بۇگىنگى اقپارات بويىنشا، الەمدىك ەكونوميكا اعىنىنا تىكەلەي ىقپال ەتىپ وتىرعان مۇناي شيكىزاتىنىڭ brent ماركالىسى باررەلىنە 45 دوللار بولدى. ال، WTI مۇنايىنىڭ باعاسى ءبىر باررەلىنە 39,85 دوللارعا باعالاندى. تەڭگەمەن تىعىز قاتىناستاعى ءرۋبلدىڭ قۇنى بولسا، بۇگىن ماسكەۋ بيرجاسىندا ءبىر دوللار 71,05 رۋبل، ءبىر ەۋرو 81,08 بولىپ ايتارلىقتاي قۇنسىزدانعان. وسىنىڭ بارىنە قاراماستان ەركىن ساۋداداعى تەڭگە باعامى دوللارعا شاققاندا 218-گە تۇراقتادى.

تەڭگەنى بوساتىپ، ايىرباس باعاسىن ۇلتتىق بانك ەمەس نارىقتىڭ ەركىنە جىبەرگەننەن كەيىن، جۇرت مۇناي ارزانداعان سايىن تەڭگە قۇنسىزدانا تۇسەدى دەپ كۇتكەن. بۇگىن، الدىڭعى اپتانىڭ جۇماسىنا قاراعاندا، كەرىسىنشە، تەڭگە ايتارلىقتاي قۇنعا يە بولدى. بۇنىڭ سىرىن بىلمەككە Abai.kz ءتىلشىسى بەلگىلى قارجىگەر ءىلياس يساەۆقا حابارلاسقان ەدى.

- مۇناي ارزانداي تۇسكەنىنە قاراماستان، تەڭگەنىڭ بۇگىنگى باعامى بوساتىلعان كۇنگە قاراعاندا ايتارلىقتاي قۇنعا يە بولدى، بۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟

- تەڭگە قۇنسىزداندى دەيسىڭدەر. وسىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن مەملەكەت قازىر ارەكەتكە كىرىستى. مىسالى ەلباسى اسا قاجەت ەمەس قۇرىلىستاردى توقتاتۋ كەرەك دەدى. ال، ساعىنتاەۆ بولسا ونەركاسىپتى قولداۋ كەرەك ەكەنىن ايتتى. 6 ميلليارد تەڭگەنى بۇرىن ءداندى داقىلداردى ەكسپورتقا شىعارۋ ءۇشىن بولگەن بولسا، ەندى قۇس ەتىن، جۇمىرتقانى ەكسپورتقا شىعارۋ ءۇشىن بەرگەلى جاتىر. ەندى ۇلتتىق بانك تەڭگەنىڭ باعامىن انىقتاۋعا كىرىسپەگەنىمەن، كەلىمبەتوۆ «دوللارسىزداندىرۋ» جۇمىستارىن جانداندىرا تۇسەتىنىن ايتتى. بۇلاردىڭ ءبارى ءبىر-بىرىمەن بايلانىستى دۇنيە. ەندى تەڭگە باعامىن نارىقتىڭ ءوزى انىقتايدى. اۋىتقۋلار بولعانىمەن، نەگىزى تەڭگە ءبىر توقسان ىشىندە ءوزىنىڭ اۋەلگى قۇنىنا قايتىپ كەلۋى كەرەك. تەڭگە ەركىنە جىبەرىلگەندە ۋاقىتشا سۇرانىسقا ساي 255 تەڭگە دەيىن شىعىپ كەتتى. ەندى ول 190-200 تەڭگەلىك مەجەگە قايتا تۇسەتىن بولادى. كەلىمبەتوۆ دەودوللاريزاتسياعا شىنداپ كىرىسەمىز دەپ بەكەر ايتقان جوق. ەندى حالىقتىڭ ءوزى دە تۇسىنەدى. دوللار قۇنى تۇسە بەرەتىن بولادى. دوللار ارزانداپ، تەڭگە بۇرىنعى قۇنىنان قايتىپ كەلەدى.

- تەڭگەنىڭ قايتا كۇشەيۋىنە قانداي نەگىز بار؟

- ۇكىمەت حالىقتىڭ دەپوزيتتەرىندەگى اقشاسىنىڭ ايىرماشىلىقتارىنا وتەماقى تولەيىن دەپ جاتىر. حالىقتىڭ ءوزى بۇدان بىلاي تەڭگەمەن كوبىرەك ساۋدا جاساپ، قولدانىس اياسىن كەڭەيتەتىن بولادى. كورشىمىز رەسەيدە دە وسىلاي بولدى. سوعان قاراماستان ولاردىڭ اقشا ماسساسىن دەودوللاريزاتسيالاۋى 7 پايىز عانا ەكەن. بىزدە قازىردىڭ وزىندە دوللارسىزداندىرۋ 50-60 پايىزدىق دەڭگەيدە. بۇنىڭ دامۋى حالىققا، سەنىمەن ماعان بايلانىستى. ۇلتتىق بانك ەندى مۇمكىندىگىنشە تەڭگەگە دەگەن حالىقتىڭ سەنىمى ءۇشىن كۇرەسەدى. ال، دوللاردىڭ، بىرەۋدىڭ اقشاسىنىڭ كەرەگى نە بىزگە؟

