قازاق ۇلتى قاۋىپتى جاعدايدا. ۇلتتىق داعدارىس قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىك  جانە ۇلتتىق ورلەۋ جولىنا تۇسۋىنە مۇمكىندىك تۋعان شاقتا تۋىنداپ وتىر.  بۇل جاعدايعا قازاق ۇلتىنىڭ مىڭداعان جىلدار بويى جيناقتاعان پاسسيونارلىق قۋاتىنىڭ جارقىراپ كۇشىنە ەنەتىن كەزەڭىندە تاپ بولىپ وتىرمىز. ياعني بۇل داعدارىس قوعام دامۋىنىڭ وبەكتيۆتى زاڭدارىنا ساي ەمەس، سۋبەكتيۆتىك توسقاۋىلداردىڭ كەسىرىنەن ورناپ وتىر.

قازاق قوعامىنداعى داعدارىستىڭ بەلگىلەرى رەتىندە قازاقتاردىڭ انا ءتىلىن بىلەتىندەر مەن بىلمەيتىندەرگە ءبولىنۋى; قازاقتىڭ ۇشتەن بىرىندە ۇلتتىق ماقتانىش سەزىمى مۇلدەم جويىلعاندىقتان، ولار ۇلتىنىڭ الدىندا وزدەرىن جاۋاپتى سەزىنۋدەن قالدى; بيلىكتىڭ بارلىق بۇتاقتارىن ۇرلىق پەن جەمقورلىق جايلادى، قازاقتىڭ مەملەكەتتىك جانە ۇلتتىق مۇددەلەرىنە ساتقىندىق جاسالدى ء(تىپتى، «قازاق سس رەسپۋبليكاسى» دەيتىن مەملەكەتتىڭ اتاۋىن دا ەش نەگىزسىز، حالىقپەن كەلىسپەي - «قازاقستان رەسپۋبليكاسى» دەگەن گەوگرافيالىق ءارى وراشولاق اتقا تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن وزگەرتىپ جىبەردى); قازاق ۇلتىنىڭ عانا ەمەس، كۇللى الەمدىك وركەنيەت پەن مادەنيەتتىڭ دامۋىن تالاي جىلدارعا تەجەپ، وراسان-زور رۋحاني ءارى پسيحولگيالىق نۇقسان كەلتىرگەن ورىس وتارشىلدىعىنىڭ جاعىمسىز جارقىنشاقتارى ءالى كۇنگە دەيىن قازاقتاردىڭ باسىم بولىگىنىڭ ءوز بالالارىن وتارشىلداردىڭ تىلىندە وقىتىپ-تاربيەلەۋدە ءماجبۇر ەتۋدە. ياعني، ورىس يمپەرياسى زامانىنان باستالعان قازاقتىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىن جويۋ جۇمىستارى كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسىن تابۋدا.

قازاق ۇلتى قاۋىپتى جاعدايدا. ۇلتتىق داعدارىس قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىك  جانە ۇلتتىق ورلەۋ جولىنا تۇسۋىنە مۇمكىندىك تۋعان شاقتا تۋىنداپ وتىر.  بۇل جاعدايعا قازاق ۇلتىنىڭ مىڭداعان جىلدار بويى جيناقتاعان پاسسيونارلىق قۋاتىنىڭ جارقىراپ كۇشىنە ەنەتىن كەزەڭىندە تاپ بولىپ وتىرمىز. ياعني بۇل داعدارىس قوعام دامۋىنىڭ وبەكتيۆتى زاڭدارىنا ساي ەمەس، سۋبەكتيۆتىك توسقاۋىلداردىڭ كەسىرىنەن ورناپ وتىر.

قازاق قوعامىنداعى داعدارىستىڭ بەلگىلەرى رەتىندە قازاقتاردىڭ انا ءتىلىن بىلەتىندەر مەن بىلمەيتىندەرگە ءبولىنۋى; قازاقتىڭ ۇشتەن بىرىندە ۇلتتىق ماقتانىش سەزىمى مۇلدەم جويىلعاندىقتان، ولار ۇلتىنىڭ الدىندا وزدەرىن جاۋاپتى سەزىنۋدەن قالدى; بيلىكتىڭ بارلىق بۇتاقتارىن ۇرلىق پەن جەمقورلىق جايلادى، قازاقتىڭ مەملەكەتتىك جانە ۇلتتىق مۇددەلەرىنە ساتقىندىق جاسالدى ء(تىپتى، «قازاق سس رەسپۋبليكاسى» دەيتىن مەملەكەتتىڭ اتاۋىن دا ەش نەگىزسىز، حالىقپەن كەلىسپەي - «قازاقستان رەسپۋبليكاسى» دەگەن گەوگرافيالىق ءارى وراشولاق اتقا تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن وزگەرتىپ جىبەردى); قازاق ۇلتىنىڭ عانا ەمەس، كۇللى الەمدىك وركەنيەت پەن مادەنيەتتىڭ دامۋىن تالاي جىلدارعا تەجەپ، وراسان-زور رۋحاني ءارى پسيحولگيالىق نۇقسان كەلتىرگەن ورىس وتارشىلدىعىنىڭ جاعىمسىز جارقىنشاقتارى ءالى كۇنگە دەيىن قازاقتاردىڭ باسىم بولىگىنىڭ ءوز بالالارىن وتارشىلداردىڭ تىلىندە وقىتىپ-تاربيەلەۋدە ءماجبۇر ەتۋدە. ياعني، ورىس يمپەرياسى زامانىنان باستالعان قازاقتىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىن جويۋ جۇمىستارى كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسىن تابۋدا.

