جۇرەگىمدە عۇمىر كەشەر ىزگى جان
(اڭگىمە-نوۆەللا)
اق سەزىم مەن اق ارماندار. بەس كۇندىك تىرلىكتىڭ ءمانى. قالاي ايتساڭ دا، قالاي جىرلاساڭ دا اسەرلى. كونەدەن قالعان ءبىر عيبراتتى اڭگىمە ەسكە ورالعانىن قاراشى! ەرتەدە ءبىر داناگويدەن شاكىرتى ء«ومىر وزەگى دەگەنىمىز نە؟» دەپ سۇراعان دەسەدى. سول كەزدە داناگوي شاكىرتىنىڭ جانارىنا ۇزاق قاراپتى. شاكىرتى تاعاتسىزدانا جاۋابىن توسىپ تۇرعان قالپىن اڭداپ: «شىراعىم، ءومىر وزەگى – ءۇمىت پەن سەنىم. سول ءۇمىت پەن سەنىمدى جالىندى جۇرەگىڭدە ساقتاي ءبىل. جانارىڭدا جاسىن ويناپ تۇر سەنىڭ، ول — سەندەگى ۇلى ماقساتتار. ماقساتىڭا جەتۋ جولىندا كەدەرگى دە كەزدەسەرى حاق. دەگەنمەن، ءبارىن جەڭەسىڭ. ۇمىتپا، جۇرەگىڭە ەشقاشان پەندەلىكتى جۋىتپا» — دەپ شاكىرتىنىڭ ساۋالىنا جاۋاپ بەرگەن كورىنەدى. زامانا كوشى جاڭعىرىپ، ادامدار الماسقانىمەن، وسيەت ءسوز ۇمىتىلمادى. بۇگىنگى كۇنى دە اق ءۇمىت پەن ارمانىن جەلكەن ەتكەن جانداردى قاسىمىزدان كوپتەپ ۇشىراتامىز. سولاردىڭ ءبىرى – سەزىم مەن انۋاربەك جايلى سىر شەرتۋگە جۇرەگىم قۇمارتىپ، قولىما قالام الدىم.
ء تۇس
تۇسىمە مەنىڭ بەيتانىس ءبىر جان ەنگەلى،
جانىمدى سىزداتتى مۇڭنىڭ شەنگەلى.
تۇرىك قىزى
اقتەڭىز – شاعالالى شات مەكەن! ادامنىڭ جانىن ءتۇسىنىپ، كوڭىل سىرلاسىنداي تابيعات پەرزەنتتەرى – شاعالالار باعزىدان بەرى مەكەن ەتىپ كەلەدى. تامىرلى تاريحىندا سان قيلى تاعدىرلار مەن حيكايالار جەتەرلىك. سول شاعالالى شات مەكەننەن، ءومىرىن ونەرمەن بايلانىستىرا بىلگەن، بىلىمگە قۇشتار – سەزىم اتتى ۋىزداي جاس قىز قازاق جەرىنە تابان تىرەگەن. سەزىم – ادامنىڭ جۇرەگىندەگى ەڭ ارداقتىسى! جەر بەتىندەگى ءبىر اسپاننىڭ استىن مەكەندەگەن جان بالاسىنىڭ بارلىعىنىڭ قادىرلەرى – جۇرەگىندە تاسقىن سەزىمىندە. سول ارداقتى ەسىمدى يەمدەنگەن، كوك اسپاننىڭ وزىندەي جانارى بار، قولىندا وتكىر ويمەن سىلتەنۋگە ءازىر تۇرار قالامى بار، اتاجۇرتتان ءبىلىمدى بولىپ، انا جۇرتىنا قادام باسام دەگەن تالابى بار – سەزىم اسلانقىزى. جۇيرىك كوڭىلى اۋەلدەن، ادەمى ءبىر اۋەنمەن ۇندەسەتىن، جانىن ءتاتتى جىرداي قىتىقتاپ عاجاپ ءبىر ەرەك سەزىمگە بولەندىرەتىن، اتا-اناسى بۇرىن تەك باۋىرلاس ەل دەپ قانا ايتاتىن، بىراق ەشقاشان بارىپ كوزبەن كورمەگەن — قازاق توپىراعىنا جەتسەم دەگەن تىلەك. مەكتەپتە ىلعي دۇنيەجۇزى جاعرافياسى ساباعىندا تۋىس ەل حاقىندا وي تولىقتىرۋدى قالايتىن. تاريحى مەن ءتىلى تۋىسقان ەلدەردىڭ ۇقساس مادەنيەتتەرىن ىشتەي كوڭىلگە تۇيە ءجۇرىپ، ءبىر كورسەم دەگەن ىنتىزارلىق سەزىمى بوي كورسەتە باستاعان-دى. ارمان اتتى ارعىماققا كەيدە ءمىنىپ، ءوز ويىنا شىرمالىپ تا قالاتىن. بيىك ماقساتتى ءبۇلدىرشىن قىز ارمانداۋدان جالىققان ەمەس. اق ارمانىنىڭ ءبىر كۇن شىندىققا اينالىپ، سايىن ساحارالى ولكەنى ءتۇبى ءبىر كورەرىنە، جۇپار اۋاسىمەن تىنىستارىنا بەك سەنىمدى. از كۇن بولسا دا عۇمىر كەشۋگە شىن كوڭىلدەن پەيىلدى. ارمان مەن ۇمىتكە جانى باي سەزىم – شاڭىراقتاعى جالعىز پەرزەنت. اسلان مەن جۇلدىزدىڭ تاڭىردەن تىلەگەن، كوزىمەن كورىپ، قولىمەن ۇستاعان، جۇرەكتەگى اق سەزىمدەرىنەن جارالعان ەركەلەرى. ارقاشان اتا-انا كوڭىلدەرىن سۇيسىندىرۋدەن تانباعان، ءار كۇنىن ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداۋعا عانا ارناعان قوس بالاسىنىڭ وقۋىن تامامداۋعا از عانا كۇندەرى قالدى.
كۇندەگى داعدىسىمەن تاڭعى اسىن ازىرلەپ ءجۇرىپ ەركەلەتە ءتىل قاتقان جۇلدىزعا قىزىنىڭ بۇگىنگى قوبالجۋلى ءتۇرى ۇنامادى. تولقي-تولقي اناسىنا ءبىلىمىن وزگە ەلدە جالعاستىرعىسى كەلەتىندىگىن جەتكىزدى. توسىن ءجايت. تۋعالى قاسىنان جىراق كەتپەگەن، كوزدەرىنىڭ نۇرىن وزگە ەلگە اتتاندىرۋ كۇتپەگەن وقيعا. جۇلدىزدىڭ العاشقى جاۋابى «جوقتان» باستالدى. اكەسىنە قىزىنىڭ شالعاي مەكەندە ءبىلىم الۋ ماقساتىن قۇپتاعىسى كەلگەنمەن، قىزدارىنىڭ تىرلىككە اسا بەيىمسىزدىگىنەن جوق دەۋگە ءماجبۇر. ومىردە ەس بىلگەلى، رۋحاني سوققى الماعان قىزىنىڭ جانى جارالانباۋىن قاتتى قالادى. سەزىمدى ويىمەن بولىسكەن ساتتەن باستالعان رايىنان قايتارۋعا تىرىسۋ، شەت مەكەنگە بارۋ شەشىمىنە كەلىسە المايتىندىعىن سان رەت ايتۋدان اتا-انانىڭ جۇرەگى تىنشىتارلىق جاۋاپ ەستي المادى. تۇسىندىرۋگە تىرىسقان ءاربىر سۇحباتتا سەزىمنىڭ تىك مىنەزى مەن ورلىگى قارسىلىق شەشىمىنە سىزات تۇسىرۋمەن بولدى. توقتام بولار دەگەن سوزدەردىڭ پارقى دا شامالى. سان رەتكى اتا-انا قارسىلىقتارىنان پايدا بولمادى. قايسارلىعىمەن، تاۋ قوپارار مىنەزىمەن ماقساتىنا ءبىر تابان جاقىنداي تۇسكەن – سەزىمنىڭ شەشىمىن اكەسى اقىر سوڭىندا قۇپتادى.
ارماننىڭ پارقى — ورىندالعاندا ارتاتىنى داۋسىز. قىزىنىڭ تاۋىن شاعىپ، ءۇمىت گۇلىن سولدىرۋدان اسقان ازاپ جوق ەكەن اكەگە. قىزىنىڭ ويىنا قارسى شىققان سايىن، ونىڭ جانىن ءبىر مۇڭ تورلاپ الاتىن. مىنە، اقىرى شەشىمىن قولداپ جۇرەگى ساباسىنا تۇسكەندەي. ءيا. قالىپتى كۇندە پارقى اسا بىلىنە بىرمەيتىن، الايدا ومىردە ماڭىزدىلىققا يە، اق كوڭىلگە قانات بولىپ، تىرلىككە باقىت ۇستەيتىن ءسوز – ءيا. اتا سوزىنەن كەيىن انا كوڭىلى ىشتەي قانشا قارسى بولعانىمەن جۇمسارا ءتۇستى. قىز شەشىمىنە وڭ قاباق تانىتقان – اسلان قىزىنىڭ جولىنا ازىرلىكتى ءبىرىنشى بولىپ باستاپ كەتكەن. قىزىنىڭ بيىك ارمانى مەن اق ادال مۇراتىن قولداپ، قاجەت بولار دەگەن نارسەنىڭ ءبارىن سومكەسىنە سالا بەرگەن.
