جاقسىلىق اعا ، ءسىز ماسكەۋ وليمپياداسىندا ەركىن كۇرەستەن القا القا تاعىنىپ، « قازاقتىڭ باتىر ۇلى جاقسىلىعى، كۇرەستىڭ كوك تىرەگەن اق سىرىعى» اتانعان بالۋانسىز! سپورتپەن بالا جاستان اينالىسىپ كەلەسىز بە؟

- مەن جامبىل وبلىسىنىڭ بايزاق اۋدانى تەگىستىك دەگەن اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدىم. مەنىڭ اۋىلىم شاعىن عانا اۋىل . اكەمنىڭ ماماندىعى كاسسير ەدى.قاراپايىم عانا جان بولدى. ال شەشەم دۇكەنشى . دۇكەنگە كەلگەن ەلۋ كيلولىق ۇن، كۇرىشتىڭ قاپتارىن ەركىن كوتەرىپ ، تەكشەلەپ جيناپ قويادى ەكەن. سودان مەنىڭ ومىرگە كەلگەنىم دە قىزىق بولعان. وتباسىنداعى جالعىز ۇلمىن. شەشەم ءبىر جاشىك قارا كىر سابىندى كوتەرىپ جاتقاندا، مەن جەرگە ءتۇسىپ قالىپپىن. قازاق ىرىمشىل حالىق ەمەس پە؟! قارا سابىننىڭ قايراتىنداي مىقتى بولسىن دەگەنى مە، مەنى اتىمدى جاقسىلىق قويىپتى. كىندىگىمدى اجەم فاتيما كەسكەن. بالا كەزىندە اۋىل بالاسىنىڭ ءبارى سپورتقا قۇمار بوپ وسپەيتىن بە ەدى؟! مەن دە اياعىنا قۇلىق جاعىپ العانداي جەلاياق بولدىم. فۋتبول، قازاقشا كۇرەستەن اۋىلدىڭ چەمپيونى عانا ەمەس، تالاستىڭ جاعاسىندا وسكەندىكتەن جۇزۋدەن دە الدىما جان سالمايتىن مەن ەدىم. بىراق مەن سول كەزدە وسكەندە چەمپيون بوپ ، ەلگە تانىلارمىن دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرگەن ەمەس. مۇنىڭ ءبارىن دە سول اۋىل بالاسىنا ءتان اۋەسقويلىقپەن، قىزىعۋشىلىقپەن ىستەدىم عوي. اۋىلدا قوي باعاسىڭ، ءشوپ شاباسىڭ. كۇنگە كۇيىپ ، تاس باساسىڭ، تام سالاسىڭ جاپىراقتاي بولسام دا، وسىنىڭ ءبارىن دە ۇناتاتىن ەدىم. بالا كەزدەگى ارمانىم سوۆحوز ديرەكتورى بولۋ ەدى. ول ءۇشىن اۋىلشارۋاشىلىق وقۋىن ءبىتىرۋ كەرەك. جالعىز مەنىڭ عانا ەمەس، سول كەزدەگى بارلىق بالانىڭ ارمانى اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىنا ءتۇسىپ، اگرونوم نەمەسە سوۆحوز ديرەكتورى بولۋ. سودان مەكتەپ بىتىرگەن جىلى اۋىلدان ءتورت بالا وقۋعا كەتەتىن بولدىق. بىراق وقۋعا ءتۇسىپ كەتەمىز دەگەن تەك ارمان عانا بولاتىن.

- ارمانىڭىزعا قول جەتكىزىپ، سەمەي اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىنا ءتۇسىپ كەتتىڭىز.

