بۇل دامبالدى مەن ەمەس، نەگىزى ءيتىم تاۋىپ العان تۇعىن. قۇمىعا قىڭسىلاعان سوڭ شىقسام، ءيتىم تۇر قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ. اۋىزىندا تىستەگەن قىزىل دامبالى بار. كوزىمە شوقتاي باسىلدى. جىرتىڭگۇلدىڭ دامبالى ەكەنىن بىردەن تانىدىم.

ايەلىم ايتاتىن: «وي، جىرتىڭگۇلدىڭ سىرعاسى بريلليانت» دەپ. ايەلىم ايتاتىن: «جىرتىڭگۇل جيىرما مىڭ دوللارعا شەتەلدەن جيھاز كىرگىزىپتى، جىرتىڭگۇل بەس مىڭ دوللارعا تون الىپتى»، – دەپ. جاقىننان بەرى جىرتىڭگۇل بەس مىڭ دوللارعا، دامبال ساتىپ الىپتى،- دەپ اۋىزىنىڭ سۋى قۇريتىن بولدى.
– ۇيالساڭشى، بەس مىڭ دوللار تۇراتىنداي ول پاتشانىڭ ءتاجى مە، سونشا،- دەگەم ەلەڭ ەتىپ.
– پاتشانىڭ ءتاجى ءادىرا قالسىن. بىلەسىڭ بە، ول دامبالدى شاكرابوشيدىڭ ءوز قولىنان ساتىپ العان. كەرەك دەسەڭ ىشقىرىنا شاكرابوشي قول قويىپ جىبەرگەن.
– شاكرابوشيىڭ كىم؟
ايەلدەردىڭ ەس-اقىلى دۇرىس پا،- دەگەندەي ماعان اڭتارىلا قالىسقان. تاڭ قالىستارىن جاسىرا الماي، بەتتەرىن شىمشىپ، اۋىزدارىن شىلپ ەتكىزگەن.
– سەن شاكرابوشيدى شىنىمەن تانىمايسىڭ با، الدە ءازىلىڭ بە؟
– ازىلدەسۋ ءۇشىن شاكرابوشيدى تانىماۋ كەرەك پە؟
– ءسىز قاتتى قالجىڭباس ەكەنسىز. بۇل قالجىڭىڭىزعا ەشكىم سەنبەيدى. شاكرابوشيدى مەنىڭ ءۇش جاسار قىزىم دا تانيدى. ءتىپتى الجىعان اكەم دە تانيدى.
– ال مەن تانىمايمىن.
– قويىڭىزشى، سىزدەي مادەنيەتتى ادام شاكرابوشيدى تانىماسا، اسپان توڭكەرىلىپ تۇسەر.
– اسپان توڭكەرىلىپ تۇسپەك تۇر عوي، اي مەن كۇن سوعىلسا دا مەن شاكرابوشيدى تانىمايمىن. ول كىم سونشا ايتىڭدارشى، بىلگىم كەپ ءولىپ بارام.
– سەنىڭ كۇيەۋىڭ شاكرابوشيدى شىنىمەن-اق تانىماي ما؟
– راس تانىمايدى. ايتام عوي سەندەرگە، كوك سوققان بىرەۋ دەپ. كىتاپ كەمىرگەننەن باسقانى بىلمەيدى. انالار باسىن شايقاپ «ۋجاس» دەگەن جارىسا. سوسىن شاكرابوشي ەۋروپانىڭ الەمگە ايگىلى اكتريسا، ءانشى قىزى ەكەندىگىن، ونىڭ ماشيناسىنىڭ ماركاسى، سۇيگەن جىگىتىنىڭ جامباسىنداعى قالى، سول قالداعى قىلشىقتىڭ سانى، ۇزىندىعى، ءوزى قانداي رەڭدى ۇناتاتىندىعى، باقايشىعىنىڭ تىرناعىن قانشاعا جاساتاتىندىعى تۋرالى ۇزاق لەكتسيا سويلەدى. ءتىپتى شۆەيتساريا بانكىندەگى اقشاسىنىڭ ەسەبى، ونىڭ جىلدىق وسىمىنە دەيىن جىپكە ءتىزىپ ايتىپ بەردى. مەن تەرلەپ وتىرىپ تىڭدادىم. «ايەلدەر تەگىس دانىشپان بولىپ كەتكەن بە»،- دەگەن وي كەلدى. سوسىن تىنىش وتىرماي، تاعى «شاكرابوشيدىڭ دامبالى، جىرتىڭگۇلدىڭ بۇتىنا قالاي بۇيىرا قالدى» نەمەسە «جىرتىڭگۇل شاكرابوشيدى كورۋ باقىتىنا يە بولدى ما»،- دەپ تارس ەتكىزدىم. تۇپكى بولمەدەن اپام جۇگىرىپ شىقتى القىن-جۇلقىن.
