تومەندەگى حاتتى رەداكتسياعا «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۇراجايىنىڭ ۇجىمى جولداپتى. حاتتا 20 قازان كۇنى قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىن ورىن العان شەتىن جاعدايدى قاتىستى ءمان-جاي ايتىلعان. حاتتى وزگەرىسسىز جاريالاپ وتىرمىز.

Abai.kz

قر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ا. مۇحامەديۇلىنا،

قر باس پروكۋرورى ا. داۋىلباەۆقا،

قر ۇقك-ءنىڭ توراعاسى ن.ابىقاەۆقا

قۇرمەتتى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى!

قۇرمەتتى اسحات قايزوللاۇلى!

قۇرمەتتى نۇرتاي ابىقايۇلى!

ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 20 قازانى كۇنى قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنىڭ مەشىت بولمەسىنىڭ ءبىر بۇرىشىنداعى قۋىسقا جاسىرىنىپ الىپ، دارەت سىندىرىپ وتىرعان جەرىنەن ءبىر ايەل ۇستالدى. قورىق-مۇراجاي قىزمەتكەرلەرى ونى ىشكى ەرەجەگە سايكەس مەكەمەارالىق كەلىسىم-شارت بويىنشا قوعامدىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتەتىن «كۇزەت» قىزمەتىنە وتكىزگەن. ال ولار ءوز كەزەگىندە الگى ايەلدى تۇركىستان قالالىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ سول ماڭداعى تىرەك پۋنكتىنە تاپسىرعان. «كۇزەت» قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا قاسيەتتى ورىندا ايۋاندىق جاساعان ايەلدەن پسيحيكالىق اۋىتقۋشىلىق بايقالعان. ەندى بۇل ايۋاندىق ارەكەتتىڭ ناقتى سەبەبىن قالالىق ىشكى ىستەر باسقارماسى انىقتاپ، زاڭ تالاپتارىنا ساي شەشىم قابىلدايدى دەپ سەنەمىز.

 وسى جاعدايدان سوڭ ارادا ءبىر كۇن وتكەندە، ياعني 21 قازان كۇنى «ۇلت.kz»، «شىن.kz» سايتتارىندا جاھانعا جار سالىپ، «ازىرەت سۇلتان كەسەنەسى دارەتحاناعا اينالدى» دەپ ءسۇيىنشى سۇراعانداي بولىپ جازىلعان جازبا جاريالاندى. شىندىعىندا بۇل ءوز اتى-جوندەرىن كورسەتپەي، «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۇراجايى» رمم ۇجىمىنىڭ اتىنان ارىز جازۋدى ادەتكە اينالدىرعان ارىزقوي ارسىزداردىڭ، جالاقورلاردىڭ پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ جەتەكشىسى ن. نىعماتۋلينگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ا. مۇحامەديۇلىنا، مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى ق. قوجامجاروۆقا جولداعان ارىزى بولاتىن. وسىعان بايلانىستى ءبىزدىڭ ايتارىمىز مىناۋ: 

