تاڭىربەرگەن قاليلاحانوۆ. توقساندار تولعاۋى
رەداكتسيادان: سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرى، جەتىسۋ ءوڭىرىن زەرتتەۋشى، جۋرناليست، ەتنوگراف، تاريحشى مارقۇم تاڭىربەرگەن قاليلاحانوۆتىڭ بۇل پوەماسى ن. نازارباەۆتىڭ 2006 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنداعى جەڭىسىنە ارنالعان ەكەن. پوەما قاز-قالپىندا بەرىلىپ وتىر.
توقسان جاس ۇقساماي ما توقىراۋعا،
سۋ اعىپ جەتەر جەرگە جەتكەنىندەي.
بوراندى كۇزگى سۋىق بوقىراۋعا،
جاردى اسىپ، جاز جىلۋى كەتكەنىندەي.
اعاردى ساقال-شاشىم قارت بولعان سوڭ،
اتاندىم «كوزى كورمەس سوقىر-اۋ» دا.
الدىڭعى اعالاردىڭ جالعاسقان سوڭ،
ءوزىمدى ۇقساتامىن توقىراۋعا.
بەرگەن سوڭ ۇزاق ءومىر ءتاڭىرىم ءيىپ،
توقساننىڭ تۇعىرىنى شىقتىم بيىك.
جالعاننىڭ جاقسىلىعىن جاسىرمايمىن،
تۇرعاندا توبەم بۇگىن كوككە ءتيىپ.
بيىككە شىققاننان سوڭ كورگىم كەلدى،
جۇرگەن ءوز جولدارىمنىڭ سوراپتارىن.
قامشىنىڭ تاسپاسىنداي ورگىم كەلدى،
تاراتىپ توعىز جولدىڭ توراپتارىن.
جولداردىڭ ءبىرى جاقىن، ءبىرى الىس،
قايبىرى، ءتىپتى، قىسقا، ءبىر-اق قارىس.
كوبىسى كوزگە كۇڭگىرت كورىنەدى،
سەكىلدى ەسىمدە جوق، ەمەس تانىس.
سولاردىڭ ەڭ جاقىنىن الدىم تاڭداپ،
تاعى ءبىر ءجۇرىپ ءوتىپ كورەيىن دەپ.
قالايدا قاتەلەسپەۋ جاعىن قامداپ،
ءسوزىمدى ورمەك قىلىپ ورەيىن دەپ.
ول جولىم - جاقىن كۇندە وتكەن سايلاۋ،
باستىق قىپ ءبىر ادامعا ءسوزدى بايلاۋ.
مەملەكەت جۇگىن ارتقان ات- اربانى،
اقىلمەن ارتقا ەمەس، العا ايداۋ!
اياق بوس بولماعان سوڭ، قول بايلاۋدا،
وتكەلدەن وتە شىقتىق توسقان تايىز.
سوتقارلار سوقتىعىسقان سول سايلاۋدا
ن ۇ ر س ۇ ل ت ا ن داۋىس الدى توقسان پايىز !
وسىلاي ءبىر سان شىقتى توقسان دەگەن،
اۋىزدا، امسە ايتىلا بەرمەيتۇعىن.
تاريحي تاجىريبەدە « جوق سان» دەيتىن،
الاتىن ادام عانا ەر دەيتۇعىن.
مەن بەردىم نۇرسۇلتانعا داۋىسىمدى،
قۇپ كورىپ، قۇشاقتاسىپ، قاۋىشۋدى.
تاريحتىڭ تايعاناقتى تار جولىندا،
ار كورىپ العان بەتتەن اۋىسۋدى.
سونىمەن مەن دە توقسان، ول دا «توقسان»،
ەسەپتەس ەكى توقسان ەگىز بولدى.
اكەلى بالاسىنداي قۇداي قوسقان،
تۇتاسىپ ءتورت مۇشەمىز سەگىز بولدى !