– ەي، كوك شەشەك دەيدى. ۇيقىلى-وياۋ، جۇزىندە رەنىش بار. ۇيقىلى وياۋ ەكەنىن ۇيپالانعان شاشى مەن قانتالاعان كوزى ايتىپ تۇر.
– سەن شاكرابوشيدىڭ ەلىمىزگە كەلگەنىنەن حابارسىزسىڭ با؟ ونىڭ كيىمدەرىن الگى جارمەڭكەدە، ءبىزدىڭ بايلاردىڭ تالاسا-تارماسا ساتىپ العانىن تىكەلەي ەفيردەن كورسەتكەن جوق پا؟ سوندا انا جىرتىڭگۇل ءبىر توپ ەركەكتىڭ الدىنا ءتۇسىپ، شاكرابوشيدىڭ دامبالىن بەس مىڭ دوللارعا قاعىپ ءتۇستى عوي! سول مەزەت شاكرابوشي جىرتىڭگۇلگە بۇتىنداعى دامبالىن شەشىپ بەرىپ تۇرىپ، ىشقىرىنا قولىن قويىپ جىبەرگەنىن كۇللى قازاقستاندىقتار بىلەدى. ال سەن، ماۋباس بارىنەن حابارسىزسىڭ!
– اپا، مۇنىڭ ءبارىن كىمنەن ەستىپ ءجۇرسىز؟
– تەلەۆيزوردان.
– بۇگىن كەشكى جاڭالىقتان تاعى كورسەتەدى،-دەدى ايەلدەر. جىرتىڭگۇل ايتقان.
كەشكە جاقىن تەلەۆيزوردى قوسىپ، جاڭالىقتاردى سارىلا كۇتتىم. شاكرابوشي شىقتى ساحنانىڭ انا باسىنان بەلى بۇراڭداپ. بىرەۋلەر قولىن اۋىزىنا تىعىپ ىسقىرسا، ەندى بىرەۋلەر ساندارىن شاپالاقتاپ ايعايلاۋدا. مىنا جاقتان ءبىزدىڭ جىرتىڭگۇل شىقتى جارقىراپ. ەكەۋى قول الىستى. اپام وتىرىك ايتپاپتى، شاكرابوشي دامبالىن بۇتىنان سىپىرىپ الدى دا، جىرتىڭگۇلگە، ۇسىنىپ جاتىپ، اعىلشىن تىلىندە «ساعان جۇعىستى بولسىن، مەنىڭ جولىمدى بەرسىن» دەيدى. جىرتىڭگۇل «ايتقانىڭىز كەلسىن» دەپ قويادى. ىشقىرىنا قول قويىپ ۇلگىردى. سوسىن جىرتىڭگۇل دامبالدى سۇق ساۋساعىنا ءىلىپ اپ، باسىنا كوتەرىپ ءۇيىردى. ال دامبال بولسا قازاقستان اسپانىندا، اسا سالتاناتتى تۇردە قىپ-قىزىل بولىپ جەلبىرەدى. نامىسىم قوزىپ، «جارايسىڭ جىرتىڭگۇل، رايونىمىزدىڭ داڭقىن اسىردىڭ» دەپ ورنىمنان قوپاقتاپ، تەلەۆيزوردىڭ ىشىنە كىرىپ كەتە جازداپ، تەبىرەنە كۇبىرلەدىم.
