ءا دەدىك، ءما دەدىك...
ءبارىبىر ستسەناريستىڭ ءوزىنىڭ پىكىرى قاجەت بولىپ تۇردى. ستسەناريست ءبىر اۋىز لەبىز بىلدىرسە، ءبارى ورنىنا كەلە سالاتىن ەدى...
الايدا... ستسەناريست جوق! تاكەڭ – تالاسبەك اسەمقۇلوۆ «قۇنانبايدىڭ» مونتاجى جاسالىپ جاتقاندا، التىن كۇزدە ماڭگى مەكەنگە جول تارتىپ كەتكەن-ءدى...
ال بيىلعى 1 تامىز كۇنى تالاسبەك اسەمقۇلوۆ 60 جاسقا تولار ەدى. قازاقتىڭ رۋحانيات الەمى تىم-تىرىس قالدى. الاپات دارىن يەسى، مىقتى رومانيست، قارىمدى پۋبليتسيست، داۋلەسكەر كۇيشى، بايسالدى تاريحشى، ميفتانۋشى تا­لاس­بەك اسەمقۇلوۆ ومىردە بولماعانداي، قازاقتىڭ ءوزى قازىناسىن وزىنە قايتارۋ جولىندا ەڭبەكتەنبەگەندەي، «قوندى­گەردىڭ» تاريحىن ءبىر-اق بەتكە سىيدىرىپ جازباعانداي – ءبىر ءولى تىنىشتىق...
مىنا زامان قاي زامان، باعى زامان...
تاكەڭ ءوزى دە قوڭىر تىرشىلىك كەشتى. اباي اتامىزشا ايتقاندا، «وزىندە بارمەن كوزگە ۇرىپ، وزگەدەن ارتىلام دەمەدى». «ادام جازۋشى بولۋ ءۇشىن ىشىندە ءبىر باقىتسىزدىق بولۋى كەرەك» دەپ ءتۇيىپ، ءوزىنىڭ باقىتسىزدىعىن قازاقتىڭ باقىتىنا الماستىرۋعا دايىن بولىپ، ەشكىمنىڭ الدىنا تۇسۋگە تىرىسپادى، ەشكىممەن جارىسقان جوق. عۇمىر بويى جيناعان ءبىلىمى سابىرىنا اينالدى، ءبىلىم جيعان جان ءوز بولمىسىندا كىشىرەيە تۇسەتىنىن ءتۇسىندى، قازاقتىڭ ءححى عاسىرعا ەسەسى كەتىپ بارا جاتقانىن ءتۇيسىندى. ء«بىزدىڭ تاريحىمىز ءالى ادەبيەتكە، كينوعا اينالعان جوق» دەۋىندە ۇلكەن وكىنىش ءيىسى بار، ونىسى راس، ارعىنى قويىپ، بەرگى اشتىقتىڭ ءوزى ءبىر-ەكى ەسكەرتكىش بولىپ قوڭىرايعانى بولماسا، ءالى توم-توم قاسىرەتتى شىعارما، قاسىرەتتى تاسپالار بولىپ تىزىلگەن جوق. ء«بىرجان سالدى»، «قۇنانبايدى» كينو تىلىندە سويلەتىپ، قازاقى ورتاعا كەشەگى قالىپتى ەلەستەتۋگە تىرىستى. ونىسى وتە ناتيجەلى بولدى.
