يزرايل ارمياسىنىڭ پالەستينا حالقىنا جاساپ وتىرعان زورلىقتى كۇشى كۇن وتكەن سايىن قاندى قىرعىنعا ۇلاسىپ جاتىر. ءيزرايلدىڭ پالەستينانىڭ گازا سەكتورىنا (وبلىسىنا) اسكەري وپەراتسيا باستاعانىنا 1 ايدان استى. ەۆرەي مەملەكەتىنىڭ اسكەرى سوڭعى ۇلگىدەگى سوعىس تەحنيكالارىن قولدانا وتىرىپ، پالەستينا تەرريتورياسىنداعى قالا، ەلدى مەكەندەردى اياۋسىز اتقىلاۋىن توقتاتار ەمەس. سونىڭ سالدارىنان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قازا بولعان بەيبىت پالەستينالىق تۇرعىنداردىڭ سانى 1900 ادامنان استى، ال جارالانعاندار مىڭداپ سانالادى.

باسقىنشى ارميا پالەستينالىقتاردى جاس-كارى دەمەي بومبالاپ، راكەتامەن اتۋدا. تانك جانە بتر-ءدىڭ قولداۋىمەن ەۆرەي سولداتتارى گازا قالاسى مەن جانىنداعى اۋىلدارعا كىرىپ، بەيبىت حالىقتى قىرىپ، ءۇي-جايلارىن، مەشىتتەر مەن مەكتەپتەردى قيراتتى. جەرورتا تەڭىز جاعالاۋىنداعى سوعىس كەمەلەرى دە راكەتا، ارتيللەريامەن اتقىلاپ، ەلدى مەكەندەردى تالقاندادى. ءبىر عانا مىسال، وتكەن دۇيسەنبى كۇنى يزرايل اسكەرلەرىنىڭ اتقان راكەتاسى گازانىڭ وڭتۇستىك سەكتورىنداعى رافاح قالاسىندا ورنالاسقان بۇۇ قارجىسىنا سالىنعان مەكتەپتى تالقاندادى. سالدارىنان 16 بەيبىت تۇرعىن، بالالار وپات بولىپ، 50-ى جارالانعان.

ال، وتكەن جەكسەنبى كۇنى گازا سەكتورىنداعى «تەرروريستەر» جاسىرىنعان نىسانعا سوققى بەرەمىز دەگەن جەلەۋمەن شابۋىل باستاعان اۋە كۇشتەرى، حالىق تىعىز قونىستانعان اۋدانداردى راكەتامەن بومبالاعان. سيونيستەردىڭ «تەرروريست» دەپ اتاپ وتىرعاندارى شىن مانىندە وككۋپانتتاردان ءوز جەرىن، ەلىن قورعاۋعا شىققان ادامدار. پالەستينالىقتاردىڭ ۇلت-ازاتتىق كۇرەسى زاڭدى. بۇۇ باقىلاۋشى-ساراپشىلارى وپات بولعان پالەستينالىقتاردىڭ 90 پايىزى بەيبىت تۇرعىندار، شال-كەمپىر، بالالار ەكەنىن مالىمدەدى. شىن مانىندە يزرايل ۇكىمەتى جاپپاي شابۋىل جاساۋ ارقىلى پالەستينالىقتاردى ەتنوس رەتىندە قىرۋ، ال قالعاندارىن جەرىنەن قۋىپ شىعۋدى كوزدەيدى. حالىقارالىق قۇقىق نورمالارىن بۇزىپ، قاراپايىم حالىقتىڭ قانىن توككەن ەۆرەي ساربازدارى بۇكىل الەمنىڭ نارازىلىعىن تۋدىرۋدا. جاقىندا فرانتسيا پرەزيدەنتى  فرانسۋا وللاند ءيزرايلدىڭ جاساپ وتىرعان زورلىق ارەكەتىن ايىپتاپ، ەۋروپا جانە امەريكا قۇراما شتاتتارىنا بۇل قانتوگىستى بىرىگىپ توقتاتۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسادى.