قازاقتان شىققان حاندار كەنشى بولعان،
تۇبىندە تۇرىكپەنىڭ تەرشى بولعان.
قازبالاپ الىپ شىققان قازىنالارى،
ومىرلىك وزدەرىنە ەنشى بولعان.
سولاردىڭ نۇرسۇلتان دا جولىن قۋدى،
بەينەتكە بىلەك سىباپ، بەلىن بۋدى.
قازاقتىڭ كەن قايناتقان قازانىندا،
قاجىماي قايرات قىلىپ قايتا تۋدى !
وسى ارادا ءبىر ادىم كەيىن اتتاپ،
تاريحتىڭ ءبىر تارماعىن تالدايىنشى.
كوڭلىمدە كوپتەن بەرى جۇرگەن جاتتاپ،
بىلگەنىمدى ءبۇلدىرىپ المايىنشى.
التىن- كۇمىس، جەز بەن مىس،
شىعار ما جەردەن قازىلماي.
جازىقسىز جاندار جازى – قىس،
بۇگىلگەن بەلى جازىلماي،
تۇرىكپەنىڭ تۇبىندە تىزەسى قالعان بۇگىلىپ،
كەن كەمىرگەن كۇنىندە، تاس تۇسپەگەن ۇگىلىپ.
ۇرا-ۇرا قايلاسىن، قوس بىلەگى تالاتىن،
التىندى الۋ ايلاسىن، تابا الماي قايران قالاتىن.
وسىنىڭ ءبارىن باستاعان،
بابامىز ءبىزدىڭ قازاقتار.
قازبالاپ قازىنا تاستاعان،
ارقالاپ اۋىر ازاپتار.
سولاردىڭ ءبىرى- كەنشى كۋمىڭ بولعان،
التىنشى عاسىردا العاش اتى شىققان.
توڭكەرىس تۋىن ۇستاپ – تۋمىڭ بولعان،
قازعاقتار ونىنداعى اتى شىققان.
ول تاعى كەن قايناتقان مامان بولعان،
تەمىردى تاتتارىنان تازالايتىن.
قۇل مەن كۇڭ كۇڭىرەنگەن زامان بولعان،
قۇلدارىن قوجالارى جازالايتىن.
تەمىردەن تۇيمە تۇيگەن تۋمىڭ باتىر،
ءبىر قىزىن قوجاسىنان الماق بولعان.
باسىنا سوندا تۋار زامان اقىر،
ايرىلىپ ابىرويدان قالماق بولعان.
قوجاسى سوندا ونى كۇلكى قىلعان،
« سەن مەنىڭ كەن قايناتقىش قۇلىمسىڭ»- دەپ.
ءوزىنىڭ مەنشىكتى ءبىر مۇلكى قىلعان،
«باسقاعا ساتسام الماق پۇلىمسىڭ» دەپ.
بۇل سوزگە نامىستانعان تۋمىڭ باتىر،
«بولىڭدار تۇرىكتەرگە جولداس» - دەدى.
«تۋدىرىپ قوجالارعا زامان اقىر،
قۇلدىقتان قۇتىلماساق بولماس!»- دەدى.
سول سوزبەن تۇرىك بىتكەن كوتەرىلىپ،
قوجاسىن ۇرىپ-سوعىپ قۇلاتقان-دى.
ەسەلەپ ەرلىكتەرى وتەلىنىپ،
قۇلدىقتى قۇرباندىق قىپ قۇلاتقان-دى.
تۇرىكتەر جاساق قۇرىپ جالعاستىرعان،
تۋمىڭنىڭ ساقتاپ ايتقان اماناتىن.
قوعامدىق قۇرىلىستى الماستىرعان،
ءبىرىنشى قۇرىپ تۇرىك قاعاناتىن.
قۇلادى سول قاعانات ءجۇز جىل جاساپ،
ايلالى تابعاچتاردان الداندى دا.