تالاسبەك اعامەن جاقىن ارالاس­قانىمىز جوق. بىراق وسىنداي ازامات­تاردىڭ بار ەكەنىنە، ۇندەمەي ءجۇرىپ ۇلكەن ءىس تىندىراتىنىنا، ەڭ باستىسى، ىنىگە باعدار بولا الاتىنىنا شۇكىر دەيتىنبىز. ء«بىلىم جانە مادەنيەت» ارناسىنان ءبىر ءدارىسىن تىڭداپ، قايران قالدىق. وسىنشا بىلىك پەن ءبىلىم قوڭىرايعان قازاقتىڭ باسىنا قالاي سىيىپ ءجۇردى ەكەن؟ تالاس­بەك اعامىز ءسوزدى التەك-تالتەك باستاپ، ءار جەردەن ءبىر ءسۇرىنىپ، ءبىر ويى ەكىنشىسىن باسىپ كەتىپ، تىڭداۋشىنىڭ قۇلاعىن شارشاتىپ الادى ەكەن دە، ءبىر كەزدە اعادى ەكەن... ويپىر-اي، اعاتىنى سونداي، ماناعى ىڭعايسىزدىقتان ءسىز دە، دارىسكەر دە تولىقتاي قۇتىلىپ، ەكەۋى ءبىرتۇتاس الەم بولىپ كەتەدى ەكەن. ەكراننىڭ سىرتىندا وتىرعان ءبىز سونداي كۇي كەشتىك، قارسى الدىندا وتىرعان «قالقان­قۇلاق­تار» قايتتى دەسەڭىزشى!.. ءسويتىپ، ءبىز ءبارى­مىز وسىنداي دارىسكەرگە جارىماي جۇر­گەنىمىزدى شىن تۇسىندىك. ءسويتىپ، ۇن­دە­مەيتىن، بىراق ىشىندە جانارتاۋى بار اعا­­لارىمىزدى جاعالاپ جۇرۋگە تىرىس­تىق.
تالاسبەك اعا ءبارىبىر ۇندەمەس ەمەس ەدى. «وتۇكەن» سايتىن اشىپ، سوعان ءوزىنىڭ دەگدار ماتەريالدارىن سالدى دا وتىردى. «وتۇكەن»، ءبىر قاراعاندا سونداي تار­تىمدى سايت ەمەس، ديزاينى كوزگە ۇرىپ تۇرعان جوق. بىراق ءىشى قازىنا. بۇل قازى­ناعا كىرگەن ساناۋلى ادام قايتا-قايتا اي­نالىپ سوعىپ تۇراتىنىنا سەنىمىمىز زور. 
تالاسبەك اعانىڭ ماقالالارىن سىدىرتىپ وقىپ شىعا المايسىز. اجەپ­تاۋىر دايىندىق كەرەك. وقىپ وتىرساڭىز، قوڭىر كۇي كۇمبىرىنە ەلتىگەندەي، قۇلا­عىڭىزدان سارىن كەتپەي، تىلسىم الەمگە ەنە بەرەسىز. سوندا اۆتوردىڭ تازا قازاقى بولمىسىنىڭ عىلىممەن ۇيلەسكەندە، تاماشا دۋەت بولا العانىن كۇمانسىز مو­يىندايسىز. مىسالى، تاكەڭ ا.كۋپرين­نىڭ «گراناتوۆىي براسلەتىن» «لاعىل بىلەزىك» دەپ وتە تاماشا اۋدارادى. ءيا، لاعىل دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن بىلايشا بىلەتىنبىز، بىراق مىنا بىلەزىك سوزىنە قالاي ۇيلەسىپ تۇرعانىن قاراڭىزشى! حەمينگۋەيدىڭ «پو كوم زۆونيت كولوكول» دەگەن تاماشا حيكاياتىن تالاسبەك اعا «سەنى جوقتاپ كۇڭىرەنگەن قوڭىراۋ» دەپ اۋدارىپتى. بىلاي قاراساڭ، كونتەكستەن الشاق. بىراق حيكاياداعى ويمەن تاماشا ۇيلەسىپ تۇر. الەمنىڭ قازىناسىن قازاقى قابىلداۋ دەگەن وسى بولار، ءسىرا...
