تۋعان ەلگە قاتەرلى ءسات تۋسا ەگەۋلى نايزانى قولعا الىپ، جاۋعا قارسى اتتاناتىنداي پاتريوتتىق سەزىمى بويىندا شالقىعان، باۋىرلارىم! ەڭ الدىمەن، كەدەندىك وداقتىڭ كەسىرلى وداق  بولعاندىعىن ناقتىلى ومىردە كورىپ جۇرگەنىمىزدى اشىق ايتقىم كەلەدى. ونىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىن دامىتۋعا، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋعا تۇك تە سەپتىگى تيمەگەندىگى ايقىن.17 ميلليون تۇرعىنىنا، ءساندى سىرت كيىمدى ايتپاعاندا، ءىش كيىم تىگىپ بەرە الماي وتىرعان ەلمىز. سوعان قاراماستان  ۇكىمەتتەگىلەر كەدەن وداعىنا كىرسەك، 170 ميلليوندىق  رىنوكقا قويىپ كەتەمىز، قارىق بولامىز دەگەن ءتاتتى قيالعا بەرىلدى. ونىسى جايىنا قالدى. كۇندەلىكتى تۇتىناتىن ازىق -تۇلىكتىڭ باسىم كوپشىلىگىن سىرتتان تاسيتىن ادەتتەن ارىلماي جاتىپ، ەكسپورتقا ەت شىعارامىز، جەمىس - جيدەك جونەلتەمىز دەپ كۇپىنگەننەن نە تاپتىق. رەسەيدىڭ، بەلارۋسسيانىڭ اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى ءوزىنىڭ ارزان كورىنگەن باعاسىمەن دۇكەن سورەلەرىن جاۋلاپ الدى.

   توق ەتەرى – كەدەن وداعى قازاقستاندىق ونەركاسىپتى، اۋىل شارۋاشىلىعىن وركەندەتۋگە  جول اشپايدى، قايتا ءورىسىن تارىلتادى. شيكىزاتتىق ەل دەڭگەيىندە قالدىرادى. «باسەكەلەستىك تۋادى، سونىڭ ناتيجەسىندە كاسىپكەرلىك داميدى»  دەگەنگە يلانعاندار ءالدىنىڭ جانىنداعى ءالسىزدىڭ قالاي ءجانتاسىلىم بولعانىن كورە باستادى. كەدەندىك وداق باسەكەلەستىكتى ارتتىرعان دا، ءوندىرىستى دامىتۋعا جاردەمدەسكەن دە جوق.

    ءبىزدىڭ حالقىمىز تىم اڭعال، بالا سەكىلدى ءتاتتى بەرسە الدانا سالاتىن. پرەزيدەنت ءتاتتى ءسوز ايتسا، سوعان ەلىتە قويادى. بەرمەگەن ءتاتتىسىن اۋىزعا سالىپ سورعانداي تامسانامىز.ءسويتىپ  ۇيرەنشىكتى ۇيقىعا باسامىز.ءبىزدىڭ تۇبىمىزگە جەتىپ جاتقان سول ۇلتتىق مارعاۋلىق، ۇلتتىق سامارقاۋلىق.ۇيقىدان ويانعانداردىڭ ءوزى دە دەل سال.قوعامداعى جاعدايدى قايتسىن، ءوزىنىڭ قاراقان باسىنىڭ قامىن كۇيتتەۋدەن ارىگە اسپاسا.

«ەۋرازيالىق وداق ساياسي وداق ەمەس، ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدى ەشكىمگە دە بەرمەيمىز». مەملەكەتىمىزدى باسقارۋشىلار وسىلاي دەيدى. سىزدەر سوعان سەنەسىزدەر مە؟ جوق، ارينە. مەن دە وعان يلانبادىم.  

ۇلتتىق دەڭگەيدەن جوعارى تۇراتىن قۇرىلىمعا كۇنى قاراعان مەملەكەتتىڭ دەربەستىگى جايىنا قالىپ بارادى. ونى كەز - كەلگەن قاراپايىم ادامدار دا بىلەدى.ەكونوميكا مەن ساياسات ەجەلدەن ءبىر - بىرىمەن بايلانىستى نارسە. ءار مەملەكەت ءوز حالقىنىڭ قامىن ويلاۋعا مىندەتتى. ادامدارىن جۇمىسپەن قامتۋدى كوزدەيدى.الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋگە، قورعانىسىن كۇشەيتۋگە دەن قويادى. ال ونىڭ ءبارى قاراجاتقا تىرەلەدى.قاراجاتتىڭ كوزى – ەكونوميكا. بيۋدجەتتىڭ ءبۇيىرىن تولتىرۋ – ۇلكەن ساياسات.ونسىز مەملەكەت ءومىر سۇرە المايدى.ورتاق بانك اشۋ، ورتاق اقشا شىعارۋ رەسەيدىڭ پايداسى ءۇشىن ويلاستىرىلعان. ءۇش ەلگە ورتاق اقشانىڭ اتىن قازاقشا «التىن»، ءتىپتى «نۇر التىن» دەپ قويسا دا ول تەڭگەگە تاتىمايدى.ءتول تەڭگەسىن كەرەكسىز ەتىپ تاستاعان، وزگەنىڭ بانكىسىنە تەلمىرگەن مەملەكەت قالايشا تاۋەلسىز مەملەكەت بولادى! بۇل مۇمكىن ەمەس.

   «ورتاق اقشا شىعارىلمايدى» دەپ قويىپ قالدى كوكەسىنە تارتقان ءدويدىڭ ءبىرى تاياۋدا. «دەۆالۆاتسيا بولمايدىنى» ەسكە الىڭىز دا، الگىنىڭ دەگەنىن كەرىسىنشە قابىلداڭىز.ونىڭ جاسىرعانى مەرزىمى كورىنەدى. قىرىمدى وزبىرلىقپەن وزىنە قاراتىپ العان رەسەي  باتىس ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق قىسىمشىلىعىنا قارسى قىر كورسەتپەك. اقش-تىڭ  دوللارىن ىعىستىرىپ تاستاۋدان كەت ءارى ەمەس. 2025 جىلى التىن اقشانى ىسكە قوسۋ جوسپارىنىڭ بولعاندىعى، قازىرگى شيەلەنىستى جاعداي ونى تەزدەتكەنى تۋرالى اقپاراتتار شىعا باستادى. دەمەك، وداقتاسىڭنىڭ ويىنا نە كەلسە،  سونى قولداۋعا، ارتىنان ەرۋگە ءماجبۇرسىڭ. باتىستان ول بولەكتەنسە، ەرىكسىزدەن سەن دە ىرگەڭدى اۋلاقتاتاسىڭ. مۇنى قالاساڭ دا، قالاماساڭ دا سولاي بولادى. ويتكەنى وزىندىك ۇستانىمىڭ وداقتاسىڭا كەرەك ەمەس.ەكونوميكالىق مۇددەدەن ساياسات تۋادى، ساياساتتىڭ سالدارى ەكونوميكالىق بايلانىستارعا اسەرىن تيگىزەدى.  ءسويتىپ، ساياسي تۇرعىدان دا وداقتاسۋعا يتەرمەلەيدى، تاۋەلسىزدىكتەن، دەربەستىكتەن ەرىكسىز ايىرىلاسىڭ. مۇنداي جاعدايدا   «كورشىنىڭ باسبۇزارلىعىنا ءبىزدىڭ قاتىسىمىز جوق، اۋلاق كەتسىن» دەپ  اقتالۋعا مۇمكىندىك قالمايدى. رەسەي ورگە سۇيرەسە دە، كورگە سۇيرەسە دە كونەسىڭ. ونداي كۇيگە تۇسپەس ءۇشىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق  وداققا كىرمەۋ كەرەك.ونىڭ پايداسىنان زالالى كوپ.

 رەسەيمەن ينتەگراتسياعا بەلارۋسيا  مەن قازاقستان نەلىكتەن ىنتىزار؟ رەسەي ساياساتتانۋشىسى اندرەي سۋزدالتسەۆتىڭ ايتۋىنشا:   «ولارعا ( اتالعان ەكى ەلگە – ر.س.) ءدال قازىر اقشا مەن رەسۋرستار قاجەت.ولارعا ءوز مەملەكەتتەرىنىڭ  جانە ءتىپتى مەملەكەتتەرىنىڭ دە ەمەس،   رەجيمىنىڭ ءومىر ءسۇرۋىنىڭ قانداي دا ءبىر پروبلەمالارىن ءدال قازىر شەشۋلەرى قاجەت».  اقيقاتتى ءدوپ باسقان ەكەن ساياساتتانۋشى.

 سول سۋزدالتسەۆ تاعى بىلاي دەيدى: «رەسەيدىڭ ينتەگراتسياداعى ماقساتى ستراتەگيالىق سيپاتقا يە.رەسەي ءوزىنىڭ مەنشىكتەنگەن ينتەگراتسيالىق توپتارىنسىز ءبىرىنشى رانگاداعى دەرجاۆا، سۋپەر دەرجاۆا بولا المايدى». سولتۇستىكتەگى كورشىنىڭ ۋكرايناعا جاساعان قياناتى ونىڭ ءوز الدىنا قويعان ماقساتىنا جەتۋى ءۇشىن ەشنارسەدەن تايىنبايتىنىن الەمگە پاش ەتتى.ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا قازاقستان مەن بەلارۋسسيانىڭ جانە رەسەيدىڭ نەلىكتەن بىرىگەتىندىگىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنە ايرىقشا ءمان بەرگەن ابزال. الەمدىك جاھاندانۋدا جۇتىلىپ كەتپەس ءۇشىن، الىپ اجداحا قىتاي قىلعىتىپ جىبەرمەسى ءۇشىن ەۋرازيالىق وداققا كىرگەنىمىز دۇرىس دەيتىن ءجونسىز سىلتاۋدىڭ تاساسىنا تىعىلمايىق. «جاقىنىڭمەن الىستان سىيلاس» دەپ اتام قازاق بەكەرگە ايتپاعان. 

  قازاق بيلىگى ءتۇبى ءبىر اۋىسادى.  سوندا تاڭداۋدى كىم جاسايدى؟  ءوزىمىز، ياعني رەسپۋبليكا سايلاۋشىلارى ما، الدە پۋتين-سۋتيندەر مە؟  ارينە، سوڭعىسى. قولايىنا جاعاتىن كادردى ول ءوزى وتكىزەدى. ۇلتتىق، مەملەكەتتىك مۇددەمىزدى ويلايتىنداردى بيلىكتىڭ ماڭايىنا جولاتپايدى. كرەملدە وتىرىپ -اق ءبارىن ءوزى رەتتەيدى.  ال ەندى بار عوي،  جەمقور، ساتىلعىش باسقارۋشى شەنەۋنىكتەردەن قۇتىلامىز، ادىلەتتىلىك ورنايدى دەيتىندەي كۇن تۋاتىندىعىن ويلاپ، قۋانۋدىڭ ءجونى جوق. جەمقورلىق جونىندەگى جارىستا «ورىس وداقتاسىڭىز» بىزدەگىلەردەن قالىسپايدى.ەكى جاقتىڭ جەمقورلارى قوسىلعان سوڭ قانىڭىزدى تەسپەي سورادى.تونالىپ جاتقان قازبا بايلىقتارىڭىزدان توزاڭ دا قالمايدى.وداقتاسۋدىڭ ءتۇبى – تۇبەگەيلى وتارلانۋ!

  رەسەي تىقپالاعان اەس سالۋدى بىلاي قويعاندا، «قىرعي قاباق» سوعىس قايتا جالعاساتىن  كەز كەلسە، قازاق دالاسى باياعىداعىداي سويقاندى قارۋلاردىڭ  سىناق الاڭىنا اينالىپ شىعا كەلۋى قيىن ەمەس. ال ودان كەيىن جيرينوۆسكيلەر مەن ليمونوۆتار اڭساپ جۇرگەن، ءپۋتيننىڭ «جەر تۇگەندەۋ» ساياساتىن قولداي جونەلگەن حاكاسيالىق  شتىگاشەۆتەردىڭ ساندىراعى ىسكە اسا باستاۋى مۇمكىن. سولتۇستىك، باتىس وبلىستاردى  رەسەيدىڭ گۋبەرنياسى جاساۋعا نيەتتەنسە، كىم قوي دەيدى. «رەسەيدىڭ مۇنىسىنا تۇسىنىستىكپەن قارايمىز»-دى قايتالايتىن شىعار «تاق مۇراگەرى». ال مۇندايدى قالامايتىن اقش پەن باتىسقا «شارۋالارىڭ نە، وداقتاسىما نە ىستەسەمدە ەركىمدە» دەمەي مە؟  جامان ايتپاي جاقسى جوق. رەسەي بيلىگىنىڭ قازىرگى تاڭداعى يمپەريالىق وكتەمدىگى، ءپۋتيننىڭ حالىقارالىق شارتتارعا پىسقىرىپ تا قاراماعان استامشىلىعى وسىنداي قاۋىپتىڭ تۋاتىندىعىنا كۇمان كەلتىرمەيدى.