ايۋ تەرىسىن جامىلعان ەكىجۇزدى رەسەي وزدەرىنىڭ باسقا ۇلتتارعا جاساعان زورلىق-زومبىلىقتارى ءۇشىن گەرمانيا ەلى سياقتى كەشىرىم سۇراۋدى قاپەرىنە دە المادى. ول-ول ما، بۇگىنگى تاڭداعى رەسەي، قازاق مەملەكەتىنىڭ ساتقىندىققا بەلشەسىنەن باتقان بيلىگى مەن «بەسىنشى باعانانىڭ» كومەگى ارقىلى بۇرىنعى وتارشىلدىق ساياساتىنىڭ شوعىن قايتا ۇرلەۋدە. قازاق ەلى ءۇشىن جاڭا قاۋىپتىڭ سۇلباسى كورىندى. مۇنىڭ ءوزى وتارشىل رەسەيدىڭ قازاق ۇلتىن ۇلت-ازاتتىق رەۆوليۋتسيا جاساماي ۋىسىنان بوساتپايتىندىعىن ايقىن ايعاقتايدى. وتارشىلداردىڭ ارمانى - قازاق مەملەكەتىن شيكىزات ءوندىرۋشى عانا ەل كۇيىندە قالدىرىپ، قازاق ۇلتىن تولىق ورىستاندىرۋ بولىپ وتىر.

ءسويتىپ، قازاققا قازىردىڭ وزىندە قايتادان وتار ەلگە اينالۋ قاۋپى ءتونىپ كەلەدى. قاي-قاي بيلىك تە قازاقتاردىڭ رەسەيگە دە، باسقاعا دا ءوز ەركىمەن ەشقاشان قوسىلمايتىن قايسارلىعىن ەستەن شىعارىپ وتىر. ەشبىر ەكونوميكالىق نەمەسە قارجىلاي بىرىگۋلەر مەن ىنتىماقتاسۋلار - قازاقتىڭ ەڭ نازىك، ەڭ قاستەرلى ۇلتتىق تاۋەلسىزدىك مۇددەلەرىنە قايشى كەلمەۋگە ءتيىس.

بيلىك وكىلدەرى وزدەرىنىڭ جىمقىرىپ-تىققان كاپيتالدارىن قورعاۋ ماقساتىمەن قازاق ۇلتى مەن مەملەكەتىنىڭ مۇددەلەرىن ساتاتىن بولسا، مۇنىڭ اقىرى ورنى تولماس وكىنىشتەر مەن قاسىرەتتى قايعىلارعا اكەلىپ سوعۋى مۇمكىن.

مۇنداي پيعىلداردىڭ العاشقى بەلگىلەرى دە بوي كورسەتۋدە. ايتالىق، بيلىك پەن بايلىق وكىلدەرى ءوز بالالارىن تەك شەتەلدەردە وقىتىپ، وزگە دە باس كوتەرگەن اقىلدى جاستاردى شەتەلدەگى وقۋمەن قىزىقتىرۋعا كوشتى. باستى ماقسات - قازاقتاردىڭ ۇلتتىق ماقتانىش سەزىمدەرىنە سۋ بۇركىپ، مۇلدەم ءسوندىرىپ تاستاۋ.

سوندىقتان، جاستاردى شەتەلدەردە جاپپاي وقىتۋ ۇردىسىنە شەكتەۋ قويۋ كەرەك. «تەك شەتەلدەردە وقىعان جاستار اقىلدى دا ءبىلىمدى» دەگەن تۇسىنىكتىڭ تامىرىنا بالتا شابىلىپ، وسىنداي ۇستانىمعا ۇرىنعانداردى زاڭ جۇزىندە جازالاۋ قاجەت. ويتكەنى، وركەنيەتتى اتالعان شەتەل جاستارىنىڭ ءبىلىم-بىلىگىنىڭ قازاق جاستارىنان اناعۇرلىم كەمشىن ەكەندىگىن ءومىر دالەلدەدى. كەرىسىنشە، ناشاقورلىق، ماسكۇنەمدىك، قىلمىستىڭ باسقا دا اۋىر تۇرلەرى بويىنشا شەتەل جاستارى الدارىنا جان سالمايدى.

جالپى، بالالارىن شەتەلدە وقىتىپ جاتقان بيلىكتەگىلەر مەن بايلىقتاعىلاردىڭ ءتىزىمى جاسالىپ، تۇراقتى مونيتورينگ-تالداۋ جۇرگىزىلۋى كەرەك. ەڭ الدىمەن، وقۋعا تولەنگەن قىرۋار قارجىلاردىڭ شىعۋ كوزدەرى انىقتالعانى ءجون. بيلىك پەن بايلىق وكىلدەرى ءوز بالالارىن نەگە بىرىڭعاي شەتەلدە وقىتادى؟ ياعني، ولار وزدەرىن اسىراپ وتىرعان ەلدىڭ ءبىلىم جۇيەسىنە سەنىمسىزدىك تانىتۋدا. مەملەكەتى مەن ۇلتىن مانسۇق ەتكەن مۇنداي بيشىگىشتەر قىزمەتتەرىنەن شۇعىل بوساتىلۋعا ءتيىس.

ساياسي-ۇلتتىق ماسەلە قازاق ەلىندە تۇيىققا تىرەلدى. ۇلت-ازاتتىق ءدۇمپۋ تۇتانىپ كەتپەي تۇرعاندا، بارلىق قازاقتار: قازاق ءتىلىن بىلەتىندەر دە، بىلمەيتىندەر دە; وزگە دە ۇلىستاردىڭ ىشىندەگى سالاۋاتتى ازاماتتار وزدەرىنىڭ ۇلتتىق جانە ءدىني ەرەكشەلىكتەرىنە قاراماي، قازاق ۇلتىنىڭ ءوزىنىڭ ۇلتتىعى مەن مەملەكەتتىگىن ساقتاپ قالۋىنا ايانباي كومەكتەسۋى كەرەك. كونستيتۋتسيالىق، دەموكراتيالىق جولدارمەن جۇرگىزىلەتىن ساياسي كۇرەستە ەلىمىزدە تۇراتىن بارلىق ۇلتتىق دياسپورالاردىڭ قۇقىقتارى الەمدىك ادام قۇقىقتارى ۇستانىمدارىنا سايكەس جانە ۇمىتىلىپ بارا جاتقان ءداستۇرلى قازاق دەموكراتياسىنا ساي ساقتالاتىن بولادى.

قازاقتاردىڭ دالا دەموكراتياسىنىڭ سىندارلى سالتى بويىنشا قازاق رۋلارىنان قۇرالعان «بيلەر القاسىنىڭ» وكىلدەرى ەل پارلامانتىندە ءتيىستى ورىندارىن الۋى كەرەك. باسقاشا ايتساق، ەلىمىزدىڭ قازىرگى قوس پالاتالى پارلامەنتىنىڭ ءبىرى، ياعني، سەنات - قازاقتىڭ بارلىق رۋلارىن قامتيتىن وكىلدەردەن جاساقتالۋى كەرەك. (مۇندا قۇرامى 100 مىڭ ادامنان كەم بولمايتىن باسقا دا دياسپورا وكىلدەرى ەنۋى مۇمكىن). ال، ءماجىلىس بۇكىلحالىقتىق داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلانادى. رۋ قۇرىلتايلارىنىڭ دەلەگاتتارى باستاۋىش، اۋداندىق، قالالىق جانە وبلىستىق ۇيىمداردىڭ جينالىستارىندا ينتەرنەت مۇمكىندىكتەرىن بىرمەزگىلدە پايدالانا وتىرىپ سايلانۋى مۇمكىن. بۇل جاعدايدا حالىق ءوز دەپۋتاتىنا ۇسىنىستار ايتىپ، ونىڭ ورىندالۋىن تالاپ ەتە الادى. كەرەك دەسەڭىز، كوڭىلدەن شىقپاعان وكىلدى كەرى شاقىرتىپ، قايتا سايلاۋ وتكىزۋگە قۇقىلى.

قازاق رۋلارىنىڭ ساياسات سۋبەكتىسىنە اينالۋىنا قارسى ءۋاج ايتاتىندارعا ءوزىمىزدىڭ تومەندەگىدەي دالەلدەرىمىزدى كولدەنەڭ تارتقىمىز كەلەدى. بىرىنشىدەن، تاريحتان بەلگىلى بولعانىنداي، كوشپەندىلەر (نومادتار) رۋلىق جۇيەنى بۇكىل حالىقتى باسقارۋعا پايدالاندى.

