ۇكىمەتىك ەمەس ۇيىمداردى (ۇەۇ) مەملەكەت ەسەبىنەن قارجىلاندىرۋ – حالىقارالىق تاجىريبەدە بۇرىننان بار نورما. كوپتەگەن ەلدەردە مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارى ء«ۇشىنشى سەكتورعا» قوماقتى قارجىلاي كومەك كورسەتەدى. مۇنداي ارەكەت تىكەلەي نەمەسە ارنايى ۇيىمداردىڭ قاتارىنان تاڭداپ الىنعان دەلدالداردىڭ، ءتىپتى ۇەۇ-داردىڭ ءوزىنىڭ ەسەبىنەن جاسالادى. ۇەۇ-دارعا قولداۋ كورسەتۋ كولەمى جونىنەن ەكونوميكاسى دامىعان ەلدەر كوش باسىندا تۇر. سونىمەن قاتار، وركەنيەتتى ەلدەردە جەكەلەگەن ازاماتتاردىڭ ۇەۇ-داردى قولداۋى مەملەكەت تاراپىنان كورسەتىلەتىن كومەكتەن اسىپ تۇسەتىنى بارشاعا بەلگىلى. ماسەلەن، جيىنتىق باعالاۋ بويىنشا دامىعان ەلدەردە (بۇل جەردە كوشتىڭ باسىندا ەۋرو-اتلانتيكا ءوڭىرىنىڭ سۋبەكتىلەرى تۇر) ۇەۇ-داردى مەملەكەتتەن قارجىلاندىرۋ ولاردىڭ تابىسىنىڭ 48 پايىزىن قۇرايدى. دامۋشى  ەلدەردە بۇل كورسەتكىش ەكى ەسەگە دەرلىك از – 22 پايىز. ال، ۇەۇ-داردىڭ ءوزىنىڭ قىزمەتىنەن تۇسەتىن (مۇشەلىك جارنالاردى قوسا العاندا) تابىسى دامىعان ەلدەردە – 35 پايىزدى، دامۋشى ەلدەردە – 61 پايىزدى قۇرايدى.

  جالپى العاندا، بىرقاتار باتىس ەلدەرىندە ۇەۇ-داردى مەملەكەت ەسەبىنەن قارجىلاندىرۋ ولاردىڭ قىزمەتىنىڭ اجىراماس بولشەگى بولىپ تابىلادى. مىسالعا، ۇلىبريتانيادا مينيسترلەر كابينەتىنىڭ جەتەكشىسى دەۆيد كەمەروننىڭ ءوزى بيۋدجەتتىك تاپشىلىقپەن كۇرەستىڭ اياسىندا قوعامدىق ۇيىمدارعا كومەكتەسۋ ءۇشىن ۇەۇ-داردىڭ قارجىلىق شىعىندارىن جارتىلاي وتەۋگە شەشىم قابىلدادى. ءتىپتى، مۇنداي ماقسات ءۇشىن ارنايى «ترانزيتتىك قور» قۇرىلدى. كوپتەگەن جاعدايلاردا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ تاراپىنان كورسەتىلەتىن قارجىلاي قولداۋ ۇەۇ-داردىڭ بيۋدجەتىنىڭ ۇلكەن بولىگىن قۇرايدى. مىسالى، «ترانسپارەنسي ينتەرنەشنل» ۇيىمىنىڭ بيۋدجەتىنىڭ تابىس بولىگى 2013 جىلى 28,17 ملن ەۋرونى قۇراسا، سونىڭ ىشىندە 25,56 ملن ەۋروسى - ءارتۇرلى ەلدەردىڭ ۇكىمەتتىك ۆەدومستۆولارىنان الىنعان قاراجات. اتالعان ۇيىمنىڭ مەملەكەتتىك دونورلارىنىڭ قاتارىندا اقش-تىڭ حالىقارالىق دامۋ جونىندەگى اگەنتتىگى، ۇلىبريتانيانىڭ حالىقارالىق دامۋ مينيسترلىگى، كانادانىڭ حالىقارالىق دامۋ اگەنتتىگى، گفر-ءدىڭ ءسىم-ءى، فرانتسيانىڭ ءسىم-ءى جانە ت.ب. بار.

حالىقارالىق تاجىريبەدەن كورىپ وتىرعانىمىزداي، شەتەلدەردە ۇەۇ-دارعا مەملەكەت ارقا سۇيەيدى جانە ولاردى بەلگىلى ءبىر ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشەتىن سۋبەكتى رەتىندە قارايدى. ال قازاقستاندا حالىققا ءارتۇرلى الەۋمەتتىك قىزمەت تۇرلەرىن كورسەتەتىن 12 مىڭعا جۋىق ۇەۇ-دار بار. ولاردىڭ نەگىزىنەن جۇمىس ىستەيتىن باعىتى – بالالارمەن جانە جاستارمەن جۇمىس، دەنساۋلىق ساقتاۋ، گەندەرلىك دامۋ، ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە ازاماتتىق قوعامدى نىعايتۋ. الايدا، اتاپ ايتارلىعى، قازاقستاندىق الەۋمەتتىك قىزمەتتەر نارىعى شەتەلدەردىكىنەن وزگەشە. ويتكەنى، سول قىزمەتتەردى كورسەتەتىن ۇەۇ-دار جالپى العاندا كەڭەس بەرۋ، اقپارات تاراتۋ جانە ناسيحات جۇرگىزۋمەن عانا شەكتەلەدى. ال، حالىقتىڭ ناقتى ماسەلەسىن شەشۋمەن اينالىساتىن ۇيىمدار بار-جوعى 10 پايىزعا دا جەتپەيدى. ياعني، ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ سول ۇيىمداردىڭ الدىنا بەلگىلى ءبىر ماقسات قويىپ، ودان ناقتى ماسەلەنى شەشەدى دەپ ۇمىتتەنبەيتىنى راس. سونىمەن قاتار، ۇلتتىق زاڭنامامىزدا ۇەۇ-داردى بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى كورىنىس تاپپاعان.

مىنە، وسىنداي ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن، قازاقستاننىڭ ازاماتتىق اليانسى «قر-داعى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ قىزمەتىنىڭ ماسەلەلەرى بويىنشا كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرگە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن دايىندادى. جاڭا جوبادا ۇەۇ-داردى مەملەكەت بيۋدجەتى ەسەبىنەن گرانتتىق قارجىلاندىرۋ ۇسىنىلىپ وتىر. جانە ولاردى سىياقىمەن ىنتالاندىرۋ جۇيەسى دە قاراستىرىلعان. سونىمەن بىرگە زاڭ جوباسىندا ۇەۇ-داردىڭ وزدەرى دايىنداعان الەۋمەتتىك جوبالار مەن باعدارلامالارعا بيۋدجەتتەن قاراجات ءبولۋ ماسەلەسى دە كوتەرىلگەن. ويتكەنى، بۇعان دەيىن مەملەكەتتىك تاپسىرىستى عانا ورىنداي كەلگەن ۇەۇ-داردىڭ مۇنداي مۇمكىنشىلىگى بولماعانىن ەسكەرۋ كەرەك.

ءامىرلان ءالىمجان

Abai.kz