قايتادان قايرات قىلىپ، قۇرماي جاساق،
جۋنگوگا جاتا بەردى، الداندى دا.
ەر تۋعان ەلتەرىستىڭ زامانىندا،
قايتادان قاعاناتىن قۇردى قازاق.
شىڭعىس حان، اقساق تەمىر امانىندا،
دۇنيەنى ءدۇر سىلكىنتىپ تۇردى قازاق.
قالماقتان قازاق جەرىن قورعايتۇعىن،
ابىلاي سول حانداردىڭ سوڭى بولعان.
باسقانى ساعىنباعان زورلايتۇعىن،
حانداردىڭ قاجەتتى ءبىر شارتى بولعان!
سول ابىلاي جاسىندا،
تۇيەسىن باققان تولەنىڭ.
باق قونعاندا باسىنا،
كورسەتكەن كوپكە ونەرىن.
نۇرسۇلتان دا جاسىندا،
جۇمىستىڭ العان اۋىرىن.
باق قونعاندا باسىنا،
باسقارعان قازاق قاۋىمىن!
قازاقستان ورتالىق اتكومىنا ءتور اعا،
قالاعانى ول حالىق، بەدەلى بيىك ءور اعا.
سسسر-ءدىڭ وداعى بۇزىلعاندا بۇرىنعى،
جاقسارتىپ جاڭا قۇرىمدى،
قۇرعىزا سالدى ول تاعى.
بۇرىنعى ورىس اقشاسىن،
بەرمەگەندە ەلتسيندەر.
اقشانىڭ اشىپ باقشاسىن،
تەڭگە بوپ بىزگە كەلسىن دەر!
از ۋاقىتتىڭ ىشىندە،
اقشالى بولدىق سونىمەن.
قازاقي حالىق پىشىندە،
نۇرسۇلتاننىڭ قولىمەن !
قازاقتىڭ اقشا شىقتى تەڭگەسى بوپ!
اسەم ورنەكتى، الەمدە تەڭدەسى جوق.
ەگەمەندى ەلىنىڭ ەنشىسىندەي،
باعىنبايتىن باسقا ەلگە، پەندەسى بوپ!
تۇپكى تەگى تەڭگەنىڭ تەننەن شىققان،
التىن، كۇمىس، مىس دەيتىن كەننەن شىققان.
ساپالارى ساراپقا سالىنعاندا،
بىرەۋى ارتىق، بىرەۋى كەمنەن شىققان.
ارتىعى التىن بولعاندا، كەمى كۇمىس،
سولار ءتۇسىپ ساۋداعا بولعان ءجۇرىس.
التىن الۋ ازاپتى اۋىر جۇمىس،
جەردىڭ استىن اۋدارىپ، ۇسكە ءتۇرىس.
وسىلاردى باستاعان،
بابامىز ءبىزدىڭ قازاقتار.
قازبالاپ قازىنا تاستاعان،
ارقالاپ اۋىر ازاپتار.
ولاي بولسا تەڭگەنىڭ،
ءتۇپ توركىنى - ءوزىمىز.
ەگەمەندىك جەڭگەنىن،
كورىپ وتىر كوزىمىز!
قازاقستان بۇگىندە،
قۇرامالى حالىق قوي.
ابىلاي حاننىڭ جۇگىن دە،
ارقالاعانى نۇرسۇلتاننىڭ انىق قوي !
اڭدار جورتقان ارقاعا،
جاڭا استانا سالعىزدى!
ۇيسىزگە بەرىپ باسپانا،
حالىقتى قارق قىلىپ قالعىزدى!
قايسى ءبىرىن ايتايىن،
نۇرسۇلتاننىڭ ءىسىنىڭ.
الدىنا بارىپ قايتايىن،
اقىلى كەمەل كىسىنىڭ!
ايتقاندارى نانىمدى،
قازاقشا اشىق ۇنىمەن.
قۇتتىقتايمىن حانىمدى،
تاققا وتىرعان كۇنىمەن !