تاريحقا كوز جىبەرسەك، 1947 جىلى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسىنىڭ № 181 قارارىندا پالەستينا جەرىن ەكىگە ءبولىپ، اراب جانە ەۆرەي مەملەكەتتەرىن قۇرۋ تۋرالى جازىلعان. الايدا، 1948 جىلى 14 مامىر كۇنى بۇۇ قۇرعان كوميسسيانىڭ شەشىمىن بۇزىپ، ءبىر جاقتى ەۆرەي مەملەكەتىن جاريالاپ جىبەردى. ءسويتىپ، يزرايل پالەستينانىڭ اراب مەملەكەتىن قۇرۋىنا مۇمكىندىك بەرمەي سوعىس اشتى. سول ارقىلى 1949 جىلى پالەستينا جەرىنىڭ 20 پايىزىن باسىپ الىپ، ءوز تەرريتورياسىنا قوستى. ويتكەنى، ولاردىڭ نەگىزگى ماقساتى - پالەستينا - اراب جەرىن تۇتاسىمەن ءيزرايلدىڭ قۇرامىنا قاراتىپ الۋ. سونىڭ سالدارىنان يزرايل 7 ميلليون پالەستينالىقتىڭ 3,5 ميلليوننان استامىن ءوز جەرىنەن كورشى اراب ەلدەرىنە: ەگيپەت، سيريا، ليۆان، يوردانيا جانە باسقا مەملەكەتتەرگە قۋىپ شىقتى. بۇنداي قاتىگەزدىكتى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن يزرايل ۇكىمەتى عانا جاساپ وتىر. پالەستيندىكتەر اراب جانە مۇسىلمان ەلدەرى، بۇرىنعى كەڭەس وداعى، ەۋروپاداعى دەموكراتيالىق ۇيىمداردىڭ قولداۋىمەن ياسەر ارافاتتىڭ باسقارۋىندا كۇرەسىن جالعاستىردى.  

اقىرى، اقش-تىڭ مامىلەگەرلىك ارەكەتىنىڭ ارقاسىندا يزرايل پرەمەر-ءمينيسترى يتسحاك رابين جانە پالەستينا ۇلت-ازاتتىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى ياسەر ارافات 1993 جىلى نورۆەگيانىڭ استاناسى وسلو قالاسىندا بىتىمگەرشىلىك كەلىسىمىنە قول جەتكىزدى. «وسلو كەلىسىمىنە» سايكەس يزرايل 2000 جىلعا دەيىن پالەستينانىڭ بولەك دەربەس مەملەكەت بولۋىنا كەلىسىم بەردى. امەريكانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى بيلل كلينتون تاياۋ شىعىس ماسەلەسىن وڭ شەشۋگە كوپ ارەكەت جاسادى. وسىعان وراي گازا سەكتورىنان جانە پالەستينالىق يوردان وزەنىنىڭ باتىس جاعالاۋىنان وككۋپاتسيالاۋشى ەۆرەي قارۋلى كۇشتەرى شىعارىلدى. الايدا اتالعان تەرريتوريانى يزرايل اسكەري بلوكادا جاساپ، قورشاۋدا ۇستادى. بىراق، رەۆانشتىق پيعىلداعى سيونيستەر تاياۋ شىعىستا بەيبىتشىلىك ورناتۋعا قارسى شىعىپ، بەيبىتشىلىككە جول اشقان وزدەرىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى يتسحاك رابيندى اتىپ ءولتىردى.   

كەيىن يزرايل مەملەكەتىنىڭ بيلىك باسىنا ەكسترەميست، قاندىقول اريەل شارون كەلگەن سوڭ «وسلو كەلىسىمىن» بۇزىپ، پالەستينانىڭ بولەك مەملەكەت بولۋ جوسپارىن تاس-تالقان ەتتى. ول قۇران كارىمدە جازىلعان يسلامنىڭ قاسيەتتى قالاسى ء«ال-قۇدىس» يەرۋساليمدە ورنالاسقان ء«ال-اقسا» مەشىتىنە اسكەرمەن باسىپ كىرىپ، ونداعان ارابتاردى اتىپ ءولتىردى. بۇعان ارابتار قارسىلىق كورسەتىپ، اقىرى ەكى ەل اراسىندا سوعىس وتى قايتا تۇتانعان.