ءاربىر رۋدىڭ قوعام الدىندا جانە جەكەلەگەن مۇشەسى الدىندا  ۇجىمدىق، ماتەريالدىق جاۋاپكەرشىلىكتەرى بولدى، ال، ءاربىر رۋدىڭ بالاسى ءوز رۋى الدىندا دا سونشالىقتى جاۋاپكەر سانالدى. بالكىم، وسىنداي اشىق تا ءادىل ۇستانىم قازاق دالاسىندا اباقتىلاردىڭ بولماۋىنا جانە قازاق ءۇيىنىڭ ەسىگىنە قۇلىپ سالىنباۋىنا سەبەپكەر بولعان شىعار؟! ال، «تۋرا بيدە - تۋعان جوق» قاعيداسى قازاق ازاماتتارىن تەك ءوز رۋىنىڭ عانا وكىلى ەمەس، تۇتاس قازاق ۇلتىنىڭ ازاماتى رەتىندە تاربيەلەدى.

بۇگىندە جاعداي  ءبىرشاما وزگەرگەنىمەن، قازاقتاردىڭ كوبىندە ءوز رۋى مەن تۋىستارىنىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ بەلگىلەرى، ياكي، رۋلىق پاتريوتيزم ساقتالىنىپ قالعان. ەگەر قازاقتىڭ رۋلىق پاتريوتيزم سياقتى قۋاتتى ەرەكشەلىگىن بۇگىنگى قوعامنىڭ ارسىزدىق پەن قىلمىستىق قادەتتەرىنە قارسى قولدانا الساق، مۇنىڭ ءوزى مەيلىنشە ۇتىمدى بولار ەدى.

ەكىنشىدەن، كەزكەلگەن قازاق ءوزىن تۋعان رۋىنسىز ەلەستەتە المايدى. تامىرسىز تال بولمايدى. سوندىقتان، سوڭعى 90 جىلدىڭ شاماسىندا جۇرگىزىلگەن «قازاقتىڭ رۋشىلدىعىمەن كۇرەس» ەشقانداي ناتيجە بەرمەدى. كەلەسى 100 جىل تاعى دا وسى باعىتتاعى كۇرەسكە اينالسا دا، ەشكىم قازاقتىڭ رۋلىق ءپاتريوتيزمىنىڭ تامىرىنا بالتا شابا المايدى. «جەتى اتاسىن بىلمەگەن - جەتەسىزدىكتىڭ بەلگىسى» دەيتىن قازاقتىڭ بولمىسىمەن كۇرەسپەي، ونىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەسۋ كەرەك. سايىپ كەلگەندە، قازاق ۇلتىن وزىنە عانا ءتان  ەرەكشە بولمىسىمەن قابىلدايتىن كەز جەتتى.

ارينە، رۋلار بيلىگىن جاڭعىرتۋ - قازاق ۇلتىن مادەني جانە وركەني دامۋدان تەجەمەيدى. سوندىقتان، ءبىز قازاق قوعامىنداعى «ءبولىپ ال دا - بيلەي بەر جانە ءوزىڭ باي ءتۇس» دەگەن پرينتسيپپەن ەلىمىزدەگى ساياسي جاعدايدى تىعىرىققا تىرەگەن، «پسەۆدودەموكراتيا» دەپ اتاعىڭ كەلىپ تۇراتىن، دەموكراتيالىق دامۋ دەگەن سىلتاۋمەن، ۇلتتىق جانە تىلدىك بەلگىلەرىنە قاراي حالىقتىڭ بولشەكتەنىپ تاستالىنعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. سول جاعدايدى مويىنداي تۇرا حالقىمىزدىڭ شىنايى بىرىگۋىنىڭ ستراتەگيالىق سارا جولى ۇلتتىق دياسپورالاردىڭ رۋلارعا اينالۋى نەمەسە بۇرىنعى رۋلاردىڭ قۇرامداس بولىگىنە اينالىپ، قازاق بولىپ تانىلۋى.

ۇشىنشىدەن، رۋلىق ەرەكشەلىك - قازاقتىڭ اجىراۋىنا ەمەس، قاشاندا بىرىگۋىنە قىزمەت ەتىپ كەلەدى. قازاقتا: «جىگىتتىڭ ءۇش جۇرتى: ءوز جۇرتى، ناعاشى جۇرتى، قايىن جۇرتى بولادى» دەيدى. سوندا وسى جۇرتتىڭ قاي-قايسىسى دا جاقىن ءارى جاناشىر، دەگەن ءسوز. تاعى بىردە ۇلتىمىز: «جىگىتتىڭ جاقسى بولماعى - ناعاشىدان» دەيدى. وسىدان كەيىن اناڭنىڭ باۋىرلارىن قالاي بوتەنسيسىڭ؟!. مۇنداي ايقىن ايىرماشىلىق - بولىنۋگە ەمەس، بىرىگىپ-تۋىس بولۋعا ۇندەپ تۇر ەمەس پە؟!.

