارلاماسىنا بيىل ءۇشiنشi جىل. ءاۋ باستا داقپىرتى مەن ناسيحاتى باسىم بولعان باعدارلاما رەسەيلiك وتانداستاردىڭ ەلگە ورالۋىنا ىقپال جاسادى ما؟ كۇنi بۇگiنگە دەيiن جەرگiلiكتi بيلiك پەن اقپارات قۇرالدارى اتالعان باعدارلاما جونiندە حالىقتى جاعىمدى كورسەتكiشتەرمەن الداۋقاراتىپ كەلسە دە، ناقتى مالiمەتتەردiڭ كەرiسiنشە ءوربيتiنi قالاي؟

گازەتiمiزدە جاريالانعان "وتانداستار" وپەراتسياسىنىڭ ساتسiزدiگi" اتتى ماقالادا باعدارلامانىڭ بiر جىل بولماي جاتىپ ساتسiزدiككە ۇشىراعانى اشىق سىنالىپ ەدi. ودان بەرi ەكi جىل وتسە دە، جەرگiلiكتi بيلiك جالپاق جۇرتقا بەلگiلi جايتتى اسiرەلەپ كەلگەنiن قالاي تۇسiنۋگە بولادى؟ تiپتi, رەسەيدiڭ كەز كەلگەن اقپارات كوزi مەن عالامتور سايتىن اشساڭىز، "رەسەيگە قانداستار كوپتەپ ورالىپ جاتىر" دەگەن جالىندى مالiمەتتەن كوز سۇرiنەدi. ال، شىن مانiندە، جاعداي قۋانتارلىقتاي ەمەس كورiنەدi.
كەزiندە بيلiكتi باسقارىپ تۇرعان ۆ.پۋتيننiڭ: "رەسەي بۇرىنعىداي ۇلى دەرجاۆا بولىپ قالۋى ءۇشiن، كەمiندە 50 ملن. وتانداستى قابىلداۋى قاجەت" دەپ مالiمدەگەنi ەستە. ال "وتانداستار" باعدارلاماسى بارىسىندا ميلليونداعان قانداستىڭ كەلۋiنە مۇمكiندiك جاساۋ كەرەك" دەگەن ول ءۇش جىلدىڭ iشiندە 300 مىڭ ادامنىڭ ەلگە ورالۋىنا سەنiم بiلدiرگەن-دi. اتاپ ايتقاندا، 2007 جىلى 50 مىڭ، 2008 جىلى 100 مىڭ جانە 2009 جىلى 150 مىڭ وتباسىنىڭ كەلۋiنە ۇلكەن ءۇمiت ارتتى. الايدا، بۇگiنگi كورسەتكiش رەسەيگە بار-جوعى 17 مىڭ ورىستىڭ (وتباسى مۇشەلەرiن قوسقاندا) كوشىپ بارعانىن راستاپ وتىر. تۋراسىن ايتقاندا، ءار جىل سايىن 100 مىڭداعان وتانداستاردى قابىلداۋعا بەل شەشە كiرiسكەن رەسەيلiك اتقامiنەرلەردiڭ باس جوسپارىنىڭ كۇل-تالقانى شىققانى وسىدان اڭعارىلاتىن سياقتى.

