ايتارى جوق، بيىلعى جاڭا جىل دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرگەن «پاريج لاڭكەستىگىمەن» باستالدى. جۋرناليستەر مەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى، قالا بەردى قاراپايىم ادامدار قازا بولدى. جۇمىر جەر بەتىندە تراۋر جاريالاندى. قىزىق... ءارى قايعىلى. وتە قايعىلى. قىزىق دەيتىن سەبەبىمىز – الەمنىڭ بىرقاتار ەلدەرىندە، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە سيريا مەن يراكتا ەكى كۇننىڭ بىرىندە لاڭكەستىك وقيعالار ورىن الىپ، ادامدار»قويداي قىرىلىپ» جاتسا دا، ەلەڭ ەتكەن ەشكىم بولعان ەمەس. بۇل ەلدەردەگى لاڭكەستىكتەر، بۇل ەلدەردەگى «قويداي قىرىلىپ» جاتقاندار كەيبىرەۋلەر ءۇشىن، اسىرەسە اقش پەن ەۋروپا ەلدەرى ءۇشىن «كۇن تارتىبىندەگى بولۋعا ءتيىس» ارەكەتتەر سياقتى قابىلدانىپ كەلدى. قابىلدانىپ جاتىر دا. قابىلدانا بەرەتىن دە شىعار... ويتكەنى قاراپايىم حالىق ەمەس، ساياساتتىڭ «قابىرعاسىن قاقىراتقان» حالىقارالىق دەڭگەيدى ساراپشىلاردىڭ كوپشىلىگى وسىلاي ويلايدى. ال ەندى بۇل ەلدەردىڭ بارلىعى دا نەگىزىنەن يسلام ءدىنىن ۇستانعان مۇسىلمان مەملەكەتتەرى ەكەنىن ەسكەرەتىن بولساق، «نەگە بۇلاي بولۋعا ءتيىستى؟» دەگەن سۇراققا ەشكىمنىڭ جاۋاپ بەرگىسى... دالىرەگى – بۇل سۇراققا ەشكىمنىڭ جاۋاپ تاپقىسى كەلمەيدى. قىرىپ جاتقاندار دا، قىرىلىپ جاتقاندار دا مۇسىلماندار دەپ ەسەپتەلەدى. ەلدەردىڭ كوپشىلىگىندە. قىرىلىپ جاتقاندار قاراپايىم مۇسىلماندار، بۇعان داۋ جوق، ال ەندى قىرىپ جاتقاندار شە؟ قىرىپ جاتقاندار دا مۇسىلماندار ما؟ تاعى دا قىزىق، ويتكەنى بەت-اۋىزدارىن تۇمشالاپ العان لاڭكەستەردىڭ مۇسىلماندار ەكەنىن ءالى كۇنگە دەيىن ەشكىم حالىقارالىق سوت دەڭگەيىندە دالەلدەگەن جوق. ءتىپتى وسى جەردە «اللاھۋ اكبار!» دەپ اۆتوماتتان وق جاۋدىرعانداردىڭ بارلىعىن مۇسىلماندار دەپ قابىلداي بەرگەن دۇرىس پا ءوزى؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تا تۋىندايدى. «مۇسىلماندار تەرروريستەر!» دەپ اقش نەمەسە ەۋروپا ايتسا ءبىتتى، بۇكىل جەر بەتىندە ءجۇز پايىز سولاي قابىلدانۋعا ءتيىس ءتارىزدى.

نەگە؟

جاۋابى بار بولسا دا، جاۋابى جوق سۇراق.