- وقۋعا قابىلدانعانىمنىڭ ءوزى ءبىر جىر. قوڭىرلاۋ كۇن كەشىپ جاتقان جانۇيامىز. اكەم سيىرىن ساتىپ، انام كويلەگىمنىڭ « ۇرى قالتاسىنا» بىلدىرتپەي توقسان سومدى تىگىپ بەردى. قولىمدا ون سوم. اۋىلدان ءتورت جىگىت اتتاندىق. قىزىعى سول، جەلكەمىزدەگى الىپ شاحار الماتىعا بارماي، الىس قيىرداعى سەمەي اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىن تاڭدادىق. نەگە سولاي ەتكەنىمىزدى ءوزىم دە تۇسىنبەيمىن. اۋىلدان شىقپاعان ورىمدەي بالدارمىز، وقۋعا تۇسە الماساق تا، جەر ، ەل كورىپ قايتايىق دەگەن رومانتيكا بولعان شىعار كوڭىلدە. سودان توۆارلى جۇك پوەزىمەن بەس كۇندەي ءجۇرىپ، سەمەيگە كەلدىك. بيلەت جوق. تامبۋردا تۇرامىز. كەزەكتەسىپ ۇيىقتايمىز. ەمتيحانعا ون بەس كۇن ەرتە بارىپپىز. ۆوكزال جانىنان كۇنىنە ءبىر سومنان ءۇي جالداپ، سەمەيدى ارالاي باستادىق. كوزىمىزگە قوراش كورىنگەنى سەمەيدىڭ ءجاي تاپال اعاشتارى. ءبىزدىڭ جەرىمىز قانداي ەدى، جايقالعان باۋ اعاشتارىمىز قانداي ەدى، تالاستاي وزەنىمىز قانداي ەدى ، بەكەر كەلدىك دەپ ىشتەي وكىنە باستادىق. ءبىر كۇنى ەرتىستى جاعالاپ جۇرسەم، وزەن جاعاسىندا ءبىر توپ ادام جينالىپ الىپ، اڭگىمە- دۇكەن قۇرىپ وتىر ەكەن. نە بولىپ جاتىر دەگەن اۋەستىكپەن مەن دە جاقىندادىم. سويتسەم، ورتالارىندا ەڭگەزەردەي ءبىر ورىس وتىر. جانىندا قاپتاعان قابا ساقال ورىستار . مىنا ەرتىستىڭ ارعى بەتىنە ءجۇزىپ شىققان ادامعا ارقايىسسى ءبىر سومنان اقشا تىگەمىز دەپ دابىرلاسىپ وتىر ەكەن. سودان قاراپ ەكى ورىستىڭ جىگىتى شىقتى ورتاعا. مەن دە ۇمتىلا بەرىپ ەدىم، جانىمداعى جولداسىم شاپ بەرىپ بىلەگىمنەن ۇستاي العانى. ويباي-اۋ، ءوزىمىز جەر تۇبىنەن ، جامبىلدان كەلگەندە ەرتىسكە كەتىپ سورلاپ قالارسىڭ ، قوي دەپ بولمايدى. مەن ايتتىم، قورىقپا، مەن جۇزگىش ەكەنىمدى ءبىر كورسەتەيىنشى بۇلارعا، ءتىپتى ءىشىم پىسىپ كەتتى دەپ مەن دە جارىسقا كويىپ كەتتىم. جالعىز ءوزىم ءجۇزىپ كەلدىم. الگى ەكى ورىس سۋدىڭ ورتاسىنان قايتتى. جاعاعا جاقىنداسام، ورىستار مەنى جەردەن تىك كوتەرىپ العانى. ءسويتىپ، ولجامىز بەس سومدى الىپ ۇيىمىزگە قايتتىق. ەرتەسىنە تاعى باردىم. جارىس باستالدى. بايقايمىن، ورىستار دا مەنەن قالماي ارعى جاعاعا جەتتى. ەندى شىن جارىسۋ باستالدى. مەن ءادىس-امالىمدى كۇشەيتە بەردىم. وتىرىك قالىپ كەلە جاتام دا، جاعاعا جاقىنداپ زۋ ەتىپ الدارىنان شىعام. ءسويتىپ ون شاقتى كۇن ىشىىندە ەلۋ سومداي اقشا تاپتىم. بۇل بىزگە جامان بولعان جوق. ەمتيحان باستالدى. قاسىمداعىلاردىڭ ءبارى قۇلاپ، سىناقتاردان وتە الماي اۋىلعا كەتە باستادى. مەكتەپتە جامان وقىعان جوقپىن. قۇداي وڭداپ، وقۋعا ءتۇسىپ كەتتىم.