كەش سوڭىنان تىلشىلەر ەكى حانىمعا جەكە-جەكە سۇراق جاۋدىرۋدا.
– قازاقستان قانداي ەكەن. تاعى كەلەسىز بە؟ دەگەن سۇراققا، شاكرابوشي:
– كەرەمەت، اسىرەسە قازاقتاردىڭ قوناقجايلىلىعىنا قايران قالدىم. ەگەر قازاقتار، مەنىڭ ەسكى قۇسقىلارىمدى ءجيى-ءجيى ساتىپ الىپ تۇرسا، مەن دە، ءجيى-ءجيى كەلىپ تۇرام. سونداي-اق جەر بەتىندە تەك قازاقتارمەن عانا ىستەستىك جاساساتىندىعىمدى الەمگە پاش ەتەم. ءتىلشى دەگەن پالەكەت قوي. ءبىزدىڭ جىرتىڭگۇلگە قايداعى قيتۇرقى سۇراقتار قويۋدا. مىناۋ ءبىر سۇراعىنىڭ سيقىن. ءتىلشى قىز ايتادى:
– جىرتىڭگۇل حانىم، مەنىڭ مىنا بۇتىمداعى دامبالىم نە بارى بەس اق ءجۇز تەڭگە، ال سىزدىكى بەس مىڭ دوللار. ەكەۋى دە شۇبەرەك. سويتە تۇرا ەكەۋىنىڭ قانداي ايىرماشىلىعى بار؟ سونى ءتۇسىندىرىپ بەرىڭىزشى دەيدى. ال، جىرتىڭگۇل بولسا:
– مەنىڭ مىنا بەس مىڭ دوللارلىق دامبالىمدى كيسەڭ، كادىمگىدەي دەمالاسىڭ. ال سەنىڭ انداعى ارزان دامبالىڭدا تۇك قىزىق جوق. قىز كەزىمىزدە كيدىك قوي،- دەيدى. ءوزى شەشەن.
مىنە، سول دامبال. ءدال ءوزى. تەلەۆيزوردان كورگەم. وسى جۇرت جىرتىڭگۇلدىڭ ءوزىن تانىماسا دا، دامبالىن تانيتىن شىعار. ايەلىم جىر عىپ ايتاتىن قىزىل دامبال. سىلەكەيلەنىپ ءيتىمنىڭ اۋىزىندا ءجۇر.
- قاتىن،- دەپ ايقاي سالدىم. اتىپ شىقتى دالاعا، شاشى قوبىراپ.
- نە بولدى، ەي، تاڭ اتپاي جۇرەگىمدى ۇشىردىڭ عوي،- دەيدى سامپىلداپ.
– مىنا دامبال سونىكى مە؟
– كىمدىكى؟
– جىرتىڭگۇلدىكى ەمەس پە،- دەيمىن.
ءيتتىڭ اۋىزىنان سالپ ەتكىزىپ جۇلىپ الدى. اسپانعا كوتەرىپ كۇننىڭ نۇرىنا توسەپ سىعالادى.
– ىشقىرىن كورسەڭشى، ىشقىرىن،- دەپ جارماسا كەتتىم. ىشقىرعا ۇڭىلدىك. شىنىمەن شاكرابوشيدىڭ قولى قويىلعان.
– ماسساعان!
– ءوڭىم بە، ءتۇسىم بە؟
– عالامات.
دامبالدى ۇيگە الىپ كىردىك. «ات باسىنداي التىن تاۋىپ العانداي» ابىگەرگە تۇستىك. ايەلىم:
– اۋىزدارىڭنان شىعارماڭدارشى، «جازىلىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك بولايىن». جانىم، بۇدان كەيىن تەپكىلەسەڭ دە، مىڭق ەتپەيمىن. اپا، قۇلىڭىز بولايىن. مىنانى قالدىرايىقشى دەيدى، دامبالدى كوكىرەگىنە قىسىپ. ءتىرى ايىرلار ءتۇرى جوق.
