ويمانبۇلاق!

بۇل مەنىڭ تۋعان اۋىلىم. قۇلجا قالاسىنان سولتۇستىككە قاراي جيىرما شاقىرىم جۇرسەڭىز بولعانى، جىڭىشكە اسفالت جول ويمانبۇلاققا الىپ كىرەدى دە كەتەدى. تابيعاتى تاماشا دەپ ايتۋعا ونشا كەلىڭكىرەمەيتىن، شاڭى اسپانعا شىعىپ جاتاتىن شاعىن اۋىلدىڭ مەن ءۇشىن ءبىر عانا ماقتانىشى بار. ول – قۇرداسىم بىلىسبەك ابدرازاقتىڭ ناراتىنا قاراعاندا ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ ورتالىعى قۇلجا قالاسىنا ءتيىپ تۇرعاندىعى.

ونىڭ نەگە، قالاي ويمانبۇلاق اتانعانىن مەن بىلمەيمىن، ءالى كۇنگە دەيىن كونەكوزدەردەن سۇراپ تا كورگەن ەمەسپىن. ماناعى قۇلجادان شىققان جول ءسىزدى ءبىر سايدىڭ اۋزىنان ەكىنشى، ودان ءۇشىنشى، ءتورتىنشى، بەسىنشى... كىشكەنە سايلاردىڭ اۋزىنا وتكىزىپ سالىپ وتىرادى. باسىنا شىققانشا،  ويمانبۇلاقتىڭ ەكى جاق قاپتالى وسىنداي ۇساق سايلار. اتى اقساي، كۇرەڭ سايى، قويشىباي سايى، ءانۋ سايى، بورانباي سايى، قىزىل ساي، قۇسايىن سايى، بۇلدىباي سايى، قوناقباي سايى، ماقان سايى... بولىپ كەتە بەرەدى.

اقسايدى ايتپاعاندا، قالعانى دەرلىك كىسى ەسىمىنە بەرىلگەن. كۇرەڭ دە، قويشىباي دا، ءانۋ دە، بورانباي دا، قۇسايىن دا، بۇلدىباي دا، قوناقباي – ءبارى-ءبارى دە كۇنى كەشە ويمانبۇلاقتا ءومىر سۇرگەن، مىڭعىرتىپ مال ايداعان، اينالاسىنا اتى ءمالىم جاندار. وسى قازاق جەرىنىڭ ەجەلگى يەسى. قازىر ۇرپاقتارىنىڭ ءوزى ءبىر-ءبىر اۋىل. دەمەك، جەرگە كىسى ەسىمىن بەرۋ جاعىنان ءبىزدىڭ ويمەكەڭ – ويمانبۇلاق قازاقستاننان ەش قالىسا قويمايدى. ءبىر جاقسىسى، وسى سايلار وسى اتىمەن قىتاي كارتاسىنا ەندى.

  بۇل جەردە كۇرەڭ مەن قۇسايىننىڭ ءجونى بولەك. ەكەۋى دە وتكەن عاسىردىڭ زۇلمات جىلدارىندا قازاقستاننان اۋىپ بارعان كىسىلەر ەكەن. اناۋ-مىناۋ ەمەس، ءوز ەلىنىڭ شونجارى، اسا اۋقاتتىسى بولسا كەرەك. شەگارادان امان ءوتىپ، ەس جيعان سوڭ، «قونىس شولىپ» ءجۇرىپ ءبىزدىڭ ويمانبۇلاققا كەز بولىپتى. تۇيەسىن سوندا شوگەرىپ، قازىعىن قاعىپتى. ول – كەزدە ەل تىزگىنىن اتاقتى اۋكەن اقالاقشى مەن جانات زاڭگىنىڭ ۇستاپ تۇرعان شاعى. «قايداسىڭ، قايران اۋكەن، نار قۇلانىم؟!» دەپ باسىنا كۇن تۋىپ، ۇرىمجىگە ايدالىپ بارا جاتقان اقىن تاڭجارىق جولدىۇلى ساعىنىشپەن ولەڭگە قوسقان اۋكەن. جاقسىنى جاقسى الىستان تانىعان بولسا كەرەك، ارعى بەتتەن پانا تۇتىپ كەلگەن ەكى جىگىتتىڭ اۋىلىنا اقالاقشى اتامىز ەكى سايعا ەن سالىپ بەرەدى. قۋعىن - سۇرگىندى كوپ كورگەن ەپتى ازاماتتار ءبىر قويدان ەكى توستىك الىپ، ەل قاتارىنا تەز قوسىلادى. وتىرىقتى ەلمەن قىز الىسىپ، قۇداندالى بولادى. ءسويتىپ، توسەكتە باسى، توسكەيدە مالى توعىسادى. ماناعى «كۇرەڭ سايى» مەن «قۇسايىن سايى» سودان قالعان.

وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى ەل قايتا كوشكەندە،  قۇسايىن اۋلەتى تۇگەلگە جۋىق قازاقستانعا ءوتىپ كەتەدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز،  كۇرەڭ ۇرپاعى  ويمانبۇلاقتا قالىپ قويادى. كۇرەڭنىڭ مەن بىلەتىن كوپ نەمەرەلەرىنەن كوشەربايى ەسەپشى، بولىسى اۋىل باستىعى، باقىتى مەكتەپ ءمۇدىرى بولدى كەزىندە.

ەڭ قىزىعى، سول قۇسايىن بابامىز ءوزىمىزدىڭ «abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ» باس رەداكتورى داۋرەن قۋاتتىڭ تۋعان اتاسى بولىپ شىقپاسى بار ما؟!

دۇنيەنىڭ كەزەگى دەگەن وسى ەكەن عوي، كەشە ەل ۇركىپ ارعى بەتكە بارادى، ولاردى ءبىزدىڭ اتالارىمىز قۇشاعىنا تارتىپ، قونىس بەردى. بۇگىن تاۋەلسىزدىك تۋىن پانالاپ ءبىز كەلدىك. «كۇرەڭ سايى» مەن «قۇسايىن سايىن» ءبولىپ بەرمەگەنىمەن، داۋرەن مەن ايدوس ىنىلەرىم «abai.kz» - ءتىڭ ەسىگىن ايقارا اشىپ، كوكتەۋ - كۇزەۋى، جايلاۋ - قىستاۋى تولىق ءبىر القابىن تۇگەل سىيلادى. ەلمەن ايتىسام با، ولەڭ ورگىزەم بە – ءوز ەركىمدە. مەن عانا ەمەس، يبىراگيم قوشقاريعا، راقىم ايىپۇلىنا، قايرات بوداۋحانعا، بەكقوجا جىلقىبەككە، قايرات بايتوللاعا، ءجادي شاكەنگە، بەيسەن احمەتكە، ءتىپتى تۇركيادا جاتقان ابۋلاقاپ قاراعا دا سولاي. كوشى-قون اتتى ولىسپەي، بەرىسپەيتىن مايداننىڭ ساربازدارى ەركىن سونىلايدى. كۇن-ءتۇن دەمەي، ماۋسىم تالعاماي، كوشىپ-قونىپ جۇرەدى...

مىڭ دەمەگەنمەن، از بولسا دا، اتالارىمنىڭ ءوتىسى بار عوي، «اbai.kz» - كە وزگەلەردەن گورى مەن وتىمدىلەۋمىن. ءومىرجان مەن بىلالعا ازداپ ءامىرىمدى جۇرگىزگەن بولام.