- سپورتتاعى العاشقى تابىسىڭىزدى ينستيتۋت قابىرعاسىندا قالادىڭىز با؟

- ءيا. وقۋ ماعان قيىنعا سوقتى. ساباق قيىن ونىڭ ۇستىنە ورىسشا وتەدى. قىس تا كەلدى. سەمەيدىڭ قىرىق-ەلۋ گرادۋس ايازىنا شىداۋ ءتىپتى قيىن . ۇستىمدەگى كيىمىم دە جۇقا، جانىم دا جابىرقاۋ. ءسويتىپ، ءبىرىنشى كۋرستىڭ سەسسياسىن تاپسىرا الماي ، وقۋدان شىعارىلاتىن بولدىم. وتپەسە دە، وتسە دە جىگىتتى قايرايتىن نامىس ەمەس پە؟! ەلدەگىلەر ۇشكەمپىردىڭ بالاسى وقي الماي كەلىپتى دەپ اڭگىمە قىلا ما دەگەن جامان وي دا ۇيىقتاتپايدى. مەنى ينستيتۋتتىڭ سپورت زالى وزىنە تارتتى دا تۇردى. كۇرەسىپ ويناپ جۇرگەنبىز. فيزكۋلتۋرادان ساباق بەرەتىن ليۋ ۆەن حاي دەگەن كارىس ترەنەر بار بولاتىن . سول كىسى مەنى سىرتتاي باقىلاپ جۇرەدى ەكەن. قالالىق جارىس وتەدى كۇرەستەن. قاتىسىپ كورسەڭ قايتەدى دەپ ايتتى ول. مەن كۇمىلجىپ، سەسسيادان ۇشىپ، وقۋدان شىعارىلايىن دەپ جاتىرمىن. قالاي قاتىسام دەدىم. ترەنەر ماعان ەگەر ينستيتۋت اتىنان بۇل جارىسقا قاتىسىپ، ءبىرىنشى ورىن الاتىن بولساڭ، سەنىڭ سەسسيانىڭ ماسەلەسىن شەشىپ بەرەم دەدى. سودان جان سالا كىرىسىپ كەتتىم كۇرەسكە. قالالىق جارىستا ەركىن كۇرەستەن سپورت شەبەرىن جەڭىپ ءبىرىنشى، سوڭىن الا وبلىستىق سايىستا ءبىرىنشى ورىن الىپ، تانىمال بولدىم. ءسويتىپ، وقۋىمدى دا دوڭگەلەتىپ اكەتتىم. وبلىستان جەڭگەسىن رەسپۋبليكالىق چەمپيوناتتا توپ باستادىم.

- جەڭىس سىزگە ابىروي مەن اتاق اكەلدى. وسى جەتىستىكتەرىڭىز تۋرالى ايتساڭىز.