اتالارىمىز: «جەتى اتاسىن بىلگەن جىگىت - جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر» دەپ تۇجىرىمدايدى. ياعني، جەتى اتاسىن سانامالايتىن ازامات سونىڭ بارلىعىنىڭ ابىرويىن ويلاپ، قاسيەتىن قورعايدى. ەندى «قۇدا -مىڭ جىلدىق» بولسا، جۇراعات تا جات ەمەس. سايىپ كەلگەندە، مۇقىم قازاق تۋىسقان بولىپ شىعادى. سوندىقتان بابالارىمىز وزدەرىن: «قارعا تامىرلى قازاقپىز» دەپ تانىعان.

قازاق جەرىندە تۇراتىن وزگە ۇلىستارعا قايتپەك كەرەك؟

ولار ءوز قالاۋىنشا اتى-جوندەرىن وزگەرتپەي، ءوز ەرىكتەرىمەن قازاق رۋلارىنىڭ بىرىنە كىرىگە الادى نەمەسە قازاق ۇلتىنىڭ جاڭا ءبىر رۋىن قۇرا الادى. تەك وسىنداي كىرىگۋ مەن بىرىگۋ عانا وزگە ۇلىستاردىڭ قازاق ەلىنىڭ تولىققاندى تامىرى بولىپ قالىپتاسۋىنا جول اشادى. اتاپ ايتساق، بۇل قازاق ءۇشىن جاڭالىق ەمەس. ۇلتىمىزدىڭ ۇزاق تاريحىندا بىزگە كىرىگىپ، ءسىڭىسىپ كەتكەن ۇلىستار جەتەرلىك. ايرىقشا ماسەلە - مۇنداي كىرىگۋ ءاربىر ۇلىستىڭ جەكە قۇقى مەن ەركىنىڭ تاڭداۋى، وعان ەشكىم قول سۇقپاۋى كەرەك.

كەلەسى ءبىر ماڭىزدى تۇسپال - قازاق ەلىنىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ ءدىني سەنىمى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتالۋى ءتيىس. بۇل جاعداي قازاق رۋلارىنا جاڭادان كىرىككەن ۇلىس وكىلدەرىنە دە تىكەلەي قاتىستى. وسىناۋ اتالعان قاعيداتتار قاتاڭ ساقتالعاندا عانا، قازاق رۋلارىنا وزگە ۇلىستاردىڭ كىرىگۋ ءۇردىسى باستالىپ، قازاق توپىراعىندا بوس ءسوز بەن قۇجات جۇزىندەگى ەمەس، ناعىز شىنايى ۇلتتىق بىرلىك پەن ىنتىماقتاستىق ورناپ، قوعامنىڭ كۇللى كەلەڭسىزدىكتەرىن ناقتى جەڭۋگە قول جەتكىزەمىز.

قازاقتاردىڭ ۇلتتىق بىرىگۋىنە ونىڭ قادىم زامانداردان بەرى ءۇش جۇزگە ءبولىنۋى دە كەدەرگى كەلتىرۋى مۇمكىن. راس، ءحۇ-ءحۇى عاسىرلاردا قازاقتىڭ جۇزدەرگە جارىلۋى - قازاق حاندىقتارىن ايماقتاردا ءتيىمدى باسقارۋدىڭ قۇرالى بولىپ، ۇلتتىق بىتىمگەرشىلىكتىڭ ساقتالۋىنا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ىقپال ەتتى. ال، ءحىح-حح عاسىرلاردا ايماقتىق باسقارۋدىڭ وبلىستىق جۇيەسى  مەن بيلىكتىڭ ساياسي قۇرىلىمى وزگەرگەندىكتەن، قازاقتاردىڭ جۇزگە ءبولىنۋى قاجەتسىز بولىپ قالدى. بىراق، حالىقتىڭ ساناسىندا جۇزگە ءبولىنۋ ەرەكشەلىگى كۇنى بۇگىنگە دەيىن مىقتى ساقتالىنىپ وتىر. ءحۇى-ءحۇىى عاسىرلاردا ءبىزدىڭ اقىلمان اتا-بابالارىمىز رۋلاردىڭ اراسىندا الاۋىزدىق بولماۋدى كوزدەپ، قازاقتىڭ شەجىرەسىن سول زامانعا ساي وزگەرتىپ جازعان بولاتىن. ول شەجىرە بويىنشا قازاق دەگەن بابامىزدىڭ اقارىس، جانارىس، بەكارىس دەگەن ءۇش ۇلى بولعان. ولاردان ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز جانە كىشى ءجۇز قازاقتارى تاراعان. بۇل پايىمداما شىندىقتىڭ اۋىلىنان الشاق بولسا دا، قازاق ەتنوسىنىڭ تالاي تار جول، تايعاق كەشۋلەردەن امان وتۋىنە جاعداي تۋعىزدى. بىراق،  بۇگىنگى زاماندا جۇزگە ءبولىنۋ - قازاق ۇلتىنىڭ بىرىگۋىنە قارسى دۇشپاندارىمىزدىڭ جويقىن قارۋىنا اينالدى.

ول-ول ما، قايسىبىر بيلىك قۇرىلىمدارىنداعى پىسىقاي-پاسىقتار جۇزگە ءبولىنۋ ءۇردىسىن قىلمىستىق-موفيوزدىق توپتار قۇرۋعا ءتيىمدى پايدالانۋعا ماشىقتانىپ الدى. قازىرگى ۇلى ءجۇزدىڭ ءبازبىر وكىلدەرىنىڭ، كەرەي مەن جانىبەك سۇلتانداردىڭ باسشىلىعىمەن قازاق حاندىعىن قۇرعان باتىستىڭ ازاماتتارى ورتاعاسىرداعى موگولستانداعى رۋلاردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، ۇلى (العاشقى) ءجۇز رەتىندە توپتاستىرعانىن بىلمەگەندىكتەن، ينتەرنەتتىك سايتتاردا: «ورتا ءجۇز بەن كىشى ءجۇزدىڭ ورىنى بيلىكتىڭ بوساعاسىندا. ال، ءبىز ۇلى بولعاندىقتان، كۇللى قازاقتىڭ بيلىگى ءبىزدىڭ قولىمىزدى بولۋى كەرەك» دەپ، كولگىرسىپ-كوكۋى - دۇشپاندىق تۇسپال عانا ەمەس، قازاق ۇلتىن ىشتەي ىدىراتىپ، ءىرىتىپ-ءشىرىتۋدىڭ باستاماسى.

بىزدىڭشە، ۇلتىمىزدىڭ مۇنداي ۇرداجىق، ۇياتسىز دۇشپاندارىن انىقتاۋدىڭ ەش قيىندىعى جوق. ءبىلىم-بىلىگى كەمشىن نەمەسە قولى مەن ارى لاستانعان بيلىكتەگى بىرەۋلەر ءوزىن قورعاپ قالۋ نيەتىمەن ءوز ءجۇزىنىڭ ارتىنا تىعىلىپ، امان قالۋ ءۇشىن الگىندەي جۇزگە بولىنۋشىلىكتىڭ شوعىن ۇرلەۋى مۇمكىن. سوندىقتان، ءاربىر رۋ ءوز ىشىنەن شىققان «شۇبار جىلاندى» نەمەسە «شىرىك جۇمىرتقانى» قانداي جوعارى لاۋازىمدا وتىرماسىن، ءوز بەتتەرىنشە جازعىرىپ، ولاردىڭ ەتەنە جاقىندارى ارقىلى جونگە سالا الادى. مۇنداي شارالار باعزى زاماندارداعى ءداستۇرىمىز بويىنشا باسقا رۋلاردىڭ تالاپ ەتۋىمەن دە جۇزەگە اسىرىلىپ وتىرعان.

كىم بىلەدى، قازاقتىڭ وسىناۋ ادىلەتتى سالت-ساناسى قازىر الەمنىڭ كۇللى وركەنيەتتى ەلدەرى اۋىزدىقتاي الماي وتىرعان جەمقورلىققا تۇساۋ سالۋى دا كادىك. نەگە دەسەڭىز، ءوز رۋىنان جەمقوردىڭ شىققانى قانداي قازاق ءۇشىن دە ابىروي ەمەس.

كوپتەگەن وركەنيەتتى ەلدەردە رۋلار جويىلىپ كەتكەن، ال، كوشپەندىلەردىڭ رۋلىق دەموكراتياسىنىڭ قاعيدالارىنان ولار بەيحابار. قازاقتاردا دالا دەموكراتياسى مەن ۇجىمدىق پسيحولوگيا (جاپوندىقتار وسى جولمەن الەمدىك وركەنيەتتىڭ سەركەلىگىنە جەتتى) پرينتسيپتەرىن ساقتاپ قالۋ مۇمكىندىگى ءالى دە بار. بۇل - قازىر قازاق ۇلتى ءۇشىن عانا ەمەس، ءوز تاعدىرىن قازاق رەسپۋبليكاسىمەن بايلانىستىرعان باسقا دا ۇلىس وكىلدەرىنىڭ پايدالانىپ قالۋعا ءتيىس مۇمكىندىگى.

بۇل تەك قانا ساقتالىپ قالۋدىڭ مۇمكىندىگى عانا ەمەس، قازاق ەلىنىڭ كوپعاسىرلىق پاسسيونارلى دامۋىنىڭ مۇمكىندىگى. سەبەبى، ەتنيكالىق ارالۋاندىلىقتىڭ گەنەتيكالىق جانە مادەني ەرەكشەلىكتەردىڭ ۇلتتىق بىرىڭعاي ارنادا توعىسۋى - ەلىمىزدىڭ تابيعي بايلىعى مەن حالقىمىزدىڭ ينتەللەكتۋالدىق مۇمكىندىكتەرىمەن قوسا قازىرگى دۇنيەنىڭ ەشبىر ۇلتىندا كەزدەسپەيتىن كۋمۋلياتيفتىك (جيىنتىق) ناتيجە بەرۋگە ءتيىس.

جەرجۇزىندەگى رەسەي مەن اقش سەكىلدى ەلدەر وزدەرىنىڭ پاسسيونارلىق گۇلدەنۋىنىڭ شىڭىنا جەتىپ، بۇگىندە «قارتايۋ» كەزەڭىنە اياق باستى. قىتاي الەمدىك عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ جەتىستىكتەرىن ءتيىمدى پايدالانىپ، ەكونوميكالىق ساياساتىن ۇلگىلى جۇرگىزۋىنىڭ ارقاسىندا كەزەكتى پاسسيونارلىق كۇش-قۋاتىنىڭ ساتىسىنا كوتەرىلدى. ءداپ وسى قولايلى ساتتە، قىتايدىڭ پاسسيونارلىق كۇش-قۋاتىنىڭ سايابىرسىعان مەزەتىندە، ءۇندىستاننان بۇرىن  قازاق ەلى پاسسيونارلىق وركەندەۋدىڭ شىڭىنا شارىقتاۋى كەرەك. سول سەبەپتى، ەلىمىز ءبىز جوعارىدا اتاپ وتكەن شيەلەنىستى ىشكى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تەز ارادا تابۋعا ءتيىس.

وسىنداي تاريحي مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر ەنگىزۋگە قول جەتكىزۋىمىز كەرەك. سونىڭ ىشىندە:

-  مەملەكەتتى قۇرۋشى ۇلتتىڭ ورىس تىلىندەگى «كازاك» دەگەن دۇرىس اتاۋىن قايتارۋ;

-  «قازاق رەسپۋبليكاسى» دەگەن مەملەكەتتىڭ دۇرىس اتاۋىن قايتارۋ;

-  مەملەكەتتى قۇرۋشى قازاق ۇلتىنىڭ رۋلىق قۇرىلىمدارى تۋرالى زاڭ ازىرلەنىپ، قابىلدانۋى كەرەك. قازاق رۋلارىنىڭ ساياسي مارتەبەسىن قايتارۋ; ال، ۇلتتىق دياسپورالارعا ءبىر ۇلىس - ءبىر رۋ بولۋ تارتىبىمەن قازاق رۋى نەمەسە قازاق رۋىنىڭ ءبولىمى مارتەبەسىن الۋ مۇمكىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ جانە وسىدان تۋىندايتىن قازاق ۇلتىنا جاتاتىن قۇقىقتىق نەگىز جاساۋ;

-  كونستيتۋتسيامىزداعى «ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى» باپتى الىپ تاستاۋ;

-  قازاق ءتىلىن - ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ باسىم ءتىلى ەتىپ قالىپتاستىرۋ; مەكتەپتەر مەن مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردى ۇلتتىق ەرەكشەلىگى مەن تىلىنە قاراي بولۋگە جول بەرمەۋ;

-  پارلامەنتتىڭ سەناتى رۋلاردىڭ قۇرىلتايلارىندا سايلانعان سەناتورلاردان قۇرالۋى كەرەك;

-  پرەزيدەنت پەن ۇكىمەتتىڭ قۇزىرلارى باپتار بويىنشا قايتا قارالۋى كەرەك;

-  جەرگە جەكەمەنشىكتىك قۇق جويىلىپ، ەڭ كوپ دەگەندە 49 جىلعا جالعا بەرۋ قۇقى ورناۋى كەرەك;

-  جاڭادان قۇرىلعان بىرىككەن كاسىپورىندارداعى شەتەل كاپيتالىنىڭ ۇلەسى 49 پايىزدان اسپاۋى كەرەك;

-  جوعارىدا اتالعان ۇسىنىستارعا سايكەس، كونستيتۋتسيامىزدىڭ پرەامبۋلاسى «ۇلتتىق، ءدىني، ناسىلدىك جانە جىنىستىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراماي، ادامدارىنىڭ تەڭ قۇقىلىلىعى قورعالعان قازاق رەسپۋبليكاسى - قازاق ۇلتىنىڭ ۇلتتىق دەموكراتيالىق مەملەكەتى بولىپ تانىلادى» دەگەن وزگەرىس ەنگىزىلۋى كەرەك.

سونىمەن قاتار، 16 ميلليون عانا حالقىمەن كەڭبايتاق جەردى الىپ جاتقان ءبىزدىڭ ەلىمىز ءوز قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋى ءۇشىن رەسەي مەن قىتاي سياقتى دەرجاۆالىق كورشىلەرمەن ەشقانداي وداقتارعا كىرمەۋگە ءتيىس. ال، ءبىزدىڭ شىنايى ستراتەگيالىق سەرىكتەستەرىمىز تۇركيا، اقش جانە ەۋروپا ەلدەرى قۇرعان ناتو اسكەري وداعىنا كىرۋ - ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق جانە قورعانىس ماسەلەلەرى جونىندەگى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزدىڭ كەپىلى بولا الادى.

كەلەسى ءبىر ستراتەگيالىق ماڭىزدى ماسەلە: - حالىقارالىق تۇركسوي ۇيىمىنىڭ دەڭگەيىندە قازىرگى تۇركى تىلدەرىنىڭ ەڭ كونەسى ءارى ەڭ بايى بولىپ تابىلاتىن قازاق تىلىنە جالپىتۇرىك ءتىلى مارتەبەسىن بەرۋگە قول جەتكىزۋ جانە بولاشاقتا قازاق ءتىلىن بۇۇ-نىڭ حالىقارالىق تىلدەرىنىڭ قاتارىنا ەنگىزۋ.

جوعارىدا اتالعان ماقسات-مۇراتتارعا قول جەتكىزگەندە عانا قازاق ۇلتى - جۇمىلعان جۇدىرىقتاي ىنتىماقتى دا قۋاتتى، سالاۋاتتى دا سەرگەك، باسەكەلەس تە بەرەكەلى ۇلتقا اينالىپ، ونىڭ مەملەكەتى، ءتىپتى، الەمدىك كولەڭكەلى ۇكىمەتتىڭ ءوزى ساناسۋعا ءماجبۇر بولاتىن دۇنيەجۇزىلىك وركەنيەتتىڭ كوشباسشىلىرىنىڭ قاتارىنا شىعا الادى.

ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسى مەن ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارىنا وزگەرىستەر ەنگىزۋ جونىندەگى ۇسىنىستاردىڭ اۋقىمى كەڭەيۋى مۇمكىن.

قاسساق كونستيتۋتسيالىق-دەموكراتيالىق پارتياسىن قۇرۋ جونىندەگى ىنتالى توپ. (قازاق اتاۋ سەپتىگىنىڭ پايدا بولۋىنىڭ ءوزى، بىزگە جەتكەن بىرنەشە بولجامداردىڭ ءبىرى بويىنشا - ەجەلگى قاس پەن ساق تايپالىق وداعىنىڭ بىرىككەن اتاۋلارىنان شىققان).

ءسوز سوڭى:

-  ءبىزدىڭ ۇلتتىق يدەيامىزدى قولداۋشىلار حالقىمىزدىڭ شىنايى بىرىگۋى  ءۇشىن ىنتالى توپتار قۇرىپ، قالىڭ بۇقارانىڭ اراسىندا ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزە الادى، ال، قوعامىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگى وسىنداي ۇلتتىق يدەيانى قابىلداۋعا ءپىسىپ-جەتىلگەندە، ءبىز ناقتى ىستەرگە كوشەمىز.

-  ءبىزدىڭ العاشقى ءسوزىمىز شاپىراشتى رۋىنا ارنالادى: - شاپىراشتى رۋىنىڭ اسا قۇرمەتتى، مارتەبەلى وكىلدەرى! ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ساياسي بيلىگى بۇگىنگى تاڭدا سىزدەردىڭ ىشتەرىڭىزدەن شىققان ادامنىڭ قولىندا بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ باستامامىزدىڭ ومىرشەڭدىگى سىزدەردىڭ ءبىزدى قولداۋلارىڭىزعا تىكەلەي بايلانىستى بولادى. سىزدەرگە «تۋرا بيدە - تۋعان جوق!» دەگەن اتا-بابالارىمىزدىڭ اقىل-پاراساتىن تىلەيمىز!

قاجىمۇقان عابدوللا

87017773540