بۇگىنگى كۇندە سانامىزعا اسىپ توگىلە قۇيىلىپ جاتقان تولاسسىز اقپاراتتار تاسقىنى اراسىنان «نانوفيزيكا»، «نانوتەحنولوگيا»، «نانوينجەنەريا»، «نانومەديتسينا» جانە باسقا دا تولىپ جاتقان «نانو...»-لار تۋرالى ءجيى ەستيتىن بولدىق. ول تۋرالى راديو مەن تەلەديدارلار حابارلاپ، عالامتور سايتتارى كوپتەپ مالىمەتتەر بەرەدى. ۇلكەندى-كىشىلى جيىنداردا بۇل تۋرالى تىپتەن مەكتەپ وقۋشىلارىنان باستاپ، عۇلاما عالىم، ۇكىمەت باسشىلارى مەن ەلباسىلارعا دەيىن ءجيى ايتادى. وسىعان قاراپ اق اڭگىمە ادەتتەگى بوي ۇيرەنگەن، جاي ءبىر قارابايىر ماسەلە جونىندە ەمەس، كەرىسىنشە ەرەكشە ماڭىزدى، ءبىز ءبىر اسا مۇقتاج دۇنيە توڭەرەگىندە ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى. بۇل نە نارسە، اڭگىمە نە جونىندە؟ وسى ءبىر كىشكەنە ماقالامىزدا ءبىز دە وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ، نانوقۇبىلىستار جونىندە ناقتىلى، ءارى قازاقي، قىسقا دا نۇسقا مالىمەتتەر بەرە وتىرىپ، وقۋشىلارىمىزدى ماسەلەنىڭ مانىسىنە شىم-شىمداپ بويلاتساق دەگەن نيەتتەمىز.

الدىمەن «نانو» تەرمينى جونىندە. بۇل ءوزى گرەك ءسوزى، ول قانداي دا ءبىر ءبۇتىن نارسەنىڭ ميللياردتان ءبىر بولىگى دەگەندى بىلدىرەدى. مۇنداي، تىپتەن كوزگە ەلەستەتۋگە قيىن، اسا ماردىمسىز از ساندى ماتەماتيكا تىلىندە 10^-9 دەپ جازادى. مىسالى 1 نانومەتر (نم) دەپ ءبىر مەتر ۇزىندىقتى اسا ۇلكەن 1000000000 سانىنا بولگەندە شىعاتىن ولشەمدى ايتادى. ال 1 نم-ءنىڭ ماردىمسىزدىعى سونشا، ونىڭ ءمانى جەكەلەگەن اتومدار مەن مولەكۋلالاردىڭ ولشەمدەرىمەن شامالاس. ال ءبىز جوعارىدا سانامالاعان «نانوقۇبىلىستار» كەڭىستىكتىڭ ءدال وسىنداي كىشكەنە ايماعىندا وتەتىن ۇردىستەرمەن بايلانىسقان. مىسالى «نانوفيزيكا» ولشەمدەرى شامامەن 10-100 نم بولاتىن كەڭىستىك ايماعىندا وتەتىن فيزيكالىق قۇبىلىستاردىڭ زاڭدىلىقتارىن زەرتتەسە، «نانوينجەنەريا» سول «نانوفيزيكا» زاڭدارىنىڭ نەگىزىندە ناقتىلى نانوقۇرالدار جاساپ، ونى پايدالانۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرەدى. ال «نانومەديتسينا» ءوزىنىڭ ەم-دومدارىن ادامدار اعزاسىنىڭ وسىنداي از ايماعىندا، جەكەلەگەن كلەتكالار دەڭگەيىندە جۇرگىزۋدى ماقسات تۇتادى. ادامنىڭ ەڭ اسىل ءومىرىن شەشىمى جوق شاراسىزدىققا تىرەيتىن كەيبىر دەرتتەردىڭ شيپاسى وسى جەردەن تابىلار ما دەگەن ءۇمىت تە جوق ەمەس. ال «نانوتەحنولوگيا» بولسا وسى بارلىق نانوعىلىمداردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، ولاردىڭ جەتىستىكتەرىن كادەگە جاراتاتىن تەحنولوگيا.