– ويباي، اپارىپ بەرىڭدەر، اكىمنىڭ قاتىنىنىڭ دامبالىندا نە قۇندارىڭ قالىپتى، انا بايى تۇقىمىمىزدى تۇزداي قۇرتادى عوي، دەيدى اپام.
– باسقا وبلىسقا اپارىپ، ساتىپ جىبەرەيىكشى دەيدى،- جەزدەم.
– تىم بولماسا كيىپ كورەيىنشى دەپ اپايىم شىجالاقتايدى.
– ءاي، ساسىتىپ جىبەرەسىڭ.
– ءبىر كيگەنگە نەڭ شىقتى بۇل دا،- ادام عوي،- دەپ جەزدەم شىقتى، قىزاراقتاپ.
– ەي، سوزىلىپ كەتسە تولەي الاسىڭ با، ءما، كيسىن ال، سوزىلسا ءوزىڭ تولەيسىڭ.
– جان باۋىرىم-اي، مىناۋىڭ اناۋ-مىناۋ دامبال عوي دەپ پە ەڭ؟ مۇنى سيىرعا كيگىزسەڭدە سوزىلمايدى، ءبىر كيگەنگە نە بولىپتى، دەيدى اپايىم قيىلىپ.
– قابىڭ دا ءبىر، سابىڭ دا ءبىر اپايىڭ عوي، نەتكەن تاس باۋىرسىڭ، كيگىزە سالشى، قۇمارىنان شىقسىن،- دەيدى جەزدەم جەر تەپكىلەپ.
– وندا مەنىڭ ايەلىم دە كيىپ كورەدى.
– كيسىن، ويباي.
– ءما، ءبىر-ءبىر كيىڭدەر دە، توقتاتىڭدار، سوزىلسا بار عوي وتپەيتىن پىشاقپەن جەلكەلەرىڭدى قيام.
ءسويتىپ قىزىل دامبالدى ءبىر-ءبىر كيىپ كورگەن اپايىم مەن ايەلىم يت جارىقتىقتىڭ ارقاسىندا ەكى بۇتتىڭ ارمانى ورىندالدى عوي دەپ كوزدەرىنە ىستىق جاس الدى. دەسە دە دامبالدان باستالعان داۋ، اۋلەتىمىزدە ورشىمەسە باسىلعان جوق. جەزدەم:
– باسقا وبىلىسقا اپارىپ ساتايىق،- دەگەن پىكىرىندە تابانداپ تۇرىپ الدى. باسقا وبىلىسقا اپارىپ بەس مىڭ دولدارعا ساتايىق تا، مىڭ دولداردان بەس تون الىپ كيە قويايىق.
– سەنىڭ قولىڭنان بەس مىڭ دوللار تۇر عوي، بەس ءجۇز تەڭگەگە ەشكىم ساتىپ المايتىنىنا مۇرنىممەن كەپىلدىك ەتەم. ءتىپتى بەس تەڭگەگە ساتا الساڭ ءبىز شىبىن بوپ اسپانعا ۇشىپ كەتەيىك دەپ، جابىلىپ ورە تۇرەگەلدىك. بۇعان وكپەلەگەن جەزدەم، ءتىل اۋىزدان قالىپ، ءنار تاتپاستان جاس بوسانعان ايەلدەن ارمان قوس كورپەنى بۇركەنىپ جاتتى دا الدى.
– قۇداي-اي، بالەسىنەن اۋلاق، اپارىپ بەرىڭدەر دەپ اپام بىجالاقتاعانىن قويمادى.
- كەلىن ەكەۋمىز كەزەك-كەزەك كيىپ جۇرسەك بولدى ەمەس پە،- دەپ اپايىم ويران سالدى.
– مەنىڭ قايىن جۇرتىمنان كەلگەن يت تاۋىپ كەلدى،-دەپ ايەلىم كوگەرىپ سازاردى.