قىز كوڭىلى — جابىرقاۋ. الدىنان قول بۇلعاپ ارمانى شاقىرادى، سوڭىندا العاش دۇنيە ەسىگىن اشقاننان بەرى جانىنا سايا بولعان مەكەن – اقتەڭىز قالىپ بارادى. اقتەڭىزدىڭ شاعالالارى – بالالىق شاعىنىڭ ەڭ ءبىر ادەمى ەستەلىگىن وزدەرىمەن بىرگە الىپ قالاتىنداي. كوڭىلىن قامىقتىراتىنى، اتا-اناسىنىڭ جالعىز قالاتىندىعى. ەس بىلگەن شاقتان شاڭىراقتاعى قۋانىش پەن شاتتىقتى بىرگە سەزىنىپ، قارا قايعى مەن ۋايىمدى تەڭدەي ءبولىسىپ كەلە جاتقان جاندار قالاي اجىرايدى؟ قالاي قيا الادى؟ پەرزەنتتىك ماحابباتپەن، كوكىرەككە قوناقتاعان ويلارمەن ساناسى سابىلعان ساتتە جۇرەگى شىمىرلاپ سىزداپ قويا بەرەتىنى. كەيدە، پەرزەنتتىك پارىزىن ورىنداپ، سۇيىكتىلەرىنىڭ قاسىندا قالا بەرگىسى-اق كەلەدى. شەشىمىم – جاڭساق، كوڭىلىم – باعىتىنان اداسقان قۇس ءتارىزدى دەۋگە شاق قالادى. بىراق ايتا المايدى. كوڭىل تۇكپىرىنە جاسىرىپ ساقتاپ، اق ارمانى مەن بيىك ماقساتى ءۇشىن — ءۇنسىز قالماققا شەشىم قابىلداعان. سەلدەي جوسىلعان مازاسىز ويلاردىڭ اراسىندا شەشىمى عانا انىق سەكىلدەنەدى.
اقتەڭىزدەي اردا مەكەن – اق ارماندارىمەن ۇندەسىپ، جۇرەگىندەگى ءۇمىت وتىن ۇرلەسىپ، ەس بىلگەن شاعىنان – تۇركىلىك رۋح بولىپ ءون بويىنا سىڭە بەرگەن-ءدى. تۇركى جۇرتىنىڭ قارا شاڭىراعى – قازاق جەرىن ءبىر كورۋگە قۇمارتقانى جانە تۇركىستاندى ءبىر كورۋدى ارمانداۋى – تۇركىلىك رۋحتىڭ ايقىن كورىنىسىندەي اسەر بەرەدى. بالا ارمانىنا جەتۋ ءۇشىن-اتا-اناسىنان سان رەت كەشىرىم وتىنە، ءوز ماقساتىنا تاباندىلىقپەن جەتە بەرەتىندىگىن دالەلدەگەندەي.
جيىرمانى ەندى باعىندىرا باستاعان – سەزىمنىڭ كوڭىلى كوكتەم ءتارىزدى. بىردە جايدارى كورىنسە، بىردە قالىڭ بۇلتتاي تۇنەرىپ العانى. اجارى ايداي، اق قار تۇستەس تاماعى، شيەدەي ەرىندەرى، اسپانداي تۇنىق كوكشىل كوزدەرى، اق تاڭداي ارايلى، اق ماقتاداي ديدارى مەن بەلىنەن تومەن تۇسەر قويۋ قارا شاشى كەز-كەلگەن جاس جىگىتتىڭ كوڭىلىن ەرىكسىز وزىنە بۇرىپ اكەتەرى ءسوزسىز. قىزىل ءتۇستى كويلەكتەردى كەلىستىرە كيگەندە، سەزىمدى قىزىل راۋشانعا تەڭەمەسكە ءلاجىڭ جوق. اۋەزدى ءان مەن كوڭىل تەربەر جىرعا ىنتىقتىعىن سوزبەن جەتكىزۋ قيىنداۋ. قاشان كورسەڭ دە، التى جاسقا تولعان تۋعان كۇنىندە اكەسى سىيعا تارقان – دۋتار اسپابى. كوڭىلىنىڭ حوشى بولماعان كەزدە، ءتىرى پەندە ۇعا الماعان شاقتاردا دۋتاردىڭ اۋەنىمەن كوڭىلىن دەمەيتىن. تاڭدايداعى ءتاڭىر سىيلاعان ءتاتتى جىرمەن ارمانعا قۇلاش سوزىپ، كوز جەتپەس بيىكتەردى ويمەن كوپ شولاتىن. اقتەڭىزدىڭ اجارلى ارۋى – ءتاڭىردىڭ قالاۋىمەن ارمانداعان ەلگە تابانىن تيگىزىپ، شىعىستان شۇعىلاسىن توككەن كۇن نۇرىنا ءجۇزىن سۇيدىرمەكشى، قوڭىر جەلىمەن – تولقىندى شاشتارىن تاراتپاقشى.
بالالىق شاقتاعى ارمان – ەڭ قالاۋلى ارمان! جۇرەكتەن ماڭگى ورىن الار ارداعىڭ – بالا ارمانىڭ! ول – جان گۇلى!!! ول – ءور كوڭىلدىڭ پاك جىرى!!!
اسلان مەن جۇلدىزدىڭ كوڭىلىنە قانشا قيىن سوقققانىمەن، اق جۇرەكتەرى پەرزەنتتەرىن ۇزاققا اتتاندىرۋعا قيماي تۇرسا دا، اق تىلەۋمەن سەزىمدى ۇشاققا وتىرعىزىپ جىبەردى. اسلان مەن جۇلدىز ساعىنىشپەن بالاپاندارىن ءوز وشاعىندا كۇتەتىندىگىن سان قايتالاپ ايتتى. جۇلدىزدىڭ جۇرەكپەن تىلەگەن تىلەگى –جانىمنىڭ ءبىر بولشەگى امان بارىپ، ساۋ قاسىما كەلسە بولدى. اسلاننىڭ تىلەگى – قايسار قىزىنىڭ جۇرەگى تەك قۋانىشقا تولى بولسا يگى!.. اكە قىران بالاپانىنىڭ بيىكتە قالىقتاعانىنا تاڭداناتىنى سەكىلدى، اسلان دا قىزىنىڭ ەرلىگىنە ۇزاق تاڭداندى. ءور مىنەزىنە ءسۇيسىندى. ءوزى تەك تەلەديداردان عانا كورىپ-بىلگەن ەلگە ءبىلىم الۋ ماقساتىندا اتتانعانى ءبىر جاعى قۋانتتى. اكە كوڭىلىن شاتتاندىرعان – سەزىمنىڭ تۇركىلىك رۋحپەن بىتە قايناسقان بولمىسى. ءبۇلدىرشىن كەزىنەن بۇگىنگە دەيىن، ءبىر رەت ۇيالتىپ ەلدەن ءسوز ەستىرتىپ كورمەگەن سەزىمگە دەگەن سەنىم مىعىمىراق تۇرارى زاڭدى. جاڭىلىس شەشىم مەن اسىعىس ويمەن ءىسى جوقتىعىنان شىعار، كەلەر كۇنىن ويلاپ قىزىنىڭ اتا-انانىڭ ەكەۋى دە كۇدىكتىڭ كەمەسىنە مىنبەۋى. سەزىمگە جانە وزدەرىنىڭ بەرگەن ءتالىم-تاربيەسىنە سەنىمدىلىگى مەن سەزىمنىڭ اقىلىنىڭ تەرەڭدىگىنە كوز جەتكەندىگىنىڭ دالەلى.
