سوڭعى ونجىلدىقتا ەلىمىزدە دىنگە قارقىندى بەتبۇرىس ءۇردىسى بايقالۋدا. بۇگىندە ورتاق وتانىمىزدا ءدىني كونفەسسيالار اراسىندا كەلىسىم مەن بەيبىتشىلىك ورنىعىپ، ازاماتتارىمىز تاتۋ-ءتاتتى ءومىر كەشۋدە. بۇل ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيامەن قورعالعان نانىم-سەنىم بوستاندىعى مەن ءدىن سالاسىندا اتقارىلىپ جاتقان جەمىستى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى.

كەشەگى كەڭەستەر وداعىنداعى ورتاق تاريحىمىزعا ۇڭىلەر بولساق ازاماتتاردىڭ سەنىم بوستاندىعىنا جاسالعان قياناتتارىنىڭ كۋاگەرى بولامىز. كەڭەستەر بيلىگى ەلىمىزدىڭ، ونىڭ ىشىندە قازاق قوعامىنىڭ ءداستۇرلى سەنىمىنە، اتا داستۇرمەن جالعاسىپ كەلە جاتقان حانافيت مازحابىنداعى يسلام ءدىنىن قىسپاققا الدى، مەشىتتەردى جاپپاي جاپتى. بۇل ءۇردىس تەك قازاق توپىراعىنداعى يسلام دىنىندە ەمەس، كەڭەس حالىقتارىنىڭ ءتول تاريحىمەن بىتە قايناسىپ جاتقان ءداستۇرلى دىندەردىڭ قىزمەتىندە دە بايقالدى. قازىرگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءدىن ماسەلەسى سول كەڭەستەر وداعىنداعى رۋحانيات سالاسىنداعى قىسپاقتىڭ اسەرىنەن ءدىني ينستيتۋتتاردىڭ السىرەۋىنىڭ كورىنىسى بولىپ وتىر.

اتەيستىك قوعام قۇرامىز دەگەن جەلەۋمەن ادامزاتتىڭ تەرەڭدە جاتقان تاريح قاتپارلارىنا ۇڭىلمەگەن كەڭەس بيلىگى ەل بولام دەگەن، بولاشاققا قادام باسام دەگەن قوعامدا ادامنىڭ ءدىني سەنىمىنە ماڭىزدى ورىن بەرىلۋى قاجەتتىگىن ەسكەرمەگەن. ءدىني سەنىم تەك رۋحانيلىقتى ساقتاۋدىڭ قۇرالى ەمەس، ول الەۋمەتتى ءبىر يدەيانىڭ اۋقىمىندا بىرىكتىرۋدىڭ قۇرالى ىسپەتتەس. ءدىن ازاماتتاردى الەۋمەتتىك ينستيتۋتتار توڭىرەگىندە بىرىكتىرىپ، تانىم مەن ساناعا اسەر ەتىپ، ءدىندار تۇلعا ءومىرىن ماعىنالى ەتەدى. ءدىن توڭىرەگىندە بىرىككەن ازاماتتار ىشكى جان دۇنيەسىنەن رۋحاني ىزدەنىستە تۋىندايتىن شىعارماشىلىق پەن ىزدەمپازدىق باستاۋىن اشىپ، ونى الەۋمەتتىك ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانا باستايدى. وسىنىڭ ارقاسىندا الەۋمەتتىك ءومىر ازاماتقا باعىتتالعان سيپاتقا ەنەدى.

