سەرىك ابىكەنۇلى، «پاراسات» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى:

– بۇرىنعى تالدىقور­عان وب­لىسىنىڭ كەربۇلاق اۋدانىنا قاراستى بالعالى دەگەن شاعىن اۋىلدا ومىرگە كەلدىم. اكەم ابى­كەن مەن انام رازيحانىڭ 8-پەر­زەنتى، كەنجەسىمىن. ءبارى ەركەلەتىپ، بەتىمنەن قاقپاۋشى ەدى. اكەم مارقۇمنىڭ بالالارعا ءيى جۇمساق بولاتىن، داۋىس كوتەرىپ، وتباسى­نىڭ شىرقىن العانىن كورگەن ەمەس­پىن. ول كىسى پەرزەنتتەرىنىڭ زامانىنان قالماعانىن قا­لاي­تىن. تەلەۆيزور شىققاننان كەيىن الماتىعا ارنايى بارىپ، بىرەۋىن ساتىپ اكەلىپتى. اپكەلەرىم ء«بىزدىڭ ءۇي كينوتەاتر ەدى، اۋىل تۇگەل جيىلىپ، كينو كورەتىن» دەي­­دى. العاشقى پاتەفون، تەلە­ديدار، راديولالار ءبىزدىڭ ۇيدەن تابىلاتىن.

اكەم مەن انامنىڭ ارا­سىن­داعى سىيلاستىق عاجاپ ەدى. اي­تىسكەر اقىن ءارى اۋداندىق ما­دەنيەت بولىمىندە قىزمەت ىس­تە­-گەندىكتەن، جاز كەزىندە اكەم ۇيدە سيرەك بولاتىن. دومبىراسىن الىپ، جايلاۋداعى مالشى اۋىل­داردى ارالاپ، شيەتتەي بالا مەن بار شارۋاشىلىقتىڭ قامى انا­مىزعا قالادى. ال اكەم رەسپۋب­ليكالىق ايتىسقا اتتاناردا ءبىز­دىڭ ءۇي شاعىن كونتسەرت زالىنا اينالادى. وبلىستىڭ بارلىق ونەر­پازدارى باس اقىننىڭ ۇيىنە جينالىپ، ەكى-ءۇش كۇن دايىندا­لادى. اسىلاقىن قاليەۆ، باي­باتىر مۇقاشەۆتاي اقىندار ايتقان قيسسالاردى، گۇلمايدان سۇندەتوۆا، ساعات جىلگەلديەۆ، ت.ب. كوپتەگەن ونەر مايتالمان­­دارىنىڭ جىر-تەرمەلەرىن مەن ال­عاش رەت ءوزىمىزدىڭ قارا شاڭى­راقتا، اكەمنىڭ وڭ تىزەسىندە شو­قيىپ وتىرىپ ەستىدىم. ۇيىمىزدەن قوناق ۇزىلمەيتىن، «ابەكەڭە سا­لەم بەرگەلى كەلدىك» دەپ كۇنىنە اعىلىپ جاتسا دا انامنىڭ رەن­جىگەنىن كورمەپپىن. ساماۋ­رى­­-نىن ىزىلداتىپ اكەلىپ، بار ءما­زىرىن الدارىنا توساتىن. قايران انام... مەن 6 جاسقا تولعاندا ول كىسى جۇرەك دەرتىنەن كوز جۇمدى. قۇت دارىعان قارا شاڭىراقتىڭ بار شاتتىعىن ءبىر سۋىق قول ۇرلاپ اكەتكەندەي بولىپ، ۇنجىرعامىز ءتۇسىپ سالا بەردى. اۋەلدە شوگىپ كەتكەندەي كورىنگەن اكەمىز ەڭسە­سىن تەز تىكتەدى. بۇعاناسى قاتپاعان بالالارىن قاناتتاندىرۋ ءۇشىن بارىن سالدى. ايتىسقا شىعۋدى دا سيرەتتى. ەلۋدەن ەندى اسقان جاسى بولسا دا وزگەمەن وتاۋ قۇرمادى... 