بۇل جەردە وسى «نانوقۇبىلىستار» تۋرالى تۇسىنىك نەدەن باستاۋ الادى؟ ول قاي كەزەڭنەن باستاپ تەرەڭ زەرتتەلۋدە، وعان نە سەبەپ بولدى دەگەن سۇراقتار تۋىندايدى. وسىمەن بايلانىستى عۇلاما عالىم، قازىرگى زامان فيزيكاسىنىڭ وزىق تەورياسى – كۆانتتىق ەلەكتروديناميكانىڭ نەگىزىن قالاۋشى، اسقان شەبەر پەداگوگ، نوبەلدىك سىيلىقتىڭ يەگەرى ريچارد فەينمان تۋرالى ايتپاي كەتۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى ول 1959 جىلى امەريكانىڭ ايگىلى كاليفورنيا تەحنولوگيا ينستيتۋتىندا ءبىر ەرەكشە ءدارىس وقىعان بولاتىن. ءدارىستىڭ اتى دا قىزىق ەدى، ول «تومەندەگى ورىنداردىڭ ءبارى بوس» دەپ اتالاتىن. (بۇل ءدارىستىڭ ماتىنىمەن مىنا جەردەن تانىسۋعا بولادى: Feynman R.P. There is plenty of room at the bottom: an invitation to enter a new field of physics. Eng.Sci. v.23, p.22, 1960; (http://www.zyvex.com/nanothech/feynman.html)). فەينماننىڭ بۇل دارىسىندە ايتىلعان ويلاردىڭ قىسقاشا ءتۇيىنى مىنادا ەدى: ادامزات بۇل كەزگە دەيىن جاراتۋشى يەم سيلاعان جەتى قات اسپان مەن جەر بەتىندەگى بار زاتتاردى عانا قاناعات تۇتىپ، قاجەتىنە جاراتىپ، ۇقساتا پايدالانىپ كەلدى. بارعا ءماز بولدى، ونى وڭدەدى، شاماسى جەتكەنشە وزگەرتتى. بۇل جەردە، ارينە، قول جەتكەن جەتىستىكتەرىمىز دە جوق ەمەس. بىراق; وسىمەن قاتار، ويى زامانىنان وق بويى وزعان سۇڭعىلا عالىم تاعى ءبىر مۇمكىندىككە نۇسقادى. ول باردى مىسە تۇتپاي، جوقتان بار جاسايىق دەگەن وي ەدى. ءبىزدى قورشاعان عالام، بۇگىنگى قولىمىزدا بار دۇنيە، جاراتۋشىمىزدىڭ تەرەڭ وي-جوسپارىمەن قيىننان قيىستىرىلىپ، تىگىسى جاتىقتىرىلىپ، اسقان شەبەرلىكپەن، جانە دالدىكپەن جاسالعانداي. ادامزات ونى زەرتتەپ، تام تۇمداپ تانۋ بارىسىندا اشىلعان كەمەل دە تەرەڭ ماعانالى فيزيكا زاڭدارى جاراتۋشىنىڭ وسى قاس شەبەرلىگىنە تامساندىرماي قويمايتىن. ال فەينمان بولسا جوعارىداعى دارىسىندە باردى مىسە تۇتپاي، سۇيىكتىسىنە دەگەن بار ماحابباتىن ءمارمار تاسقا اينالدىرىپ، دۇنيە كوزى بۇعان دەيىن ەشقاشان كورىپ بىلمەگەن، ساعىمدا جۇزگەن، اقشاڭقان تاجماقالدى سالعان جاقانشاحتاي، وسىعان دەيىن ەشكىم بىلمەگەن، ەشقاشان دا بولماعان، جاڭا، عاجايىپ زات جاسايىق، ونى ارمان-سارايدىڭ جەكە كىرپىشتەرىن سىلاپ-سيپاي وتىرىپ قالاعان قاس شەبەردەي، جەكەلەگەن اتومداردى ءبىر-بىرىمەن رەتتەي قيۋلاستا بايلانىستىرىپ تۇرعىزالىق دەدى. عالىمنىڭ «تومەندەگى ورىندار» دەپ مەگزەپ وتىرعانى دا وسى اتومداردىڭ دەڭگەيى بولاتىن. بۇل ءبىر توسىن، ءارى باتىل وي ەدى. سەبەبى بۇل كەزگە دەيىنگى قالىپتاسقان تانىم جۇيەسى جوعارىدان تومەنگە، ۇلكەننەن كىشىگە، باردان جوققا قاراتا باعىتتالاتىن. ەندى تابيعي تانىمعا مۇلدە كەرەعار باعىتتا، تومەننەن جوعارى قاراتا ءجۇرىپ، جوقتان بار جاساۋ قاجەت ەدى. جوقتان بار دەگەننىڭ ءوزى جاراتۋشىنىڭ ەتەگىنە جارماسىپ، قۇزىرىنا قول سۇققانمەن پارا پار بولاتىن. العاشقىدا كوپتەگەن عالىمدارعا فەينماننىڭ بۇل ويلارى ادەمى ەرتەگىدەي كورىنگەن.