كەڭەس وداعى قۇرامىنان ەگەمەندىك الۋىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ەكونوميكالىق، ساياسي جانە الەۋمەتتىك وزگەرىستەر پايدا بولدى. ەگەمەندىك العاننان كەيىن ۇلتتار مەن ۇلىستار قۇرامى بەينەلى جاس مەملەكەت ءۇشىن رۋحاني نەگىزدە كەلىسپەۋشىلىكتەردىڭ تۋىنداپ، بۇل كەلىسپەۋشىلىكتەردىڭ ارى قاراي كۇردەلەنىپ كەتپەۋى ءۇشىن ءدىن سالاسىنداعى ماسەلەلەردى تەز ارادا شەشۋ قاجەتتىگى تۋىندادى. ماسەلە ادامداردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدا سەنىم باستاندىعىن ۇسىنۋ، وسى ارقىلى كوپ ۇلتتى جانە كوپ كونفەسسيالى قوعامنىڭ اۋىزبىرشىلىگىن ساقتاۋ ارقىلى شەشىلدى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى جىلدارى سەنىم بوستاندىعى قوعام ىشىندە ازاماتتاردىڭ ءدىني بىرلەستىكتەرگە دەگەن كوزقاراستارىن وزگەرتىپ، رۋحاني ىزدەنىستەرىن ارتتىردى. رۋحاني ىزدەنىستەردىڭ ارتقاندىعىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 90-شى جىلداردىڭ سوڭىندا ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ سانى 700 شاماسىندا بولعانى، ال 2012 جىلعى قايتا تىركەۋدەن كەيىن بۇل كورسەتكىشتىڭ 3 مىڭنان اسىپ وتىرعاندىعىنان بايقاۋىمىزعا بولادى¹.

ەلىمىزدە ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ سانى تەك ءداستۇرلى باعىتتاعى ءدىني بىرلەستىكتەرمەن ەمەس، سونىمەن قاتار ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەر سانىمەن دە تولىعىپ وتىر. ەلىمىزدە تىركەلگەن 3 مىڭنان اسا ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ 700-دەن استامى ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەرگە تيەسىلى².

ەلىمىزدەگى قىزمەت اتقارىپ جاتقان نەگىزگى ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردى عالىم ە. بالاگۋشكيننىڭ جىكتەۋىنە سايكەس³ تومەندەگىدەي كورسەتۋگە بولادى:

-  حريستياندىق (يسۋس حرسيتوس سوڭعى كۇن قاسيتەتتىلەرىنىڭ شىركەۋى، جاڭااپوستول شىركەۋى، ەۆانگەلدى حريستيان باپتيستەر شىركەۋى، ەلۋىنشىلەر شىركەۋى، ت.ب.);

- شىعىستىق (كريشنا ساناسى حالىقارالىق قاۋىمى، ت.ب.);

- سينتەتيكالىق (الەمدىك باحاي سەنىمى، ت.ب.).

ازاماتتارىمىزدىڭ ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەر سەنۋشىلەرىنىڭ قاتارىنان كوپتەپ تابىلۋىنىڭ سەبەبى رەتىندە تومەندەگىدەي ماسەلەلەردى كەلتىرۋگە بولادى:

- تاۋەلسىزدىكتى العاننان كەيىنگى تۋىنداعان قوعام ىشىندەگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇراقسىزدىق;

- دۇنيەتانىم جۇيەسىندەگى تۇسىنىكتەردىڭ وزگەرىسىنەن تۋىنداعان كۇيزەلىس پەن قوعامنىڭ وتپەلى قۇندىلىقتارعا نازار اۋدارۋى;

- توتاليتارلى جۇيە مەن ونىڭ يدەولوگياسىنىڭ قۇلدارىۋىنان تۋىنداعان رۋحاني بوس كەڭىستىك اسەرى;

- قۇدايسىزداندىرۋدان تۋىنداعان ءداستۇرلى ءدىني ينستيتۋتتاردىڭ كۇيزەلىسى جانە عىلىمنىڭ دامۋى;

- زاماناۋي ادامنىڭ رۋحاني قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتە الماعان ءداستۇرلى ءدىني سەنىمدەردىڭ قۇرىلىمدىق كۇيزەلىسى;

- جاھاندانۋ جانە كوشى-قون ۇدەرىستەرىمەن بايلانىسقان الەمدە ءارتۇرلى مادەنيەتتەردىڭ ءبىر-بىرىمەن قاتىناس قۇرۋى;

-  جاڭا ءىلىمنىڭ، عيباداتتىڭ نەگىزىن قالاعان ازاماتتاردىڭ ءدىني بەلسەندىلىگى، جاڭا ءدىني ءىلىم ورتالىقتاردىڭ ءدىني سەنىمدى تاراتۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى جانە ءدىن تاراتۋ توپتارىنىڭ ارەكەتتەرى;

- جاڭا داۋىردە، جاڭا مىڭجىلدىققا وتۋدەن تۋىنداعان ەسحاتولوگيالىق كوڭىل-كۇيلەردىڭ تارالۋى;

- جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ارقاسىندا ءاربىر ادامنىڭ رۋحاني ىزدەنىسكە اشىلعان جولى.