تۇرىك ەلىنەن كوككە كوتەرىلگەن ۇشاق-قازاق ەلىنە ءساتتى قوندى. سەزىمنىڭ جۇرەگى ۇشاققا مىنەردە قاتتى دۇرسىلدەگەن ەدى، ۇشاققا مىنگەننەن كەيىن باسىلدى. مازاسىز ءحال دە اڭعارىلمايدى. سان كۇنگى قوبالجۋ عايىپ بولعان. كوڭىلى حوش! مۇمكىن، بالا ارماننىڭ شىندىققا اينالۋىنان بولار. الماتىنىڭ قوڭىر كەشى. سالقىنداۋ. بىراق جازدىڭ جايدارى كۇنىندە جۇرگەندەي كەيىپتەگى جاس ارۋ كوڭىلىندە كوپ كۇن تىنباي تۇرعان داۋىل باسىلعاندىعىنا شاتتانىپ، الماتىنىڭ اۋاسىن قۇنىعا جۇتۋمەن بولدى. اۋەجايعا ۇشاق قونعان ساتتە-اق قوڭىر سومكەسىنەن كىشكەنتاي عانا قىزىل ءتۇستى ءتىلاشاردى جالما-جان قولىنا الدى. اۋەجايدا ءوز زاتتارىن تۇگەندەپ بولعاننان كەيىن، اسقان ىلتيپاتپەن كەزىككەن كىسىلەردەن وزىنە كەرەكتى مەكەن-جايدى قينالىپ ءجۇرىپ ناقتىلاپ الدى. سودان كەيىن ءبىرىنشى كەزىككەن تاكسيگە وتىردى. زىرىلداعان كولىك سەزىم قۇجات تاپسىرعان وقۋ ورداسىنىڭ قاسىنداعى قوناق ۇيگە اكەلىپ تاستۋعا كەلىستى. قازاقستانعا كەلەردىڭ الدىندا ورىس تىلىندە ازداپ ءتىل سىندىرۋعا تالپىنعانى ءجون بولىپتى. كولىك جۇرگىزۋشىسىمەن ورىسشا تىلدەستى. جۇرگىزۋشى بولسا، كولىگىنە وتىرعان بەيتانىس قىزعا سان رەت كوزىنىڭ استىمەن سەزدىرمەي قاراعىسى كەلسە دە، جانارىنىڭ سەزىمنىڭ جانارىمەن تۇيىسە بەرگەنى. جىگىت ىڭعايسىزدانىپ قالدى. سەزىم جىلى جىميىپ، ىڭعايسىزدانعان ونى تىعىرىقتان شىعارۋعا تىرىستى. ىڭعايسىزدىقتى جويۋعا سەپ بولسىن دەگەن نيەتپەن ەشقاشان بۇرىن جاساماعان قادام جاساپ، بەيتانىس كولىك جۇرگىزۋشىسىمەن تانىستى. ەسىمى – جاراس. سەزىممەن قانشا تىلدەسكىسى كەلگەنمەن ەش ورايىن كەلىستىرە الماستان، كوڭىلىندەگى بولماشى تولقۋدان ويىن تولىق جەتكىزە المادى. ءبىر رەتكى جاردەمنەن كەيىن، سەزىم ءۇنسىز جاراستى تىڭداپ قانا كەلەدى. جاراستى تولقىنىستان اجىراتىپ العان كەز سەزىمنىڭ كەلىسكەن جەرگە جەتكەنى بولدى. سەزىم رازىلىقپەن جىميعان ەدى، جىگىت ءۇنسىز ورنىندا ەكى مينۋتتاي سىلەيىپ تۇرىپ قالدى. ابىروي بولعاندا، سەزىم ونىڭ بۇل ارەكەتىنە نازار اۋدارعان جوق. كوپ كۇتتىرمەي قوناق ۇيگە دە جايعاستى. ءساندى جابدىقتالعان ءارى ىڭعايلى بولمەدە جولدان قاجىعان سەزىم ۇيقىعا بىردەن باس قويدى.
جايشىلىقتا ادام ساناسى جەتە بەرمەيتىن تىلسىم قۇبىلىستار كوپ-اق. سول قۇبىلىستاردىڭ ءبىرى — ءتۇس. سەزىمنىڭ دە كوزى سوعان بۇگىن جەتكەندەي. بالا كەزىنەن بەرى، ماردىمدى ءتۇس كورە قويمايتىن جانداردىڭ قاتارىنداعى ارۋ – سەزىم تاڭعا جۋىق مەزگىلدە ءبىر ءتۇس كوردى. ءتاتتى ءتۇسى قيال كوشىندە عانا جۇرگەن، بۇرىن ءبىر رەت تۇسىنە ەنبەگەن، مۇلدەم بەيتانىس جان تۋرالى وربىگەن ەدى. تۋرا وڭىندەگىدەي تىم جاقىن، ءارى تانىس بەينە. جۇرەگىندە ساقتاپ جۇرگەن، جىر ەتىپ باپتاپ جۇرگەن – نازىك كوڭىلىنىڭ سەرىسى. جىلى ءجۇزدى جاس جىگىت. اناسى ۇنەمى ايتاتىن حانزادا وسى بولار. ءاربىر ارۋدىڭ قيالىندا اق بوز اتتى حانزاداسى بار. جۇلدىزدىڭ ۇنەمى قىزىنا ءتۇن شىمىلدىعىن تۇرە ايتاتىن ەرتەگىسى – "مىڭ ءبىر ءتۇن". ەرتەگىنى اياقتاپ بولا سالىسىمەن، قىزىنىڭ ماڭدايىنان سۇيەتىن. جانارىن تارس جۇمىپ، قىزىنىڭ ارمانىڭداعى ارداعىنا كەز بولعانىن تاڭىردەن تىلەيتىن. قىزىنا نازىك بيازى ۇنمەن بىلاي دەپ ءتىل قاتاتىن:
– دۇنيەدە سەزىمگە باي بول، جارىعىم. سەزىمدەرىڭ شىنايى بولسىن. جالعان وي مەن جالعان سەزىمنەن بويىڭدى اۋلاق سال. بويجەتكەن شاعىڭدا اق سەزىمدەردىڭ الديلەرى اقيقات. سەزىم مەن اقىلدى تەڭ ۇستا. ۇناتقان جانعا سەزىمىڭدى جانارىڭ ۇقتىرا الماسا، بوسقا شارما. جىگىتكە سەزىمىڭدى ءبىرىنشى جەتكىزۋگە تالپىنبا.
وسى ويلار ساناسىندا ويىلىپ جازىلىپ قالعان. قاتار ەنگەن ەكى ءتۇس. ءبىرى — كوڭىل سەرىسى بولسا، ەكىنشىسى — اناسىنىڭ تالايعى رەت ايتقان اقىلى.
سەزىم ءتاتتى تۇسىنەن ويانباس ەدى، ويانعىسى كەلمەدى-اق. الايدا، تەرەزەنىڭ قاسىنان قۇلاقتى جارعان گۇرىلدەگەن جۇك كولىگىنىڭ دىبىسىنان ويانىپ كەتكەنى. ءتاتتى تۇستەن ايىرعان، ارمان مەكەنىنەن قايىرعان — جۇك كولىككە ءبىر ءتۇرلى وكپەلى سىڭايلى. ۇيقىدان ويانعانىمەن، ءالى سول كورگەن ءتۇستىڭ ەركىندە ۇزاق ۋاقىت جۇرەتىن ءتۇرى بار. ازدان سوڭ كەرەمەت اسەر سىيلاعان تۇسىنەن ءوزى ۇيالا باستادى.
كۇز… التىن كۇز!!! كۇزدىڭ سۋىق لەبىنەن ادا تۇرار، جاز شىرايىن وزىندە بىرەر اپتا ساقتاپ تۇرار – قىركۇيەك. الاتاۋدىڭ باۋرايىنداعى جۇرت ۇيقىسىنان تىم ەرتە ويانعان. سولاردىڭ ءبىرى – سەزىم. جۇرەگىن تۇرتكەن تۇسىنەن ەسىن جيا سالىسىمەن، اتا-اناسىنا اماندىعىن جەتكىزۋ ماقساتىمەن حابارلاسۋعا اسىقتى. ارادا كوپ ۋاقىت وتپەگەنمەن، ساعىنىش كۇيى جۇرەكتە جازىلىپ ۇلگەرىپتى. سول سيقىرلى سەزىممەن اتا-اناسىمەن تىلدەسكەن ساتتە جانارىنان ساعىنىشتىڭ جاسى تامىپ ۇلگەردى. قاستارىنان ۇزاپ شىققالى كوپ ۋاقىت بولماعانمەن، ايدان اسىپ كەتكەندەي، جۇرەگى تاعى قوبالجي باستادى.