– بۇل ءۇيدىڭ بەرەكەسى قايدا كەتكەن،-دەپ ستولدى توپەشتەپ مەن ايعايعا باستىم.
سەن تيمە دە، مەن تيمە، دەپ قىرىق پىشاق بوپ جۇرگەندە، الاقانداي بولعانمەن دامبالدىڭ داۋىسى جامان ەكەن دار ەتىپ ايىرىلدى. تاستاي بەرىپ ىشقىردان قاشقان بيتتەي تىم-تىراقاي بولدىق. جىرتىلعان تىگىستەن «Made in China» – دەگەن جازۋ جارق ەتىپ كوزىمىزگە شوقتاي باسىلدى. جەزدەم كورپەدەن باسىن قىلتيتىپ، باس بارماعىن ەكى ساۋساعىنىڭ اراسىنان شىعارىپ «ەي، سەن اقىماقتارعا كەرەگى مىناۋ. شوق بولدى، شوق. ءما»،-دەدى دە، باسىن قايتادان كورپەگە تىعا قويدى. اپام ءوڭى ورتتەن كەلگەندەي تۇتىگىپ، قولىن ءبىر سەرمەپ، بولمەسىنە كىردى دە كەتتى. «دامبالكوكپاردىڭ» ءبىر پۇشپاعىن مەنىڭ دە كەرگىلەگەنىمە ءتاۋباسىن ءۇيىرىپ، اپايىم مەن ايەلىم وتىر ىرسىلداپ. مىنا بالەنىڭ دە، تارتقىلاعانى مۇنداي جاقسى بولار ما، بولماسا كۇنىمىز قاران بولاتىن ەدى دەگەندەي ماعان سۇستى كوزدەرىمەن قاراپ قويادى. ء«ا» دەسەم ء«ما» دەگەلى تۇر.
سول ءتۇنى تايلى-تۇياعىمىزبەن كوز ىلمەي شىقتىق. ءارى وكىنىش، ءارى قورقىنىش ءبىزدى بۇرگەدەي كەمىردى. وكىنەتىن سەبەپ اتاڭا نالەت قىزىل دامبال تىگۋگە كەلمەيتىن بولىپ شىقتى. ايەلىم مەن اپايىم ء«بىر-ءبىر كيىپ العانىمىز مۇنداي جاقسى بولار ما؟»-دەپ جىمىڭ-جىمىڭ ەتتى. اپام بۇلقان-تالقان بولىپ سول مەزەتتە-اق، وتىز جىل ەسىگىن اشپاعان توركىنىنە بەزىپ كەتتى. جەزدەم اپايىما قاراپ، «سەن بايقۇسقا بيىل دا قىمبات تون الىپ بەرە المايتىن بولدىم عوي، ءا»!- دەپ كوزى جاساۋرادى. قورقاتىن سەبەبىمىز «اكىمنىڭ ۇيىنە ۇرى ءتۇسىپتى»،- دەگەن قاۋەسەت بۇكىل رايونىمىزدى شارلاپ ءبىزدىڭ ۇيگە دە كەلىپ جەتتى. بۇل جاعىمسىز جاڭالىقتى ءبىز ادامنان ەمەس، تۋرا تەلەۆيزوردان ەستىدىك. جىرتىڭگۇلدىڭ الىنباس قامالداي ەڭسەلى، بەس قاباتتى بوز ءۇيى ساقشى مەن ءيىسشىل يتتەرگە تولىپ كەتىپتى. ءۇيىنىڭ ءىشى قورىس قوپا. جىرتىڭگۇل تىلشىگە تاعى دا سۇحبات بەرىپ جاتىر. ءتىلشى ايتادى: جوعالعان دۇنيەلەرىڭىزدىڭ جالپى اقشاسى قانشا؟ سونىڭ ىشىندە ەڭ قۇندىسى قايسىسى دەيدى. وعان جىرتىڭگۇل: جوعالعان دۇنيەلەردىڭ جالپى اقشاسىن ايتسام، سەن بالا قازىر تالىپ قالارسىڭ. سول ءۇشىن ايتپاي-اق قويايىن. ونىمەن ساقشىلار اينالىسار. ال ەڭ قۇندىسىنا كەلسەك، ءوزى ەڭ قۇندى ەمەس بولسا دا، ماعان ىستىق، بويىما جىلۋ، وڭىمە ءار بەرىپ جۇرگەن شاكرابوشيدىڭ كوزى بولعان قىزىل دامبال دەر ەدىم. جاھۇت، التىن، كۇمىستەرىم ءبىر توبە، قىزىل دامبالىم ءبىر توبە. اقشا بولسا جاھۇت، لاعىل دەگەن نە، ءتايىرى. قىزىل دامبالدىڭ بىرەۋ عانا ەكەنىن كۇللى قازاقستان بىلەدى. ولارعا سالەم جولدايمىن. دامبالدى تاپقان ادامعا بار عوي، ۇرىعا ەگەسكەندە ءبىر ميلليون تەڭگە سىيلىق جاريالايمىن! قازىردەن باستاپ كۇشىنە يە دەدى ءجۇزى قۋارىپ. ال كۇيەۋى: ۇرىنى بار عوي جەرگە كىرسە شاشىنان سۋىرىپ الام، كوككە شىقسا سيراعىنان تارتىپ تۇسىرەم. توزاققا كىرسە دە، تاۋىپ الام. سوسىن تەرىسىن تىرىدەي سىپىرىپ، تۇزدى سۋعا شومىلدىرىپ، قاپتاعان حالىقتىڭ الدىندا، شىڭعىرعان قۇلىنداي شيپاقتاتام. يتتەرىم مەن جىگىتتەرىم ونسىز دا ۇستايىن دەپ قالدى-دەدى ءتىسىن شىقىرلاتىپ. وسى ءسوزىدى تۋرا ماعان قاراپ ايتتى. قورىققانىمنان جانىم كوزىمنىڭ الدىندا كوبەلەك بوپ ۇشىپ ءجۇردى. ءتۇن بالاسى ءۇيدىڭ اينالاسىن ساقشىلار تورۋىلداپ، يتتەر تىمىسكلەپ شىقتى. زارەمىز ءزار تۇبىنە جەتىپ، دارمەنسىز كۇي كەشىپ، ءبىز جاتىرمىز. يتتەر ءيىسشىل عوي، ەگەر وقىستان ءبىلىنىپ قالساق، «اۋىلدا جاتقان اكەمىزدى كوزىمىزگە كورسەتەرى حاق! قانداي قورلىق، قانداي ماسقارا»-دەپ ىشتەي قان جىلايمىز. اپامىزدىڭ ءتىلىن الماعانىمىز-اي،- دەپ بارماق تىستەيمىز.
جامان ايتپاي، جاقسى جوق. ۇيگە دۇركىرەپ كىرىپ كەلىپ، ءيتى قۇرعىر پالەكەت يىسكەپ ءجۇرىپ تاۋىپ الىپ، كوكتەي سولمايىق دەپ ابىگەرگە تۇستىك. سەن كي دە، مەن كي دەپ شىر-پىرىمىز شىقتى. باعاناعى الدىمەن مەن كيەيىن، مەن كيەيىن دەپ جەمتىككە تالاسقان قۇمايداي جالباڭداعان اپايىم مەن ايەلىم ەندى سەن كي، سەن كي دەپ، دامبال بايقۇستى ءبىر-بىرىنە لاقتىرىپ الەك. ايتەۋىر كورشىسىنىڭ شالبارىن سىپىرىپ تەكسەرمەيتىن شىعار دەگەن بۇلدىر ءۇمىت كەۋدەمىزدە جۇرگەن.
– ويباي، ايەل ادامنان سەكەم الادى. ايەلگە كەرەك دامبالدى ايەلدىڭ بۇتىنان ىزدەيدى،– دەپ جەزدەم اسا كورەگەندىك تانىتتى.