تورىندە كوسىلىپ جاتىپ مىزعىپ تا الاتىنمىن الماتىدا جۇرگەندە. جۇمىسسىز قالسام، شاي-تۇزدىق تا بەرىپ تۇرادى ءجون بىلەتىن جىگىتتەر... «جاقسى اكەنىڭ ارۋاعى – جامان ۇلعا قىرىق جىل ازىق» دەگەن – وسى. بۇعان دا قۇدايعا تاۋبە!

سول «abai.kz» بۇگىن بەسكە تولدى. مەن ونىڭ تايدان قۇنان شىعار شاعىندا كەلىپ جالىنا جارماستىم. سودان بەرى، جوعارىدا ايتتىم عوي، بەتىنەن تۇسكەن ەمەسپىن. ارينە، بەستى مەن تايدى سالىستىرۋعا مۇلدە كەلمەيدى. تالعامى، قايراتى، قارىمى بۇرىنعىدان الدەقايدا ءوستى، نىعايدى. ءوزى عانا ەمەس، جازارمانى مەن وقىرمانىن دا بيىكتەتتى. قىسقاسى، اباي باباسىنىڭ اتىنا داق تۇسىرگەن ەمەس.

شىنى كەرەك، اينالاسى بەس-اق جىلدا «abai.kz» ۇلكەن ەنتسيكلوپەدياعا اينالدى. ماڭگىلىك ەل بولۋدىڭ حالىق تالقىسىنان وتكەن تۇجىرىمداماسى كەرەك پە، مىنە، دايىن. ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋدىڭ ولشەمىن ىزدەدىڭىز بە – كوپ قينالماي وسىننان تابا قوياسىز. «ەل بىرلىگى» دەپ اتالعانىمەن ەلدى شۋلاتقان دوكتريناعا قارسىلىق اكتسياسىن ەسىڭىزگە العىڭىز كەلە مە، «پاجالىستا». قىتاي مەن ارابتىڭ، ءۇندى مەن تاعى ءبىر ەلدىڭ ديحاندارىن قاپتاتىپ اكەلىپ قازاق جەرىنە جاۋىپ جىبەرمەك بولعان ءماسىموۆ ۇكىمەتىنە اشىق نارازىلىق پا – «ابايدىڭ» ارحيۆىندە تۇر. قىزىلاعاش قىرعىنى، سۋرەتتەرىمەن، دەرەك-قۇجاتتارىمەن – «ابايدا». جاڭاوزەن دۇربەلەڭى، اتىلعان، سوققىعا جىعىلعان جىلاۋلى ەل، جازىقسىز سوتتالعان جانداردىڭ جانايقايى، ادىلەتسىز وتكەن سوت پروتسەسى تۇگەلىمەن وسىندا. الاش ارداگەرلەرى تۋرالى تىڭ دەرەكتەر مەن قازاق ءۇشىن قاقپاسى جابىق قالعان تاريحقا قاتىستى تاعىلىمدى دۇنيەلەر مە – قاجەتىڭىزشە تاۋىپ الا قوياسىز. قوعامدىق ويلاردىڭ سىلكىنىسى، اقيقات ءۇشىن ايتىس-تارتىس تا – وسىندا، «اباي» اۋىلىندا.