تاڭعى استى اسىعىپ-ۇسىگىپ ىشكەن قالپى، وقۋعا قۇجات تاپسىرۋ ماسەلەسىمەن ساندالىپ ۇزاق ءجۇردى. ۇزاق ساندالىستان، تىنىمسىز جۇگىرىستەن كوز اشپاعان سوڭ عانا تىرلىگى ءساتتى اياقتالدى. كوپ كۇتكەن قاعاز قولىنا تۇستەن كەيىنگى مەزگىلدە ءتيدى. وقۋ ماقساتىمەن كەلگەن تىلەگىن وقۋ وردا ۇجىمى قۋانا قابىل الدى. ءوزى زەرەك، ءوزى شەت ءتىلىن جوعارى دارەجەدە بىلەتىن جاسقا قول ۇشىن بەرۋگە اركەز ءازىر ەكەندىكتەرىن جەتكىزدى. سەزىمگە قولدان كەلگەنشە قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە كەڭەس بەردى. سەزىم دە تۋىسقان حالىقتىڭ تاريحى مەن ءتىلىن از ۋاقىتتا شىن ىقىلاسپەن ۇيرەنۋگە تىرىساتىندىعىن بۇكپەسىز ايتتى. شىنايى ديدارلاسۋ مەن تىلەكتەستىككە قۇرىلعان اڭگىمە سەزىمگە ەرەكشە اسەر سىيلادى. وقۋ ورنىنان شىققاننان كەيىن، كەشە تۇراقتاعان قوناق ۇيدەن زاتتارىن الدى. سول ارالىقتا الماتىنىڭ تابيعاتىنا ءتانتى بولدى. قوڭىر جەل. باياۋ وينالعان سازدى اۋەندەي جۇرەكتى تەربەيدى. سودان تىكە وقۋ ورنىنىڭ جاتاقحاناسىنا ورنالاسۋعا جول تارتقان. الاتاۋدىڭ توسىندە ورىن تەپكەن بەس قاباتتى جاتاقحانا ەسىگىن يمەنە اشىپ، كەزەكشى ايەلدەن ءبىر بولمەگە ورنالاسۋعا رۇقسات الدى. جاتاقحاناعا ورنىققان كۇننەن باستاپ، قازاقشا ۇيرەنۋدى كەشىكتىرە بەرمەۋدى ءجون دەپ تاۋىپ جانە قازاق ءتىلىن نەعۇرلىم ەرتەرەك ۇيرەنۋ وزىنە پايدالى ەكەندىگىن ۇعىندى. ازىرشە بولمەدە جالعىز ءوزى تۇرادى. سول جالعىز تۇرعان مەزگىلدى ءوز ماقساتىنا پايدالانۋ كەرەك. قاسىنداعى بولمەگە كورشى بولىپ ورنالاسقان اقجۇنىس ەسىمدى قىزبەن تانىسۋدىڭ سول كۇنى ءساتى ءتۇستى. ء تىلدى ۇيرەنۋگە اقجۇنىستە ءوز كومەگىن بەرەتىن بولىپ كەلىستى. بىراق ءتىلدى ساۋاتتى ۇيرەنۋ كۇندەلىكتى ءباسپاسوز بەن تەلەديداردى ۇزبەي قاداعالاۋ ارقىلى قالىپتاساتىنىن دا ۇمىتپاعان ابزال. از عانا ۋاقىتقا ءبىلىمىن جالعاستىرۋعا كەلگەنمەن، مەملەكەتتىك تىلدە ەركىن وي بولىسە الماعى وزىنە ءتيىمدى. ءارى جاڭا دوستار مەن تانىستاردى كوبىرەك تابۋعا جاردەمدەسەرى حاق. وقۋ ورنىندا ءبىلىمىن اعىلشىن تىلىندە جالعاستىرعانمەن، قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋدەن دە قالىس قالعىسى كەلمەگەنى سودان. ءان مەن جىرعا تۋمىسىنان قۇمارلىقتىڭ دا ۇيرەنۋگە دەگەن تالپىنىسىن ودان ءارى شيراتا تۇسۋگە يتەرمەلەدى. دومبىرانىڭ كۇمبىرلەگەن نازىك ۇنىنە، دۋتاردىڭ ۇنىندەي ەرەكشە ىنتىق جۇرەكتىڭ ءامىرى دەسە بولعانداي. سەبەبى، سەزىم جۇرەكتىڭ كۇيىنە باس يەتىن ناۋىرزەك قۇستاي. كوكتەم كەلىسىمەن، ءوزىنىڭ كۇمىس قوڭىراۋداي ۇنىمەن شىرىلداپ، كەڭ دالانى ءبىر اسەم انگە بولەيدى. تابيعاتتىڭ وزىمەن ۇندەسكەنى سونشا، ناۋىرزەك قۇسقا ەشتەڭە كەدەرگى ەمەس. جۇرەكپەن قابىلداپ، جۇرەكپەن ۇعىپ، اۋەزدى ءانىن اشىق اسپان استىندا جالعاي بەرەتىنى بار ەمەس پە؟! سەزىم دە سونداي. سودان بولار، ءبۇلدىرشىن كەزىنەن ولەڭگە ىنتىق بولدى. قالامعا قيال تورەشىسىندەي قارادى. كۇندەلىگىن سىرلاس دوسىنداي ساناپ بويجەتتى.
راۋشان گۇلى – سەزىمنىڭ ەڭ سۇيەتىن گۇلى. اقتەڭىزدە راۋشانداردى باپتاۋمەن دە اينالىسقانى بار. سىرتتاي قاراعان ادامعا راۋشان گۇلى ادەمى كورىنەدى، ادەمىلىكتى كورگەن كوز قولىمەن ۇستاپ كورگىسى كەلەدى. سول ساتتە ومىرگە ىنتىق راۋشاندار تىكەنىن كومەككە شاقىرادى. تىكەنىمەن قورعانعان ءتۇرى – ءومىر سۇرۋگە ىنتىقتىعى بولار بالكىم؟ كىم بىلگەن! تابيعاتتىڭ سىرىن ءار ادام وزىنە سانا جەتەر جەرگە دەيىن تارازىلايدى. جۇلدىزدىڭ ۇلكەن ونەگەسى – گۇلدەردىڭ بارىنە جان جىلۋى كەرەكتىگىن جانە گۇلدى ماپەلەي بىلۋدە قىز بالاسىنىڭ تابيعاتىن اشا تۇسەتىندىگىن جالىقپاي ساناسىنا سىڭىرە ءبىلۋى ەدى. انا ونەگەسىن الماتى قالاسىنا كەلگەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە بولمە گۇلدەرىن ساتىپ الۋدان باستادى. گۇلدەردى باپتاۋعا كۇندە ءوز ۋاقىتىنىڭ جارتى ساعاتىن ءبولۋدى ادەتكە اينالدىردى. جانىنا ادامدى اسا جۋىتا بەرمەيتىندىگىنەن بولار، اقجۇنىستەن وزگە قۇربى ءالى جولىققان جوق. سەزىمنىڭ مىنەزىندەگى ءبىر ەرەكشەلىك – ادامدى باۋراۋعا اسا تالاپتانا قويماۋى مەن اشىق تىلدەسۋگە قۇلشىنىس تانىتا بەرمەيتىن تۇيىقتىعى. كوڭىلدەگىسىن اق پاراق پەن قالام جەتكىزەتىن باياعى كۇنىن ساعىندى. جۇرەگى تىپ-تىنىش. قىركۇيەك باستالعالى قولىنا جىر جازباق نيەتپەن قالام ۇستاعان ەمەس. بولمەدەگى ەڭ اسىل اسپاپ — دۋتاردى دا قولىنا المادى. جاتاقحانا مەن وقۋدىڭ اراسىندا ءوزىنىڭ ولەڭنەن قالىس قالىپ جاتقانىن اڭعارعانداي. ۇنەمى وقۋدان قولى بوساماي، كۇندەلىكتى كەش باتقان مەزگىلدە سىرلاساتىن كۇندەلىگىن قولىنا الماعالى ءبىراز ۋاقىت ءوتىپتى.
ارا-تۇرا الماتىعا العاش كەلگەن كۇنى كورگەن ءتۇسى ەسىنە تۇسەتىنى بار. ءتۇس وزىنشە قىزىق بولسا، ءتۇستىڭ اسەرى ودان قىزىعى جاعىنان ودان قالىسپاس. ءتۇس ءبىر ەسكە تۇسكەندە، قىز كوڭىلىن قۋانىشقا وراپ، ارتىنشا جۇزىنە قىپ-قىزىل ءوڭ سىيلاپ ۇيالتىپ تىنادى. الەمدەگى ەڭ اقىماق قىز – سەزىم سياقتى. تۇسىنىكسىز تۇسىمە بولا، سانامدى سارساڭعا سالعانى اقىلسىزدىق دەگەندەي كۇبىرلەپ، ءوزىن جيناپ الا قويادى. كەيدە سول تۇندەگىدەي كەۋدەسىندەگى جۇرەگى دۇرسىلدەپ، بەيتانىس بەينە كورگىسى كەلەدى. اياقسىز قالعان ءتۇستىڭ جالعاسىن كورۋدى قالايدى. ءتاتتى تۇسپەن جارىلقار قويۋ قاراڭعىلىقتى اڭسايدى. قىركۇيەكتىڭ العاشقى كۇنى ەنگەن تۇستەن كەيىن، سەزىمگە قالاۋىنداعى ءتۇستى كورۋ ءناسىپ بولمادى. اقىلىمەن بايىپتاپ قاراعان ۋاقتان باستاپ، ەسەر كوڭىلدىڭ تۇسىمە تاعى ەنسە دەگەن دامەسىن كۇلگە اينالدىرىپ جىبەردى. امال نە، ءتۇس كورۋدە كەيدە سانادان تىس ورىن الادى. ءبىر عانا ءتۇس. از كۇن بولسا دا، ازاپتى ويلاردىڭ ىرقىنا جىعىپ، كوڭىلگە كۇرسىنىس تە سىيلادى. مۇمكىن، بويجەتكەن شاقتىڭ ءبىر قۇبىلىسى شىعار دەگەنگە جورىپ تا كوردى. ءتۇستىڭ اسەرىنەن ايىقتىرعانى شامالى.