1. ازىرەت سۇلتان كەسەنەسىنە دارەت سىندىرۋ – ايۋاندىق. ەگەر بۇل ارەكەتتى جاساعان ادامنىڭ اقىل-ەسى ءبۇتىن بولاتىن بولسا، ول قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى قاجەت. الايدا بىرەۋدىڭ سانالى نەمەسە بەيسانالى تۇردە ايۋاندىق ارەكەتكە بارعانىنا بولا قاسيەتتى كەسەنە دارەتحانا بولىپ قالمايدى. ال وسى ايۋاندىق ارەكەتكە بولا ازىرەت سۇلتان كەسەنەسىن دارەتحاناعا تەڭەۋ بۇل - الگى ايۋاندىقتان ميلليون ەسە اۋىر حايۋاندىق دەپ بىلەمىز. وسىنى جازىپ وتىرعان «ادامنىڭ» ۇيىنە بىرەۋ دارەت سىندىرىپ كەتسە، ول «مەنىڭ ءۇيىم دارەتحاناعا اينالدى» دەپ جاھانعا جار سالماق تۇگىلى، ول ماسەلەنى تىسىنەن دە شىعارماس ەدى. ەگەر ءبىلىپ قالعان بىرەۋ «پالەنشەنىڭ ءۇيى اجەتحاناعا اينالدى» دەپ، ماقالا جازىپ، باسىلىمدارعا جاريالاتسا، ول جازعان ادامدى سوتقا بەرىپ، سازايىن تارتتىرار ەدى. ولاي بولسا، بۇكىل مۇسىلمان الەمى ازىرەت سۇلتان، ياعني اۋليەلەردىڭ سۇلتانى، احمەت ءساني – ەكىنشى احمەت (پايعامبارىمىزدان كەيىنگى) دەپ باعالاعان ۇلى بابامىز قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ كەسەنەسىن، ۇزىن وقتى وندان سۇلتان، ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم حان، سالقام جاڭگىر حان، ءاز تاۋكە حانداردان باستاپ، ابىلاي حانعا دەيىنگى جيىرمادان استام حان-سۇلتاندار مەن جالپى سانى ءتورت جۇزگە جۋىق حالقىمىزدىڭ اۋليە بيلەرى، ءباھادۇر باتىرلارى، يگى جاقسىلارى جەرلەنگەن، ۇلتتىق پانتەونعا اينالعان قاسيەتتى ورىندى دارەتحاناعا تەڭەگەن «ادامدى» تابۋعا ات سالىسىپ، ونى قاتاڭ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتقىزۋ ءاربىر قازاقتىڭ مىندەتى دەپ بىلەمىز.     

            2. سوڭعى 4-5 جىل كولەمىندە «ازىرەت سۇلتان» قورىق-مۇراجايى باسشىلىعىنىڭ، اتاپ ايتقاندا ديرەكتور م.سادىقبەكوۆتىڭ ۇستىنەن توقتاۋسىز «دومالاق» ارىزدار جازىلۋدا. ارىزدار ۇجىم اتىنان، جەكەلەگەن ۇجىم مۇشەلەرىنىڭ اتىنان، ءتىپتى قالا تۇرعىندارىنىڭ اتىنان جازىلىپ جاتقانىمەن، الايدا ارىز جازىپ وتىرعان ادامداردىڭ كىمدەر ەكەندىگى ءالى انىقتالعان جوق. جانە سول «دومالاق» ارىزدار بويىنشا قانشاما تەكسەرۋلەر جۇرگەنىمەن  ءالى كۇنگە دەيىن ارىزدا كورسەتىلگەن ءبىر دە ءبىر ماسەلە دالەلدەنگەن ەمەس. ءبارى «جاپتىم جالا، جاقتىم كۇيە»، «تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا» دەگەن «ۇستانىمداعى»، تاسادا تۇرىپ تاس اتاتىن ارسىز ارىزقوي، جانسىز جالاقورلاردىڭ ارەكەتى بولىپ شىقتى. مىنا ارىز دا سولاردىڭ ءىسى. ارىزقويلار قورىق-مۇراجايىدىڭ جۇمىسىنا كوپ زالالىن تيگىزۋدە. ودان بولەك ولاردىڭ «دومالاق» ارىزدارىن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى، قارجى باقىلاۋ ماماندارى، مينيسترلىك وكىلدەرى قانشاما رەت تەكسەردى. ال مۇنىڭ ءبارى مەملەكەت ءۇشىن قىپ-قىزىل شىعىن ەمەس پە؟ ال مەملەكەتكە شىعىن كەلتىرۋ دە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىنا ناقاق جالا جابۋ دا قىلمىس بولىپ تابىلادى. مىنە، ارىزقويلار توبى سانالى تۇردە وسىنداي قىلمىستىق ارەكەتتەرگە بارۋدا. ولار م.سادىقبەكوۆكە جالا جابۋ ءۇشىن قانداي ارەكەتكە بولسىن بارۋعا دايىن ەكەندىكتەرىن كورسەتىپ وتىر. وزدەرى ازىرەت سۇلتان كەسەنەسىن دارەتحاناعا تەڭەپ، قورلاپ، ايۋاندىقتىڭ ايۋاندىعىن جاساپ وتىرىپ جانە سوعان م.سادىقبەكوۆتى كىنالاۋى ءبىزدىڭ سوزىمىزگە ناقتى دالەل بولا الادى دەپ ويلايمىز. جانە جالاقور-ارىزقويلاردىڭ 4-5 جىلدان بەرگى جاساپ كەلە جاتقان زاڭسىز ارەكەتتەرى ولاردى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ دەپ ەسەپتەۋگە جەتكىلىكتى نەگىز بولادى دەپ ەسەپتەيمىز.