- ادام اسپاننان اياعى سالبىراپ ، چەمپيون بوپ تۋمايدى عوي. بىراق تالانت بوپ تۋى مۇمكىن. مەن تالانتپىن دەگەننەن تۇك تە ونبەيدى. ۇنەمى ۇمتىلىس، ۇنەمى قوزعالىس . سپورتشىنى جەڭىسكە جەتكىزەتىن وسىنداي قاسيەتتەر. 1971-1976 جىلدار اراسىندا وداقتىق چەمپيوناتتاردا توپ جاردىم. سول جىلدارى بوز كىلەمدە جۇلدە الماعان كەزىم بولعان ەمەس. جانە ءبارى دەرلىك ءبىرىنشى-ەكىنشى ورىن. 1975 جىلى كەڭەس وداعىندا وتكەن سپارتاكيادا دا ءبىرىنشى ورىن الدىم. وسى جەتىستىگم ءۇشىن 1976 جىلى مونرەال وليپپياداسىنا قاتىسۋىم كەرەك بولاتىن. الايدا ماسكەۋ ەكىنشى ورىن العان ا. چۋماكوۆتى الىپ باردى. مەن سوندا كىشى حالىقتىڭ كىشكەنتاي بالاسى بولعانىم ءۇشىن قاتتى كۇيزەلدىم. جان- جۇرەگىم ءتىلىنىپ، سپورتتان كۇدەرىمدى ءۇزىپ ، كەتىپ قالدىم. جارتى جىل سپورت زالىنا بارمادىم. سالىم سۋعا كەتىپ مۇڭايىپ جۇرگەن شاعىمدا، مەنى سپورت ءمينيسترى امانشا اقباەۆ ىزدەپ تاپتىرىپ الىپ، مەنىڭ ابدەن كوڭىلىم قالعانىن بايقاعاسىن د.ا. قوناەۆقا الىپ باردى. قوناەۆ اقساقال ۇزىن بويلى، جىلى ءجۇزدى ادام ەكەن. « جاقسىلىق، سەن ءوزىڭدى ويلاما، حالقىڭدى ويلا، ەلىڭدى ويلا. سەنىڭ كۇرەسىڭدى باقىلاپ وتىرام. قامىقپا. ماسكەۋ وليمپياداسىنا قاتىساسىڭ» دەپ ايتتى. سودان ارقاما الاتاۋدى ارقالاتىپ جىبەرگەندەي ارقالانىپ شىقتىم. ماسكەۋ وليمپياداسىندا التىننان القا تاقتىم. بۇل مەنىڭ ەڭ باقىتتى كەزىم ەدى. 
1983 جىلى وتىز ەكى جاسىمدا سپورتپەن قوشتاستىم. رەسپۋبليكالىق كۇرەس مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى بولىپ ون جىلعا جاقىن قىزمەت اتقاردىم. ودان كەيىن 1993 جىلى قىتايعا كەلىسىم شارتپەن ەكى جىلعا باپكەر بولىپ كەتتىم. ول كەزدەردە زامان قيىنداۋ ، بالا-شاعا ءۇشىن نان تابۋ كەرەك بولدى.

- قازىر بەلگىلى كاسىپكەرسىز. مال شارۋاشىلىعىن دامىتىپ كەلەسىز، بۇل ءبىر كەزدەگى سوۆحوز ديرەكتورى بولسام دەگەن ارمانىڭىزدىڭ ورىندالعانى ما؟

- توقسانىنشى جىلداردىڭ ورتاسىندا ينفارك الدىم. دارىگەرلەر ماعان ەشكىنىڭ ءسۇتى ەم بولادى دەگەسىن، سول كەزدەگى اكىم قۇلماحانوۆقا بارىپ كومەك سۇرادىم. اكىم قاراماعىما 2وو ەشكى، ەكى گەكتار جەر بەردى. ەشكى باعىپ كەتتىم. بۇل ەشكىلەر ماعان قۇت بولدى. ەشكىلەرىم ەكى جىلدا كوبەيىپ، بەس ءجۇز بولدى. دەنساۋلىعىم دا جونگە كەلدى. سودان ويلادىم. اتا- بابامنىڭ كاسىبى ءتورت تۇلىك مال بولعان عوي. «مال باققانعا بىتەدى» دەگەندەي، ءوزىم دە مال مامانىمىن وسى شارۋامدى دوڭگەلەنتىپ وتىرعان جايىم بار.

- جاپون حالقىندا ءبىر ماقال بار عوي. «بالىقشىنىڭ بالاسى دا اۋ تارتادى» دەگەن. بالالارىڭىز ءسىزدىڭ جولىڭىزدى قۋمادى ما؟

- سپورت – كيەلى. سپورتقا كەلەتىندەر كوپ، قالاتىندار از. سپورتتاعى جانكەشتىلىك قارا تاستاردى تىرناعىمەن يلەيتىن كىران تەكتەس مىنەزدىلىكتى تالاپ ەتەدى. سۇڭقارشا قانات قاعۋ ءۇشىن دە ەرىك-جىگەر، ءتوزىم كوپ كەرەك. سپورتشى ءوزىن اياماۋ كەرەك. ەگەر ولاي بولماسا جارىس الاڭىندا بىردە-ءبىر جەڭىمپاز شىقپاعان بولار ەدى. مەنىڭ بالالارىم سپورتقا قۇمار بولعانمەن ، اۋەسقويلىق دارەجەسىندە قالدى. سپورت دەگەن تانىستىقپەن جۇلدە ۇلەستىرەتىن الاڭعا ۇقسامايدى. ءبارى دە ەلدىڭ كوز الدىندا وتەدى عوي. تىراشتانىپ اتاق قۋعاننان اتاقتى سپورتشى بوپ كەتپەيدى.

- لوندون وليمپياداسى ەلىمىز ءۇشىن تابىستى بولدى. ءتىپتى باتىستى ەكى دۇركىن وليمپيادا چەمپيونى بولعان زىلتەمىرشى يليا ءيليننىڭ قانداي تاماق جەيتىنى دە قىزىقتىردى . ءسىز قانداي تاماقتى ءسۇيسىنىپ جەيتىن ەدىڭىز چەمپيون شاعىڭىزدا؟

- جىلقىنىڭ قازى-قارتاسى، قويدىڭ قۋىرداعى ، شۇبات پەن قىمىز ءسۇيىستى اسىم بولدى. ودان بولەك ءۇندىنىڭ ءشايىن كەرەمەت ۇناتتىم. وسكەمەننىڭ بالى مەن مالينا، قۇلپىنايدان جاسالعان ۆارەنەنى قاي جارىسقا بارسام دا سومكەممەن ارقالاپ ءجۇردىم. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە ادەبيەت كەرەمەت وقىلدى عوي. ءوزىم كىتاپقۇمار جانمىن. سومكەمنىڭ ءبىر بۇرىشىندا «اباي جولى»، «بوتاكوز»، ەسەنبەرليننىڭ كىتاپتارى جاتاتىن. قولىم بوستا نەمەسە پوەزعا مىنگەندە كىتاپ وقيتىنمىن.

- قازاق جانكۇيەرلەرىنىڭ كوبىسى وتىز جىلدان بەرى نەگە قازاق بالۋانى وليمپيادادا التىننان القا الا الماي ءجۇر دەپ جاتادى. وسىعان نە دەيسىز؟

- ارعى- بەرگى تاريحىمىزدى قاراساق، شۇكىر، بەلدەسكەندە الىپ جىعاتىن دا، شالىپ جىعاتىن دا بىلەكتى بالۋاندار بىزدە بولعان. وليمپيادادا بولماعانمەن الەمدىك، حالىقارالىق چەمپيوناتتاردا التىننان القا تاققان جىگىتتەرىمىز بار. ءوسىپ كەلە جاتقان جاس بالۋاندار دا كوڭىل قۋانتادى. قازىر سپورتقا ەلباسىمىز ن. نازارباەۆ ەرەكشە ىقىلاسىن ىقىلاس تانىتىپ، جاقسى كوڭىل بولۋدە. ەلباسىمىزدىڭ دەمەۋى سپورتشىلارىمىزعا قۋات بەرەدى، كوڭىلىمىزگە شۋاق سىيلايدى.

- بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتتىرەتىن جاستار مىنالار دەپ جاس بالۋانداردان كىمدەردى اتار ەدىڭىز؟

- ءتىزىم جاساعاندى كوپ ۇناتا بەرمەيمىن. ساندا بار ، ساپادا جوق بولسا ونىڭ نەسى جاقسى دەيسىڭ؟! سپورتشىنى تانىتاتىن ماڭداي تەرى مەن ادال ەڭبەگى ەمەس پە؟! ماقتاعاننان مىقتى بوپ كەتكەن سپورتشىنى كورگەن جوقپىن، بىراق كۇشتى بولۋ ءۇشىن دە كۇش كەرەك قوي. تالانتسىز سپورتشىنىڭ باعىن باپكەر دە ، باعىم دا جاندىرا المايدى...

سۇحباتتاسقان: مارجان ەرشۋ

Baq.kz