بۇگىنگى قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا كورسەتىلگەن ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ كوبى تارالۋ ءۇشىن ءتيىمدى تاسىلدەرگە يە. بۇل تاسىلدەردى تومەندەگىدەي كورسەتۋگە بولادى:

- ازاماتتار ساناسىنا ءتيىمدى اسەر ەتۋ تەتىكتەرىن مەڭگەرگەندىگى;

- بۇگىنگى كۇندە باتىستا دامىعان قولدانبالى پسيحولوگيا ادىستەرىن ءتيىمدى قولدانۋ;

- ولاردىڭ زاماناۋي ۇردىستەرگە بەيىمدەلگىشتىگى;

- قىزمەت بارىسىندا جاڭا تەحنولوگيالاردى، باسپا قۇرىلعىلارىن، ينتەرنەت جەلىلەرىن ءتيىمدى قولدانۋ;

- جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تىلىندە باسىلعان باسپا ادەبيەتتەرى مەن باسپا ماتەريالدارىنىڭ بولۋى، وسى ارقىلى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ بارلىق الەۋمەتتىك توپتىرىن قامتۋ مۇمكىندىگى;

- حالىقتىڭ بارلىق الەۋمەتتىك توپتارىمەن ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋ ادىستەرى;

- ءدىني مەنەدجمەنت ادىستەرىمەن ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋ;

- ادامنىڭ قارىم-قاتىناس قىجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋ;

- قاتىناس قۇرالدارىنىڭ امبەباپتىلىعى;

- ىلىمدەردىڭ سينكرەتتىلىككە قابىلەتتىلىگى.

جاڭا زامان تالاپتارىنا تەز بەيىمدەلگىشتىك ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىنىڭ قارقىن الۋىنا سەبەپشى بولىپ وتىر. ولاردىڭ قىزمەتىندە جوعارىدا كورسەتىلگەن ءادىس-تاسىلدەردەن وزگە سان-سالالى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ تەتىكتەرى دە بار. مىسال رەتىندە ولاردىڭ قىزمەتىندەگى ماڭىزدى سالالاردى تومەندەگى ۇلگىدە كورسەتۋگە بولادى:

- بارىنشا ايقىندالعان تىلسىم تاجىربيە;

- ءىزباسارلاردىڭ بىرلەستىك ىشىندەگى قارىم-قاتىناستا بارىنشا اشىقتىعى، وسى ارقىلى الەۋمەتتىك ءتيىمدى قارىم-قاتىناس قۇرۋ;

- قوزعالىس جەتەكشىسىنىڭ اۆتوريتارلىلىعى ارقىلى توپتىق بىرىزدىلىكتى قالىپتاستىرۋ;

- بىرلەستىك ىشىندەگى ىشكى قۇرىلىمنىڭ بارىنشا قاتاڭدىعى;

- ىشىمدىك، تەمەكى شەگۋ سەكىلدى قۇمارلىقتاردان ءتيىمدى ارىلۋ جولدارىن ۇسىنۋ;

جالپى العاندا ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ ەلىمىزدەگى قىزمەتى بارىسىندا ولاردىڭ زاماناۋي ىزدەنىستەرگە اشىقتىعىن اتاپ وتتىك. ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەر الەۋمەتپەن، ءداستۇرلى اعىم وكىلدەرىمەن تىعىز قارىم-قاتىناس قۇرۋ بارىسىندا دا ىزدەنىستەرگە بەيىمشىلدىكتەرىن اڭعارتادى.