فرانتسيالىق «شارلي ەبدو» ساتيرالىق جۋرنالىنىڭ نەگىزگى ۇستانعان باعىتىنا قارسىلىق بىلدىرگەن نيگەرلىكتەر كۇنى كەشە عانا ءوز استانالارى نيامەي قالاسىندا ورنالاسقان جەتى بىردەي شىركەۋدى ورتەپ جىبەردى. قاراپ وتىرساق، دىنارالىق سوعىس ءورتى (بەتىن اۋلاق قىلسىن ارينە) تۇتانايىن دەپ كەلە جاتقان سياقتى. كىم كىنالى؟ جاۋابى بار بولسا دا، جاۋابى جوق سۇراق. اتام زاماننان بەرى الەمدى اۋزىنا قاراتىپ، «مەن» دەگەن پاتشالاردىڭ وزدەرىنە قولىن سۇيگىزەتىن ريم پاپاسى دا كۇنى كەشە عانا ايتتى – «مۇحاممەد پايعامباردى كاريكاتۋرالاعان «شارليەبدولىقتار» سياقتى... ادامداردىڭ ءدىني نانىم-سەنىمىن قورلاۋعا بولمايدى» دەپ. تىڭداپ جاتقان، ريم پاپاسىنىڭ اقىل-كەڭەسىن كەرەك قىلىپ جاتقان ەشكىم جوق. دالىرەگى – ريم پاپاسىنىڭ اقىل-كەڭەسىن كەرەك قىلىپ جاتقان «شارليەبدولىقتار» جوق، ولار (نەمەسە ولاردىڭ ارتىندا تۇرعاندار) مۇحاممەد پايعامباردىڭ كاريكاتۋرالارىن تاعى دا شىتىرلاتىپ شىعارىپ جاتىر. ەستىگەن ادامنىڭ ەسى بۇلىنەتىن... 7 ميلليون تارالىممەن! «مۇنداي تارالىم دۇنيەجۇزىنىڭ ءبىر دە ءبىر ەلىنىڭ ءبىر دە ءبىر باسىلىمىندا بولماعان!» دەپ وزدەرى ماقتانىپ جاتىر. سوندا «شارليەبدولىقتاردىڭ» وزدەرى سەزىنىپ-تۇيسىنە مە ەكەن – ۋاقىتشا عانا بولاتىن مۇنداي تارالىمعا ءوز ارىپتەستەرىنىڭ «مايىتتەرى ارقىلى» قول جەتكىزىپ وتىرعاندىقتارىن؟ بۇل نە سوندا – ەۋروپالىق ءسوز بوستاندىعى ما، الدە ءسوز بوستاندىعىنىڭ «شەكپەنىن جامىلا وتىرىپ» كەيبىرەۋلەردىڭ (ماسەلەن، ارنايى قىزمەتتىڭ دەگەن سياقتى) تاپسىرىسىن ورىنداۋ ما؟ اركىم ارقالاي ويلايدى. مۇندايدى.

لاڭكەستىك وقيعالارعا بايلانىستى ءبىراز جىلداردان بەرى «يسلام ەكسترەميزمى» دەگەن حالىقارالىق تەرميننىڭ پايدا بولعانىن ءبارىمىز بىلەمىز، ايتسە دە «ەكسترەميزم» اتاۋلىنى ء«بىر شىبىقپەن ايداپ اكەلىپ»، يسلامعا تەلي سالۋ قانشالىقتى دۇرىس؟ مۇلدە دۇرىس ەمەس، مۇنى دا ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. الايدا وسىناۋ تەرمين تۋرالى ءبىر دە ءبىر ساياساتكەر نەمەسە سالا مامانى، ءبىر دە ءبىر عالىم نەمەسە ءدىن وكىلى تۇسىنىك بەرىپ، تەرميندى «بەيمارال» پايدالاناتىندارعا ءبىر اۋىز ء«تايت!» دەگەن ەمەس. سونىڭ سالدارى بولار، بايقاپ قاراسام، سوڭعى كەزدەرى ورىس تىلىندە جاريالانىپ جاتقان كەيبىر اقپاراتتاردا    «يسلاميست» نەمەسە يسلاميستى دەگەن تىركەستەر پايدا بولىپتى. ياعني، لاڭكەستىككە قاتىسى بار-اۋ دەگەن كۇدىكتىگە نەمەسە كۇدىكتىلەرگە «يسلاميست»، «يسلاميستى» دەپ ات قويىپ، ايدار تاعادى. بۇل قالاي سوندا؟ مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى سوندا؟ مۇسىلمان ادام البەتتە «يسلامشى» بولماي ما، ا؟ الدە مەن بىردەڭەنى شاتاستىرىپ وتىرمىن با؟ مەنىڭ تۇسىنۋىمشە، كەز-كەلگەن لاڭكەستىك ء«دىني زكسترەميزم» رەتىندە يسلامعا دا، باسقاعا دا تاڭىلماۋعا ءتيىستى. مۇنداي وقيعالاردىڭ سوڭى، ياعني پاريجدەگى لاڭكەستىك مەن نيامەيدەگى شىركەۋلەردى ورتەۋ سياقتى وقيعالاردىڭ سوڭى... دىنارالىق سوعىسقا ۇلاسىپ كەتۋى ءتىپتى دە عاجاپ ەمەس. «اڭداماي سويلەگەن، اۋىرماي ولەدى» دەمەيتىن بە ەدى؟!

مارات ماداليموۆ.

اباي.kz