جاقىندا قازاقستاندىق nur.kz سايتى ءوز وقىرماندارى اراسىندا سوڭعى ۋاقىتتارى ەلىمىزدە ورىن العان ەكونوميكالىق جاعدايلارعا بايلانىستى قازاقستاننىڭ ەڭبەك نارىعىنداعى وزگەرىستەر ازاماتتاردىڭ قالتا كىرىستەرىنە قالاي اسەر ەتكەنىن انىقتاعان.  سايت جۇرگىزگەن ارنايى ساۋالنامانىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءوز جالاقىلارىنا كوڭىلدەرى تولمايتىندىقتارىن جەتكىزگەن.

ساۋالناما ناتيجەسىندە، رەسپوندەنتتەردىڭ  85%-ى رەسمي مەكەمەلەردە جۇمىس ىستەيتىنىن، ال قالعان  15%-ى كەلىسىدەي قىزمەتتەردە تىركەلگەنىن كورسەتكەن.

قازاقستاندىق ەڭبەككەرلەردىڭ  5%-ى ەشبىر جەردە رەسمي تىركەلمەگەن بولسا، داۋىس بەرۋشىلەردىڭ 4%-ى وزدەرىنە قىزمەت ىستەيتىنى جەتكىزگەن. ال قالعان  6% داۋىس بەرۋشىلەر ەش جەردە جۇمىس جاسامايتىن بولىپ شىققان.

ال جالاقى الۋ ماسەلەسىندە  76.8% داۋىس بەرۋشىلەر رەسمي بانك جۇيەسى ارقىلى تولىق جالاقىمەن قامتاماسىز ەتىلگەن بولسا،  تاعى  15.7% جۇمىسكەرلەر ەڭبەكاقىلارىنىڭ جارتىسىن عانا رەسمي مەكەمەلەر ارقىلى، قالعان جارتىسىن «كونۆەرت» ارقىلى الاتىن بولىپ شىقتى. ساۋالناما ناتيجەسىندە، تەك 4.9% داۋىس بەرۋشىلەر جالاقىلارىن تولىقتاي بەيرەسمي رەسۋرستاردان الاتىنىن ايتقان.

سونداي-اق، جۇمىسكەرلەردىڭ 95.3%-ىنىڭ  جالاقىلارى ۆاليۋتا باعامىنا باعىنبايتىن بولىپ شىقتى. ال ساۋالناماعا قاتىسۋشالىردىڭ  2.4%-ىنىڭ جالاقىلارى تەڭگە باعامىنا تىكەلەي بايلانىستى ەكەن. تەك رەسپوندەنتتەردىڭ 1%-ىنىڭ عانا جالاقىلارى شەتەل ۆاليۋتاسىمەن ەسەپتەلەتىن بولىپ شىقتى.

سونىمەن قاتار، وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 2015 جىلى قازاقستاندىقتاردىڭ 54.5%-نىڭ جالاقىلارى وزگەرمەگەن ەكەن.

ساۋالناما قورىتىندىسى كورسەتكەن تاعى ءبىر ماسەلە، ءوتىپ بارا جاتقان 2015 جىلى 60.5% قازاقستاندىقتاردىڭ جالاقىلارى ۋاقىتى تولەنبەگەن. تاعى 14.3%-ىنىڭ ەڭبەكاقىلارى ايتارلىقتاي ۋاقىت  كەشىكتىرىلىپ تولەنسە،  15.3% قازاقستاندىقتاردىڭ جالاىلارى كەي ۋاقىتتارى عانا كەشىكتىرىلگەن. تەك 10% قازاقستاندىقتاردىڭ عانا ەڭبەكاقىلارى ۋاقىتىنان مۇلدە كەشىكتىرىلمەگەن بولىپ شىقتى.

ساۋالناما قورىتىندىسى بويىنشا، 11.4% قازاقستاندىقتار ءوز جالاقىلارىنا رازى ەكەندىكتەرىن جەتكىزسە، قالعان 88.6%  ەڭبەككەرلەر جالاقىلارىنا مۇلدە كوڭىلدەرى تولمايتىندىقتارىن بىلدىرگەن.

تاعى ءبىر دوعال دەرەككە نازار اۋدارىڭىزدار. قر ستاتيستيكا كوميتەتى قازاقستاندا 2015 جىلدىڭ قاڭتار-قازان ايلارى ارالىعىندا جۇمىسسىزدار سانى 441 مىڭ ادامنان استى، دەپ حابارلادى. كوميتەتتىڭ وسى جىلعى ون ايداعى مالىمەتتەرى بويىنشا، جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى ەڭبەككە جارامدى حالىق سانىنىڭ 4,9 پايىزى بولعان ەكەن.
البەتتە، ءدال وسى دوعال دەرەككە داۋ ايتار ادام تابىلادى: ء«وز كۇنىن ءوزى كورگەن حالىقتى قاي قيساپقا قوساسىز؟» – دەيتىن.

ونى دا ەسەپتەپ كورەيىك.

تاعى دا سول رەسمي ستاتيستيكالىق اقپارات بويىنشا، قازاقستاندا 2,7–2,8 ميلليون مولشەردە ء«وز كۇنىن ءوزى كورگەن» حالىق بار. بۇل جالپى حالىقتىڭ – 15, ال ەڭبەككە جارامدىلاردىڭ – 30 پايىزى. 