ەگەر ءبىز ونەركاسىپ وشاقتارىنىڭ ءبارىن تەڭگەمەن ۇيىمداستىرساق، جالاقىنى حالىققا تەڭگەمەن بەرسەك، دۇكەننەن زاتتى تەڭگەمەن الساق، وندا بىزگە دوللاردىڭ كەرەگى نە؟ ۇلتتىق بانك ەل ىشىندەگى جىلجىمايتىن مۇلىك پەن كولىك ساۋداسىن دوللارمەن جاساۋعا تيىم سالدى. حالىق 25 جىلدا دوللارعا ۇيرەنىپ قالعاندىقتان ءالى دە دوللارمەن باعالاي بەرەتىن شىعار مۇلىكتەرىن. بىراق، الداعى ۋاقىتتا ساۋدا تەڭگەمەن جۇرەتىن بولادى.

شىندىعىندا وتاندىق كەيبىر ەكسپورتەرلەر تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنان نەمەسە دوللاردىڭ قىمباتتاۋىنان شامالى ۇتتى. مەتالل وندىرىسىندەگى جارتىلاي دايىن ونىمدەردى، تاۋ-كەن وندىرىسىندەگى شيكىزاتتاردى ساتۋشىلار وسى ورايدى پايدالانىپ جاعدايلارىن ايتارلىقتاي دۇرىستاپ الدى.

ءبىز مۇناي ەكسپورتىنا، تاۋ-كەن شيكىزاتىنىڭ ەكسپورتىنا وتە تاۋەلدى بوپ كەتكەن مەملەكەت بولىپ قالدىق. دوللاردىڭ قىمباتتاۋى جاعدايىنان ءبىز ەل ەكونوميكاسىن وسى باعىتتارعا تاۋەلدىلىكتەن قۇتقارىپ، قايتا وڭدەۋ سالاسىن دامىتۋىمىز كەرەك دەپ جاتىر ۇكىمەت.

- بولاشاقتا دوللاردىڭ ىقپالىنان ءبىزدىڭ ەل شىعىپ كەتە الادى دەپ ويلايسىز با؟

- ويلاۋ ەمەس، شىعۋ كەرەك! ونسىز ءبىز ەكوميكامىزدى باسقارۋدىڭ تەتىگىنەن ايىرىلىپ قالامىز. ءار كىمنىڭ شىلاۋىندا، يت پەن ءبيتتىڭ يلەۋىندە كەتەمىز. سوندىقتان دا ۆاليۋتالىق شەكتەۋلەردى قاتايتۋ كەرەك. ۇلتتىق بانك ىسكە دۇرىس كىرىسۋى كەرەك!

نورۆەگيا كروناسى 30 پايىزعا، 40 جىل بويى مىزعىماي كەلگەن يۋان دا 5 پايىزعا جۋىق قۇنسىزداندى. رەسەي ءرۋبلى 2 ەسە، ۋكراينا گريۆناسى 100 پايىزعا قۇنسىزداندى. تىپتەن ەۋروپا ەلدەرىندە دە، ەۋرووداق ۆاليۋتاسى ەۋرو دا قۇنسىزداندى. ۆاليۋتاسى مىزعىماس ەلدى ءالى كۇنگە دەيىن ەستىمەدىم.

- ءبىزدىڭ تەڭگەمىزدىڭ السىرەۋىنە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ كەرى اسەرى بولدى دەپ ويلامايسىز با؟

- ونى جوعارىدا دا ايتتىم. ءبىز ەكسپورتقا عانا تاۋەلدى ەل بولىپ قالدىق دەپ. ونىڭ ءۇشىن مۇناي، تاۋ-كەن شيكىزاتى، مينەرالدار، قارا ءتۇستى تەمىر سياقتى مەتاللمەن، كەيبىر مىس سياقتى باعالى، ءتۇستى مەتاللداردىڭ، استىقتىڭ ەكسپورتىنا سۇيەنىپ ەكونوميكانى تىڭايتىپ كەلدىك. ءبىز ەكسپورتتى ءسىز ايتقان ءالى سيستەماسى قالىپتاسپاعان ەكونوميكالىق وداققا عانا جاسامايمىز. ارينە، ءبىزدىڭ ۇلكەن ساۋدا سەرىكتەسىمىز رەسەي. ونىڭ دا ىقپالى بار. ءبىز ەكسپورتقا تاۋەلدى بولعاندىقتان دا ۆاليۋتامىز تۇراقتى ەمەس. ال، ەكسپورتقا دا، يمپورتقا دا تاۋەلسىز ەل بولسا، سونداي عانا ولاردىڭ ۆاليۋتاسى تۇراقتى بولادى. ءبىزدىڭ ەلدە وسى تۇرعىدان ايتارلىقتاي جۇمىستار ىستەلىپ جاتىر. شاعىن بيزنەسكە، اۋىل شارۋشىلىق سالاسىنا ايتارلىقتاي سۋبسيديا بەرىلىپ جاتىر. ماشينا وندىرىسىنە تاعى 20 ميلليارد تەڭگە سۋبسيديا بەرىلدى. اياعىنان ەندى تۇرىپ كەلە جاتقان ماشينا جاساۋ ءوندىرىسىن ءبىز السىرەتىپ الماۋىمىز كەرەك.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

سۇحباتتاسقان نۇرعالي نۇرتاي

Abai.kz