الدىنا قويعان ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن، قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ءۇشىن — كوك جاشىككە كۇندە كەشكە قاراي تەلمىرۋدى ادەتكە اينالدىرماققا بەكىندى. كۇندە قاسىنداعى ارالاس-قۇرالاستاردان تۇرمىستىق سوزدەردى ۇيرەنگەنىمەن، وعان ادەبي ولشەمدەگى سوزدەردى ۇيرەنۋ قاجەتتىلىگى تۋدى. سان سىر مەن قىزىقتى ىشىنە بۇككەن سيقىرلى الەم – كوك جاشىك. جيىرماسىنشى عاسىرداعى عالىمداردىڭ ەڭ ءىرى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى – بۇگىنگى بارشا ادامنىڭ جان سەرىگىن تاماشالاۋ ارقىلى ءتىل ۇيرەنبەك. ۋاقىت العا وزعان سايىن، كوك جاشىكتەگى قازاق ارنالارىنىڭ تۇراقتى كورەرمەنىنە اينالىپ ۇلگەردى. كوك جاشىكتىڭ ارقاسىندا سەزىم قازاق تىلىندە پىكىر الىسۋعا جاراپ قالدى. اراعا ەكى اپتا سالعاننان كەيىن، تەلەديداردا ايتىلعان اقپاراتتاردى تولىق ۇعا الاتىن دارەجەگە دە جەتتى. قىركۇيەك ايىنىڭ سوڭىنا قاراي كۇندەلىكتى داعدىسىمەن كوك جاشىكتى قوسقان. سەلت ەتكىزەر ۇنىمەن جاڭالىقتى بايىپپەن جەتكىزىپ باعۋدى ماقسات ەتكەن زامانداستىڭ كەلىستى كەلبەتىنە ءسۇيسىندى. تاعى ءبىر تاڭدانعانى — كورەرمەندى ءبىر نۇكتەگە قاداپ قويا الاتىندىعى مەن كورەرمەن قالار شىنايى بولمىسىنا ءتانتى بولعانى سونشا، حابار اياقتالعانشا ءبىر قادام تەلەديدار الدىنان ۇزاپ كەتە المادى. جالىن اتقان جانارلارى – كامەرا جارىعىنا باعىتتالعانمەن، اق كوڭىل كورەرمەنگە ەتەنە جاقىن. ەفيردىڭ زاڭى – كورەرمەنگە ءھام ءوز ىسىنە دەگەن شەكسىز ادالدىق، ادالدىقتان كەيىن ادال ەڭبەك قانا مەرەيىن تاسىتاتىندىعىن ەفير الىپپەسىن اشقان ساتتەن ۇعىنعانى ايقىن. سويلەگەن ءار سوزىندە كورەرمەندى ۇيىتاتىنداي ناقتىلىق پەن بايىپتىلىق سەزىمدى قايران قالعانى سونشالىق، جانارىن ءبىر ءسات تەلەديداردان تايدىرا المادى. سوم دەنەلى، اسقار تاۋداي ەڭسەلى، جاۋىرىنى قاقپاقتاي اردا ازاماتقا ۇزاق قاراپ وتىرىپ، كەنەت، ساناسىندا كۇتپەگەن جەردەن ءبىر سىلكىنىس باستالدى دا كەتتى.
اڭگىمە-نوۆەللانىڭ كەيىپكەرى - ءبىرىمجانوۆ انۋاربەك جالەلۇلى.
سان كۇن ساناسىن كۇڭگىرت تۇمان بولىپ، جاۋاپسىز ساۋال بولىپ مازالاعان – سونشالىق تانىس بىرەگەي بەينە. قايدان كورگەنىن ەسىنە تۇسىرۋگە تالپىنعالى ەكى ساعاتقا جۋىقتادى. ءبىر جەردەن كورگەنى تايعا تاڭبا باسقانداي انىق. بىراق، كەلگەنىنە كوپ ۋاقىت بولا قويماعان، وقۋدان باس المايتىن جان قايدان كورەدى بۇل جىگىتتى؟ ءبىر ساۋالمەن باسى قاتتى. كوكجاشىكتە حابار جۇرگىزگەن تەلەجۇرگىزۋشى – سەزىمنىڭ تۇسىنە ەنگەن جان. قىركۇيەكتىڭ العاشقى تۇنىندە. ءدال سول جىگىت. تالاي كۇن جۇيرىك كوڭىلىنىڭ كەيىپكەرىنە بالاپ جۇرگەنى، ارۋ الەمنىڭ كوڭىل اڭسارىنا ساناپ جۇرگەنى – انۋاربەك ەسىمدى تەلەجۇرگىزۋشى بولعانى ما؟! سەزىم تۇسىندەگى بەينەنى جاڭا تاعى كورگەندەي مەڭ-زەڭ حالدە. تۇسىندەگى جان — كوكجاشىكتەن سويلەپ تۇر. ءدال ءبىر قيالدان تۋعان ەرتەگى دەرسىڭ. ۇزاققا سوزىلعان كوڭىل تىنىشتىعى جىر ازابىمەن قاۋىشتى. سەزىم سەلدەي جوسقان كوڭىل ويلارىن جارىققا شىعارۋعا اسىقتى. قولىنا جالما-جان قىزىل سيالى قالامىن ۇستادى. سودان ساناسىندا جۇرگەن سان تاراۋ ويى – ولەڭگە اينالىپ شىعا كەلدى. ولەڭ – ادام جانىنىڭ سىرى، جۇرەك تۇكپىرىندەگى ەڭ عاجاپ ويى. سەزىمنىڭ جۇرەكتەن جازعان جىرى – كوڭىل تەرەزەسىن قاققان جانعا ارنالعان ولەڭ ەدى.
كوڭىل جىرى
كولەڭكەم بولىپ جانىمدا جۇرگەن،
ءۇمىتىم بولىپ جانارىمدا كۇلگەن.
ءبىر سىرىم بولىپ قالدى ءبىر سەزىم،
جىرىم بولدىڭ اق پاراققا تىزگەن.
بەيتانىس جان،
سانامدى ارباعان.
ءتاتتى ءتۇس بولىپ ەنىپ،
اق كوڭىلىمدى جاۋلاعان،
جىرىم بولدىڭ ءالى ءبىر،
قالام ۇشىنان تامباعان.
ءتۇسىمدى جورىدىم جىرىممەن ءوزىم،
قىركۇيەكتە تەربەپ ءبىر كوكتەم سەزىم.
جىر بولىپ جازىلماسا ەگەر كوڭىلدەگىم،
كور بولار، كور بولار كوكىرەكتەگى وت كوزىم.
كۇتپەگەن كەزدەسۋ.
كۇتپەگەن جەردەن وزىڭىزبەن كەزىكتىم،
جان-دۇنيەمدى جاتىر استە سەزىپ كىم.
الاتاۋدىڭ باۋرايى – اق ارمان مەن ناركەس ۇمىتكە تولى. جۇرەكتى پەندەنىڭ بارىنە، كوڭىل كوزى تۇنىق — بارشا جاسقا كۇندە شۇعىلاسىن شاشىپ تۇرعان – ءبىر شۋاقتى كۇندەردىڭ ءبىرى. الاتاۋدىڭ باۋرايىنداعى اسەم قالانىڭ كورىكتى جەرلەرىن ارالاۋعا بەل شەشكەن قوس قۇربىنىڭ ويىندا كوپتەن بەرى دەمالىستى ەرەكشە وتكىزۋ ويدا جۇرگەن. سول ويدى جۇزەگە اسىرماق، سانا مەن كوڭىلدى تازا اۋادا تىنىقتىرماق ماقساتىمەن تىكە اباي ساياباعىن بەتكە العان. دەمالىستاعى ءبىر كەرەمەت سەرۋەن بولار دەگەن نيەتتە. ۇنسىزدىكپەن دوستاسىپ، كوبىندە جالقىلىقتى قالايتىن قۇربىسىنىڭ قىلىعىن اق جارقىن، كوپشىل اقجۇنىس كوبىندە تۇسىنبەيدى. ىشتەي ءالى جاڭا ورتاعا ۇيرەنبەي جۇرگەندىگى شىعار دەپ جورۋمەن كەلەدى. تۇسىنىستىكتى اركەز تانىتۋعا تىرىسقانمەن، كەي كەزدە سەزىمگە ۇندەمەي جۇرگەندىگى ءۇشىن وكپەلەپ قالاتىن. بۇگىندە ەكەۋى عانا جاياۋلاتىپ ساياباققا كەلە جاتقان سوڭ اراداعى ۇنسىزدىكتى اقجۇنىس حوش كورمەدى. سەزىم كۇندەگىسىنەن بۇگىن وزگەشە. تاڭ ەرتەڭنەن بەرى ءجۇزى بال-بۇل جانىپ، وزىنەن-ءوزى ءبىر ءتۇرلى قۋانىش قۇشاعىندا. ۇستىنە كيگەن كوك ءتۇستى كويلەگى ءوڭىن اشا تۇسكەندەي. سەزىمنىڭ كوڭىلى تەك وتكەن جولعى ءتۇس حاقىنداعى ويلار ەسىنە تۇسكەن ساتتە مۇڭعا باتا بەرەتىنى بولماسا، جانى جازداي جايدارى كەزدەرى از ەمەس-تۇعىن. قارا شاشى قوس يىعىنان توگىلگەن، بيداي ءوڭدى جۇزىندە ءبىر تابيعات سىيلاعان مەيىرباندىلىق بار، قارا كوزىنەن قۋانىشتىڭ ۇشقىنى سەزىلىپ تۇراتىن، ورتا بويلى – اقجۇنىس اتتى قىز. سەزىممەن كەلگەن كۇنىنەن بەرى ارالاسىپ ءجۇر. قازىر سەزىمگە كادىمگىدەي باۋىر باسىپ قالعان. كەش تۇسسە بولدى، كورگەنىن جىپكە تىزگەندەي ەتىپ سەزىمگە بايانداۋ كۇندەگى ادەتى. سەزىم تەرەڭ ءبىر تىنىستاپ الىپ، اقجۇنىستىڭ اڭگىمەلەرىن تىڭداۋدان جالىققان ءساتى كەم. قاباق شىتىپ، اقجۇنىستىڭ ءسوزىن بولگەن كەزى بولماپتى. اقجۇنىس تە قۇربىسىنىڭ كوڭىلدى ءساتىن ءدوپ پايدالانىپ، قۇربىسىنان ءبىراز سىر تارتىپ كورمەك. ويىن بىردەن جۇيەلەپ ايتۋعا شاماسى كەلمەگەنمەن، ءسوزىن جارتى جەردەن دوعارۋ دا ويىندا جوق. سەزىمدى جاقىن تانۋدىڭ ءبىر جولى وسى شىعار دەگەن ويمەن، العاش ويىنا تۇسكەن سۇراقتاردى قويا بەردى. تىنىشتىقتى اسا ۇناتپايتىن ادامعا ۇندەمەي ءجۇرۋ قيىننىڭ-قيىنى. بىرگە جۇرگەن سوڭ، جاستىقتىڭ جالىنى بويدا تۇرعان شاقتا، ءاربىر كۇندى قىزىقپەن وتكىزگەن ءجون. سۇحبات قۇر، قىزىقتى ءارى تاماشا حيكايالار ايت. سىرىڭدى جان ساندىعىڭا ساقتاي بەرمەي، اداممەن ءبولىس. جالعىزدىقپەن جاستىقتا دوستاسۋدى ول تۇسىنبەيدى. اقجۇنىستىڭ ءومىر ءسۇرۋ قاعيدالارى مەن ۇستانىمى بولەك. سەزىمگە جۇيەلى ويمەن قۋاتتانىپ، جۇيەلى ءسوزدى عانا تىڭداپ ۇيرەنگەن سەزىمگە سۇراقتا اسا ۇناي قويمادى. قاسىنداعى قۇربىسىنىڭ ءۇنسىز ءجۇرۋى ابدەن جۇيكەسىنە سالماق سالىپ-اق كەلەدى. كەنەت اقجۇنىس سەزىمنىڭ قولىنان شاپ بەرىپ ۇستاپ، كوڭىلىندە جۇرگەن سۇراقتاردىڭ شەتىن شىعاردى.