قازاقستانداعى حالىق قايدا ، سونىڭ بارىنە جول بەرىپ، قاراپ وتىرماس دەيسىز بە؟ قاۋقار تانىتىپ، قارسىلاساتىن حالىق بولسا قايدا ءجۇر، قاتەردىڭ الدىن الماي! ءدال قازىر كۇركىرەتە ءۇن قوسىپ، اتتان سالماي!     رەسپۋبليكا ازاماتتارىنىڭ كۇرەسكەرلىك رۋحى جويىلعان. ول رۋح 1986 جىلى كەڭەس سولداتتارىنىڭ ەتىگىمەن تاپتالعان، 2012 جىلى پوليتسەيلەردىڭ وعىنا جىعىلعان، سوتتاردىڭ ۇكىمىمەن جانشىلعان. ءدال تاۋەلسىزدىك كۇنىندە – جەلتوقساننىڭ  16 جۇلدىزىندا،  الماتى مەن جاڭاوزەندە. بۇل تاريحي فاكت. ءوز حالقىن اياماعان جاۋىزدىقتان ءالى ەسىن جيا الماعان قوعامعا نە ءمىن تاعامىز. كۇرەسكە  شىعار، كوشىن باستار اسىلدارىن اتتى، سوتتادى، قۋدالادى، شەتكە كەتىردى. قالعاندارىنىڭ باسقان قادامىن اڭدىپ، تىڭ تىڭداپ، اۋزىن اشتىرمايدى. زاڭ اياسىندا ساياسي الاڭدا كۇرەسۋگە ءازىر جاندار بارشىلىق. بىراق وعان مۇمكىندىك بەرمەيدى. نارازىلىق اتاۋلىدان اللەرگياسى قوزاتىن بيلىككە نە داۋا! كوشەدەگى ايەل انا، بالا- شاعانى سۇيرەپ اپارىپ جابىق كولىككە تىعاتىن قاسىموۆقا نە شارا! ۇلكەندى- كىشىلى قۋعىن - سۇرگىن، ۇرەي ازاماتتاردىڭ كۇرەسكەرلىك رۋحىن جاسىتقان.

    ەلدىڭ شەبىن قورعار ساربازدان دا ۇردا - جىق پوليتسەيى كوپ اۆتوريتارلىق - ديكتاتورلىق  مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ازاماتتىق قۇقى قورعالمايتىن، ءسوز بوستاندىعى شەكتەۋلى، ءادىل، تازا سايلاۋ وتپەيتىن، حالىق پىكىرىمەن ساناسپايتىن،تۇرعىندار تالابىن قۇلاعىنا قىستىرمايتىن قازاقستان بۇل. ونى قىرعىز ەلىمەن، گرۋزيامەن،ۋكراينامەن سالىستىرماڭىز.ونداعى حالىق ەرىكتى. بىزدەگىدەي تاۋەلدى، تاۋمەندى ەمەس.سوندىقتان دا تاۋەلسىزدىگىن تارك ەتكىزگەن جوق.سولارعا قاراپ قىزىعىپ وتىرا بەرەمىز بە؟  بيلىك جاراپازانشىلارىنىڭ  ول ەلدەردى تىنىشتىعى قاشقان سۇرقىلتاي ەتىپ كورسەتۋىنە سەنىپ، اۋىزدى  اڭقيتقاندى قويساق قايتەدى، اعايىن.تاۋەلسىزدىكتەن ايىرىلۋ ول بار بايلىقتان، ۇلتتىق قۇندىلىقتان، تىلدەن ايىرىلۋ ەكەنىن وتكەن ءومىر كورسەتتى عوي.سودان ساباق الساق يگى.

   نە ىستەمەك كەرەك؟ الدىمەن اركىم ءوز بويىنداعى جاسقانشاقتىقتان، اسىرە ساقتىقتان، قۇلدىق سانادان ارىلسىن. ازاماتتىق قۇقىعىن تابانعا تاپتاتقىزباسىن. «بالا- شاعا بار ەدى، زيانى ءتيىپ كەتەمە» دەيتىن بيشارالىقتى قويالىق. ءدال قازىرگىدەن ارتىق ۇرپاققا كەلەر زيان بولماس – قازبا بايلىعىمىز تونالىپ، جەرىمىز توزىپ، ودان قالدى قىتايعا جالعا بەرىلمەك،سىرتقى قارىز وراسان زورايىپ، ءالى دۇنيەگە كەلمەگەن ۇرپاعىمىزدىڭ موينىنا ءىلىنىپ جاتىر! 

   تاۋەلسىزدىكتى ساقتاۋ ءۇشىن ەلىمىزگە ساياسي رەفورما كەرەك ! پارلامەنتتىك – پرەزيدەنتىك  جۇيە، ءادىل دە تازا سايلاۋ قاجەت. ءسوز بوستاندىعىنا قويىلعان توسقاۋىلدار الىنىپ تاستالسىن، قۋدالاۋدان جابىلعان اقپارات قۇرالدارى قالپىنا كەلتىرىلسىن. ساياسي تۇتقىندار، ءوز قۇقىعىن قورعاپ، ەرەۋىل جاساپ سوتتالعاندار بوستاندىققا شىعارىلسىن.شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى وتانىنا ورالتۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن زاڭداعى قيعاشتىقتار تۇزەتىلسىن،ولاردى ورنالاستىرۋ ءۇشىن ارنايى مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلدانسىن.مىنە، مۇنىڭ ءبارى دە تاۋەلسىزدىك ءۇشىن اۋاداي قاجەتتى تالاپتار. ء بىز ءۇشىن ەل تاۋەلسىزدىگى بارىنەن قىمبات!

رىسبەك سارسەنبايۇلى

Abai.kz