جوعارىداعى فەينماننىڭ يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن سول جەكەلەگەن ادەمى اتومداردى «ۇستاپ»، رەتتەپ ورنالاستىراتىن «قول»، ولشەيتىن «تارازى»، ياعني جاڭا تيپتەگى، سونى پرينتسيپتەرگە نەگىزدەلگەن ارنايى قۇرالدار قاجەت ەدى. ءدال ول كەزە مۇنداي قۇرالدار جوق بولاتىن. بىراق ادام قيالى شەكتەۋدى بىلگەن بە؟ اسقاق ارمان العا سۇيرەپ، اقىرى ونداي قۇرالدار فەينمان وقىعان دارىستەن تۋرا جيىرما جىل وتكەندە جاسالدى. مۇنداي قۇرالداردىڭ العاشقىلارى سكانيرلەۋشى-تۋننەلدىك جانە اتومدىق-كۇشتەۋشى ميكروسكوپتار بولاتىن. ولاردىڭ جاسالۋى فەينمان قيالىنىڭ شىندىققا اينالۋىنا كەڭ جول اشتى. بۇل قۇرالدار نانوولشەمدەگى نىسانداردى دايىنداپ، ولاردىڭ قاسيەتتەرىن زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەردى. بۇلاي تۇزىلگەن نانوقۇرىلىمدارعا ولاردىڭ ءپىشىنى مەن مولشەرلەرىن قالاۋىمىزشا رەتتەي وتىرىپ، جاي زاتتاردىڭ قاسيەتتەرىنەن كۇرت وزگەشەلەنەتىن جاڭا ماقساتتى، قاجەتتى فيزيكالىق، حيميالىق، بيولوگيالىق قاسيەتتەر بەرۋگە بولاتىن ەدى. بۇل جاڭا قۇرالداردىڭ كومەگىمەن جۇرگىزىلگەن العاشقى زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرى ءبىز ويلاعان مەجەدەن الدە قايدا اسىپ ءتۇستى. مىسالى بۇگىنگى عىلىمي ادەبيەتتە «كۆانتتىق نۇكتە»، «كۆانتتىق ءجىپ»، «كۆانتتىق تۇتىكشە» دەگەن ۇعىمدار ءجيى كەزدەستىرەمىز. سونىڭ ءبىرى نانوتۇتىكشە تۋرالى ايتار بولساق كومىرتەگىدەن جاسالعان وسىنداي تۇتىكشەنىڭ مەنشىكتى سالماعى بولاتتىڭ مەنشىكتى سالماعىنان التى ەسە از، ال ونىڭ بەرىكتىگى بولاتتىكىنەن مىڭ ەسە ارتىق ەكەن. ەگەر قازاقي سوزبەن ايتار بولساق بۇل دەگەن جۋاندىعى بار بولعانى ادام شاشىنىڭ ءبىر تالىنداي، جىڭىشكە نانوتۇتىكشە ماسساسى تونناعا جۋىق جۇكتى ەركىن كوتەرەدى دەگەن ءسوز. ال ەندى ويلاپ كورىڭىز، بۇل جاڭالىق ەرتەڭ وندىرىسكە، ءومىردىڭ سان الۋان سالاسىنا قانداي وزگەرىستەر الىپ كەلەتىنىن. بيولوگيا سالاسىنداعى جاڭالىقتار دا كوڭىلگە ءۇمىت ۇيالاتادى. ارنايى دايىندالعان كەيبىر نانوبولشەكتەردى ادام اعزاسىنا ەنگىزگەندە ول ونداعى راك دەرتىنە شالدىققان كلەتكالاردى ىزدەپ تاۋىپ، ونىڭ ىشىنە ەنىپ، كوزىن جويادى ەكەن. ال بۇل شيپاسىز دەرتتىڭ ەمىن تابۋعا جول اشۋى مۇمكىن. سول سياقتى كۆانتتىق نۇكتەلەردىڭ قاسيەتتەرىن زەرتتەۋ اسا ىقشامدى ترانزيستورلار جاساۋعا مۇمكىندىكتەر جاساپ، كومپيۋتەرلىك تەحنيكا مەن نانوەلەكترونيكانىڭ دامۋىنا ۇلكەن سەرپىن بەرۋى مۇمكىن.

