مەشىت پەن جەرلەۋ راسىمدەرىنىڭ ايىرماشىلىعى

قانداي بولۋى قاجەت؟

 ء«اربىر ءىستىڭ اتقارىلار ورنى،

ءاربىر ءسوزدىڭ ايتىلار جەرى بولادى»

مۇحاممەد پايعامبار (س.ع.س.)

«سانا ساۋىقپاي ادام ساۋىقپايدى،

ادام ساۋىقپاي قوعام ساۋىقپايدى»

ءابۋ ناسىر ءال فارابي

    بۇل وي-پىكىردىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپ بولعان اۋەزوۆ ءابىلدا ەرعاليۇلىنىڭ «جاراتۋشىنىڭ ءسوزى بۇكىل ادامزاتقا» اتتى كىتابى. اتالعان كىتاپتىڭ ءاربىر تاقىرىبى قازىرگى قوعامىمىزدىڭ وركەنيەتتى رۋحاني دامۋىنا جانە ۋاقىت تالابىنا ساي نەگىزدەلە وتىرىپ جازىلعاندىعىن بايقادىق.  وسى كىتاپتىڭ «مەشىت – قۇلشىلىق ورنى» تاقىرىبىن وقي وتىرىپ، مىنانى ايتقىمىز كەلدى.

مۇحاممەد پايعامبارىمىز(س.ا.س) مەككەدەن ماديناعا قونىس اۋدارعاننان كەيىن  قۇدايعا قۇلشىلىق ەتەتىن ورىن - مەشىت سالدى.

 يسلام تاريحىنا كوز جۇگىرتسەك. ادامزاتتىڭ ەڭ سوڭعى ەلشىسى مۇحاممەد پايعامبار قاسيەتتى مەشىتتە قۇران اياتتارىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، بويىنداعى اسىل قاسيەتتەرىن ۇممەتىنە ۇلگى-ونەگە قىلىپ، قوعام قۇرىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاپ، كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمىزدەگى ءومىر ءسۇرۋ ەرەجە زاڭدىلىقتارىن جانە سول قوعامنىڭ دامۋ جاعدايىن ءبىر اللانىڭ اتىمەن ناسيحاتتاپ، باسشىلىققا الىپ، باسقارىپ وتىرعان.

ال، قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدە حالىققا قىزمەت جاساپ جاتقان مەشىتتەرىمىزدىڭ جۇمىسى مەن ماقساتى قانداي؟ جالپى حالىقتىڭ كوپشىلىگى مەشىت، يمام، مولدالاردى قازالى جاعدايلاردا جانە اس،قۇدايىلاردا عانا قاجەت ەتەتىندىگىن جاسىرا المايمىز.

نەگىزىندە، مەشىت – جانازا، اس،قۇدايى، قازانىڭ عانا جۇمىستارىمەن اينالىساتىن ورىن ەمەس. حالىقتى اللانىڭ اقيقات جولىنا يماندىلىققا شاقىرىپ، قوعامىمىزداعى ادام يگىلىگى ءۇشىن اتقارىلىپ جاتقان بارلىق جۇمىستارعا جانە كۇندەلىكتى تىرشىلىك پەن ءومىر ءسۇرۋ ارەكەتتەرىنە تازا باعىت-باعدار بەرىپ، اداسىپ-قينالعانداردىڭ جۇرەگىنە رۋحاني جول تاۋىپ كومەكتەسىپ، حالىقتى ادىلدىككە، بىرلىككە شاقىرىپ وتىراتىن قاسيەتتى ورىن. اللا تاعالانىڭ جەر بەتى حالقىنىڭ وركەندەپ، جاقسى جاعدايدا ءومىر ءسۇرۋ ەرەجەلەرىن جانە ىزگىلىك سالەمىن جەتكىزىپ، باسقارىپ وتىراتىن قۇتتى مەكەن.

سوندىقتان بۇقارا حالىقتىڭ ساناسىن يسلام ءدىنى مەن مەشىتكە، يمام، مولدالارعا قاتىستى بۇرىنعى سىڭارجاق تەرىس تۇسىنىكتەن ارىلتۋ ءۇشىن قازانىڭ جۇمىستارىن مەشىتتەن مۇلدەم ءبولىپ الۋىمىز قاجەت. نەگە؟

بىرىنشىدەن, بۇگىنگىدەي مولدالىققا تالاس، مەشىت اينالاسىنداعى دۇنيەلىك ىستەرگە قاتىستى داۋ-داماي، ارىز-شاعىمدار، تالاس-تارتىستار رۋحاني ورىن – مەشىتتە ورىن الماس ەدى.