            «كوپ جۇرگەن جىلان اياعىن كورسەتەدى» دەيدى دانا حالقىمىز. «ازىرەت سۇلتان»   قورىق-مۇراجايىنىڭ باسشىلىعىنا قارسى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ دا اياعى كورىنە باستادى. ەندى ولاردى ناقتى انىقتاپ، اۋىزدىقتاپ، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ ءۇشىن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ارالاسۋى قاجەت. ولاي ەتپەگەن جاعدايدا قىلمىستىق توپ بۇدان دا سوراقى، زۇلىم ارەكەتتەرگە بارۋى مۇمكىن. كەسەنەگە دارەت سىندىرۋ ايۋاندىق ارەكەتى دە قىلمىستىق توپتىڭ تاپسىرىسى بولۋى مۇمكىن ەكەندىگىن جوققا شىعارا المايمىز. سەبەبى «كۇزەت» قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا ولار كەسەنە ىشىندە ايۋاندىق جاساعان ايەلدى بۇرىننان تانيدى. جانە ونىڭ اقىل-ەسى ءبۇتىن ەمەس دەپ بىلەدى. ول ايەل وتە ءجيى كەلىپ، كەسەنە الدىنداعى ورىندىقتا وتىراتىن بولعان. كەسەنەنىڭ ىشىنە كىرمەيتىن دەيدى.  ال الگى ايەل 20 قازان كۇنى تاڭەرتەڭ كەسەنە اشىلا سالىسىمەن ىشكە كىرىپ، كىرگەن بويدا دارەتكە وتىرعان. ارتىنشا قىلمىستىق توپ «ازىرەت سۇلتان كەسەنەسى دارەتحاناعا اينالدى» دەپ، ءسۇيىنشى سۇراعانداي بولىپ جاھانعا جار سالدى. جانە م.سادىقبەكوۆتى ايىپتاپ، وعان شارا كورۋدى مينيستردەن، ت.ب. سۇرادى. قىلمىستىق توپ م.سادىقبەكوۆتى ايىپتاۋ ءۇشىن كەسەنە الدىنا كەلىپ وتىراتىن پسيحيكالىق اۋىتقۋشىلىعى بار ايەلدى پايدالانۋى ابدەن مۇمكىن...

