انىعىندا، قازىرگى قاراپايىم حالىق جازۋشى مەن جازعىشتاردى اجىراتا الماي قالدى. بۇگىندە كىم كورىنگەن ولەڭ جازعىش، كىم كورىنگەن كىتاپ شىعارعىش. ۇيقاستىرا بىلسە بولدى، ءوزىن شايىر سانايتىندارى دا بار. ال، ءوزىنىڭ اتا-تەگى تۋرالى رومان جازىپ جانە سونى «كوركەم ادەبيەت» دەپ ۇعاتىندار دا كوپ. وسىنداي ساتتە كاسىبي سىنشىلاردىڭ ازدىعىن بايقايمىز.
سونداي-اق، ءوزارا سىن ماسەلەسى قازىرگى قازاق ادەبيەتىندە كەمشىندەۋ ەكەنى راس. بىرەۋدىڭ كوڭى­لىنە قاراۋ – ادەبي سىن ءۇشىن ەڭ قاۋىپتى ءارى قاجەتسىز قىلىق. كەزىندە جاقسى بولسىن، جامان بولسىن، ءوزارا سىن ادەبيەتتىڭ جەتىلۋىنە ايتارلىق­تاي اسەر ەتتى. مىسالى، عابباس توعجانوۆتىڭ 1929 جىلى شىققان «ادەبيەت جانە سىن ما­سە­لەلەرى» دەگەن ەڭبەگى بار. وقىپ وتىرساڭىز، ادەبي سىن­نىڭ ولقىلىعى تۋرالى ول كىتاپتا دا كوپ ايتىلادى. ارينە، نەگىزگى باسىمدىق شىعارمانىڭ كوركەمدىك قۋاتىنان گورى اۆتوردىڭ شىققان تەگىن تەكسەرۋ، ۇلتشىلدىعى مەن بايشىلدىعىن انىقتاۋ ماسەلەلەرىنە قاراي بەرىلگەن. زامانى سولاي تالاپ ەتىپ، بيلىگى جەلكەسىنەن ءتۇيىپ، توقپاعىن سىل­تەپ وتىرعان سوڭ دا سارىنى اسىرە-قىزىلشىل بو­ل­ۋى دا زاڭدى ەدى. بىراق ادەبي سىننىڭ ۇلگىسىن جاساۋ، ءبىر قالىبىن قالىپتاستىرۋ، ارنايى سىنشىلاردىڭ توبىن قۇرۋ سىندى ماسەلەلەردى كۇن تارتىبىنە قويا بىلگەن. ءدال وسى تالاپ بۇگىنگى كۇنگە دە قاجەت. 60-70 جىلدارى شىققان تولقىندى ءبىز بۇگىنگى ادەبيەتتىڭ كلاسسيكتەرى رەتىندە وقي­مىز. ولاردىڭ ءبارى دە كەزىندە ءوزارا سىننىڭ نا­تي­جەسىندە ىسىلعان، تانىلعان تۇلعالار. سول اقىن-جازۋشىلاردىڭ اراسىندا ءوز كەزىندە سىن جازباعان، سىنالماعاندارى كەمدە-كەم. ءتىپتى، ءبىر-ءبىرىنىڭ شىعارمالارىن جابىلا وتىرىپ تالقىلاپ، گازەت-جۋرنالداردا قايتا-قايتا سى­ناۋ­دىڭ ارقاسىندا ادەبيەتتىڭ الەۋەتىن ارتتىردى.
ادەبي سىن – ەرمەك ەمەس. تانىلۋدىڭ دا، ات شى­عارۋدىڭ دا قۇرالى بولماۋى كەرەك. ادەبي سىن­شىلىق – ادەبيەتتى ءسۇيۋ. ونىڭ ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا ءتوزۋ وڭاي دەپ ايتا المايمىز. بىراق قالاي بولعاندا دا ماعىنالى، ابىرويلى قىزمەت. كەيدە جاس جازۋشىلارمەن جەكە سويلەسە قالعاندا، كەيبىرەۋلەرىنىڭ شىعارمانى تالداۋ، تانۋ دارىنى، قابىلەتى كۇشتى ەكەنىن اڭعارامىز. بىراق كوبىندە مىنەز جوق. كادىمگى تاباندىلىق تانىتا المايدى. بىرگە جۇرگەن جولداستارىنىڭ كەمشىلىگىن كورە تۇرا ۇندەمەيدى. دوستىعىمىز بۇزىلادى دەپ ويلايدى. بۇل – ادەبيەتتى ەكىنشى ورىنعا ىسىرۋ. ءدال وسىنداي جالتاقتىق پەن كوڭىلشەكتىك جايلاپ العان ورتادان ءجونى ءتۇزۋ شىعارما شىقپايدى. جازىلعان كۇندە دە ۋاقىتى جەتپەي ءولىپ قالۋى مۇمكىن. سول سياقتى، جالپى، ادەبي سىن نە ءۇشىن جازىلاتىنىن ەسىمىزدەن ءجيى شىعارىپ الامىز. ادەبي سىن – ەڭ بىرىنشىدەن، شىعارمانىڭ ولقىلىعىن تولتىرۋدى كوزدەيدى. داتتاۋدى ەمەس. ەندەشە، بىرگە جۇرگەن جولداستار ءبىر-بىرىنە سىن ايتۋدا قورقاقتاۋدىڭ ءجونى جوق. ادەبيەتكە كەلدىم جانە وعان جانىم اشيدى دەگەن ءاربىر جاس جازۋشى سىنمەن اينالىسۋى ءتيىس دەپ بىلەم. ءتىپتى، «قيسىق سىنعا ءادىل تورەلىك» ايتۋدان دا تارتىنباۋى كەرەك. سىن ايتقاننىڭ ءبارى سىنشى بوپ كەتپەيدى. سىنشىنىڭ ءبارىن دە ءادىل تورەشى دەۋ دە اعاتتىق. سىنشىنى، سىننىڭ ءوزىن سىناۋدى كوبىنە جازۋشى قاۋىم جاقسى اتقارادى.