نانوتەحنولوگيا جەتىستىكتەرىنىڭ ادام مەن قوعام ومىرىنە تيگىزەتىن يگى اسەرى كەرەمەتتەي ىلگەرى دامۋعا الىپ كەلەتىندەي. ونىڭ ماڭىزدىلىعى ءتىپتى ادامزات تاريحىنداعى دوڭگەلەكتىڭ ويلاپ تابىلۋى، ادام بالاسىن جويقىن قىرعىننان امان ساقتاپ قالعان انتيبيوتيكتىڭ جاسالۋى، تەحنيكاعا ۇلكەن سەرپىلىس بەرگەن ميكروسحەمالاردىڭ دۇنيەگە كەلۋىنەن دە اسىپ تۇسەدى دەپ كۇتىلۋدە. بۇل جونىندە اقش پرەزيدەنتىنىڭ عىلىم مەن تەحنيكا جونىندەگى كەڭەسشىسى دوكتور نيل لەيننىڭ، IBM فيرماسىنىڭ زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى دجون ارمسترونگتىڭ، نوبەلدىك سىيلىقتىڭ يەگەرلەرى حورست شمورمەر مەن جورەس الفەروۆتىڭ پىكىرلەرى وتە قۇندى.

ەندى نانوتەحنولوگيانىڭ بۇدان ارعى دامۋىنداعى كەلەشەگى زور بىرنەشە باعىتتا اتاپ وتەلىك.

ماتەريالدار ءوندىرىسى. نانوتەحنولوگيانىڭ بۇدان ارعى دامۋى زاتتار مەن ءارتۇرلى قۇرىلىمداردى دايىنداۋدى ءپرينتسيپتى تۇردە وزگەرتۋى ءتيىس. قۇرىلىمنىڭ نانوولشەمدەگى ەلەمەنتتەرىن سينتەزدەپ ودان ەرەكشە قاسيەتتەر مەن فۋنكتسيالارعا يە، ەلەرلىكتەي ۇلكەن قۇرىلىمدار جيناۋ مۇمكىندىگى ماتەريالتانۋ مەن ءوندىرىستىڭ كوپتەگەن سالالارىندا رەۆوليۋتسيالىق وزگەرىستەرگە الىپ كەلەدى دەپ كۇتىلۋدە. وسىنداي نانوقۇرىلىمدى پايدالانۋ وتە ساپالى، جەڭىل، ءارى بەرىك ماتەريالدار الىپ، ولاردىڭ پايدالانۋ قۇنىن وتە ارزانداتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ماتەريالتانۋداعى نانوتەحنولوگيانىڭ نەگىزگى قولدانۋ ايماقتارى مىنالار: ودان ءارى وڭدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن وتە ءدال ولشەمدەگى نانوقۇرىلىمدى كەراميكا جانە مەتاللدان جاسالعان دەتالدار دايىنداۋ; ساپاسى وتە جوعارى ءتۇرلى-ءتۇستى باسپاعا نانوبولشەكتەردى پايدالانۋ; تەحنيكا مەن حيميادا پايدالىناتىن ءارتۇردى كەسەتىن قۇرالداردىڭ جاڭا تيپتەرىن الۋ ءۇشىن ولاردىڭ بەتتەردى كومىرتەگىلەۋ نەمەسە كرابيدتىك جامىلعىلارمەن تۇمشالاۋ ۇردىستەرىن زەرتتەۋ; فۋنكتسيالىق سيپاتى مەن كۇردەلىلىك دەڭگەيى وتە جوعارى جاڭا تيپتەگى چيپتەردى (كريستاللدا جينالعان ەلەكتروندى سىزبالار) نانوتەحنولوگيانىڭ نەگىزىندە دايىنداۋ.