كورىندى سول نۇرسۇلتان كوزىمىزگە،
ارنايى ارقاۋ بولعان سوزىمىزگە.
كورگەندە كوپشىلىكتى كۇتىپ تۇرعان،
باس ءيدى يبادات قىپ ءوزى بىزگە.
ارتقانداي اق تۇيەگە اماناتىن،
ايرانداي ۇيىپ تۇردى اۋىل بۇگىن.
قۇتتىقتاپ، قول كوتەرىپ ازاماتىن،
ابىلايدىڭ ارقالاعان اۋىر جۇگىن.
اقمولدا ايتىپ تۇردى اياتتاردى،
ارۋاقتى اق كيگىزدىڭ جولىن نۇسقاپ.
نۇرسۇلتان حان تاعىنا تاياپ باردى،
كوتەرىپ كوك بايراقتى قولىنا ۇستاپ.
قولىن ول اتا زاڭعا قويىپ تۇرىپ،
ريزامىن حان كوتەرگەن حالقىم دەدى.
سالتىنا سان عاسىردىڭ سالىپ تۇرىپ،
اق جۇرەك، ادال نيەت انتىن بەردى.
حالقىمنىڭ قاسيەتتى قازاق دەگەن،
سالتتارىن سارى التىنداي ساقتايمىن دەپ.
باسقا ەلگە باعىنۋدان ازات دەگەن،
اۋىر جۇك اماناتىڭدى اقتايمىن دەپ.
سونىمەن وتىرعىزىپ حان تاعىنا،
قول جايىپ قۇتتىقتادىق – باتا بەردىك.
تۇرعاندار تارادى دا، جان-جاعىنا،
كوڭلىمىز كوتەرىلىپ جاتا بەردىك.
ويىما وسى ارادا ورالادى،
قىمباتتى داريعا قىزىما بەرگەن باتام.
ول بەرگەن بولماسا دا ورامالى،
تىلەۋشى ساعان باقىت،- مەن دەپ اتاڭ.
پارتيا قۇردى سول قىز اسار دەگەن،
اسارمەن حالقىم العا باسار دەگەن.
قازاقتىڭ قالىپتاسقان قاسيەتى،
قاشان دا قاياۋ كورمەي، جاسار دەگەن.
تاعى ءبىر ۇلىم شىقتى قايرات دەگەن،
مەككەگە قاجىلىققا بارىپ كەلگەن.
ازۋلى ارىستانداي ايباتپەنەن،
ميىنا مۇسىلماندىق دارىپ كەلگەن.
قازىرگى نۇرسۇلتانداي حانىمىزدىڭ،
ايسۋلتان دا بولىپ شىقتى نەمەرەسى.
تىلەيتىن جاقسارۋىن حالقىمىزدىڭ،
تەڭ تۇرعان تەكتىلەرمەن تەرەزەسى.
وسىلار ۇرپاعى ەكەن نازاربايدىڭ،
ساقتاعان قاراسايدىڭ قاسيەتىن.
حالقى باي، قازىنالى – بازار دايىن
باعىنىپ بارعان ادام باس يەتىن.
نۇرسۇلتان - حان كوتەرگەن حالىق بولىپ،
ساقتادى اتاسىنىڭ اسىلدىعىن.
الدىنا قويعان شارتى انىق بولىپ،
كورسەتپەك كورشى ەلدەرگە باسىمدىعىن.
وتار بولىپ ورىسقا،
قاعاجۋ كورگەن حالىقتى.
قوندىرىپ قۇتتى قونىسقا،
تالاي ەلگە تانىتتى.
سونىمەن،
حالىق ورنىندا، حان تاعىندا،
ەر مىنەز ەلىمىزدە ەرىك بولسىن.
بالاۋسا بالدىرعاندار بار باعىندا،
بەرەكە-بىرلىگىمىز بەرىك بولسىن.
Abai.kz