قۇداي-اۋ، قايسىبىرىن تۇگەندەپ بولاسىڭ، تولىپ جاتىر. ماسەلەنكي، ء دىن جونىندە ساۋات اشقىڭىز كەلسە، مۇحان يساحان دەپ باسىپ قالىڭىز. حالقارالىق اۋقىم، گەوساياسي جاعداي دەيسىز بە، ايدوس سارىم دەپ ءتۇرتىپ قالىڭىز، سارناي جونەلەدى. الەم كوسەمدەرىنىڭ ەل باسقارۋ ادىسىمەن تانىسۋدى قالايسىز با، دەن اقساقالدان باستاپ ول دا تولىپ تۇر. قىسقاسى، «سىيىر... » دەسەڭ مامىتبەكوۆ; «ۇرعانىم...» دەسەڭ، ماماشەۆ; «قىرىم» دەسەڭ، پۋتين... جاعىمپاز دەسەڭ، اناۋ، ۇلتشىل دەسەڭ، مىناۋ... بار. مۇنىڭ سىرتىندا «ابايعا» جينالعان اۆتورلاردىڭ قاراسى قانداي مول دەسەڭىزشى. گازەت-جۋرنالدارعا عانا جازىپ ۇيرەنگەن قالامگەرلەردى «اباي.كز» توڭىرەگىنە توپتاستىرىپ، اينالدىرعان ءبىر-ەكى جىلدىڭ اۋقىمىندا عالامتور دەگەن قۇبىلىستىڭ نە ەكەندىگىن ۇعىندىرىپ ۇلگەردى. «ابايدىڭ» ينتەرنەت-كونفەرەنتسياسىندا وسى كۇنگە دەيىن ەلگە تانىمال تۇلعالار تۇگەلىمەن ءسوز الىپ، مارتەبەلى مەيمان بولىپ شىقتى.

ال، كوشى-قون!؟ «اbai.kz» – «abai.kz» بولعالى بۇل تاقىرىپتى ءبىر كۇن دە كۇنتارتىبىنەن تۇسىرگەن ەمەس. قانداستاردى ەندىگى جەردە وسىندا قونىستاندىرۋ كەرەك دەپ، سولتۇستىك وبلىستاردى باياعىدا بەلگىلەپ قويعان. ونداعى حالىق سانىنىڭ از ەكەنىن ايتىپ، اشىلعالى  بەرى قاقساپ كەلەدى. كەرەك بولسا، بۇدان الداعى كۇندەردەگى قازاق كوشىن دامىتۋدىڭ كەشەندى باعدارلاماسىن دا كۇن ىلگەرى جاساپ ۇلگەرىپتى. قاعازباستىلىقتان ارىلتۋدىڭ، ازاماتتىق بەرۋدىڭ وڭاي جولدارى دا وسىندا جازۋلى تۇر. الىستاعى اعايىندى اكەلەم، بوس جاتقان ءوڭىردى قازاققا تولتىرام، ەلباسىنىڭ اۋىل-شارۋاشىلىعىنا ارنالعان «2020» باعدارلاماسىن ناتيجەلى ورىندايمىن دەگەن ادال نيەتى، ىستىق ىقىلاسى  بولسا، كارىم ءماسىموۆ مىرزا، الىسقا بارماي-اق، وسى «abai.kz» - ءتىڭ ءارحيۆىن اقتارسا بولعانى، ءبارى سامساپ الدىنان شىعا كەلەدى...

قازاق ەلەكتروندى اقپارات قۇرالىنىڭ العاشقى قارلىعاشى، تۋعان كۇنىڭ قۇتتى بولسىن! سەن قازاق ءباسپاسوزىنىڭ زامان تۋدىرعان وسىناۋ جاڭا فورماسىن ءبىزدىڭ كوكەيىمىزگە ۇيالاتتىڭ، ميىمىزعا ءسىڭىردىڭ. سەن ءبىزدىڭ تۇرمىسىمىز بەن ءومىرىمىزدىڭ ايىرىلماس سەرىگىنە اينالدىڭ. اقوردادان باستاپ، ءبىزدىڭ ويمانبۇلاققا، ونداعى كۇرەڭ، قۇسايىن سايلارىندا كوزى جاۋدىرەپ وتىرعان مەنىڭ اۋىلداستارىما دەيىنگى الاش جۇرتى سەنى تۇگەل تانيدى، بىلەدى. سەنەن جاڭالىق، جاقسىلىق كۇتەدى..."اباي" اۋىلىنىڭ ازاماتتارى امان بولسىن!   

وركەندەي بەر، وسە بەر، «abai.kz»!

قۇرمەتپەن، اۋىت مۇقيبەك

استانا

15.04.2014

Abai.kz