"جاس الاش" گازەتىنىڭ كوللاجى

... ءاسانالi اعام سويلەپ جاتىر ەكەن، كۇركiرەگەن قوڭىر داۋسىنان بiردەن تانىپ، راديونىڭ قۇلاعىن كوتەردiم. – مەن كۇندەلiك جازام، – دەيدi اعام.    – مىسالى بۇگiن سەنiڭ كەلگەنiڭدi دە سول كۇندەلiككە ءتۇرتiپ قويۋىم مۇمكiن. بiراق قازiر كوپكە جاريالاۋعا بولمايتىن كۇندەلiكتەرiم دە بار. مەنiڭ قولىمدا بiرەۋ تارتىپ الاتىنداي مانساپ جوق. دەگەنمەن ۇرپاعىما كەسiرi تيiپ كەتە مە دەپ قاۋiپ قىلامىن...

ءاي، زامان-اي دەسەڭشi, ارىستانداي اعام وسى كەزدە جۇرەگi تارسىلداپ، بۇتا تۇبiنە بۇعا قالعان ءتۇز قويانىنا ۇقساپ كەتكەندەي كورiندi.

الدىمەن اساعامنان كەشiرiم سۇراپ الايىن. ويتكەنi جوعارىداعى ءسوز ايگiلi اكتەردiڭ اۋزىنان ءدال وسى كۇيiندە تۇسە قالعان جوق. دەگەنمەن تiلشi قىزعا بەرگەن سۇح­باتىنداعى كۇندەلiك تۋرالى ايتقان ويىنىڭ ءتۇيiنi – وسى. سوندا اسەكەڭنiڭ ساندىعىندا جات­قان كۇندەلiكتەردiڭ سارعايعان بەتiندە نە جازىلعان دەپ ويلايسىز؟ مۇنى تاپ باسىپ ايتپاعانمەن، شامالاپ بiلۋگە بولاتىنداي. قوعامدى مازالاعان ماسەلەلەر اسەكەڭنiڭ دە جۇرەگiنە سالماق تۇسiرگەن ءتارiزدi. جەمقور جۇيە، ادiلەتسiز بيلiك، سۇرقيا زامان شارشاتقان شىعار. الدە كە­دەندiك وداقتىڭ ەرتەڭگi ۇر­پاققا تيگiزەر كەساپاتى شوشىتتى ما ەكەن. استاناسى جارقىراپ تۇرعانىمەن اۋىلى قيراپ جاتقان قازاق بيلiگiنiڭ داراقىلىعى تويدىرعان بولار، بالكiم. ەندەشە، نەگە ونى اشىپ ايتپايدى؟ سەبە­بi سول، ۇرپاعىنا “كەسiرi تيiپ” كە­تۋi مۇم­كiن. وسى بiر “كەسiرi تيiپ” دە­گەن ءسوز­دiڭ ءوزi iشتەگi قىجىلدىڭ الدە­بiرەۋگە ەمەس، جوعارى بي­­لiككە قاتىسى بارىن اڭعارتسا كەرەك.

ال ەندi جاندى ءمۇجiپ، جۇيكەنi قاجاعان دۇنيەنi قاعازعا ءتۇسiرiپ، ساندىققا سالىپ قوياتىن ادام جالعىز ءاسانالi ءاشiموۆ قانا ما؟ جوعا. حالىقتىڭ الاقانىندا جۇر­گەنiمەن، سول حالىقتىڭ ءسوزiن سويلەۋگە كەلگەندە بوساعانىڭ سىرتىندا قالاتىنداردىڭ كوبiنە ورتاق دۇنيە بۇل. ولاردىڭ بۇگiن ايتىلماعان ءسوزدiڭ ەرتەڭ كوك    تيىندىق قۇنى بولمايتىنىن ۇعا الماعانى وكiنiشتi. ءوز ۇرپاعىنىڭ اماندىعى قوعامنىڭ وزگەرۋiمەن تiكەلەي بايلانىستى ەكەنiن تۇسiن­بەۋ – قاسiرەت.