– سەزىم، قازاقستاندى قالاي ەلەستەتىن ەدىڭ؟
– قازاقستان – تۇركى حالىقتارىنىڭ قارا شاڭىراعى. ازياداعى ەڭ قارقىندى دامىپ، وركەندەپ كەلە جاتقان مەملەكەت. قازاقستان – ارماندار مەن ۇمىتتەردىڭ مەكەنى. اق تىلەگى مەنەن پاك نيەتىمەن ءبىرتۇتاس جۇرتقا اينالعان ەل. تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىن تەرەڭ ۇعاتىن، بارشاعا ادال نيەتپەن قۇشاعىن جاياتىن ەلدى ءبىر كورۋدى ءبۇلدىرشىن كەزىمنەن ارمانداپ بويجەتتىم. سەنسەڭ، قازاق جەرىنە ءبىر ساپارلاۋدى اق جۇرەگىممەن قالايتىنمىن. مىنە، اقىرى ارمانىم ورىندالدى. اۋەلدە، استاناعا بارماقشى ەدىم. استاناعا بارۋ ءناسىپ بولماپتى. اقىر سوڭىندا الماتىعا ارمانىمدى ارقالاپ كەلدىم. جەر كورمەك نيەتپەن، ەل كورمەك نيەتپەن قاسىڭنان ءبىر-اق شىققان جايىم بار، – دەپ جانارىنان ۇشقىن شاشا جالىنداي ءتىل قاتتى.
اقجۇنىس بۇلاي جاۋاپ بەرەر دەپ كۇتپەگەن. تاعى ساۋالىنا جاۋاپتى قىسقا جاۋاپپەن قايتارار دەگەن. سودان كەيىن بولار، اقجۇنىس جاۋاپتى تىڭداپ تۇرعاندا جانارىن ءبىر تايدىرساشى. نەتكەن ادال جۇرەكتى جان دەگەن وي ساناسىندا ءجۇزىپ ءجۇردى. سول ويدىڭ اسەرىنەن سەزىمنىڭ ءوزى سەكىلدى بوپ كەتكەندەي. ويعا باتقانداعى قۇربىسىنىڭ جايىن تەرەڭ تۇسىنگەن سەكىلدى. ءوز جايىن كەش اڭعارىپ، جىلى شىرايمەن قۇربىسىنىڭ قولىن سىلكىپ تاستاپ، كۇندەگى قالپىپەن وزىنە ءتان كۇلكىمەن كۇلىپ سالدى. سەزىمگە بۇل ارەكەتى ۇناماسىن سەزىپ، كۇلكىسىن ازەر دوعاردى. جۇرەگىندە اق ارمان مەن ءۇمىتتى ۇكىلەگەن قۇربىسىنىڭ ماقساتىنا ادال كەلەتىندىگىنە، بيىك ماقساتىنا جەتۋ جولىندا بار ىنتا-جىگەرىن سارىپ قىلاتىندىعىن، الدىنان كەزىككەن كەدەرگىلەردى بۇزىپ-جارىپ وتۋگە تىنباي تالاپتاناتىنا تانىسقان كۇننەن بەرى كوزى جەتىپ كەلەدى. ءبىلىمدى شەتتە ءجۇرىپ تولىقتىرماق نيەتىنىڭ ءجاي ەمەستىگىن، ءومىردى بارلىق قىرىنان تانۋعا دەگەن قۇلشىنىستان تۋعان ماقسات ەكەندىگىن تولىق تۇيسىنە باستاعان كەزى وسى. كەلگەلى ەكى ايدان ەندى اسقانمەن، قازاق ءتىلىن ەركىن يگەرىپ الۋىنىڭ ءوزى كەز-كەلگەننىڭ قولىنان كەلە بەرمەس تاباندى ەڭبەكتىڭ ناتەجەسى دەسە بولار.
ارادا تاعى ۇنسىزدىك ۇستەمدىك قۇرا باستاعانىن سەزىپ، اقجۇنىس قۇربىسىنا كەزەكتى ساۋالىن قويىپ ۇلگەردى. بۇل ساۋالدار ساناسىندا ۇزاق ۋاقىت ساقتاۋلى جۇرگەنىن سەزىم العاشقى سۇراق قويىلا سالىسىمەن-اق اڭعاردى.
– ۇنسىزدىكتى نەگە سونشا ۇناتاسىڭ؟ ۇندەمەي جۇرە بەرۋدەن جالىقپايسىڭ با؟
– ۇنسىزدىك — قىز بالاسىنىڭ جانىنا ءار. ۇنسىزدىك جۇرەككە كوبىندە ءنار ەمەس پە؟ مازاسىز ادامنىڭ قاتارىنان ەمەسپىن. كوبەلەكتەي كۇيگەلەكتىكتەن اۋلاقپىن. ءوزىڭ بايقاعانىڭداي سوزگە شەبەرلىگىم دە جەتىسىپ تۇرعان جوق. تۋرالىعىن ايتار بولسام، كوپ سوزدىلىككە جانىم قاس. تەك ساۋالعا جاۋاپتى ۇعىنىقتى بەرۋگە تىرىسامىن. ءوزىمنىڭ قالاۋىم – جان تىنىشتىعى، ءھام جۇرەك تۇنىقتىعى. بار نارسەنى سوزگە سايىپ، سوزگە تاڭۋدا جاقسى ەمەس قوي نەگىزى. مەن سەنىڭ قويعىڭ كەلگەن ساۋالىڭدى تولىق ءتۇسىندىم. سەنىمەن اشىلىپ سىر شەرتىسپەگەنىمە وكپەلى سەكىلدىسىڭ. بولمىسىم سولاي. ءتۇسىنشى، بىرەۋدىڭ بولمىسى – اشىق-جارقىن سەن سەكىلدى، كەلەسى بىرەۋدىڭ بولمىسى – تەڭىزدەي تۇيىق بولادى. سول تۇيىق مىنەزدىلىكتەن ارىلا المايمىن، – دەپ كوڭىلىندەگى بار سىرىن اقتاردى.
اقجۇنىس قويعان ساۋالىنا ءوزى قىسىلدى. سەبەبى، قۇربىسى سۇراققا جاۋاپ بەرىپ تۇرعان ساتىندە جاۋدىرەگەن جانارمەن بۇعان قاراۋى كوڭىلىنە تيگەندەي اسەر ەتتى.