بۇگىنگى تاڭدا ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتى سان ءتۇرلى. ولار ءدىني سەنىمدى تاراتۋ نەمەسە مەديتاتسيالىق پراكتيكا سەكىلدى سان قىرلى قىزمەتتى قامتيدى. ءدىن جانە تەولوگيا سالاسىندا ارنايى ماماندانعان ازاماتتاردى ەسەپتەمەگەندى، ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىنە قاتىستى پايىمداۋ جاسايتىن ازاماتتار ازشىلىق. بۇنداي ازاماتتار ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەر جۇرگىزگەن ناسيحات بارىسىندا وزىنە قولدانىلاتىن ءادىس-تاسىلدەر جايلى بىلىكتىلىگى تومەن. وسى سەبەپتى ءوزىنىڭ پسيحيكالىق بولمىسىنا ساي ەمەس ورتانىڭ قۇربانىنا اينالىپ، رۋحاني قۋاتى مەن شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىن ءوزىنىڭ سانالى كەلىسىمىنسىز ءدىني بىرلەستىك قىزمەتىنە ارناۋى مۇمكىن.

بۇگىنگى ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ بەلسەندى قىزمەتى بارىسىندا قوعامنىڭ بىرەگەي ءدىلى بۇزىلىپ، ادامداردىڭ كۇندەلىكتى قارىم-قاتىناسىندا جاڭا مىنەز-قۇلىق قالىپتاسۋدا. ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىندە دىندارلىقتىڭ سىرت بەينەسى كورىنىپ، ادامنىڭ ءدىني ىزدەنىستەرىنە ءمان بەرىلمەي، ونىڭ ءماتىندى مەڭگەرۋى نەمەسە بىرلەستىك كوشباسشىلارىنىڭ، قاۋىمداستىقتىڭ پىكىرى نەگىزىندە وي تۇزۋىنە جەتەلەيدى.

سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىم وكىلدەرىنىڭ قاتارى جاستار قاۋىمىمەن دە تولىعىپ وتىر. بۇل ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىندەگى ادامداردى باۋراۋ جولدارىنا دەگەن ىزدەمپازدىقتارىنان، ولاردىڭ ادام ىزدەنىستەرىنەن دەپ بىلسەك بولادى. ال كەيبىر جاعدايدا ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قاتارىن رۋحى جانە جانى كۇيزەلىسكە تۇسكەن ازاماتتار بەلسەندى تۇردە تولىقتىرىپ جاتادى. بىرلەستىك سەنىمىنە كەلۋ مۇنداي ازاماتتاردا شۇعىل ءجۇرىپ، دۇنيەتانىمدىق كوزقاراستاردىڭ تەز ارادا وزگەرۋى بايقالادى. مۇنىمەن قاتار ءومىر سالتىنداعى، وتباسىنا جانە قوعامعا دەگەن قاتىناسىندا دا وزگەرىستەر بولادى. وسى جەردەن جابىق كۇيدە وتەتىن بەلسەندى ءدىن تاراتۋ ءۇردىسى پايدا بولادى.

جالپى العاندا بۇگىنگى ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتى زاماننىڭ جاڭا تالاپتارىنا تالپىنعان ازاماتتاردىڭ رۋحاني ىزدەنىستەرىن قامتاماسىز ەتىپ وتىر. ءدىن ىستەرى اگەنتىگى مەن وبلىستىق جانە جەرگىلىكتى ءدىن ىستەرى باسقارمالارىنىڭ ءتيىمدى جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلستىكتەردىڭ قىزمەتى ءتيىمدى جولمەن جۇيەلەنىپ وتىر. بۇل ءۇردىس جىلدان جىلعا ءوز جالعاسىن تاۋىپ كەلەدى.

رۋسلان يبراەۆ

حريستياندىقتى جانە قازاقستان

ءۇشىن ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىكتەردى

زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى

Abai.kz

قولدانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. i-news.kz سايتى «ۆ كازاحستانە پودۆەلي يتوگي رەگيستراتسي رەليگيوزنىح وبەدينەني» ماقالاسى.
2. i-news.kz سايتى «ۆ كازاحستانە پودۆەلي يتوگي رەگيستراتسي رەليگيوزنىح وبەدينەني» ماقالاسى.
3. بالاگۋشكين ە.گ. نەتراديتسيوننىە رەليگي ۆ كاپيتاليستيچەسكيح ستراناح زاپادا ي يح ۆليانيە نا مولودەج. م.، 1980.