ءبىزدىڭ اۋىلدا مەكتەپ جوق بول­عاندىقتان، اعا-اپكەلەرىمنىڭ ءبى­رازى اۋدان ورتالىعىن­دا، ەندى ءبىرازى مالايسارى­داعى كۇمىس كوكەمىزدىڭ قولىندا تۇرىپ وقي­تىن. سوندىقتان ۇيدە تەك اكەم ەكەۋ­مىز... جازدىڭ ۇزاق كە­شىندە مەنى الدىنا الىپ، دوم­بى­رامەن جىر ايتاتىن. «باقتىباي مەن تەزەك تورەنىڭ ايتىسىن»، «كور­عۇلى»، «وراقتى باتىر» سە­كىلدى كوپتەگەن اۋىز ادەبيەتىنىڭ جاۋ­ھارلارىن ءوز اكەمنەن ەستىدىم. 1983 جىلى ول كىسى الماتىعا كەلىپ «الاتاۋ» تەلەارناسىنا «باقتى­باي مەن تەزەك تورە ايتىسىن» جاز­دىرىپ كەتتى. قازىر زەرتتەۋ­شى­لەردىڭ ءبىرازى سول نۇسقانى مى­سال ەتەدى. بىراق ابىكەن سارىباەۆتى اتاپ جاتقان ەشكىم جوق؟! 

تورعا تۇسكەن «تورعاي»...

– 7 جاسقا تولعانىمدا شاڭى­راعىنىڭ ءتۇتىنىن وشىرگىسى كەل­مە­گەن اكەمىز مەنى اپكەمىزگە تابىس­تاپ، مالايسارى اۋىلىنداعى 8 جىلدىق مەكتەپكە بەردى. بالعا­لىدا ەركىن ءجۇرىپ ۇيرەنگەن، نۇر­لان، اقپار، ەرمەك سەكىلدى كوڭ­تابان دوستارمەن ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن وينايتىن مەن ءۇشىن بۇل اۋەلدە توزاقتاي بولىپ كو­رىن­دى. بوتەن اۋىل، سىپتاي كيىنگەن بوگدە بالالار، 45 مينۋت بويىنا تاپجىلتپايتىن ۇستاز... ابى­كەن­نىڭ ەركەسىنىڭ قيعىلىعى باس­تال­دى. ساباققا بەتتەمەي، كوپتىڭ ور­تاسىندا قۇلا تۇزدە جالعىز جۇر­گەندەي ءيىنىم سالبىراپ، قىر­سىقتىم دا قالدىم. اپكەم مەن العاشقى ۇستازىم نۇرداريا سى­لامحانقىزى الداۋسىراتىپ-اق باقتى. سول مەكتەپتە وقيتىن اپ­كەلەرىم انار مەن باقىتگۇل دە كوڭىلىمدى اۋلايدى. بىراق «ور­مان­عا قاراپ ۇلىعانىمدى» قويما­دىم. ءبىر كۇنى كۇمىس كوكەمنىڭ ءتو­زىمى تۇگەسىلدى. ساباققا بار­-عىسى كەلمەي، قيقاڭداعانىم ءۇشىن ۇرسىپ، جەلكەدەن ءبىر-ەكى نۇقىپ جىبەردى. تورعا تۇسكەن تورعايداي بولىپ جۇرگەن مەن بوتاداي بوزدادىم. وسى ساتتە اكەمنىڭ كىرىپ كەلمەسى بار ما؟! تۇسكى اۆتوبۋسپەن كەلە قالعان ەكەن. ءۇن-ءتۇنسىز، اپكەمە الارا ءبىر قارادى دا، مەنى قولىمنان جە­تە­لەپ جۇرە بەردى. تۇسكى اۆتوبۋس اۋىل­دا جارتى ساعات تۇرىپ، اۋدان ورتالىعىنا قايتۋشى ەدى. سوعان مىندىك تە بالعالىعا تارتىپ تۇر­دىق. راقات! كوكەم ەكى-ءۇش مارتە كەلىپ كەشىرىم سۇراپ، جىك-جاپپار بولعانىمەن، اكەم «بۇل وقىماسا دا ادام بولادى» دەپ جىبىمەدى. جەلىدەن قۇتىلعان قۇلىنداي بو­لىپ، ويىننىڭ سىباعاسىن بەرىپ جۇرگەن مەن ءمازبىن. تەك ءۇش اپ­تا­دان كەيىن مۇعالىمدەر مەن باۋىر­لارىم اكەمىزدى رايىنان قاي­تا­رىپ، مەكتەپكە باردىم. «بالام، ابىكەننىڭ بالاسى ناشار ەكەن» دەگەن ءسوزدى ماعان ەستىرتپە» دەپ، اكەم جولعا ءوزى شىعارىپ سالدى. ەستىرتكەن جوقپىن دەپ ويلايمىن. وقۋ باعدارلاماسىنا كەش قو­سىل­عانىما قاراماستان، 1-سىنىپتى ۇزدىك ءبىتىردىم. ودان كەيىن دە جاق­سى وقىدىم. جوعارى سىنىپتاردا فيزيكادان، ورىس تىلىنەن، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتتەن اۋداندىق، وب­لىستىق وليمپيادالارعا قاتى­سىپ، جۇلدەلى ورالاتىنمىن. بۇل جەتىستىكتەردىڭ بارىنە ەڭ قاتتى قۋانعان اكەم مارقۇم ەدى... 

«جۇمىسى اۋىر، اقشاسى ءتاۋىر»

– مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىمدە قيالي ەدىم. ەڭ اۋەلى تانكىشى بو­لۋدى ارماندايتىنمىن، ودان كەيىن ۇشقىش، ودان سوڭ اقىن... سودان بولار، قاعازعا بىردەمەلەردى شيمايلايتىن بولدىم. 

...ىبىراي اتام كۇرىشى، بار قازاقتىڭ ىرىسى... دەگەن سەكىلدى شاتپاق-تاقپاقتاردىڭ ءتورت-بەسەۋى التىنشى سىنىپ وقىپ جۇرگەنىمدە اۋداندىق گا­زەت­كە شىقتى. «كەربۇلاق جۇل­دىزى­نىڭ» باس رەداكتورى باقىت ءالى­موۆ گازەتتىڭ ول سانىن اكەمە ءوزى اكەپ، ءسۇيىنشىسىن الدى. بالاسى قۋانت­قان اكە ءماز، وقۋشىسى گازەت بەتىنە شىققان مەكتەپ ءماز. ال مەن تۇسىنگەن دە جوقپىن، اسى­عىمدى اتىپ، دوبىمدى تەۋىپ جۇرە بەردىم. وسىدان كەيىن گازەتكە شى­عۋىم جيىلەدى. شاعىن بلوك­نوت­تاعى تاقپاقتاردى بىردە ۇس­تازدارىم، بىردە اكەم گازەتكە جول­دايتىن. ال 8-سىنىپتى بى­تىرەردە «كىم بولام؟» دەگەن تا­قىرىپتا جازعان شىعارمامدا «جۋرناليست بولامىن» دەپپىن. بۇعان اكەممەن جاقسى ارالاس­-قان، ول كىسىنى تۋعان اعالارىنداي قۇرمەتتەگەن باقىت ءالىموۆ، ار­ميال تاسىمبەكوۆ سەكىلدى ازا­ماتتاردىڭ مىنەز-قۇلقى، ءسوز ساپتاسى ىقپال ەتسە كەرەك. اكەم 1987 جىلدىڭ قىسىندا كولبين­-گە سىباپ حات جازىپ، وبلىستىڭ «قاي­ماقتارى» قاتتى اشۋلانىپ، ءتورت كولىكپەن اۋىلعا جەتىپ كەل­گەندە باقىت اعامىزدىڭ يمەنبەي اكەمنىڭ ءسوزىن سويلەگەنى ءالى ەسىم­نەن كەتپەيدى. اقىرى اكەمنىڭ قولىنا كونۆەرتتى عانا ۇستاتىپ، حاتتىڭ ءوزىن الىپ كەتتى. كەيىن «اعا، سول حاتتا سونشالىقتى نە جازىلعان ەدى؟» دەپ سۇراعانىم­دى. «وي، سەكەنتاي، ايتۋعا ۇياتتاۋ» دەگەنى بار. مارقۇم باقىت اعامىز اكەمنىڭ كىتابىنا جازعان العى­سوزىندە دە «ابەكەڭدى قۇداي ساق­تادى عوي» دەگەندەي ماعىنادا وي ءبىلدىرىپتى. 