الىپ شاھار – سان تاراپقا اعىلعان سان مىڭ ادام. دەمالىس كۇنىندە، جان سەرگىتۋگە تالپىنعان جاندار. كۇندەگى جۇيتكىگەن كولىكتەردىڭ سانى بۇگىن جۇمىس كۇندەگىدەن كوبەيىپ كەتكەندەي. الاتاۋدان ەسكەن مايدا قوڭىر جەل سەزىمنىڭ شاشىنان سان رەت تاراپ ۇلگەردى. شاشىن جيماعانىنا ەندى وكىندى. قوڭىر جەل شاشتارىنا مازا تاپتىرار ەمەس. ەس بىلە باستاعاننان اكەسى قوڭىر قارا شاشىن اسقان باپپەن تاراپ بەرەتىن. شاشىڭنان رايحاننىڭ ءيىسى اڭقيدى دەگەن ءسوزدى كوپ ايتاتىن. الاتاۋدان ەسكەن قوڭىر مايدا سامال – ومىردەگى ەڭ اسىلى اكەسىن ەسكە سالدى. قانشا الىستا بولعانمەن، سىرتىنان تىلەكشى بولار جانداردىڭ بارى ەسىنە ءتۇسىپ جۇرەگى تەڭىزدەي تولقىدى. ساياباققا جاقىنداعاندا جولىققان ويعا ماتالا بەردى. ساعىنىشتىڭ سىرلى كۇيىنە تەرەڭ باتقانى سونشا، اقجۇنىسپەن بىرگە ساياباققا جەتىپ ۇلگەرگەنىن كەشتەۋ ءبىلدى. ساياباقتى بەتكە الىپ شىققالى ەكى ساعاتقا جۋىق ۋاقىتتىڭ تەڭ جارتىسىن ءوز ويىمەن وتكەرگەن سىڭايلى. اقجۇنىستىڭ ساۋالدارى ءبىتىپ بولار ەمەس. سەزىمدى ءوز ويى قاجىتقانى جۇزىنەن بايقالادى. ءلاجى جوقتان كوپ سويلەۋگە قۇلىقسىز بولىپ تۇرسا دا، قۇربىسىنىڭ سۇراقتارىن جاۋاپسىز قالدىرۋدى ۇيات سانادى. ءارى دەسە، اقجۇنىس سۇراعىنا جاۋاپ الماي تىنبايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى نارسە.
عالىم قارجاسوۆ. "جەزكيىك"
اپتانىڭ سوڭعى كۇنى. جەكسەنبى. وتكەن اپتادا ساباقتا تاپسىرمالارمەن ابدەن اق تابان بولىپ، عىلىمي جۇمىستان باس كوتەرە الماي قالعان. جەكسەنبى كۇنى سول شارشاۋدان ارىلىپ، تازا اۋادا جان سەرگىتۋدى قوس قۇربى اپتا ورتاسىندا تىلەگەن ەدى. سول تىلەگى قابىل بولعانداي. كۇندە شۇعىلاسىن شاشىپ،مايدا ەسكەن سامال جاستىق كوڭىلگە جەلىك سىيلاۋعا ءازىر. اقتەڭىزدە اسلان وتباسىن جەكسەنبىنىڭ تاڭىندا ۇيقىسىنان كۇندەگىدەن ەرتە وياتىپ،ءوزى كوز مايىن تاۋىسىپ كىتاپ وقىپ كەش جاتقان سەزىمگە بۇل ۇناي قويمايتىن. وتباسىن تاڭعى ورازالارىن اشۋعا كول جاعاسىنداعى شاعىن دامحاناعا، ءبىر جارىم شاقىرىم جەرگە ء وزى جاياۋ باستاپ باراتىن. جاياۋ ءجۇرۋ – ادامدى شىنىقتىرىپ، ويىن تاربيەلەيدى دەۋدەن جالىقپايتىن. سەزىم تاڭەرتەڭگى اكەسىنىڭ ىسىنە ازداپ بۇرتيعانىمەن، كول جاعاسىنا جەتەر تۇستا بۇرتيعانىن ۇمىتىپ كەتەتىن. وتباسىمەن دامحاناعا جەتكەن بويدا، بۋى بۇرقىراعان تۇرىك كوفەسىنىڭ ءيىسى تاڭ ەرتەڭگى قانباعان ۇيقىنى لەزدە جويىپ جىبەرەتىن. كول جاعاسىندا جۇرگەن شاعالاردىڭ شىرىلى مەن سالقىن اۋا جانعا سەرگەكتىك سىيلايتىن. اششى ايران مەن سىكمامەن ورازالارىن اشاتىن. اناسى سول مەزەتتى كۇتكەندەي-اق قوڭىر ۇنىمەن ءبىر كەرەمەت ولەڭ وقيتىن. تاماشا تاڭعى اس. تابيعات اياسىندا وتكىزگەن جارتى كۇن. ەستەن كەتپەيتىن ەرەك ەستەلىكتەر. جىرعا ىنتىق كوڭىلگە جىر سەرىك بولار – مەزگىلدىڭ ەڭ عاجاپ كۇندەرىنىڭ بىرىندە، الاتاۋدىڭ باۋرايىندا جالعاسقان تابيعات اياسىنداعى دەمالىس. ساياباققا ەنگەنى سول ەكەن، اقجۇنىستى قاسىندا ۇستاۋ مۇڭ بولدى. جايمەن ساياباقتاعى ءبىر ورىندىققا وتىردى. قاسىنداعى ادامداردىڭ ءبارىنىڭ ءجۇزى جادىراڭقى. اينالاڭا بايىپپەن كوز تاستاپ، كوڭىلىن ءبىر جىر قىتىقتاي باستاعانداي كورىنگەن. كولەڭكەسىندەي سوڭىنان قالمايتىن، ساناسىن تۇسىندە كورگەن بەينە مازالاي باستادى. ەش سەبەپسىز، ەش نەگىزسىز سول ءبىر جاندى نەگە ويلاي بەرەدى؟ نەگە تانىمايتىن، بىلمەيتىن جاندى ءبىر كورگىسى كەلەدى؟ ءۇمىتتىڭ شەگى-اقىلعا تاۋەلدى ەمەس پە؟ اقىلىنان الجاسقانداي، ءبىر رەت قانا تۇسىنە ەنگەن جاندى ويلاۋى — بارىپ تۇرعان ەسسىزدىك قوي. تۇسىنەن ەسىن جيا بەرگەندە، ءتۇسىن ۇمىتام دەپ قايراتىن ءاز بويىنا جيا بەرگەندە، كوك جاشىكتەن كورگەن كوزىنە سەنەر ەمەس. ءتۇسىن ءالى تولىقتاي ءتۇسىنىپ بولار ەمەس. ۇعا الماي ءجۇر. ۇعۋعا شاماسى جەتپەي قينالىپ جۇرگەلى تالاي اپتا ءوتتى.
اقجۇنىس قۇربىسىنىڭ بار ەكەندىگىن ۇمىتقانداي. بىرگە كەلگەنمەن قاسىنا جۋىر ەمەس. ساياباقتا كەزىككەن ءوزىنىڭ باعزىدان تانىس دوستارىمەن شۇيىركەلەسىپ، مارە-سارە اڭگىمەگە كىرىپ كەتكەن. وزگەنىڭ اڭگىمەسىنە تۋمىسىنان قىزىقپايتىن، سەزىمنىڭ ونىمەن ءىسى جوق. ورمانداي قالىڭ ويىمەن جالعىز قالۋدى جانى قالاماعانمەن جالعىز قىدىرىستاۋعا ء ماجبۇر. جاتاقحانادا قالا بەرگەنى ءجون سەكىلدى كورىنىپ كەتتى كەنەت. اقجۇنىسپەن بىرگە سەرۋەن قۇرام دەگەن ويدان جۇرناقتا قالمادى. جالعىز قالدىرما دەپ، قۇربىسىنا ءوتىنىش تە بىلدىرگەندەي ەدى. ساياباقتى جالعىز ءبىراز ارالاپ كورگەن بولدى. ازداپ اياق كيىمى قىسقان سەكىلدى. جاقىن جەردەگى ورىندىققا ءبىراز اياق سۋىتىپ العاندى ءجون كوردى. كولەڭكەسىندەي سوڭىنان قالمايتىن، ءتۇس تۋراسىنداعى وي سۋماڭ ەتىپ ساناسىنا قايتا ورالدى. ءبىر تۇندە ءتۇس بولىپ ەنىپ، جۇرەگىنە ابدەن ورنىعىپ العان ويلاردان قۇتىلۋعا قام جاساماسا بولمايتىنداي. قايرات پەن اقىلىن جيىپ، ءتۇس قاقىنداعى ويلارىنان ەندى ەس جيماسا بولمايدى. توقتامى سولاي. ومىرىندە بەيتانىس ادامدى ويلاعانى ءبىرىنشى رەت. ءوزىن-ءوزى تۇسىنۋدەن قالىپ بارادى. سەزىم ويعا شومعاندا، جانارىن تارس جۇمىپ الاتىن قالپىنان اينىماعان قالپى قىبىر ەتپەي وتىر. كوزى جۇمۋلى بولعانمەن، ءبىر تانىس داۋىستى قۇلاعى شالعان. جىگىتتىڭ داۋىسى. بىرگە وقيتىن ىزدەنۋشى جىگىتتەردىڭ داۋسىنا كەلمەيدى. داۋىس يەسىنىڭ كىم ەكەندىگىن بىلمەك بولىپ، جانارىن اشقان بولاتىن. ەكى ادىم جەردەگى ورىندى ورىندىقتا كۇندە ەفيردەن عانا كورىپ جۇرگەن جىگىتتىڭ شىعا كەلمەسى بار ما؟! سەزىم ءوز جانارىنا ءوزى سەنە المادى. ارمان تۇنعان تۇنىق جانارىن ءبىر جۇمىپ، قايتادان اشتى. ءتاپ-ءتاتتى تۇستەر مەن جەلدەن جۇيرىك قيالدىڭ ءبىر-اق ساتتە شىندىققا اينالعان تۇسى – وسى بولسا كەرەك. مۇمكىن، سەزىمنىڭ كوڭىل كەيىپكەرىن ءبىر كورسەم دەگەن تىلەگىنىڭ قابىل بولعانى دەۋگە بولار.