نانوەلەكترونيكا جانە ەسەپتەۋ تەحنيكاسى. نانوتەحنولوگيانى ەلەكترونيكا مەن كومپيۋتەرلىك تەحنيكادا كەڭىنەن پايدالانۋ مىناداي ماڭىزدى ىلگەرىلەۋلەرگە الىپ كەلەتىن بولادى: جوعارعى ءونىمدى ءارى ەنەرگيا ۇنەمدەگىش نانوقۇرىلىمدى ميكروپروتسەسسورلار وندىرىسىنە; تاسىمالداۋدىڭ اسا جوعارى جيىلىگىن يگەرۋ جانە وپتيكالىق ايماقتىڭ جيىلىگىن ءتيىمدى پايدالانۋ ارقىلى قورعانىس جۇيەسىندەگى، ءبىلىم بەرۋدەگى، بيزنەستەگى ۇلكەن جەتىستىكتەرگە; جادىنىڭ كولەمى مۋلتيتەرابيت بولاتىن اسا كىشكەنە ولشەمدى ەستە ساقتاۋ قۇرالدارىن جاساۋ ارقىلى كومپيۋتەرلەردىڭ تيىمدىلىگىن مىڭداعان ەسە ارتتىرۋعا; داتچيكتەرى نانوقۇرىلىمعا نەگىزدەلگەن ينتەگرالدىق جۇيەلەردى جاساۋ ارقىلى كولەمى اسا ۇلكەن مالىمەتتەردى وڭدەۋگە; نانوتەحنولوگياعا نەگىزدەلگەن ەسەپتەۋ تەحنيكاسىن جەتىلدىرۋ ارقىلى ۇشقىشسىز سامعايتىن اسكەري جانە ازاماتتىق اۆياتسيانى دامىتۋعا ت.س.س.

مەديتسينا جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسى. نانوتەحنولوگيانى بيولوگيادا قولدانۋدىڭ دا زور كەلەشەگى بار. مىسالى گەنەتيكالىق كودتى تەز ءارى ءتيىمدى سارالاۋدىڭ ناتيجەسىندە اۋرۋدى ءدال انىقتاپ ەمدەۋ مۇمكىندىگى پايدا بولادى. سونىمەن قاتار نانوبيولوگيانىڭ جەتىستىكتەرى ءتىرى ورگانيزم ىشىنە سىرتتان باسقارىلاتىن نانوقۇرالداردى ەنگىزۋ ارقىلى ءتيىمدى ءارى ارزان مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋگە، ءدارىنى ورگانيزمگە ەنگىزۋدىڭ جانە تاسىمالداۋدىڭ ء(دارىنى ورگانيزمدەگى بەلگىلى ءبىر دىتتەگەن جەرگە عانا جەتكىزۋ) جاڭا ادىستەرىن قالىپتاستىرۋعا، تەز توزبايتىن، ءارى ورگانيزم وزىنەن شەتتەتپەيتىن جاساندى تكاندار مەن اعزالار جاساۋعا، ورگانيزمدە اۋرۋدىڭ پايدا بولايىن دەپ كەلە جاتقانىن الدىن الا سەزدىرەتىن سەنسورلار ارقىلى دارىگەرلەرگە اۋرۋدى ەمدەۋگە ەمەس، اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا كەڭ اۋقىمدى مۇمكىندىكتەر جاسايدى دەپ ويلايمىز.

اەروناۆتيكا جانە كوسموستى زەرتتەۋ. كوسموستى يگەرۋدى نەگىزگى قيىنشىلىقتاردىڭ ءبىرى جۇكتەردى وربيتاعا شىعارۋدىڭ، اسىرەسە الىس ساپارلارعا (كۇن جۇيەسىنەن تىسقارى) ۇشۋدىڭ اسا قىمباتتىعى. بۇل قيىنشىلىقتار عارىش اپپارىتتارى مەن قۇرالدارىنىڭ سالماعى مەن كولەمىن مەيلىنشە كىشىرەيتۋدى تالاپ ەتەدى. بۇل پروبلەما تەك نانوتەحنولوگيانىڭ نەگىزىندە شەشىلۋى مۇمكىن. نانوتەحنولوگيانىڭ اۆياتسيا مەن كوسموس تەحنيكاسىندا قولدانىلۋىنىڭ مۇمكىندىگى وتە كەڭ. ونىڭ ىشىندەگى ەڭ كەلەشەكتى باعىتتارى مىناداي: جوعارى ساپالى جانە سىرتقى رادياتسيانىڭ اسەرىنە ءتوزىمدى، ەنەرگيا ۇنەمدەگىش ەسەپتەۋ تەحنيكاسىن جاساۋ; كوسموس اپپاراتتارى ءۇشىن وتە كىشكەنتاي ءارى ىقشامدى نانوقۇرىلعىلار جاساۋ; ىستىققا ءارى توزۋعا ءتوزىمدى نانوقۇرىلىمدى جامىلعىلار دايىنداۋ.