بiرەۋلەر «بۇگiنگi زيالى بي­لiككە مۇلدە كەرەك ەمەس» دەيدi. بۇل سوزگە قوسىلۋ قيىن. سەبەبi, كەشەگi جاڭاوزەن وقيعاسى كەزىندە ماسەلەنىڭ ۋشىعىپ بارا جاتقانىن سەزگەن بيلىك زيالىلاردى ۇيقىسىنان وياتىپ الىپ، حالىققا باسۋ ايتقىزعانىن جالپاق جۇرت ءالى ۇمىتا قويعان جوق. مۇنايشىلاردىڭ مۇڭى ورنىنان تۇرعىزا الماعان زيالىلار وسىلايشا بيلىكتىڭ ارتىنان نوقتالى تايلاقتاي ەرىپ بەردى. وسىدان كەيىن بيلىكتىڭ جالتاق، جاعىمپاز زيالىلارمەن ساناسۋى مۇمكىن بە؟

كۇنى كەشە عانا الماتىعا ىسساپارمەن كەلگەن ن.نازارباەۆ زيالى قاۋىم وكىلدەرىن قابىلدادى. ءبىرى – جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ، ەكىنشىسى، كۇيشى ءشامىل ابىلتاەۆ. كۇيشىنى قايدام، بەلگىلى قالامگار پرەزيدەنتپەن بۇعان دەيىن دە بىرنەشە مارتە كەزدەسكەن. بىراق، ماسەلە كىمنىڭ قانشا رەت نازارباەۆتىڭ قولىن العانىندا ەمەس، اراداعى اڭگىمەنىڭ نە تۋرالى وربىگەنىندە بولسا كەرەك. تەلەارنا تىلشىلەرىنىڭ ءوز ءسوزىن ءۇزىپ-جۇلىپ بەرگەنىنە قىنجىلعان دۋلات يسابەكوۆ «اباي» اقپارتاتتىق پورتالىنىڭ بىرقاتار ساۋالدارىنا كوسىلە جاۋاپ بەرىپتى. سوندا جازۋشى مەن پرەزيدەنت قانداي ماسەلەلەردى اڭگىمە قىلدى؟ قالامگەر رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى تەكەتىرەستەن كەيىن ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وبلىستارىنا الاڭدايتىنىن جەتكىزىپتى. پرەزيدەنتتىڭ جاۋابى مىناۋ: «اعايىندى ەكەۋى الا كوز بولىپ جاتسا، وعان ءبىزدىڭ قاتىسىمىز جوق قوي». جاۋاپقا كوڭىلىمىز تولماعانمەن، ماڭىزدى ماسەلەنى توتەسىنەن قويعان قالامگەرگە كادىمگىدەي ءسۇيسىنىپ قالاسىز. ونىڭ ۇستىنە بۇل جولى پرەزيدەنت «دۇكە» دەپ سويلەپتى. ەل باسشىسىنىڭ حالىق قالامگەرىنە «دۇكە» دەگەنى قۇلاققا قانداي جاعىمدى ەستىلەدى دەسەڭىزشى. تەڭ دارەجەدەگى اڭگىمەدە جازۋشى توقتاپ قالعان كوشى-قون ماسەلەسىن قوزعاپتى. پرەزيدەنت كوشتىڭ قايتا جالعاساتىنىن ايتىپتى. قىسقاسى، دۋلات يسابەكوۆ «ەلباسىنىڭ ەلگە دەگەن ىقىلاسىن وسى جولى ەرەكشە بايقاپ» قايتىپتى. مىنە، اڭگىمە وسىمەن دوعارىلسا، دۇپ-دۇرىس بولار ەدى.  بىراق، جازۋشىنىڭ سۇحباتىندا مىناداي ءبىر اڭگىمە تاعى بار. پرەزيدەنت گااگاداعى كەزدەسۋلەردىڭ ءمان-جايىن بايان ەتكەندە جازۋشى تەك تۇرماي، بىلاي دەسە كەرەك: ء«سىزدىڭ اقش پەزيدەنتى باراك وباما سياقتى تۇلعالارمەن جەكە كەزدەسىپ اڭگىمەلەسۋىڭىز ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدى تاسىتتى. سول جيىنداعى ساياساتكەرلەردەن ءسىزدىڭ شوقتىعىڭىزدى ءبىز بيىك كورىپ وتىردىق». وسىنى ەستىگەندە پرەزيدەن جايراڭداپ كۇلىپ: ء«بارى دە ەلدىڭ قامى عوي» دەپ ءماز بوپ قالعانعا ۇقسايدى. مۇنى جازۋشىنىڭ ءوزى ايتىپ وتىر.