وسى 30 پايىزدىڭ تەڭ جارىمىنا جۋىعى (1,4 ميلليون ادامنىڭ ماڭى) – ازىن-اۋلاق مالى مەن ەگىستىك جەرى بار شارۋالار. ولاردا اي سايىن الىپ تۇراتىن تۇراقتى جالاقى جوق. مالى – سەمىرگەندە، ەگىنى – پىسكەندە ساتىپ، اۋزى از-ماز اققا جاريتىن «كۇن كورۋشىلەر». ال قازىرگى رەسەيلىك جانە بەلورۋستىك ازىق-تۇلىكتىڭ قازاقستاندىق نارىققا جاپپاي ەكسپانسيا جاساۋ جاعدايىندا ول شارۋالار وندىرگەن ەت پەن ەگىن قارا باقىرلىق قۇنى جوق كۇيگە ءتۇستى. ەندەشە وسى 1,4 ميلليون ادامنىڭ اراسىندا ء«وز كۇنىن ءوزى كورۋشىلەر» كوپ بولماسا كەرەك.
ال ەڭبەككە جارامدى حالىقتىڭ قالعان جارتىسى (ول دا 1,5 ميلليون ادامنىڭ توڭىرەگى) – قالا-دالاداعى بازار ساۋداگەرلەرى، بازار-ۆوكزالدا اربا سۇيرەۋشىلەر، 30–40 مىڭ تەڭگەنى تىرشىلىك ساناعان «وحراننيكتەر»، قۇرىلىسقا قاراداي جالدانعان جانباعىلدار. سول 1,5 ميلليوننىڭ اراسىندا ء«وز كۇنىن ءوزى كورەدى» دەگەن پاتەنت قولىنا زورلىقپەن بەرىلگەن شەمىشكە مەن ءبالىش ساتۋشىلار بار.

ايتپاقشى، جاقىندا، قازاقستاندا حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتاعىلارىنىڭ سانى 1 ملن ادامعا دەيىن ارتۋى مۇمكىن، دەپ ءمالىم ەتتى قر دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى تامارا دۇيسەنوۆا حانىم.

«...نەگىزگى ازىق-تۇلىك تۇرلەرىنە باعانىڭ كوتەرىلۋىنەن كەلىپ، ءبىز وسال توپتاعى ادامدار سانى ارتادى دەپ كۇتەمىز. ولاردىڭ سانى 1 ملنعا جەتەر دەپ ويلايمىز»، – دەدى ت. دۇيسەنوۆا دۇيسەنبى كۇنگى ۇكىمەت وتىرىسىندا.

«حالىقتىڭ وسال توبى» دەگەنىمىز كىم نەمەسە كىمدەر؟ ءمينيستردىڭ مايموڭكەلەپ، «وسال» دەگەنى – كادىمگى كەدەيلەر. ولار وزدىگىنەن «وسال» بولايىن دەگەن ادامدار ەمەس، ەل بيلىگى جۇرگىزگەن سىڭارجاق ساياساتتىڭ سالدارىنان كەدەيلىكتىڭ كەبىن كيگەن حالىق.

بۇگىندە مۇنداي «وسال» حالىقتىڭ ناقتى ستاتيستيكاسى جوق. ەگەر رەسمي دەرەكتەردىڭ دەگەنىن مولشەرگە الار بولساق، بۇل ساناتقا قازاقستانداعى الەۋمەتتىك قورعاۋسىز قالعان حالىقتى جاتقىزۋعا بولادى. ولاردىڭ رەسمي ستاتيستيكاسى 700 مىڭ ادامعا جۋىق. بۇل ساناتقا 500 مىڭعا جۋىق جۇمىسسىزداردى تولىعىمەن قوسساق، «وسالداردىڭ» ورتا سانى 1,2 ميلليونعا جەتىپ جىعىلادى.  

ەندى وعان جوعارىداعى ءوز جالاقىسىنا كوڭىلى تولمايتىن 88 پايىز قازاقستاندىقتى تاعى قوسىڭىز.

ءتۇيىن: جوعارىدا مىسالعا كەلتىرگەن ءۇش بىردەي دوعال دەرەك ەشقانداي دا سىپسىڭ ءسوز ەمەس. شىندىق. ناقتى فاكتىلەر. ەندەشە، مۇنداي كەرى كورسەتكىشكە جەتىپ وتىرعان قازاقستاندا جىلىنا 100 ميلليون تونناعا جۋىق مۇناي وندىرىلەتىنىن ەسكەرسەك، ەلدىڭ ەكونوميكالىق ساياساتى ەشقانداي سىن كوتەرمەيدى دەگەن ءسوز. ءدال وسى جاعدايدا كارىم ءماسىموۆتىڭ ۇكىمەتى داعدارىسقا قارسى جوسپار جاساۋعا ەندى عانا كىرىسكەنىن ەسكە الساق، «وسال» كۇنىمىزگە دە زار بوپ قالار كەزىمىز كەلىپ قالعانىن وپ-وڭاي بايقايسىز.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz