مەملەكەتتىڭ اتاۋى تارتىسقا تۇسكەن كۇن

جاقىندا قازاقستاندىق زاڭگەر جانگەلدى سۇلەيمەنوۆ «قازاقستان» اتاۋىنىڭ ورىس تىلىندەگى نۇسقاسىن وزگەرتۋدى ۇسىنعان. زاڭگەر ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا  مەملەكەتتىڭ اتاۋى رەسمي تىلدە قاتە جازىلىپ جۇرگەندىگىن ايتىپ، ماسەلە كوتەرگەن. بۇل تۋرالى nur.kz سايتى جازدى.

قازاقستاندىق زاڭگەر جانگەلدى سۇلەيمەنوۆتىڭ (سۋرەتتە) ايتۋىنشا، مەملەكەتتىڭ قازاق تىلىندەگى «قازاقستان» دەگەن اتاۋى، قازىرگى تاڭدا «كازاحستان» دەپ اۋدارىلىپ ءجۇر. سونداي-اق،  تولقۇجاتتاعى لاتىن تىلىندەگى اۋدارما دا وڭىپ تۇرعانى شامالى (http://www.nur.kz/961497-kazakhstan-vnov-predlozhili-pereimen.html).

زاڭگەر ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جەكە پاراقشاسىندا دا مەملەكەتتىڭ اتاۋىن «ح» ءارىپى ارقىلى قاتە جازىپ جۇرگەنىمىزدى جازعان (https://www.facebook.com/profile.php?id=100004233549130).

«قازاقستان» دەگەن ءسوز «كازاحستان» دەپ اۋدارىلمايدى عوي نەگىزى، دۇرىسى – «كازاكستان» بولۋى كەرەك. قر كونستيتۋتسياسىندا مەملەكەتتىڭ اتاۋى قازاق تىلىندە «قازاقستان»، ورىس تىلىندە – «كازاحستان» دەپ جازىلعان. تاريحقا قاراساڭىز، 1925 جىلى ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ اتاۋى قىرعىز رەسپۋبليكاسىنان قازاق رەسپۋبليكاسى بولىپ اۋىستى. ياعني، ول كەزدە ءبىزدىڭ اتاۋىمىز ورىس تىلىندە «كازاكستان» بولعان. ال 1936 جىلى قازاقتاردىڭ وزدەرى قالاپ، ورىس تىلىندەگى مەملەكەتتىڭ اتاۋىن – «كازاح» دەپ وزگەرتتىك»، - دەيدى سۇلەيمەنوۆ.

سونداي-اق، زاڭگەر بۇل وزگەرتۋلەر ەشقانداي شىعىندى قاجەت ەتپەيتىنىن ايتقان.

«قازاقستان اتاۋىن «كازاكستان» دەپ وزگەرتۋ ءۇشىن مەملەكەتتەن ءبىر تيىن دا شىعىن شىعارماۋدىڭ جولى – كەزەڭ-كەزەڭمەن  كوشۋ. بۇل كەزەڭدەر ىشىندە مەملەكەتتىڭ «كازاحستان» اتاۋى بالاما تۇردە جۇرە بەرەدى. ال اينالدىرعان 15 جىلدىڭ ىشىندە مەملەكەتتىڭ بارلىق قۇجاتتارى جاڭا اتاۋعا كوشىپ بىتەدى»، -دەيدى جانگەلدى سۇلەيمەنوۆ.

ال جەكە قۇجاتتار مەن تولقۇجاتتارعا قاتىستى زاڭگەردىڭ ويى مىنانداي: 

«قازىر بىرەۋلەر ايتادى، قارسى بولادى ت.س.س. بىرەۋلەرى «مۇنى تالقىلايتىن ۋاقىت ەمەس» دەۋى دە مۇمكىن. بىراق، جەكە مەن ءۇشىن بۇل وتە ماڭىزدى. مەن ءۇشىن، مەملەكەتىم مەن ۇلتىمنىڭ اتاۋى قاتە ايتىلماعانى ماڭىزدى. مەن جەكە قۇجاتىمدا، ۇلتى دەگەن جەردە – «كازاك» دەپ جازىلىپ تۇرعانىن قالايمىن»، -دەيدى ول.

سونىمەن قاتار، جانگەلدى سۇلەيمەنوۆتىڭ مەملەكەت اتاۋىنىڭ اعىلشىن تىلىندەگى (لاتىن قارىپتەگى) جازىلۋىنا دا كوڭىلى تولمايدى ەكەن. ونىڭ پىكىرىنشە تولقۇجاتتاعى مەملەكەتتىڭ اتاۋى – ورىس تىلىندەگى اتاۋدان اۋدارىلعان.

«Kazakhstan» دەپ جازىلعان. نەگە  «Kazakstan» ەمەس؟ نەگە پاسپورتتاعى اتاۋ ورىس تىلىنەن اۋدارىلعان؟ نەگە قازاق تىلىنەن اۋدارىلماعان؟»، - دەيدى زاڭگەر.  

ەگەمەندىككە قول جەتكىزگەن شيرەك عاسىردىڭ ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى بىرنەشە باستاما كوتەرىلگەنى بەلگىلى.

2013 جىلى قازاقستاندىق بەلسەندىلەر ەلىمىزدىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى ۇسىنىس جاساعان. ول كەزدە بەلسەندىلەر «ستان» دەگەن جالعاۋدى الىپ تاستاۋدى، ونىڭ ورنىنا «قازاق ەلى (رەسپۋبليكاسى)» نەمەسە «قازاق ورداسى» دەپ وزگەرتۋ كەرەك دەگەن ەدى.

مىسالى، 2014 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستان» اتاۋىن «ستان» جالعاۋىمەن اياقتالاتىن ورتا ازيانىڭ وزگە ەلدەرىنەن ايرىقشالاپ كورسەتۋ ءۇشىن «قازاق ەلى» دەپ وزگەرتۋدى ۇسىنعان (http://archive.turkystan.kz/articles/view/41858) بولاتىن.

مەملەكەتتىڭ اتاۋى تارتىسقا تۇسكەن ۋاقىتتا قوعام بەلسەندىلەرى دە پىكىرلەرىن بىلدىرگەن. مىسالى،  مۇحتار تايجان مىرزا  رەسپۋبليكانىڭ اتىن وزگەرتۋگە قاتىستى «قازاق ەلى - قۇپتايمىن! اعىلشىنشا – «Qazaq» بولۋى كەرەك دەپ سانايمىن، «Kazakh» ەمەس» دەگەن پىكىر بىلدىرگەن. ال الەۋمەتتىك جەلى تۇتىنۋشىلارى «جالپى حالىقارالىق ارەنادا دا مەملەكەتتىڭ اتاۋى "Kazakhstan" ەمەس، "Republic of Qazaq" دەپ جازىلۋ كەرەك. سەبەبى قازاقتىڭ "ق" ءارپى اعىلشىنشاعا اۋدارىلعاندا "Q" ارپىمەن جازىلادى. مىسالى "Quran", "Qatar" ...»، - دەيدى (http://archive.turkystan.kz/articles/view/41858).

ءتۇيىن: الايدا، شىندىعىنا كەلگەندە مەملەكەتىمىزدىڭ قازىرگى اتاۋى حالىقارالىق تاجيرەبەگە سايكەس ەمەس. جانە ماسەلە ەلباسى ۇسىنىسىنا ارقاۋ بولعان مونعوليامەن مۇلدەم شەكتەلمەيدى. الەمنىڭ قاي ەلىن الىپ قاراساڭىز دا، بارلىعىنىڭ اتاۋى مەملكەت قۇراۋشى ۇلتتىڭ نەگىزىندە قويىلعان: يتاليا، فرانتسيا، قىتاي، جاپونيا، يران، برازيليا، ت.ب. البەتتە، اتالعان ەلدەردە بايىرعى حالقىمەن قاتار باسقا ۇلتتىڭ وكىلدەرى تۇراتىنى بەلگىلى. بىراق جەرگىلىكتى زاڭداردى مويىنداۋ، تۇرعىلىقتى ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن مەڭگەرۋ، مەملەكەت قۇراۋشى حالىقتىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن، ءدىلىن ءبىلۋ مەن قۇرمەتتەۋ نەگىزىندە ولار دا ءتيىستى ەلدەردىڭ تولىققاندى ازاماتتارى، ياعني فرانتسۋز، يتاليان، قىتاي، يراندىق، برازيليالىق بولىپ سانالادى جانە وزدەرىن سولاي سەزىنەدى. سايكەسىنشە بۇنداي ورتاقتاستىعى ارقىلى مەملەكەتشىلدىگىن دالەلدەيدى. دەمەك، زاڭ، ءتىل، مادەنيەت، باسقا مەملكەت قۇراۋشىلار تىزىمىندە ماڭىزدى ورىنعا سول مەملەكەت اتاۋى دا يە.

وسى تۇستا، بايقاساڭىزدار، قازاقپەن، ونىڭ ءتىلى مەن داستۇرىمەن ساناسپايتىندار، كەزىندە قوناق بوپ، نە باس ساۋعالاپ كەلگەن ەلدىڭ قوجايىنىن مەنسىنبەيتىندەر قازاقستان اتاۋىن وزدىگىنشە بۇرمالاۋعا داعدىلانعان. ماسەلەن، ءبىز قازاق ەمەسپىز، ءبىز "قازاقستاندىقپىز" دەۋىن اتاپ ايتساق بولادى. الايدا، تاريحتا “قازاقستاندىق” دەگەن ۇلت بولماعان، بولمايدى دا. 

مەملەكەتتىڭ اتاۋى «قاتە» جازىلعانى مەن ونى اركىمنىڭ وزىنشە بۇرمالاۋى شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت بيلىك كرەسلوسىندا وتىرعان اق دامبالدى، قارا جاماۋلىلاردىڭ بەي-جايلىعىنىڭ كورىنىسى بولسا كەرەك.

وسى باسسىزدىقتارعا جاۋاپ بەرەر شەندىلەر تابىلار ما؟

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz