كەزىندە «رىسقاليەۆ ءىسى» دەگەن اتىشۋلى قىلمىستىق ءىس قوزعالعانى ءبارىمىزدىڭ جادىمىزدا. تىزىمدە اتىراۋ وبلىسىنىڭ بۇرىنعى اكىمى بەرگەي رىسقاليەۆ پەن ونىڭ اعاسى، ەكس-ماجىلىسمەن امانجان رىسقاليەۆ باستاعان ۇلكەن كوماندا زاڭ تەزىنە ۇشىراعان بولاتىن. مەملەكەتتىڭ سەكسەن ەكى ميلليارد تەڭگەسىن جىمقىرعان «جەمقورلار فابريكاسىنىڭ» سىرى اشىلسادا، سەركەلەرى سىتىلىپ قاشىپ ۇلگەرگەن ەدى. اعايىندى رىسقاليەۆتاردىڭ قايدا جۇرگەنىن ءالى كۇنگە ەشكىم بىلمەيدى.

مۇمكىن، حالىقتان جىمقىرىپ العان اقشاسىن وڭدى-سولدى شاشىپ، جالعاندى جالپاعىنان باسىپ جۇرگەن شىعار. مۇمكىن، ار-ۇياتى مازالاپ، قايدا تىعىلارىن بىلمەي، اسىپ-ساسىپ جۇرگەن شىعار. الدە «ارنايى جاساق» اڭدىپ ءجۇرىپ، كوكشەتاۋ ورماندارىندا «اداستىرىپ» كەتىپتى» دەگەن سىبىس شىن با ەكەن؟ ول جاعى ءبىر جاراتقانعا ءمالىم.

ايتسە دە، رىسقاليۆتەرگە ىلەسىپ، جەمتىكتەس بولعان ءبىراز شەندىلەر تەمىر تورعا قامالعان. ولاردىڭ قاتارىندا اتىراۋ قالاسىنىڭ ەكس-اكىمى اسقار كەرىموۆ، اتىراۋ وبلىستىق قارجى باسقارماسىنىڭ ەكس-باستىعى باۋىرجان جانتەمىروۆ، اتىراۋ وبلىسى اكىمىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى بولات داۋككەنوۆ، اتىراۋ وبلىسى اكىمىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى اسقار ءابدىروۆ، اتىراۋ وبلىستىق قۇرىلىس باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى باستىعى نۇرلان كەنجەبەكوۆ، اتىراۋ وبلىستىق ەنەرگەتيكا باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى باستىعى باۋىرجان جايسانوۆ سەكىلدى تاعى باسقا ءىرىلى-ۇساقتى دوكەيلەر بار. بارلىعىنىڭ مال-مۇلكى تاركىلەنىپ، 5-15 جىل كولەمىندە باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ تىنعان.

قوش دەيىك. ايتەۋىر جەمقورلاردىڭ كومەيىنە تاس تىعىلىپ، «تۇگىمەن جۇتقان تۇيەسىن» قايتا قۇسىپ بەرگەن بولاتىن. سودان بەرى دە ەكى-ءۇش جىل وتە شىعىپتى. سول كەزدەگى سوتتالعان جەمقورلاردىڭ الدى بوستاندىققا شىعىپ ۇلگەرىپتى. وسى ايدىڭ ون توعىزى كۇنى بوستاندىققا اسقار كەرىموۆ شىقسا، ارادا كوپ وتپەي باۋىرجان جانتەمىروۆتە ەركىندىك الدى.تەز شىعۋىنا ولاردىڭ «وتە ءتارتىپتى» بولۋىنا بايلانىستى زاڭ ورىندارىنىڭ راقىمشىلدىعىنا ءىلىنۋى سەبەپ بولعان كورىنەدى. دەسە دە، مەملەكەتتىڭ راقىمى «قۇلقىنىنىڭ قۇلدارىنا» تۇسكەنىنە تاڭدانباسقا شارامىز جوق. كەيبىر جازىقسىز كەتكەن ادامداردىڭ راقىمشىلدىق تۇگىلى اقتالار امال تاپپاي داعدارعانىن كۇندە ەستيمىز، ال مىنالاردىڭ تايراڭ باسىپ جۇرگەنىنە جول بولسىن.

سوندا ميللياردتاعان قارجىنى جىمقىرىپ، مەملەكەتكە قىرۋار زيان كەلتىرگەن، تالاي كاسىپكەردى ناسىبىنەن ايىرىپ، مەملەكەتتىك نىسانداردى سالاتىن مول اقشانى سۋعا اعىزعان دوكەيلەردى بۇلاي بوساتا بەرەتىن بولساق، وندا اياۋلى ءبىزدىڭ زاڭىمىزدىڭ جەمقورلار ءۇشىن اسا ونەگەلى بولعانى دا؟! دەموكراتيا دەيمىز بە مۇنى؟ كىشپەيىلدىلىك، كەشىرىمشىلدىك، زاڭنىڭ جۇمساقتىعى دەموكراتيانىڭ نەگىزى كورىنىسى مە ەدى؟.. تۇسىنۋدەن قالدىق.

ايتپاقشى، ءبىر كەزدەگى تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەگەن اسلان مۋسين قازىر شەتەلدە ەلشى بوپ ءجۇر. ءمۋسيننىڭ سۇسىنان سەسكەنبەيتىندەر از ەدى-اۋ... رىسقاليەۆتەرگە قالقان بولام دەپ، وماقاسا قۇلاعان اسلان جۋىردا ەلگە ورالادى دەگەن سىبىس بار. جەمقورلاردىڭ بوساتىلا باستاۋىندا ءبىر گاپ بار سەكىلدى. اسلان مۋسين قايتا ەڭسە تىكتەسە، بيلىكتىڭ اۋارايى قالاي قۇبىلار ەكەن؟ ءبارىن ۋاقىت كورسەتەر...

اتىراۋ وبلىسىنىڭ بۇرىنعى اكىمى بەرگەي رىسقاليەۆ پەن ونىڭ اعاسى، ەكس-ماجىلىسمەن امانجان رىسقاليەۆ ءىزىم-قايىم جوق بولىپ كەتتى. ولاردىڭ قايدا جۇرگەنى، ءتىپتى ولاردىڭ وسى دۇنيەدە بار-جوق ەكەنى دە بەلگىسىز. اركىم ءارتۇرلى اڭگىمە ايتادى بۇل تۋراسىندا، ايتسە دە «جەل سوقپاسا، ءشوپ باسىنىڭ قيمىلدامايتىنى» دا الىمساقتان بەلگىلى – ءبىزدىڭ قازاققا.

 بىرەۋلەر ايتادى – «ولار كوز كورمەس، قۇلاق ەستىمەس… جەردىڭ ءبىر جەرىندە» جاپ-جاقسى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر» دەپ. ەندى بىرەۋلەر ايتادى – «ولاردان كۇدەرلەرىڭدى ۇزىڭدەر، ولاردى «سپەتسسلۋجبا» الدەقاشان و دۇنيەلىك قىلىپ جىبەرگەن» دەپ. قالاي دەسەك تە، بۇلاردىڭ بارلىعى دا دالەل-دايەكسىز سىلدىر ءسوز عانا، اشىعىن ايتۋ كەرەك.

 ال ەندى رىسقاليەۆتەردىڭ جاي-كۇيى وسىنداي بولىپ تۇرعانمەن، وسى «رىسقاليەۆ ءىسى» بويىنشا سوتتالىپ كەتكەندەردىڭ الدى ءبىر-بىرلەپ بوستاندىققا شىعىپ جاتىر – ادام تاڭ قالادى. قازاق ەلىنىڭ «گۋمانيزمىنە» ەۋروپالىقتار بىلاي تۇرسىن، دەموكراتياسىنىڭ ەكى ءجۇز جىلدىق تاريحى بار امەريكاندىقتاردىڭ وزدەرى دە» اۋىزدارىن اشىپ، كوزدەرىن جۇمار…» نەگە دەسەڭىز، مەملەكەتتىڭ سەكسەن ەكى ميلليارد تەڭگەسىن تالان-تاراجعا تۇسىرگەنى ءۇشىن دۇنيە-مۇلىكتەرى تاركىلەنىپ، وزدەرى قاتاڭ رەجيمدەگى كولونيا «تورىنە» اتتانىپ كەتكەن «جەمقورلار بريگاداسى» بيىلدىڭ قاپىرىق شىلدەسى باستالماي جاتىپ «مىرس-مىرس كۇلىپ تازا اۋاعا» شىعىپ جاتىر.