سەگىزىنشى سىنىپتى ۇزدىك بى­تىر­گەنىمنەن كەيىن مەنى تەحني­كۋم­عا ءتۇسىرۋ تۋرالى شەشىم قا­بىلداندى (كۇلدى...) «اۋىلداعى ەڭ قات ماماندىق قانداي؟» دە­گەندە «ينجەنەر! ينجەنەر بول­عاندا دا مولشىلىق ورتاسىندا جۇرەتىن ەلەۆاتوردىڭ ينجەنەر-مەحانيگى بولسىن» دەگەن تۇجى­-رىم جاسالدى. ءسويتىپ، ۇزدىك ات­تەس­­تاتىمدى قۇشاقتاپ الما­تىدا­عى پوليتەحنيكالىق تەحنيكۋم­نان ءبىر-اق شىقتىم. سول جىلدىڭ قا­راشاسىندا سەكەنتايىنىڭ ستۋ­­دەنت بولعانىنا ەرەكشە قۋا­نىپ جۇرگەن اكەمنەن ايىرىل­دىم...

راسىن ايتايىن، تەحنيكۋمداعى ماماندىق كوڭىلىمە قونبادى. ۆاتماندى جايىپ قويىپ ءتۇنى بوي­ىنا سىزبا جاسايسىڭ. «سوپ­روماتتان» قيىن ەسەپتەر شىعا­راسىڭ، تريەر، نوريا دەگەن بالە­كەتتەردىڭ ءار دەتالىن جاتتاپ، ەسىڭ شىعادى. تەمىر-تەرسەككە قىرى جوق مەن پاقىرىڭىز جاڭاعى تەحنيكۋمدى ءىلىنىپ-سالىنىپ ءجۇ­رىپ، ازەر ءبىتىردىم. ودان سوڭ اس­كەر­دە ەكى جىل بورىشىمدى وتە­دىم. اسكەردەن كەلگەن 1993 جىلى قازاقستاننىڭ جاع­دايى ءماز ەمەس ەدى، جۇمىسسىزدىق، «اديداس» دە­گەن جازۋى بار قى­تاي­لىق سپورت­تىق كوستيۋمىن كيىپ ال­عان جىگىت­تەردىڭ ءبارى سەندەلىپ، بوس ءجۇر. سودان تىرشىلىك قامىنا كى­رىستىك. بار عۇمىرىن بىزگە ارنا­-عان كۇمىس كوكەمنىڭ قولىندا تۇ­رىپ، تاۋدان تاقتا تاس شىعاراتان كوو­پەراتيۆكە جۇمىسقا تۇردىم. جۇ­مىسى اۋىر، اقشاسى ءتاۋىر. 2 جىل تاس قوپارىپ، تاۋ كەزگەننەن كەيىن مەكتەپكە دەنە شىنىقتىرۋ ءپانى­نىڭ مۇعالىمى بولىپ جۇمىسقا كىر­دىم. ول مۇعالىم قات كەز ەدى، اق­شاسى از ماماندىقتان ەلدىڭ ءبارى قاشىپ جاتقان. سودان وقۋ­شى­لارىممەن «كۇلە بىلگەنىمىز – ءومىر سۇرە بىلگەنىمىز» دەگەن سا­تي­رالىق تەاتر قۇرىپ، 6-7 كونتسەرت بەردىك... ال 1996 قازۇۋ-عا، جۋر­ناليستيكا فاكۋلتەتىنە قۇ­جات تاپسىرىپ، سىرتتاي بولىمگە ءتۇستىم. بەلگىلى سپورت ءجۋرناليسى باقتيار اسىرەنكەەۆ، اقتاۋ تە­لەۆيدەنيەسىندە قىزمەت ەتەتىن ءانۋار وتەسباي، رەسپۋبليكاعا تانىمال باعدات ءماجيتوۆ، داۋ­لەتحان جيەنقۇلوۆ، جانار باي­سەمىزوۆا، ت.ب. جۋرناليستەر مەنىڭ كۋرستاستارىم. ءتورتىنشى كۋرستا قالالىق تەلەارناعا باس رەداكتور بولىپ، كەي كۋرستاستارىمنىڭ تە­لەۆيزيا سالاسىنا كەلۋىنە ءوزىم ىق­پال ەتتىم. 