ءوزى دە كوپ قيىندىق كورگەن سوڭ با، جازۋشى تالاسبەك «مەن ءۇشىن ادام تاعدىرىنان تىس كوركەمدىك جوق جانە ادام باسىنان بيىك قازىنا جوق» دەپ ءوتتى. «ەسەيمەگەن كۇيى قارتايعان ادەبي شالداردىڭ» كەيىنگى ۇرپاق نەسىبەسىنە اۋىز سالىپ جۇرە بەرەتىنىنە نالىپ، «زامانى ءبىردىڭ ءبارى ۇرپاق ەمەس» دەپ ءتۇيدى. ۇلى شىعارمالاردىڭ ەكسپەري­مەنتتىڭ ناق ءوزى ەكەنىن دالەلدەپ تۇرىپ، «وسى دۇنيەدە بولىپ جاتقاننىڭ بارلىعى – ەكسپەريمەنت» دەپ قورىتىندىلادى. ەڭ باستىسى، ول قازاققا سەندى. «قازاق، كوكىرەگىندە نامىس قالسا، سوناۋ كونە زامانداردان تامىر تارتقان جانە بۇگىنگى ارناعا ۇلاسقان بايىرعى ادەبيەتىن تولىقتاي ساقتايدى» دەدى بۇل تۇرعىدا. 
ءسويتىپ، ءوزى ارالاسقان سالانىڭ با­رىندە قازاققا كەرەك نارسەلەر قالدىرا الدى. وكىنىشتىسى، ءوزى ايتقان، باسىندا ابدەن پىسىرگەن، قايناۋىن جەتكىزگەن ەكى رومانىن، بىرنەشە ونداعان اڭگىمەسىن حاتقا ءتۇسىرىپ ۇلگەرمەدى. «كوكبالاقتىڭ ءولىمى» حيكاياتىنداعى (م.ماعاۋين) قۇلاعى قالقايعان كەيىپكەر بالا ءبارىبىر بويىنداعىنى ارتقى ۇرپاعىنا اما­ناتتاپ، ءومىر بايگەسىنىڭ مارەسىنەن وتە شىقتى. 
جازۋشى داۋرەن قۋات فەيسبۋكتاعى پاراقشاسىنا بىلاي دەپ جازىپتى: 
– ءبىر تىلسىم قوڭىر اۋەن كەشكەن جاندى كوردىم. ول – تالاسبەك اسەمقۇلوۆ ەدى.
تەلەگەي تەڭىز ءبىلىمىن پەندەلىك ءومىردىڭ جىرتىسىنا سالىپ، شاشىپ-توكپەگەن شىن كەمەڭگەردى كوردىم. ول – تالاسبەك اسەمقۇلوۆ ەدى.
تۇياققاپتى تىرلىكتىڭ شىرماۋىنا تۇسپەي، پاراسات بيىگىندە ءومىر سۇرگەن دەگدار تۇلعانى كوردىم. ول – تالاسبەك اسەمقۇلوۆ ەدى.
كوڭىلى قۇلاعان ادامدى اسقارالى بيىككە كوتەرىپ، مارتەبەسىن اسىرىپ، مەرەيىن تاسىتىپ، مىنا نۇر جارىق دۇنيەدە توبەسىنە كوتەرىپ جۇرۋگە بار دوس-باۋىر جاندى كوردىم. ول – مەنىڭ تالاس اعام ەدى.
نەبىر قيىن ءتۇيىندى وپ-وڭاي شەشە سالىپ، جادىراي كۇلىپ تۇراتىن دانا كەلبەتتى دانىشپاندى كوردىم. ول – قازاقتىڭ قالام ۇستاعانى ءدارپىن اسىرىپ داۋىستاپ ايتپاسا دا، ىشتەي ءۇنسىز مويىنداعان تالاسبەك اسەمقۇلوۆ ەدى. 
قايران تاكەڭ كەشە 60 جاسقا كەلدى. زامانداستارى ونى تىرس ەتىپ ءۇن شىعارماستان ۇمىتۋعا كەلىسكەندەي... بىراق اسەمقۇلوۆ الەمى الدىمىزدا قول بۇلعاپ تۇر. ادەبيەتتىڭ، ادەبي سىننىڭ، مۋزىكا مەن ميف تانۋدىڭ بولاشاعى ءتۇبى ءبىزدى اسەمقۇلوۆ الەمىنە، مەنىڭ عازيز دوسىم ءامىرحاننىڭ الەمىنە الىپ بارادى.
بۇعان نە الىپ-قوسارسىز، ا؟.