– مالادەتس، سەنىڭ ميىڭ كادەگە جارادى دەپ شۋ ەتە تۇستىك. اۋىزىڭا ماي.
ء– اي، مۇنى نەگە ەسكەرمەگەنبىز. قىسىلتاياڭدا قىراعىلىق تانىتقان جەزدەمىز جاساسىن!
– مىجىرايىپ اپ مەنىڭ جامان بايىم بارىڭنەن وزدى دەپ، اپايىمنىڭ ەڭسەسى كوتەرىلىپ قالدى.
– وندا وسى كىسى كيسىن دەپ جىرتىق دامبالدى، سالتاناتتى تۇردە جەزدەمە تابىستاي قويدىم. راسىندا دا، ەر ادامنىڭ شالبارىن شەشىپ كورمەس. جەزدەكە، قۇتقارساڭىزشى ءبىزدى، اپايىم ءۇشىن تۇرىپ بەرە المايسىز با؟
– نە دەيدى… ناق سۇيەرىمدى قۇربان ەتپەكسىڭ بە، قالاي ءداتىڭ بارادى؟-دەپ اپايىم شاپ ەتە ءتۇستى.
ءتۇن بالاسى جانتايا الماي، قىرىق پىشاق بوپ قىرقىسىپ ءجۇرىپ اقىرى كەلىسىمگە كەلدىك. دامبالدى جەزدەم كيەتىن بولدى. اگاراكي ءبىلىنىپ قالسا، مەن مويىنىممەن كوتەرەتىن بولدىم. اپايىم مەن ايەلىم دىمدارىن شىعارماۋعا بەكىندى. ولار تەك كەرەك كەزىندە بوتاداي بوزداپ، جىرتىڭگۇلدىڭ جۇرەگىنىڭ نازىك قىلىن شەرتىپ-شەرتىپ كوڭىلىن بوساتاتىن بولدى. اياۋشىلىق كورە الماي تۇرمەگە توعىتىلىپ جاتسام، جاس بالا، جامان قاتىنعا جەزدەم باس كوز بولۋعا ءسوز بەردى. سولاي كەلىستىك. ءتوس ءتۇيىستىرىپ تۇرىپ سەرتتەستىك.
ءتۇننىڭ الدە ءبىر ۋاعىندا ەسىك قاتتى-قاتتى قاعىلدى. اياعىمىز جەرگە تيمەي ءجۇرىپ اشتىق. مۇزداي قارۋلانعان ءتورت ساقشى. ورتالارىندا تايىنشاداي تارعىل توبەت. ءۇيدىڭ ءىشىن شوشقا تۇرتكەندەي ءتىنتتى. ءۇيدىڭ استى-ءۇستىن، كوز كورەر، كوز كورمەس قۋىستىڭ ءبارىن تۇگەل تىمىسكىلەدى. سوسىن الگى ءيىسشىل توبەتى ءتىلى سالاقتاي ىرسىلداپ كەپ، جەزدەمنىڭ بوكسەسىن يىسكەپ-يىسكەپ جىبەرىپ، ارسىلداپ ءۇرىپ اكەتكەنى. بارىنەن دە سول باتتى. جەزدەمنىڭ جانى قالمادى. كۇيگەن اعاشتاي قاتتى دا قالدى. دەنەسى ءتىپتى قىبىر ەتپەيدى. كوزى توقتاپ قالعان. ەرنى ايلانىپ كەتكەن. ءبىر ۋىس بەتىن اسپانعا بەرىپ قاتقان دا قالعان. ايەلىم ايكەلدەي جانسىز. اپايىمنىڭ شاشى تۇرىپ كەتكەن. مەن تىنىسىمدى ارەڭ الىپ:
– جەزدەم جۋىنباعان، بۇتى ساسىپ كەتكەن دەپ، شاڭىك ەتتىم.
– يا، ءومىرى جۋىنبايدى. جۋىنسا قۇتى كەتەدى،- دەدى اپايىم. سوسىن قاسىنادى دا جۇرەدى.
