بابالارىمىز ۇرپاقتارىن «رۋىڭدى ءبىل، بىراق رۋشىل بولما» دەپ تاربيەلەپ  كەلدى. بۇل تامسىلگە سۇيەنسەك، رۋعا بولىنگەن قازاقتىڭ قۇلار اپانى بەلگىلى دەگەن ءسوز. دەمەك، رۋ نامىسى ۇلت نامىسىنان  بيىكتەپ كەتسە، قۇردىمعا كەتۋ وپ-وڭاي.  «جاۋ جوق دەمە، جار استىندا» دەيدى بابالار دانالىعى.

جارانىپ كەلگەن دۇشپانعا باس-باسىنا بي بولىپ، جىك-جىككە بولىنگەن قازاقتى جىلىكتەپ تاستاۋدان وڭاي نە بار مىنا دۇنيەدە؟ وسىنداي رۋشىلدىق جامان ادەتتەن قاشان ارىلار ەكەنبىز؟ باسقا قالالاردى قايدام، استانا بازارلارىندا مونشاعا كيەتىن قالپاقتىڭ ماڭدايىنا «ارعىن»، «قىپشاق»، «دۋلات» دەپ جازىپ الىپ ساتىپ تۇرعانداردى كورگەندە جاعاڭدى ۇستايسىڭ. ول ازداي، استانا كوشەلەرىندە «ۇلى ءجۇز»، «ورتا ءجۇز»، «كىشى ءجۇز» دەپ كولىك ءنومىرىنىڭ استى-ۇستىنە ء«مور» باسىپ، قۇيعىتىپ جۇرەتىندەر ارەگىدىك بولسا دا كەزدەسىپ قالاتىنى قانداي وكىنىشتى! بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ ءوز رۋىنا دەگەن شەكسىز ماحاببات پا، جوق الدە ماقتانىش پا؟ بالكىم، ءوز رۋىنىڭ اسقاقتىعىن بىلدىرگەن ءتۇرى مە ەكەن؟! ءتۇسىنۋ قيىن بولىپ بارادى. تاپ وسىنداي رۋشىلدىققا بوي الدىرىپ، «اۋرۋى اسقىنعان» جانمەن تاياۋدا جولىقتىم. بولعان وقيعانى جانىمنان ءبىر ءسوز قوسپاي ايتىپ بەرمەكپىن. ءبىر تانىسىم “باسىڭ قاتتى اۋىرىپ جۇرسە، حيدجاما جاساتايىق” دەپ جاناشىرلىق تانىتتى. ءوزى قىز مىنەزدى، كوركەم جىگىت بولاتىن. كەلىستىك. ارنايى اپپارات پەن بانكالاردى ساتىپ الىپ، ايتقان جەرىنە كەلدىم. كۇن قايناپ تۇر. ءوزى دە دايىندالىپ كەلىپتى. كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ بىرىنە كوتەرىلدىك. تانىسىم ۇيالى تەلەفونمەن ورىسشا سويلەپ كەلەدى. ار جاقتاعى داۋىس زىرك-زىرك ەتەدى. ونىڭ زىركىلدەۋىنە ءبىزدىڭ كەشىگىپ، پاتەرىن تابا الماي جۇرگەنىمىز سەبەپ. ءبىر-بىرىمەن جاپسارلاس سالىنعان عيماراتتاردىڭ «ا»، «ب» دەگەن اتاۋلارى ءبىزدىڭ جولىمىزدى بوگەپ كەلگەنى راس. تانىسىم اق تەر-كوك تەر. ۇيات بولدى-اۋ دەپ قويادى اراسىندا. سويتسەم، ول دا حيدجاما جاسايتىن كىسىنى تانىمايتىن بولىپ شىقتى. بىرەۋلەر ارقىلى بايلانىسقا شىققان. نە كەرەك، ونعا دەپ كەلىسىلگەن جەرگە جيىرما مينۋتتاي كەشىگىپ جەتتىك. تانىسىم ەسىكتى اقىرىنداپ قاقتى. ار جاقتان «زاحوديتە» دەگەن وكتەم ءۇن ەستىلدى. كىردىك. جاسى ەلۋدى ەڭسەرگەن، ورتا بويلى قاعىلەز كىسى