ال، ءشامىل ابىلتاەۆتىكى كەزدەسۋدەن گورى كىشىگىرىم كونتسەرت دەۋگە لايىق. نازارباەۆتىڭ قارسى الدىنا وتىرىپ الىپ، «شۇباراتتى» قاشقان قۇلانداي جۇيتكىتتى دەيسىز. وتىرىپ دەگەنىمىز بولماسا، وتىرعانمەن قالقىپ جۇرگەننىڭ اراسىنداعى ءبىر قيمىل. كۇيدىڭ ىرعاعىنا قاراي دومبىراسىنىڭ باسى اسپانداپ-اسپانداپ كەتەدى. دومبىرانىڭ دىڭعىلى تامام بولعاندا، پرەزيدەنت جىميىپ، كۇيشىنىڭ قولىن الدى.

وسىنداي كەزدەسۋلەردەن كەيىن، ن.نازارباەۆ زيالىلار تۋرالى قانداي وي قورىتۋى مۇمكىن؟ مۇنى ەندى ءوزىڭىز شامالاپ تۇرعان شىعارسىز. ال، ءبىزدىڭ بىلەتىنىمىز، پرەزيدەنتپەن كەزدەسكەن زيالىلار ءوز اتىنان ەمەس، بۇكىل زيالى قاۋىم اتىنان، كەرەك دەسەڭىز بۇكىل حالىق اتىنان كەلىپ تۇرعانىن ۇمىتىپ كەتەتىن ءتارىزدى. الدە ۇمىتقان بولىپ كورىنە سالايىق دەي مە ەكەن؟ ايتەۋىر قازاققا جانى اشيتىن بەس قالامگەر بولسا، سونىڭ بىرىنە بالاپ جۇرگەن دۋلات يسابەكوۆتى الگىندەي جالپاقشەشەيلىككە قيعىڭ-اق كەلمەيدى. پرەزيدەنتتى ارقادان قاعىپ وتىرىپ، الاشقا پايدالى ءبىر ءىستىڭ باسىن قايىرىپ تاستاسا، ءبىر ءسارى. ال، اراعا جىلدار سالىپ، زاۋىمەن ءبىر كەزدەسكەندە پرەزيدەنتتى ماقتاپ-ماقتاپ ءماز قىلۋ...

بىلاي قاراساڭىز، قازاقستان باسشىسى ماقتاۋ مەن ماداقتان كەندە بولىپ جاتقان جوق. كەرەك دەسەڭىز، پرەزيدەنتتىڭ ءار باسقان قادامىنا قاداۋ-قاداۋ شىعارما، تاراۋ-تاراۋ ولەڭ، قۇلاش-قۇلاش پوەما جازىپ تاستايتىن «زيالىلار شوعىرى» قالىپتاسىپ ۇلگىردى. ولاردىڭ قاسىندا مۇڭ-زارىن قاعازعا ءتۇسىرىپ، كوزدەن تاسا جەرگە تاستاپ قويعان اساعاڭدارمەن جىلاپ كورىسۋگە بولاتىنداي. نۇرسۇلتاننىڭ «ماڭگىلىك ەلى» جاريا بولعان تۇستا نەسىپبەكتىڭ «ماڭگىلىك ەل بەلگىسى» ولەڭىنىڭ جارق ەتە قالۋى – وسى سوزىمىزگە ءبىر عانا ايعاق.

«زيالىنىڭ ورەسى بۇرىنعىشا، بىراق ءورىسى تارىلدى. ولار ءوز ءسوزىن بىرەر گازەتتىڭ بەتىندە عانا ايتا الادى. زيالىنىڭ ءۇنى حالىققا جەتپەيدى» دەگەن پىكىردىڭ قوعامدى كەزىپ جۇرگەنىنە دە ءبىرشاما ۋاقىت بولدى. الايدا مۇنىمەن كەلىسە كەتۋ قيىن. ماسەلەن بايقوڭىردا «پروتون» جارىلىپ، گەپتيل توگىلگەندە، كۇنى كەشە شۇڭعايدا زىمىران قۇلاعاندا «مەنىڭ ماقالامدى «جاس الاشقا» باسىڭدارشى» دەگەن زيالىنى كورگەمىز جوق. زيالىلار اسپاننان بومبا تۇسسە دە، «ارتىنىڭ قايىرىن بەرسىن» دەپ جامباستاپ جاتا بەرۋگە بار.