– اعانى ۇيالتپاساڭىزدارشى دەدى ايەلىم ەسىن جيىپ. انالار سەندى، بىراق كەكەتىپ كەتتى.
– وندا بۇگىن جۋىنسىن دەدى،- شىعىپ بارا جاتىپ.
جەزدەم شاي قايناتىمنان كەيىن بارىپ ەسىن جيدى.
– بۇل ارامنىڭ ولەتىن جەرى سۋ دەدى. بۇل ارام قاتقىر سۋعا كەزىكسە ءيىس تۇيسىگىنەن ايىرىلادى،-دەدى ءوز وزىنە كەپ. وسيەت ايتقانداي تىستەنە كۇبىرلەپ، جان-جاعىنا ۇركە قاراپ.
– نە ىستەيىك،- دەدىك جەزدەمە تىعىلا، «ايەلگە كەرەك دامبالدى ايەلدىڭ بۇتىنان ىزدەيدى»-دەگەننەن بەرى ونىڭ ابىرويى اسقاقتاعان. ءارى بۇگىنگى ءتۇننىڭ گەرويى بولعاسىن، تىڭداماي امالىڭ جوق. ەكى كوزى بەدىرەيىپ، ءوڭى سازارىپ، تولعاتاتىن قاتىنداي قينالىپ، شالا جازىلعان، ەتسىز سۇق ساۋساعىن كوتەرىپ:
– اش قۇلاقتا، تىش قۇلاق. قۇرىسىن ءبارى. دامبالدى تاس بايلاپ تەڭىزگە تاستاۋ كەرەك دەدى. قينالا گۇبىرلەپ، داۋىسى دىرىلدەپ.
جازداي جادىرادىق. «ايۋ وتتان، قازاق سوتتان قورقادى» دەگەندى كىم ايتسا دا، دانىشپان ەكەن،-دەپ شۋلاستىق. بىراق تەڭىزدى قايدان تاپتىق،- دەپ كىرپىدەي جيىرىلدىق. بۇل تىعىرىقتان جانە دە جەزدەم الىپ شىقتى. «وتە تەرەڭ ويعا كەتىپپىن. نەگىزى تەڭىز ەمەس كولگە تاستاسادا بولادى» دەدى. ماسەلە شەشىلدى. بويىمىزعا قايتادان جان كىردى.
تاڭ الا كەۋىمدەنىپ كەلە جاتقان مەزگىل. جەزدەم ەكەۋمىز ۇيدەن شىقتىق. ءۇيدىڭ اينالاسى تۇگەل كول تۇعىن. ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەي، سولاي بەتتەدىك. «قىسىلعاندا قىمىران ءىريدى». تاس قايدان تابىلسىن. «باستان قۇلاق ساداقا، دەدىك تە»،- اتا-بابامىزدان قالعان، كومىر ءۇيدىڭ ەسىگىندەگى ۇلكەن قارا قۇلىپتى الا جۇردىك. دامبالدى سول قارا قۇلىپقا بايلادىق تا، بىردەڭە ايتۋ كەرەك قوي «سەندە جازىق جوق، بىزدە ازىق جوق»،- دەپ، قالتىراعان كۇناكار قولىمىزبەن قيماي-قيماي كولدىڭ ورتاسىنا قاراي قۇلاشتاي لاقتىردىق. شولپ ەتكەن دىبىس شىقتى دا، دامبال سوڭعى رەت كوز الدىمىزدا «قوش بول»،- دەگەندەي جانتالاسا جالبىراي قىزارىپ بارىپ، كوزدەن عايىپ بولدى. كولدىڭ بەتىندە ءبىر اۋىق، ۇساق شەڭبەرلەر پايدا بولدى دا، ۇلكەيە تولقىندانىپ بارىپ جوعالىپ جاتتى. تەرەڭ كۇرسىندىك تە، ۇيگە قاراي الشاڭداي ادىمدادىق.
سودان قالعان ءبىر قوقىنىش، ءبىر سىزات، جۇرەگىمدى اندا-مۇندا ءبىر شىمشىپ وتەتىنى بار.