الماتىداعى ۇلتتىق ءباسپاسوز كلۋبىندا «ار.رۋح.حاق» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى باقىتجان تورەعوجينا 2010 جىلى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى (بۇۇ) ادام قۇقىقتارى كوميتەتىنەن ءوزى جولداعان شاعىمى بويىنشا جاۋاپ العانىن باق وكىلدەرىنە حاباردار ەتتى. ءباسپاسوز ءماسليحاتىنا حالىقارالىق قۇقىق جونىندەگى ساراپشى، قازاقستانداعى Freedom House جوباسىنىڭ جەتەكشىسى ۆيكتوريا تيۋلەنەۆا، ادۆوكات جانار بالعاباەۆا قاتىستى.

ەسكە سالا كەتسەك، بۇدان ءتورت جىل بۇرىن – باقىتجان تورەعوجينا مەن تاعى بىرنەشە ادام 2010 جىلى ناۋرىزدىڭ 11-ءى كۇنى الماتىداعى ماحاتما گانديدىڭ ەسكەرتكىشى جانىندا فلەش-موب وتكىزىپ، كوشەدەگى جۇرتتان «قازاقستاندىقتاردىڭ رۋحاني جەتەكشىسى كىم؟» دەپ سۇراعان بولاتىن. سول ءۇشىن باقىتجان تورەعوجيناعا ايىپپۇل سالىنعان ەدى.

بەيبىت شارا اياقتالعان بەتتە باقىتجان تورەعوجينانى پوليتسيا ۇستاپ اكەتىپ، وعان قارسى «بەيبىت جينالىستار، ميتينگىلەر، شەرۋلەر، پيكەتتەر جانە دەمونستراتسيالار ۇيىمداستىرۋ مەن وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى» زاڭدى بۇزدى دەگەن ايىپپەن اكىمشىلىك ءىس قوزعالىپ، الماتى قالاسىنىڭ اكىمشىلىك سوتى وعان كولەمى 500 دوللار ايىپپۇل سالعان بولاتىن. تورەعوجينانىڭ سوت شەشىمىنە قارسى تۇسىرگەن ارىزىن قازاقستاندىق سوت قاناعاتتاندىرماعاندىقتان، بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىقتارى كوميتەتىنە شاعىمدانۋعا ءماجبۇر بولعان ەدى.

قاراشانىڭ 21-ءى كۇنى شىققان بۇۇ ادام قۇقىقتارى كوميتەتىنىڭ شەشىمى قازاقستاندىق بيلىكتى تورەعوجينانىڭ مورالدىق شىعىنىن وتەۋگە مىندەتتەگەن. سونداي-اق قازاقستان بيلىگى ازاماتتىق جانە ساياسي قۇقىقتار جونىندەگى حالىقارالىق پاكتىنىڭ 9-بابىنىڭ («جەكە ومىرگە قول سۇقپاۋ»), 19-بابىنىڭ («پىكىرىن ءبىلدىرۋ ەركىندىگى»), 21-بابىنىڭ («بەيبىت جيىن وتكىزۋ ەركىندىگى») ەرەجەلەرىن بۇزعانى ايتىلعان. كوميتەت «مەملەكەت باقىتجان تورەعوجينانىڭ بۇزىلعان قۇقىقتارىن قالپىنا كەلتىرۋى، ونىڭ ىشىندە سوت شىعىندارىن وتەپ بەرۋى ءتيىس» دەگەن شەشىم شىعارىپتى.

– مەن بۇل شەشىمنىڭ اعىلشىن تىلىندە جازىلعان نۇسقاسىن الدىم، ەندى رەسمي اۋدارماسىن سوتقا تاپسىرىپ، 2010 جىلى وزىمە تاعىلعان اكىمشىلىك جازانىڭ كۇشىن جويۋدى تالاپ ەتەمىن. سودان كەيىن وزىمە كەلتىرىلگەن مورالدىق جانە ماتەريالدىق شىعىنداردى وتەۋ جونىندە تاعى دا شاعىم تۇسىرەمىن. ارينە، مۇنىمەن توقتامايمىز. «بەيبىت جيىندار وتكىزۋ تۋرالى زاڭ قابىلداۋ» جونىندە بيلىككە ۇسىنىس ايتىپ كەلە جاتقانىمىزعا ءبىراز ۋاقىت بولعان، سونى ءارى قاراي جالعاستىرامىز. قازاقستاننىڭ «بەيبىت جينالىستار، ميتينگىلەر، شەرۋلەر، پيكەتتەر جانە دەمونستراتسيالار ۇيىمداستىرۋ مەن وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى» زاڭى – 1995 جىلى قابىلدانعان، ەسكىرگەن زاڭ. ونى وزگەرتەتىن كەز كەلدى. سوندىقتان بۇۇ-نىڭ ماعان قاتىستى شەشىمىنە ءوزىمىز جاساعان «بەيبىت جيىندار» تۋرالى جاڭا زاڭ جوباسىن قوسىپ، پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا، ادىلەت مينيسترلىگىنە، باس پروكۋراتۋراعا جىبەرەمىز. الداعى 2015 جىلى قاڭتار ايىندا قازاقستانعا بۇۇ-نىڭ بەيبىت جيىندار تۋرالى ارنايى بايانداماشىسى كەلىپ، قازاقستانداعى بەيبىت جيىندار تۋرالى زاڭنامالارمەن تانىسىپ، ەسەپتەر مەن ۇسىنىستار جاسايدى، – دەيدى باحىتجان تورەعوجينا (سۋرەتتە).

بەيبىت شەرۋلەر مەن جيىندار وتكىزۋگە بايلانىستى ادام قۇقىعىنىڭ قورعالۋى جونىندەگى ماسەلە بويىنشا عالامدىق ماسەلەردى شەشەتىن بەدەلدى ۇيىمنان العاش رەت كەلگەن كەسىمدى جاۋاپ – ەل ازاماتتارى ۇلگى الارلىق ءىس بولدى.

دەسەك تە، بەيبىت جيىندارعا قاتىسۋ ماسەلەسى ءبىزدىڭ بيلىك ءۇشىن ءتارتىپ بۇزۋ ارەكەتى دەپ سانالادى. سوندىقتان بۇۇ-نىڭ قاعيداتتارىن زاڭنامالىق قۇجاتتارعا ەنگىزۋگە اسىعا قويماس، ويتكەنى باقىتجانعا «ەلىكتەگەندەردى» جاۋاپقا قالاي تارتپاق؟ ادىلەتسىزدىكتىڭ اۋرەسىنە شىرمالعان جۇرت لاپ ەتىپ، كوشەگە شىقسا، بۇۇ-نىڭ شەشىمى دەمەۋ بولماسى انىق، بىراق وركەنيەتكە ۇمتىلعان ازاماتتاردىڭ ەركىن بۇعاۋلاپ ۇستايمىن دەۋ، دارمەنسىز بيلىككە عانا ءتان قۇبىلىس. بۇل كۇندەر دە وتەر دەگەن ءۇمىت پەن سەنىم الدامايتىنى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندەگى شارۋا.

باقىتگۇل ماكىمباي،

«D»

دەرەككوزى: «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 45 (269) وت 11 دەكابريا 2014 گ.