تاياۋ شىعىس ماسەلەسىندە بەيبىتشىلىك كەلىسىمىن الدىمەن بۇزاتىن يزرايل تاراپى ەكەنىن كورۋگە بولادى. ەكسترەميستىك باعىتتاعى سيونيست «ليكۋد» پارتياسىنىڭ باسشىسى، قازىرگى يزرايل پرەمەر-ءمينيسترى بەنيامين نەتانياحۋ پالەستينا ۇلت-ازاتتىق كۇرەسىن جۇرگىزۋشى «حاماس» قوزعالىسىن مۇلدەم جويۋ ماقساتىندا وسى جولعى اسكەري شابۋىلدى ۇيىمداستىردى. وككۋپاتسيالانعان پالەستينا جەرىندە 3 ەۆرەي ازاماتىنىڭ ولگەنىن سەبەپ قىلىپ، ولاردىڭ ءولىمىن ەشبىر دالەلسىز «حاماس» مۇشەلەرى ۇيىمداستىرعان دەپ جالا جاپتى. بۇنىڭ ءوز سەبەبى بار. قازىرگى ۋاقىتتا پالەستينا حالقىن قورعايتىن اراب مەملەكەتتەرى قاتارىنداعى سيريادا ازاماتتىق سوعىس ءجۇرىپ جاتىر. ليۆاندا تۇراقتى ۇكىمەت جوق.  ەگيپەتتە اسكەري توڭكەرىس ارقىلى بيلىككە كەلگەن گەنەرال دارمەنسىز جاعدايدا. يوردانيا كورولى  باتىسشىل ساياسات ۇستانادى. وسىنى پايدالانعان ب.نەتانياحۋ پالەستينانىڭ شارۋاشىلىق ينفراسترۋكتۋراسىن، بۇكىل ەلەكتروستانتسيالارىن، جالپى ەكونوميكاسىن، مەملەكەتتىك قۇرىلىمىن كۇيرەتۋ ماقساتىندا اسكەري شابۋىل جاسادى.

ءيزرايلدىڭ وسى زامانعى قۋاتتى قارۋلى كۇشتەرى، بىردە-ءبىر زەڭبىرەگى، تانكى، اسكەري تىكۇشاقتارى، جويعىشتارى (يسترەبيتەلدەرى), بومبالاۋشى ۇشاقتارى، (بومبارديروۆشيك) اسكەرى جوق ەلگە شابۋىل جاساۋى - بۇل ناعىز ءبىر حالىقتى جويىپ، گەنوتسيد جاساۋ دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. ال، يزرايل اقپارات قۇرالدارى بۇكىل الەمگە «پالەستينالىقتار ءبىزدى راكەتامەن اتقىلاپ جاتىر»، دەپ مۇلدە جالعان اقپارات تاراتۋدا. شىندىعىندا باسقىنشىلاردان ءوز جەرىن، ءۇيىن قورعاۋ ءۇشىن پالەستينالىقتار شەبەرحانالاردا قولدان جاسالعان «قاسىم» دەگەن سنارياد-راكەتالارمەن قارسىلىق كورسەتۋدە. اراباتار بار بولعانى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قولىنداعى ەسكى «كالاشنيكوۆ» اۆتوماتىن پايدالانىپ ءجۇر.

وكىنىشكە وراي، بۇل قانتوگىستى توقتاتۋدا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى ناقتى قادامعا بارماي وتىر، ال اقش تىكەلەي يزرايل اگرەسسياسىن قولداپ، جاردەم بەرۋدە. باتىس ەۋروپاداعى مەملەكەتتەر ۆاشينگتوننان جاسقانىپ، اشىق تۇردە پالەستينا حالقىنىنىڭ قىرعىنعا ۇشىراۋىنا كوز جۇمىپ وتىر. رەسەي بولسا ءوزى ۋكراينانىڭ قىرىمىن باسىپ الىپ، دونەتسك جانە لۋگانسك وبلىستارىنداعى سەپاراتيستەرگە جاردەم بەرۋمەن الەك. ال، قازاقستان پالەستينا-يزرايل قاقتىعىسىنا قاتىستى پوزيتسياسى ايقىن بولماۋدا. ءبىز «ازياداعى ءوزارا ىقپالداستىق جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستى» باسقارىپ وتىرعان ەل رەتىندە ءيزرايلدىڭ پالەستينا حالقىنا جاساعان اگرەسسياسىن ايىپتاپ، توقتاتۋعا ءىس-ارەكەت جاسامادىق.  

يزرايل اسكەرى گازانى ابدەن تالقانداپ، حالقىن قىرىپ، الدىنا قويعان اسكەري ماقساتىن ورىنداعان سوڭ ەندى 72 ساعاتتىق اتىسۋدى توقتاتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. بىراق، اسكەري تەحنيكالارى گازا سەكتورىن قورشاپ، شەكارادا دايار تۇر. كەز-كەلگەن ۋاقىتتا گازا تۇرعىندارىن اتقىلاۋعا ءازىر.

الەم حالقىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىرعان يزرايل اگرەسسياسىنا قازاق حالقى دا ءۇن قوسىپ، ءوز پىكىرىن ءبىلدىرۋى كەرەك.

س.قالدىبەكۇلى، پروفەسسور

مۇرات الماسبەكۇلى، جۋرناليست

Abai.kz