            3. قىلمىستىق توپ م.سادىقبەكوۆكە نە ءۇشىن وشىگىپ وتىر؟ مۇنىڭ باستى سەبەبى: بۇرىن قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنە كەلگەن زياراتشىلاردان تۇسەتىن ساداقا قارجى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتەتىن. ءسويتىپ قالعان بولماشى قارجى عانا (5-6 ملن تەڭگە كولەمىندە) «ازىرەت سۇلتان» قورىق-مۇراجايىنىڭ ارنايى ەسەپ شوتىنا تۇسەتىن. م.سادىقبەكوۆ مۇراجاي باسشىلىعىنا كەلگەلى بەرى قاتاڭ ءتارتىپ، مىقتى باقىلاۋ ورناتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءبىر جىلدىڭ ىشىندە زياراتشىلاردان تۇسەتىن قارجى كولەمى 7-8 ەسە كوبەيىپ، 40 ملن تەڭگەدەن اسىپ جىعىلدى. بۇل كورسەتكىش وتكەن جىلى 52 980 864 (ەلۋ ەكى ميلليون، توعىز ءجۇز سەكسەن مىڭ، سەگىز ءجۇز الپىس ءتورت)  تەڭگەنى قۇراسا، بيىلعى جىلدىڭ 9 ايىندا 43 925 951 (قىرىق ءۇش ميلليون، توعىز ءجۇز جيىرما بەس مىڭ، توعىز ءجۇز ەلۋ ءبىر) تەڭگە بولىپ وتىر (جيناقتالعان قارجى قورىق-مۇراجايدىڭ قاجەتىنە جاراتىلىپ، قىرۋار جۇمىستار، يگى ىستەر اتقارىلۋدا. الايدا ول ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە). وسىنشا قارجىنىڭ 70-80 پايىزىن ءتۇرلى قۋلىق-سۇمدىق، ايلا-شارعى ارقىلى قالتالارىنا باسىپ كەلگەن ناعىز ارامزا جەمقورلاردىڭ جالپى قانشا قارجىنى قىمقىرعاندارىن ءبىر قۇداي بىلەدى. الايدا ولاردىڭ ۇزاق جىلداردان بەرى الاياقتىق ارەكەتتەر جاساپ كەلگەن ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ ەكەندىگىن وسى قارجىلىق كورسەتكىشتەردىڭ ءوزى-اق كورسەتىپ تۇرعان جوق پا؟ «جايىننىڭ قۇيرىعىن جەگەن تىنىش جاتپايدى» دەگەندەي، وسىنشا قارجىنى جەپ كەلگەن الاياق جەمقورلاردىڭ دا تىنىش جاتپاسى بەلگىلى. «دومالاق» ارىزدى دومالاتىپ، شۋ شىعارا بەرسەك م.سادىقبەكوۆتى قىزمەتىنەن الىپ تاستايدى، سوسىن ءبىرىمىز باسشى، قالعانىمىز قوسشى بولىپ، بۇرىنعىداي ساداقاعا قول سالىپ، قول سالعاندا دا مول سالىپ، قارجىعا قارىق بولىپ، شالقىپ ءومىر سۇرەمىز دەگەن ويمەن جالالى ارىزدارىن قارشا بوراتۋدا. ءتىپتى وتكەن جىلى م.سادىقبەكوۆتىڭ ۇستىنەن قارجى پوليتسياسىنا ءبىر كۇندە ءتورت ارىز تۇسكەن بولاتىن. استاناداعىلار مۇنى توتەنشە جاعداي دەپ تاۋىپ، شۇعىل تەكسەرۋدى تۇركىستان قالالىق بولىمىنە تاپسىرعان. سول ارىزدار بويىنشا قالالىق قارجى پوليتسياسىنىڭ لەيتەنانتى ب.قالمۇراتوۆ 2013 جىلدىڭ 10 جەلتوقسانى كۇنى ۇجىممەن ارنايى كەزدەسىپ، ارىزداردىڭ مازمۇنىمەن تانىستىردى. جانە «ارىز جازعان ا.ءجۇنىسوۆ، ا.ءجۇسىپوۆ، ە. جاپپاسوۆ دەگەن ادامداردى تانيتىندارىڭىز نەمەسە وسىنداي اتپەن ارىز جازعان ازاماتتار سىزدەردىڭ ارالارىڭىزدا بار ما؟» دەپ سۇرادى. سونداي-اق ول «قر زاڭ تالاپتارى بويىنشا اۆتورى بەلگىسىز ارىزدار يەسى بۇركەمەلەنگەن ارىز بولىپ تابىلادى دا قاراۋسىز قالدىرىلادى. ەگەر ارىزدارىڭىز زاڭ تالاپتارىنا سايكەس قارالىپ، بەلگىلى ءبىر شارا كورىلسىن دەسەڭىزدەر، وندا ارىزدىڭ استىنا اتى-جوندەرىڭىزدى، مەكەن-جايلارىڭىزدى تولىق كورسەتۋلەرىڭىز كەرەك. ال ولاي ەتۋگە باتىلدىقتارىڭىز جەتپەيتىن بولسا، وندا بىزگە كەلىڭىزدەر، زاڭ تالاپتارىنا ساي ءبىز سىزدەردىڭ قاۋىپسىزدىكتەرىڭىزگە كەپىلدىك بەرەمىز» دەپ قارجى پوليتسياسىنىڭ مەكەن-جايىن، ءوزىنىڭ ۇيالى تەلەفونىن ايتتى. سونىمەن قاتار پروكۋروردىڭ رۇقساتىمەن «قازاقتەلەكوم» مەكەمەسىمەن بىرلەسە وتىرىپ وسى ارىز يەلەرىن انىقتاۋ باعىتىندا دا جۇمىس ىستەپ جاتقاندىعىنان ۇجىمدى حاباردار ەتتى. سول كەزدە دە ءبىز تاسادا تۇرىپ الىپ، ارىز جازىپ، ۇجىمنىڭ اتىن بىلعاپ جۇرگەن الاياقتاردى انىقتاپ، شارا كورۋدى قارجى پوليتسياسىنان ءوتىنىپ، ۇجىم اتىنان ارنايى قاۋلى قابىلداعان بولاتىنبىز. ودان بولەك جازىلىپ جاتقان ارىزداردىڭ ناقاق جالا ەكەندىگىن ايتىپ، قورىق-مۇراجايدا اتقارىلىپ جاتقان اۋقىمدى ىستەردى اتاپ كورسەتىپ، ۇجىمنىڭ ءار مۇشەسى جەكە-جەكە قول قويا وتىرىپ، سول كەزدەگى مينيستر م. قۇل-مۇحاممەتتىڭ اتىنا ەكى رەت حات جولدادىق. «ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى». بۇگىن دە قىلمىستىق توپتىڭ جاريالى تۇردە جازعان جالالى ارىزىنا بايلانىستى ءۇنسىز قالۋدى ءجون كورمەي، ءبىز دە ءوز ءسوزىمىزدى جاريالى تۇردە ايتۋدى ازاماتتىق مىندەت سانادىق.