ەكەن. اشۋشاڭ ەكەنى جۇزىنەن ءبىلىنىپ تۇر. بەلىنە دەيىن جالاڭاش. تاقىر باس. «ەح، ۆى كازاحي!..» — دەپ سالدى ءبىزدى كورگەن جەردەن. «كەشىگەسىڭدەر دە جۇرەسىڭدەر!». تانىسىم ءمان-جايدى ايتىپ جاتىر. وعان قۇلاق سالعان ول جوق. «قازاقتار، سەندەر سوندايسىڭدار!» — دەپ اكەتىپ بارادى. جۇزىنە قارايمىن، ءوزى دە قازاق. بىراق قازاعىن اياپ جاتقان جوق. باستىرمالاتىپ بارا جاتقان سوڭ: «اعا، ءوزىڭىز دە قازاقسىز عوي!» — دەگەن ءسوز اۋزىمنان شىعىپ كەتتى. سول-اق ەكەن، ماعان باجىرايا قاراپ:
— مەن قازاق ەمەسپىن، تورەمىن، — دەدى.
— تورە بولساڭىز، قارا حالىقتىڭ قامىن جەمەيسىز بە؟ — دەپ، تاعى جىبەردىم. ازىلدەگەن ءتۇرىم. بايقايمىن، قولى دىرىلدەي باستادى. بۇل كەزدە مەن ورىندىققا جايعاسىپ العان ەدىم.
— شاشىڭدى نەگە الماعانسىڭ؟ — دەپ دۇرسە قويا بەردى ول.
— اعا، ءبىز ءبىرىنشى رەت كەلىپ تۇرمىز. الماس بار. قازىر سىپىرىپ تاستايمىن، — دەپ، تانىسىم اراعا ءتۇستى.
— سەندەر، قازاقتار، وسىندايسىڭدار. نەگە دايىندالىپ كەلمەيسىڭدەر؟ ەل بولمايسىڭدار! — دەپ، اۋزىنا اق يت كىرىپ، كوك يت شىقتى. كۇرە تامىرى بىلەۋلەنىپ، شەكەسى تىرىسىپ، سويلەپ جاتىر. راسىمدى ايتايىن، مەنىڭ تۇسىنىگىمدەگى ناماز وقيتىن ادام سونداي بيازى، سابىرلى بولسا كەرەك-ءتى. ىشىمنەن يسلامعا كىر كەلتىرىپ، نامازحاندارعا كۇيە جاعاتىن وسىنداي ادامدار-اۋ دەپ ويلادىم.
— اعا، كوركەم مىنەز قايدا؟ ناماز وقيسىز، ورتا جاستان اسقان، اقىل توقتاتقان ادامسىز، —دەگەن ءسوز اۋزىمنان تاعى شىعىپ كەتتى.
— بۇعان نامازدىڭ قانداي قاتىسى بار؟ — دەدى ول مەنىڭ جايناماز توسەلگەن بولمەگە كوز قيىعىمدى تاستاپ تۇرعانىمدى بايقاپ. — ەۆرەي دە ناماز وقيدى. باسقالار دا وقيدى. ونى نە دەپ ايتىپ تۇرسىڭ؟!
ءىستىڭ ۋشىعىپ بارا جاتقانىن بايقاعان تانىسىم: — جۋرنا-ليستەردىڭ ادەتى عوي سۇراقتى توپەلەي بەرۋ. ارتىق كەت-سەك، ايىپقا بۇيى-رماڭىز، — دەپ، جۋىپ-شايىپ جاتىر وزىنشە. اناۋ بولسا، ءبىر ءسات تاڭدانعانداي كەيىپ تانىتتى دا:
— گازەت-جۋرنال-داردىڭ ءبارى ەۆ-رەيلەرگە جۇمىس جاسايدى. ءبارىن سولار باسقارىپ وتىر. سەندەر دە حارام جۇمىسپەن اينالىسىپ جۇرگەن قۋسىڭدار، — دەپ دۇرسە قويا بەردى.
مىنادان كەيىن ول جەردە وتىرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ورنىمنان تۇردىم دا، كەتە باردىم. تانىسىم دا ارتىمنان جۇگىرە شىقتى.

ناعاشىباي قابىلبەك

"قازاقستان ZAMAN" گازەتى