قورشاعان ورتا جانە ەنەرگەتيكا. نانوتەحنولوگيانى پايدالانۋدىڭ كەلەشەكتە ەنەرگيانى وندىرۋدە، ساقتاۋدا جانە ءتيىمدى پايدالانۋدا ەرەكشە ىقپالى بولۋى مۇمكىن. نانوقۇرىلعىلار قورشاعان ورتانىڭ كۇيىن باقىلاۋدا، لاستانۋ كوزدەرىن تابۋدا، ەكولوگيالىق تازا ءوندىرىستى قالىپتاستىرۋدا ەرەكشە رول اتقارادى دەپ كۇتىلۋدە. نانوتەحنولوگيا تىپتەن بۇگىنگى كۇننىڭ وندىرىسىندە دە تابىسپەن قولدانىلا باستادى. مىسالى، حيميا وندىرىسىندە كاتاليزاتور رەتىندە ولشەمدەرى شامامەن 1 نم بولاتىن كريستالل زاتتاردى پايدالانۋ ءوندىرىستىڭ بۇل سالاسىنا جىلىنا 30 ملرد. اقش دوللارىنان اسا قارجىنى ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. ال «موبيل ويل» فيرماسى ولشەمى 10-100 نم بولاتىن نانوبورپىلداق مسم-4 ماتەريالىن ويلاپ تاۋىپ، ونى مۇنايدان لاستاۋشى اگەنتتەردى بولۋگە پايدالانۋدا. كەيبىر حيميالىق كومپانيالار اۆتوموبيل قۇرىلىمدارى ءۇشىن نانوبولشەكتەرمەن بەرىكتەلگەن پوليمەر ماتەريالدار جاسادى. مۇنداي بەرىك ءارى اسا جەڭىل ماتەريالداردى اۆتوموبيل قۇرلىسىندا پايدالانۋ جىلىنا 1,5 ملرد ليتر بەنزيندى ۇنەمدەپ، اۋانى 5 ملرد كگ سۋتەگىنىڭ قوستوتىعىمەن لاستاۋدان ساقتايدى.

نانوتەحنولوگيانىڭ وسىلاي قارىشتاي دامۋى ءاربىر مەملەكەتكە ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىندا بۇل وزگەرىستەردى ءجىتى ەسكەرۋدى تالاپ ەتەدى. مۇنى بۇگىنگى كۇنى ەكونوميكاسى دامىعان ەلدەردىڭ مىسالىنان بايقاۋعا بولادى. مىسالى جاپونياداعى نانوتەحنولوگيالىق زەرتتەۋلەر باعدارلاماسى مەملەكەتتىك باسىم باعىتتاعى زەرتتەۋلەر بولىپ ەسەپتەلىنەدى. بۇل باعدارلاما تەك مەملەكەت تاراپىنان عانا ەمەس، سونىمەن قاتار 60 تان اسا جەكەلەگەن فيرمالار تاراپىنان دا قارجىلاندىرادى. ال اقش تاعى نانوتەحنولوگيالىق زەرتتەۋلەردى قارجىلاندىرۋ ءار جىل سايىن ەكى ەسەگە ارتىپ وتىر. بۇل باعىتتاعى زەرتتەۋلەر امەريكادا ەڭ جوعارعى باسىمدىققا (top priority) يە. اقش پرەزيدەنتىنىڭ جانىنان نانوتەحنولوگيالىق جۇمىستاردى ۇيلەستىرىپ وتىراتىن ارنايى كوميتەت قۇرىلعان. بۇل باعدارلامانىڭ تاعى ءبىر ماقساتى بۇگىنگى كۇنگى كومپيۋتەر پروتسەسسورلارىمەن سالىستىرعاندا ميلليون ەسە شاپشاڭ ىستەيتىن نانوتەحنولوگيالىق ەسەپتەۋ قوندىرعىسىن جاساۋ. ال ەۋرووداقتا 40-تان اسا زەرتحانالار نانوتەحنولوگيالىق زەرتتەۋلەر مەن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن جۇزەگە اسىرۋدى مەملەكەتتىك جانە حالىقارالىق باعدارلامالارىنىڭ نەگىزىندە جۇزەگە اسىرادى. رەسەيدىڭ نانوتەحنولوگيالىق زەرتتەۋلەرى بىرنەشە باعدارلامالار نەگىزىندە جۇزەگە اسۋدا. ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قوماقتىلارى اكادەميك ج.ي.الفەروۆ جەتەكشىلىك جاسايتىن «نانوقۇرىلىم فيزيكاسى» باعدارلاماسى مەن اكادەميك ك.ا.ۆاليەۆ جەتەكشىلىك جاسايتىن «كەلەشەكتى تەحنولوگيالار مەن ميكرو- جانە نانوەلەكترونيكا قۇرىلعىلارى» اتتى باعدارلاما. رەسەي ۇكىمەتى جاقىندا نانوتەحنولوگيالىق زەرتتەۋلەردى قارجىلاندىرۋدى بىرنەشە ەسە ارتتىرۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى.