اۋىت مۇقيبەك دەگەن اقىندى بىلەتىن شىعارسىز. شەگارانىڭ ارعى بەتىنەن كەلگەن ادۋىندى جىگىت. كوشى-قون تۋرالى زاڭعا ەنگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋعا پرەزيدەنت قول قويعان تۇستا اۋىت اقىن «ناعاشىما حات» دەگەن ءۇشبۋ حاتىن جاريالادى. ناعاشاسى – ن.نازارباەۆ. بىراق، جيەنشىلەپ ناعاشىسىنان تاي سۇرامادى. حاتىنىڭ ءوزى «تولقۇجاتىم مەن جەكە باس كۋالىگىمدى كەرى وتكىزۋگە مۇرسات بەرىڭىز، قۇرمەتتى نۇرەكە!» دەپ باستالادى. بۇل – كوشى-قوننىڭ توقتاۋىنا جانى كۇيگەن اقىننىڭ جانايقايى، «شەتتەگى قازاق شەگارانىڭ ارعى بەتىندە قاڭتارىلسا، مەنىڭ قازاقستاندا جۇرۋگە حاقىم جوق» دەگەندى مەڭزەگەنى. ۇكىمەت باسشىسى سەرىك احمەتوۆكە «قازاقتى ازاپقا سالماي، تولىق قۇرامىڭىزبەن وتستاۆكاعا كەتىڭىز!» دەپ تالاپ قويعان دا وسى – اۋىت.

سوندا اۋىتقا تۋىس بولعان شەتتەگى قازاق وزگە اقىن-جازۋشىلارعا جات پا؟! الدە سىرتتاعى قازاق اتامەكەنگە تۇگەل ورالىپ، ۇلتتىڭ ۇپايى تۇگەندەلمەيىنشە، مۇنداعى حالىقتىڭ دا وڭبايتىنىن زيالى قاۋىم بىلمەي مە؟ ءبىز بۇل جەردە اۋىت مۇقيبەكەتى ماقتاعالى تۇرعان جوقپىز. قالام ۇستاعان ءبارىڭ باسقانى قويىپ، اۋىتتىڭ قاتارىنا شىعىڭدار، ءسويتىپ وتستاۆكا تالاپ ەتىپ، ۇكىمەت ءۇيىنىڭ الدىنا بارىپ جاتىپ الىڭدار دەمەيمىز. بىراق، ناعىز زيالىعا ءتان مىنەز، زيالىعا ءتان ءسوز اۋىتتىكى ەمەگەندە، كىمدىكى؟ اۋىتتىڭ اۋزىنىڭ «دۋاسى» جوق. ايتپەسە، وسى ءسوزى حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى اتانىپ جۇرگەن قالامگەرلەرىمىزدىڭ ءبارى بىرىگىپ ايتسا، بيلىك اتىنان اۋىپ تۇسپەسە دە، زيالىمەن ساناسار ەدى عوي.

ارينە، قوعامداعى سوقتالى ماسەلەگە ءوز وي-پىكىرىن ەركىن بىلدىرەتىن، ايتپاعىن تىزەسى دىرىلدەمەي جەتكىزە الاتىن زيالىلار بار. بىراق، ولار تىم از. مۇحتار ماعاۋين، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، عاپپاس قابەشەۆ، مۇحتار شاحانوۆ، سوفى سماتاەۆ، تەمىرحان مەدەتبەك، يران-عايىپ، دۋلات يسابەكوۆ... باسقا كىمىڭ بار؟

ءدال قازىرگى جاعدايدا حالىقتىڭ مۇڭى مەن زيالىنىڭ زارى ءبىر جەردەن توعىسپايدى. وسىنداي جاعدايدا ۇندەمەس زيالىنىڭ بيلىكپەن اۋىز جالاسىپ، جوعارىدان بىردەمە دامەتۋى زاڭدى شىعار. بىراق، ۇلتتىڭ ۇلى اتانىپ، حالىقتان قۇرمەت كۇتۋگە حاقىسى بار ما؟

«جاس الاش» گازەتى