«تازا اۋاعا» شىعۋدى ماۋسىمنىڭ ون توعىزى كۇنى بوستاندىققا شىققان اتىراۋ قالاسىنىڭ ەكس-اكىمى اسقار كەرىموۆ باستاعان بولسا، ونىڭ سوڭىن الا كەشە عانا اقتاۋ قالاسىنداعى «تەمىر توردان» اتىراۋ وبلىستىق قارجى باسقارماسىنىڭ ەكس-باستىعى باۋىرجان جانتەمىروۆ شىقتى. بۇل كىسى دە، كەرىموۆ سياقتى، دۇنيە-مۇلكى تاركىلەنىپ، قاتاڭ رەجيمدەگى كولونياعا بەس جىلعا ايدالىپ كەتكەن بولاتىن. ءبىر قىزىعى – بوستاندىقتا ءجۇرىپ، «بالەنىڭ ءبارىن بۇلدىرگەن» كەرىموۆ تە، جانتەمىروۆ تە تەمىر توردىڭ ارعى جاعىنان… «وتە-وتە ءتارتىپتى» بولعاندىقتارى ءۇشىن ۋدو-مەن (ۋسلوۆنو-دوسروچنوە وسۆوبوجدەنيە)… مەرزىمدەرىنەن بۇرىن شىقتى.

ەسىمىزگە الا كەتەيىك، «رىسقاليەۆ ءىسى» بويىنشا «كاماز» جوندەپ، گيتارا ۇيرەنىپ كەلۋگە» (تەمىر توردىڭ ارعى جاعىن قاراپايىم حالىق اۋىزەكى تىلدە وسىلاي دەپ تە ايتا بەرەدى) كەتكەندەرىڭ ىشىندە اتىراۋ وبلىسى اكىمىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى بولات داۋكەنوۆ (قاتاڭ رەجيمدەگى كولونيا — 15 جىل), اتىراۋ وبلىسى اكىمىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى اسقار ءابدىروۆ (قاتاڭ رەجيمدەگى كولونيا — 12 جىل), اتىراۋ وبلىستىق قۇرىلىس باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى باستىعى نۇرلان كەنجەبەكوۆ (جالپى رەجيمدەگى كولونيا – 8 جىل), اتىراۋ وبلىستىق ەنەرگەتيكا باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى باستىعى باۋىرجان جايسانوۆ (جالپى رەجيمدەگى كولونيا – 7 جىل) جانە تاعى باسقا «مايدا-شۇيدە» — قالا-اۋدان كولەمىندەگى كوررۋپتسيونەرلەر بار. تاعى ءبىر اتاپ ايتا كەتەرلىگى – «رىسقاليەۆ ءىسى» بويىنشا سوتتالعانداردىڭ الدى «ۇلگىلى تارتىپتەرى ءۇشىن» جوعارىدا اتالعان وبلىستىڭ بۇرىنعى اكىمىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارلارى باستاپ… وسىلايشا «تازا اۋاعا» شىعىپ ۇلگەرگەن بولسا، ءبىز ودان كەيىن كەلتىرىپ كەتكەن باسقارما باستىقتارى ءالى سيزو-دا (سلەدستۆەننىي يزولياتور) وتىر، ولار البەتتە، وزدەرىنە بەرىلگەن ۇكىممەن كەلىسپەگەن جاعدايدا زاڭ بويىنشا اپەللياتسيالىق شاعىم تۇسىرە الادى.

 الايدا، ءبىزدىڭ ءبىر بىلگەنىمىز – بۇلاردىڭ ءبىر دە بىرەۋى ءال-ءازىر اپەللياتسياعا بارا قويماپتى. قىسقاسىنان قايىرعاندا، بيىلعى قوي جىلىنىڭ «مومىندىعى» ما، الدە كوررۋپتسيونەرلەر شىنىندا اياق استىنان ء«تارتىپتى بولىپ» كەتتى مە – ايتەۋىر ۋدو دەگەننىڭ «مەيىرىمى» قاتتى ءتۇسىپ تۇر – بيۋدجەت قارجىسىن ميللياردتاپ تالان-تاراجعا سالعاندارعا.

 مارات ماداليموۆ

Abai.kz