بىردە ارتىنان ەرگەن ىنىلەرىنە اعا بۋىن اقىل ايتتى، سىن جازدى. بىراق كوتەرە الماي تۋلاعان ىنىلەردى كوردىك. جەر-جەبىرىنە جەتىپ، كورىنگەن ورتادا اعالارىن سىباپ وتىرعان­دارىنا دا كۋا بولدىق. بۇدان كەيىن ونداي اقىن-جازۋشى­لاردى سىناۋعا الگى اعالارى جۇرەكسىنىپ قالدى. شىن­دى­­عىن­دا، تىكسىندى دەۋگە بولادى. مۇندايدى كورىپ-ءبى­لىپ جۇرگەن جاستار ەندى ءبىر-بىرىنە سىن ايتۋدان ءتىپتى دە قاشقاقتاي بەرەتىنى جاسىرىن ەمەس. سىندى كوتەرە الماعان اقىن نەمەسە جازۋشى ۇزاققا بارمايدى. سىندى قابىلداۋ ءبىر بولەك، كوتەرە ءبىلۋ ءتىپتى باسقا. تاعى بىردە قاتار جۇرگەن اقىندار­دىڭ بىرەۋى جولداسىنا جانى اشىپ سىن جازدى. «ادەبيەتتى داڭعازاعا الماستىرىپ الدىڭ-اۋ» دەپ ەسكەرتىپ ەدى، سىنالۋشى بۇلقان-تالقان بوپ ءبۇلىن­دى. ءوزىن شىن ادەبيەتشى سانايتىنىن جانە «داڭ­عا­زانىڭ» ۋاقىتشا ەرمەك، كۇن كورىس ءۇشىن قاجەتتى ارەكەت دەپ ءتۇسىندىرىپ باقتى. مۇندا دا سىندى كو­تەرە الماعان شايپاۋلىق قىلىق بايقالدى. ەندەشە، «سىنعا شىداي المايتىنىڭ بار جازۋ­شى­لىق­تا نەڭ بار» دەگەن سۇراق تۋادى.
ورىس ادەبيەتى تۋرگەنەۆ پەن تولستويدى ءبىر-بى­رىنە «جاۋ» دەپ قاراستىرادى. جاۋ بولعاندا دا «سانالى، ەرىكتى» تۇردە ەمەس، «بولمىسىنان جاۋ» ەكە­نىن تالداپ كورسەتەدى. الايدا، وسى «جاۋلىق» ورىس ادەبيەتىن وسىرگەن ەدى. جازۋشىلار دا، ۇلت تا، ادەبيەت تە ۇتىلعان جوق. ولاي بولسا، ادەبيەتتىڭ يگىلىگى ءۇشىن ءوزارا سىننان جالتارا بەرۋگە بولمايدى. شىعارما جازا بىلگەن جازۋشى سىنالا دا ءبىلۋى ءتيىس جانە سىن دا جازا الۋى كەرەك. قالا بەر­دى، وزىنە مىندەت ەتىپ جۇكتەسە قۇبا-قۇپ. «رومان جاز­دىم، اڭگىمە تۋدىردىم، ەندى مەنى سىناڭدار» دەپ قاراپ وتىرا بەرۋ دە كوپ جاعدايدا دۇرىس ەم­ەس. ەلەۋلى بولعىڭ كەلسە، وزگەلەردى دە ەلەي ءبىل! ادەبي تالقىلاۋدان بويىن اۋلاق ۇستاۋ، اسىرەسە، جاس اقىن-جازۋشىلارعا كەرى اسەر ەتەتىنىن ءتۇسىنۋ ءلازىم!

نۇربەك ءتۇسىپحان،
جاس سىنشى

"قازاق ادەبيەتى" گازەتى