الايدا، "وتانداستار ۇيىمدارى فورۋمى" اتقارۋ كوميتەتiنiڭ توراعاسى ليديا گرافوۆا كوزگە تەرiسكەندەي قادالعان ماسەلەنi جوققا شىعارعىسى كەلەدi. ليديا حانىم "ارگۋمەنتى نەدەلي" باسىلىمى تiلشiسiنiڭ: "وتانداستار" باعدارلاماسىنىڭ توقتاپ قالۋىنا سەبەپ، بالكiم، كەلۋگە نيەت بiلدiرگەندەردiڭ قاتارى سيرەپ كەتكەندiكتەن شىعار..." دەگەن سۇراعىنا: "بۇل شىندىق ەمەس. ءوزiم تمد مەملەكەتتەرiندە جيi بولامىن. سوندا تالاي وتباسىنىڭ شابادانىن جيىپ-تەرiپ وتىرعانىنا كۋا بولدىم. ويتكەنi, ولاردىڭ بالالارى، نەمەرەلەرi تۇرعان جەرiندە ورىس تiلiندە ساپالى بiلiم الا المايدى. اسiرەسە، ورىس تiلiنە قىسىم جاسالىپ جاتقان قازاقستانداعى ورىستار "كەلiڭدەر" دەسەڭ، قازiر ۇشايىن دەپ وتىر..." دەپ جاۋاپ بەرiپتi. ال، "ولاردى قونىستاندىرىپ، جاستارىنا جۇمىس تاۋىپ بەرەتiن جاعداي جاساماساق، نەسiنە شاقىرامىز؟" دەگەن ساۋالدى، "رەسەيدە ورىستار ازايىپ بارادى. بiز قازiردiڭ وزiندە دەموگرافيالىق اپاتقا ۇرىندىق. جىل سايىن ەڭبەككە قابiلەتتi جاستاعى ادامداردىڭ سانى بiر ميلليونعا قىسقارىپ جاتىر. بۇگiندە بارلىق ساراپشىلار "كوشi-قوندى جوعالتساق، رەسەيدi دە ۋىسىمىزدان شىعارىپ الامىز" دەگەن پiكiردi بەكەر ايتىپ وتىرعان جوق" دەپ تويتارعان ليديا گرافوۆا "وتانداستار" باعدارلاماسىن كەڭەس وداعى قۇلاعان كەزدە-اق قابىلداپ، جۇزەگە اسىرۋ كەرەكتiگiن ايتادى. ارينە، ماماننىڭ جانايقايى تۇسiنiكتi. بiراق بiزدiڭ بiلۋiمiزشە، قازاقستاندىق ورىستاردىڭ رەسەيگە اسىعىپ وتىرعانى شامالى. نەگە دەيسiز عوي؟ جاقىندا بiر ورىس ۇلتىنىڭ ازاماتىمەن اتالعان باعدارلاما توڭiرەگiندە شۇيiركەلەسە كەتiپ ەدiم، ول ءوزiنiڭ رەسەيدiڭ كالۋگا وبلىسىنا بارىپ، قايتادان "ماي شەلپەك" قازاقستانىنا ورالعانىن قۋانا جەتكiزدi. "بiزدi ول جاقتا ەكiنشi سۇرىپتاعى ادام قاتارىنا جاتقىزادى ەكەن. ونىڭ ۇستiنە دايىن تۇرعان جۇمىس تا جوق. قولىمدى بiر سiلتەدiم دە، وتانىمداي بولىپ كەتكەن قازاقستانىما قايتا كەلدiم", - دەگەن-دi اعىنان جارىلى ول. راسىندا دا، الەۋمەتتiك جاعدايى جەرگiلiكتi قازاقتاردان كوش iلگەرi ورىستاردىڭ رەسەيگە جاقىن ارادا كوشە قويماسى ايتپاسا دا بەلگiلi.

بۇل پiكiردi قازاقستانداعى "ورىس قاۋىمداستىعىنىڭ" باسشىسى يۋري بۋناكوۆ تا قۋاتتايدى. بىلتىرعى جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ماسكەۋدە وتكەن رەسەيلiك وتانداستاردىڭ III بۇكiلالەمدiك كونگرەسiنە قاتىسقان يۋري بۋناكوۆ رەسەيلiك ايماقتاردىڭ وتانداستاردى قابىلداۋعا ەش دايىن ەمەستiگiن اشىنا ايتتى. "داعدارىس سىلتاۋ بولدى ما ەكەن، وتانداستار ماسەلەسi كەيىنگە ىسىرىلىپ قالعان. شاقىرۋىن شاقىرعانمەن، ولاردى جايعاستىراتىن مەكەنi, قولىنا تيەتiن قۇجاتتارى الدىن الا قامداستىرىلماعان. ماسەلەن، يزرايلدە رەپاتريانتتارعا بارلىق جاعداي جاسالعان. كومەك رەتiندە قارجىلاي اقشا بەرۋمەن قاتار، باسپانامەن، جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتەدi. تiپتi, الەۋمەتتiك شارت بويىنشا بالالاردى بالاباقشا، مەكتەپكە ورنالاستىرۋ جونiندە كەشەندi كومەك ۇسىنىلادى", - دەيدi ول. سوندىقتان دا "ورىس قاۋىمداستىعى" توراعاسىنىڭ قازاقستاننان كەتەتiن ويى جوق. بۇل تۇرعىدا ول: "مەن نە ءۇشiن كەتەمiن؟ جۇمىس جوق، باسپانا جوق. ول جاقتا مۇنداي جاعدايعا قول جەتكiزبەگەن جەرگiلiكتi ورىستار ماعان قانداي قارىم-قاتىناستا بولادى؟ ارينە، جامان. سەبەبi, ولاردىڭ تاۋىپ وتىرعان بiر ءۇزiم نانىن تارتىپ الۋعا بارىپ وتىرعان جوقپىن با؟ سول سەبەپتەن دە، ەشقايدا بارمايمىن. الماتىدا ءومiر-باقي تۇرىپ، جۇمىس iستەپ كەلەمiن. مۇندا ءجاي جۇرمەي، ورىس تiلiنiڭ دامۋىنا وزiندiك ۇلەس قوسىپ جاتىرمىن. قازاقستاندا دوستارىم، ونىڭ iشiندە قازاقتiلدi جولداستارىم دا كوپ" دەپ ەدi بiزدiڭ سۇراعىمىزعا بەرگەن جاۋابىندا.
سوعان قاراعاندا، ەلiمiزدەگi ورىستار رەسەيدiڭ قۇشاق جايا شاقىرۋىن ازiرگە قابىلدامايتىن سياقتى. 

«تۇركىستان» گازەتى. 25.02.2010. №8 (814)
تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ  «"وتانداستار" باعدارلاماسىنىڭ كۇيرەگەنi مە؟». ماقالا ىقشامدالىپ باسىلدى