ول ەندى قالاشىق ىشىندەگى وزەن­نىڭ جاعاسىندا جاستىق جانە شاراپتىڭ بۋىمەن لەپىرىپ ولەڭ وقىپ، كوپىرىپ سويلەيتىن كەزەڭ عوي. قاي ءساتى دە وتە قىزىق. 

تەلەۆيزيا سالاسىنداعى – 15 جىل

– ەكىنشى كۋرس وقىپ جۇرگەن كەز، ساباقتا شۇقشيىپ، بىردەڭە جازىپ وتىرسام قۇلاعىمنىڭ تۇ­بىنەن «قازاق ادەبيەتىن جاقسى بىلەتىن سەن بە؟» دەگەن داۋىس ساڭق ەتە قالدى. باسىمدى كوتەرسەم، سىپتاي بولىپ «ترويكا» كيىپ ال­عان، قارىنى كۇيلى-قۋاتتى ەكەنىن بايقاتاتىن اقسارى جىگىت تۇر. ۇس­تازداردىڭ ءبىرى ەكەن دەپ ساسقا­لاقتاپ قالدىم. سويتسەم ول ء«وي، قورىقپا، مەن مىنا ورىس توبى­نىڭ ستۋدەنتىمىن! «ەڭلىك-كەبەك» تۋرالى ايتىپ بەرشى؟» دەيدى. ونىڭ سىقپىتىنان سەسكەنىپ، مەنى مەڭزەپ جىبەرگەن كۋرستاس­تارىم دا، مەن دە دۋ كۇلدىك. ءسوي­تىپ، قايرات بالتاباي دەگەن دوسىم­مەن تانىستىم. وسىدان كەيىن قايرات مەنى «تەلەفا­بري­كا» دەگەن جەكەمەنشىك كومپا­نيادا جۇمىس ىستەۋگە شاقىردى. «اناۋ-مىناۋ» دەگەن ساركازم­دى، ساراپتامالىق حابار جا­سايدى ەكەن. 1998 جىلدىڭ 7 ناۋ­رى­زىندا تەلەۆيزيا سالاسىنداعى قىز­مەتىم باستالدى. ودان كەيىن «نتك»، «وڭتۇستىك استانا»، «31-ار­نا»، «ال­ماتى» ارنالارىندا جۇ­مىس ىس­تەدىم. 

شىنىمدى ايتسام، 15 جىلداي تەلەۆيزيا سالاسىندا قىزمەت ەت­كەن ادامعا باسپاسوزدە جۇمىس ىس­تەۋ العاشىندا قيىنداۋ. قىم-قۋىت، قاربالاس ومىرگە ۇيرەنگەن جانعا جۋرنالدىڭ جايباراقات جۇمىسىنا كوندىگۋ قيىن ەكەن. بى­راق بەرتىن كەلە ۇيرەندىك. ويلا­نىپ جازۋعا مۇمكىندىك بار. بالا-شاعاڭا كوڭىل بولە باستايسىڭ. تاڭ­عى 9-دا جۇمىسقا كەتىپ، تۇنگى 11-گە قاراي ۇيىڭە ازەر جەتەتىن تە­لە­ۆيدەنيەگە قاراعاندا مۇندا بوس ۋاقىت بارشىلىق. كەشكى ال­تىدا ۇيىڭە باراسىڭ، بالالا­رىڭ­نىڭ سا­­باعىن قاداعالايسىڭ، ولار­مەن سەرۋەندەيسىڭ. ال تەلەۆي­زياعا قاي­­تا ورالۋ... كىم ءبىلسىن؟ قازاق­ستاندا ساياسي-ساراپتامالىق باع­دارلامالار قايتا وركەندەپ، حا­لىقتىڭ كوزىن اشاتىن حابارلار كەرەك بولاتىن زامان تۋسا، مەن جانە كەزىندە ساپالى حابارلار جاساپ، ەل اۋزىنا ىلىككەن باسقا جىگىتتەردىڭ ءبارى ەكرانعا قايتا شىعار؟! ازىرگە ارتيستەردىڭ اتى وزىپ تۇر... 