ەكىنشىدەن, مەملەكەتىمىزدىڭ تۇتاستىعىنا، حالقىمىزدىڭ اۋىزبىرشىلىگىنە، جاستارىمىزدىڭ  ۇلتتىق ءداستۇر جولىنان تايۋىنا ىقپال ەتە باستاعان نەگىزسىز ءدىني اعىم-توپتارمەن جۇمىس جاساۋ رۋحاني ورىن – مەشىتتە جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلەر ەدى.

ۇشىنشىدەن, قازا مەن مەشىت جۇمىستارى بولەك اتقارىلعان جاعدايدا مەشىتكە دەگەن حالىقتىڭ كوزقاراسى وزگەرىپ، مەشىت – رۋحاني، يماندىلىق ورنى ەكەنىن ودان سايىن كۇشتىرەك سەزىنەر ەدى.

جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، مەشىت پەن جەرلەۋ راسىمدەرىنىڭ اراسىن اجىراتىپ، ءتيىستى مامانداردى ءوز ورىندارىنا قويعان جاعدايدا قوعامىمىزدىڭ رۋحاني وركەندەۋ جولى دا باياندى بولماق.

ال، جەرلەۋ راسىمدەرىن اتقاراتىن ورىننىڭ مەشىتتەن مۇلدەم بولەك جەردە ورنالاسۋىنا كەلەر بولساق، ءدىني تۇرعىدا «پارىز كيفايا» دەپ اتالاتىن ۇعىمدار بار. مىسالى، كوپشىلىككە سالەم بەرىلگەندە، ىشىنەن بىرەۋى سالەمگە جاۋاپ بەرسە، بارلىعى امانداسقان بولىپ سانالادى. جانازا راسىمدەرى دە وسىنداي بىرقاتار ادامداردىڭ اتقارۋىمەن جانە داستۇرلەرىمىزبەن ساباقتاسىپ اتقارىلاتىن ءداستۇرلى ءراسىم بولىپ سانالادى. بۇل جۇمىستاردى اتقاراتىن مامانداردىڭ ءبىلىمى مەن مىنەز-قۇلقى، ادەبى ەسكەرىلىپ جەرلەۋ ءراسىمىنىڭ تارتىپتەرىنە ەنگىزىلەدى.

جەرلەۋ راسىمدەرى ءبولىمىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى:

1. ءال ۇستىندە جاتقان ادامعا جەڭىلدىك يمان ايتۋ.

2. ءمايىتتى ءىش دارەت الدىرىپ، وڭ جاققا قويۋ.

3. اقتىق كيىم دايىنداۋ.

4. عۇسىل الدىرۋعا تاربيە بەرۋ.

5. جانازا شىعارۋ.

6. قابىر باسىنا اپارىپ، جەر قويناۋىنا تاپسىرۋ.

7. قاتىم ساعىر، قاتىم وقۋ.

8. قازاقى ۇلتتىق ءداستۇر: جەتىسى، قىرقى، اسىن وتكىزۋ.

9. اس قۇدايى، قازاعا بايلانىستى شىنى كيىم، ازىق-تۇلىك، قازان-وشاق ت.ب. قاجەتتى زاتتاردى وسى ورىننان الۋعا بولاتىنداي جاعداي جاساۋ.

مۇنى اتقاراتىن ادامداردىڭ قىزمەتتەرى بىركەلكى جانە جاڭارۋ مەن وزگەرىستەردى قاجەت ەتپەيتىندىكتەن كۇندەلىكتى ءبىر سارىنمەن جۇرگىزىلەدى.

ال، مەشىتتەگى «پارىز اين» بولعان قىزمەتتەر ءدىن قىزمەتكەرىنەن جاڭارۋ مەن دامۋدى تالاپ ەتەدى.

سوندىقتان قوعامنىڭ دامۋىمەن، ادام مەن زاماننىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىمەن ساباقتاستىرىپ، بۇقارا حالىقتى بىرلىك پەن ىنتىماققا، رۋحاني تازالىققا باعىتتاۋ ءۇشىن ءوز دەڭگەيىندە قابىلەتى بار، ەلىم دەيتىن ازاماتتار حالىققا قىزمەت كورسەتسە، ءوز شەشىمىن تاپپاي جۇرگەن كوپ جاعدايلار ارناسىنا تۇسەر ەدى.

م.ن.نۇرجانوۆ،

«اقيقات نۇرى» قوعامدىق

بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى.

Abai.kz