ءبىزدىڭ قازاقستاندا دا نانوتەحنولوگيالىق زەرتتەۋلەرگە قارقىن بەرۋ ءىسى قولعا الىنۋدا. سونىڭ ءبىر كورىنىسى ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىمەن قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانىنان اشىق تۇردەگى ۇلتتىق نانوتەحنولوگيالىق زەرتحانانىڭ اشىلۋى. بۇل زەرتحانا ءوزىنىڭ زەرتتەۋ جۇمىستارىن نانوفيزيكا، نانوحيميا، نانوبيولوگيا جانە جالپىتەوريالىق باعىتتا جۇرگىزەدى دەپ جوسپارلانۋدا. بۇگىنگى كۇندە وسى عىلىمي ورتالىق ارنايى زەرتتەۋ قۇرالدارىنىڭ ەڭ سوڭعى ۇلگىلەرىمەن جابدىقتالىپ، زەرتتەۋ ىستەرىنىڭ باسىم باعىتتارى انىقتالۋدا. الداعى كەزەڭدە زەرتتەۋ جۇمىستارىن قارجىلاندىرۋ دا باسىمدىققا يە بولادى دەپ ويلايمىز.

بىراق بۇل جەردە ەسكەرمەسە بولمايتىن تاعى ءبىر ماسەلە بار. جالپى مەملەكەتتىڭ قۋاتى تەك جەر استىنداعى مۇنايمەن، ۋرانىمەن، باسقا بايلىعىمەن، يا بولماسا كوشەگە سيماي سەڭدەي سوعىلىسقان، دوڭكيگەن، بۇرىلۋعا ىڭعايسىز، تەرەزەلەرى باسقا دۇنيەدەن قارا قابىرشىقپەن تۇمشالانعان، جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىن ساقتاۋدى وزدەرىنە مىندەت سانامايتىن 777-ءىنشى ءنومىرلى قىمبات ماشينەلەرىمەن عانا ەمەس، بارىنەن بۇرىن اقىلدى، ءبىلىمدى، ساناسى تۋىسقاني يدەولوگيادان جوعارى، وتانىم – قازاق ەلى دەيتىن جاس جەتكىنشەكتەرىمەن، جاس عالىمدارىمەن دە انىقتالاتىنى بەلگىلى. مۇنداي عىلىمي ورتانىڭ قاجەتتىلىگى ۋاقىت تالابى. وسى تۇرعىدان العاندا، اكىم – عىلىم دوكتورى، اعالارى مەن قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جاس عىلىمي ورتانىڭ ارا جىگىن اشىپ، قوعامنىڭ عىلىمعا دەگەن وڭ كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ عىلىمدى قارجىلاندىرۋدان دا ماڭىزدىراق بولماسا كەم ەمەس. تەك وسى مىندەت ورىندالعاندا عانا قازاقستان نانوتەحنولوگياسىنىڭ كەرۋەنى ۇلى كوشتەن قالماي، عىلىمي باسەكەدە ءوز سۇرلەۋىن تاباتىن بولادى.

وڭلاسىن يمامبەكوۆ،

ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تەوريالىق فيزيكا

پروفەسسورى مىندەتىن اتقارۋشى

Abai.kz