قۇرمەتتى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى!

            سىزدەن شىندىققا مۇلدە ساي كەلمەيتىن، نەگىزسىز ارىزدار جازىپ، سىزدەردى دە، بىزدەردى دە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن دا ابىگەرگە سالىپ كەلە جاتقان، سول ارەكەتتەرى ارقىلى مەملەكەتىمىزگە قارجىلاي شىعىن كەلتىرىپ وتىرعان جانە ۇلتتىق ماقتانىشىمىزعا اينالعان قاسيەتتى كەسەنەنى دارەتحاناعا تەڭەپ، قورلاپ، ايۋاندىقتىڭ ايۋاندىعىن جاساپ وتىرعان قىلمىستىق توپتى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ارقىلى انىقتاپ، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتقىزۋعا ىقپال ەتۋىڭىزدى سۇرايمىز. جانە بۇدان بىلاي ارىزدىڭ ارتىندا ناقتى ادام تۇرماسا، «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۇراجايى رمم-نە قاتىستى جازىلعان «دومالاق» ارىزداردى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭ تالاپتارىنا ساي قاراۋسىز قالدىرۋىڭىزدى وتىنەمىز.  

قۇرمەتتى اسحات قايزوللاۇلى!  

قۇرمەتتى نۇرتاي ابىقايۇلى!

سىزدەردەن جوعارىدا ايتىلعان ءمان-جايلاردىڭ نەگىزىندە ازىرەت سۇلتان كەسەنەسىن دارەتحاناعا تەڭەپ، سول حايۋاندىق ارەكەتتەرى ارقىلى قاسيەتتى كەسەنەنى، اۋليە-بي، حان-سۇلتان، ءباھادۇر-باتىر بابالارىمىزدىڭ  ارۋاعىن قورلاپ، حالقىمىزدىڭ ار-وجدانىن اياققا تاپتاپ وتىرعان قىلمىستىق توپتى انىقتاپ، قاتاڭ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋدى سۇرايمىز. ەگەر قۇزىرلى ورگاندار شىنداپ كىرىسسە ەلەكتروندى مەكەن-جايلارى، ت.ب. دەرەك كوزدەرى ارقىلى قىلمىستىق توپتى انىقتاۋعا بولادى دەپ سەنەمىز جانە  الاياق ازعىندار جازالارىن الادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. ەگەر ولار تاعى دا قۇزىرلى ورگانداردىڭ قۇرىعىنان قۇتىلىپ كەتەتىن بولسا، وندا ولار حالىقتىڭ قارعىسىنا، اۋليەلەردىڭ، ارۋاقتاردىڭ نالاسىنا، قۇدايدىڭ قاھارىنا ۇشىراسىن! ءبىزدىڭ ايتارىمىز وسى!

حات «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۇراجايى رمم ۇجىمىنىڭ جالپى جينالىسىندا قابىلداندى. 

جينالىس توراعاسى: ق.ارىستانبەكوۆ

حاتشىسى:  د.ارىنوۆا