«كوكىرەگىم دالانى اڭساپ تۇرادى...»

– اۋىلدا تۇرعان كەزدە جىل­قىعا قۇمار بولدىم. ات باپتاپ، كوكپار تارتاتىنبىز. ال الما­تىعا اۋىسقان سوڭ مۇنىڭ ءبارى قالدى. بىراق كوكىرەگىم دالانى اڭساپ تۇرادى. سوندىقتان سوڭعى 10 جىلدا بالىق اۋلاۋدى ادەت ەت­تىم. قولىم قالت ەتسە ءبىر كىتاپتى سالىپ الامىن دا، وزەن-كولگە قا­راي تارتامىن. بالىق دەگەن جە­-لەۋ عانا، تۇندە مي دالادا وتتى لاۋ­لاتىپ قويىپ جاتقانعا نە جەتسىن، شىركىن. وت پەن سۋدىڭ سا­نانى تۇم­شالاعان ويدان جاقسى ارىلتاتىن قاسيەتى بار. 

ءبىزدى باعىپ-قاققان، انامىز­دىڭ جوقتىعىن بىلدىرمەي، بۇلا ەتىپ وسىرگەن كوكەم قازىر قولىمدا تۇرادى. بالالاردىڭ ءبارى «اپا­سىنىڭ بالاسى». پەرزەنتىن سانا­مايتىن قازاقپىز عوي، قۇداي بەر­گەن 5-6 قارادومالاعىمىز بار. ۇلكەن ۇلىم ءىزباسار بيىل 11-سى­نىپ ءبىتىردى. ال كەنجەمىز ءمادينا 6 ايلىق. كەلىنشەگىم كەنجەگۇلدىڭ العاشقى ماماندىعى – جۋرنا­ليست. فيلولوگ دەگەنى تاعى بار. بىراق ەكى ديپلومدى ساندىققا سا­لىپ قويىپ، ۇيدە كەلىن جانە انا­نىڭ «قىزمەتىن» اتقارىپ وتىر.

ءتۇيىن:

– وڭاشادا وي كوپ قوي... ەڭ باس­تىسى: «جاقسى اكە بولا الدىم با؟». ادامدى قاتىگەزدىككە، تاس­باۋىرلىققا يتەرمەلەيتىن زامان­دا بالالارىمنىڭ اۋىزبىرلىگى ىدى­راماسا دەپ تىلەيمىن. ساياساتتاعى كەي قادامداردىڭ سالدارىنان سولاردىڭ باسىنا بۇلت ۇيىرىلمەسە ەكەن دەپ قاۋىپتەنەمىن. مازا بەر­مەيتىن وي وتە كوپ... 

اكەم «ادالدىڭ اتى ارى­ماي­دى»، «شالقايعانعا شالقاي – ول پايعامبار ۇلى ەمەس، ەڭكەيگەنگە ەڭكەي – اتاڭنان قالعان قۇل ەمەس» دە­گەندى ءجيى ايتۋشى ەدى. وسى ەكەۋى­نىڭ ادامگەرشىلىكتىڭ باستى ءپرين­تسيپى ەكەنىن ءتۇسىندىم! 

"ايقىن" گازەتىنەن