ءومىر – اسقار تاۋداي ارماندار مەن پاك ۇمىتتەردىڭ اق كەمەسى! ۇمىتتەنسەڭ، ارمانداساڭ، ءتۇبى ءبىر قۋانىش باسىڭدا ورىن الادى. كەيدە توسىن سىيمەن قارىق قىلىپ، جانىڭا كوكتەم گۇلىن ەگەتىن – ءومىر، ال كەيدە تۇمان سەزىممەن اداستىرىپ، جۇرەگىڭ مەن جانىڭدى تۇز جالاعانداي ەتەتىن دە بۇل – ءومىر… تەك ءومىردى ءسۇيۋ كەرەك جانە ءومىردى لايىقتى ءسۇرۋ كەرەك.
دوستىقتىڭ ءجىبى جالعانىپ.
دوستىق – ءومىر شىرايى.
(تۇرىك حالقىنىڭ ناقىلى)
سەزىمنىڭ تۇسىنە ەنگەن جان – قيال كوگىندەگى سوم كەيىپكەر. كەشەگى داستاندار مەن جىرلاردىڭ كەيىپكەرىنەن مۇلدە بولەك. ول – ءبىز بەن سىزگە زامانداس. الاسارماس ارمانىن، اق شۇعىلالى الماتىنىڭ تاڭدارىنا جالعاپ، ىزدەنۋ مەن ۇيرەنۋدەن جالىقپايتىن — جالىندى جاس! قاراپايىم قوڭىر تىرلىگىن كەشىپ، ءوز نانىن ادال جولمەن ايىرعىسى كەلەتىن، ءوز ءىسىن قۇلاي سۇيەتىن – قاراپايىم جان. قازاق جەرىنىڭ قاسيەتتى مەكەندەرىنىڭ ءبىرى – جوتاسىندا جەزكيىك جورتقان، ايدىندى كەڭگىر كولىندە اققۋلارى ارۋداي سىلاڭ قاققان، ءار مەزگىلى مامىراجاي ماۋسىمعا تەڭ جەزقازعانداي قۇتتى مەكەندە، جەر بۋسانىپ، كوڭىل شاتتانار مەرەيلى مەزگىل – مامىر ايىنىڭ باسىندا، قاراپايىم ەڭبەك سۇيگەن شاڭىراقتا دۇنيەگە كەلگەن. سىرشىل مەكەننىڭ سىرشىل قالپىن، ءساندى مەكەننىڭ كوز تويدىرار سۇلۋلىعىنا جاسىنان سۇيسىنە وتىرىپ، پەرزەنتتىك پەيىلمەن شىن ءسۇيىپ وسكەن، تۇمسا تابيعات عاجايىبىنا تاڭىرقاي وتىرىپ، تۋعان جەر تابيعاتىن سۋرەتتەگەن تالاي اقىن جىرلارىن ساناسىنا قۇنتتاۋدان جالىقپاعان، ءوز ەسىمىنىڭ تاريحىنا تەرەڭ بويلاپ، ات جالىن تارتتار شاقتا ماماندىعىن انىقتاعان – ۇلىتاۋدىڭ ءمارت ۇلانى! ادامنىڭ بولمىسى – ءوزى تۋعان توپىراقپەن ۇندەس كەلەدى دەسەدى. كوكپەن تالاسقان — ارشاسى مەن شىرشا، سۇلۋ ارۋداي قۇلپىرعان ء سامبى تالدار. ەركە كوكتەم سايىن ارقانىڭ قوڭىر جەلىنە شىن ىقىلاسپەن بيلەپ تۇراتىن – اق قايىڭدار. ءاربىر بوكتەر ساي مەن سالا، قىرات پەن دوڭەستە ءبۇر جارعان – سان ءتۇرلى گۇلدەر. سانا سەرگىتەر تاماشا تابيعاتتىڭ دالەلى ەمەس پە؟ تالاي اقىن مەن باتىر، عالىم مەن ەل ازاماتتارىن سىيلاعان – عاجايىپ ولكەنىڭ تابيعاتىن ءتىل بايلىعى جەتپەس. التى اي اق مامىقپەن بۇكىل دالانى قىمتاپ تاستار قارلى قىسىنداعى، جەلتوقسان ايى ەسىكتەن ەنگەننەن ءوز كۇشىنە مىنەتىن سىقىرلاعان سارى ايازى. ء بۇتىن دالاعا بايشەشەك گۇلىن الا كەلەتىن ناۋرىزدىڭ سوڭىن الا كوكتەمنىڭ ەرەك ءبىر ەركەلىگىن تانتىپ، اق نوسەرىمەن بۇكىل دالانى جۇپار يىسكە بولەيتىنى، ارقانىڭ مايدا قوڭىر جەلىنىڭ ادامدى تەبىرەنتىپ، جۇرەگىن ەلجىرەتەتىنى — وزىنشە ءبىر سىرلى اڭگىمە. تابيعات انانىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان وسى ءبىر ەرەكشە كۇيىنە ەرىكسىز باس يەسىڭ. ءبىر ساپارلاپ بارساڭ، كوڭىلىڭ تاعى بارماققا قۇمارتارى ءسوزسىز. جايدارى جازى مەن قارلى قىسى – جۇرەكتى قىتىقتار ءتاتتى كۇي مەن كوڭىل تەربەر جىردى ىزدەتەدى. سول ولكەنىڭ جۇپار اۋاسىمەن ەركىن تىنىستاپ ەرجەتكەن، اق ارمانىن بالعىن كەزىنەن ايالاي بىلگەن، ادامدى باعالاي بىلەر، ءور ساناسى مەن اق جۇرەگىندە ادالدىق پەن جاقسىلىق قۇستىڭ قوس قاناتىنداي ءومىر سۇرەتىن ازامات – انۋاربەك! قارا شاڭىراقتىڭ قادىرىن جەتە تۇسىنە العان، تامىرىن تەرەڭگە تارتقان تەكتى ەلدىڭ ۇرپاعى ەكەندىگىن جادىنان ءبىر ساتكە دە شىعارمايتىن اقىلدىڭ دارياسى، زامانانىڭ سىرشىل كۋاگەرى، ءھام ءبىر اۋلەتتىڭ ءاز اناسى – زينا اجەيدىڭ نەمەرەسى. ولەڭ مەن جىردى، ءان مەن كۇيدى، زامانىنىڭ سان تاراۋلى شەجىرەسىن جاتقا بىلەتىن كونە كوز اجە – ءوز ولكەسىنىڭ شابىتىنا شىبىق تيگىزبەس جۇيرىك اقىنىنىڭ وتتى جىرلارىنا ءتانتى بولىپ، شاڭىراعىنا شاتتىق نۇرىن سەپكەن نەمەرەسىنە اقىن ەسىمىن بەرۋدى ءجون كورىپتى. سونىمەن الەمنىڭ جارىعىن سىيلاپ، اق پەن قارانى تانىتۋدان جالىقپاعان، نۇرلى جۇزىنەن يمانى توگىلگەن، ۇلكەن اۋلەتكە لايىقتى كەلىن بولا بىلگەن – ءانۋزاداي اسىل دا تەكتى انانى ايتپاي كەتۋگە بولماس. تۇرىك حالقىندا ،«اق سەزىمگە ۋىزىنان جارىعان ادام – تىرلىكتە باق جۇلدىزى جانعان ادام» — دەگەندى ىلەۋدە بىرەۋگە ايتىپ جاتادى. سەزىمنىڭ ويىنشا، انۋاربەك سولاردىڭ قاتارىندا اتىن ايشىقتاپ تۇرىپ ايتۋعا بولار جان. بار سانالى عۇمىرىن ەرىنبەي ەڭبەك ەتۋگە ارناۋدان تانباعان، تىرلىگىن ءتاڭىرىنىڭ ىرىزىعىنا بالاعان – جالەل سىندى ەڭبەككەردىڭ تۇياعى ەكەندىگىن بىلگەلى بەرى قۇرمەتتى بۇرىنعىدان ارتا تۇسكەن بولاتىن. تانىسقالى بەرى ايدان ۇزاق ۋاقىتتا جۇرەك كوزىمەن قاراپ، تارازىلاعانداعى ويى. تانىعان سايىن، ء ور جانىنان اجەنىڭ ايالى الاقانىمەن ماڭدايىنا سىيپاي وتىرىپ دارىتقان – قازاقيلىق قاشاندا ونى ەرەكشەلەپ تۇراتىندىعىنا كوزى جەتە تۇسكەندەي. سەزىمنىڭ سىرشىل كوڭىلىنە ەڭ ۇناعان قاسيەتى – قانمەن دارىعان قازاقيلىق. انۋاربەكتىڭ بولمىسىنا زەر سالعان كۇننەن بەرى بايقاعانى: شاما -شارقى جەتكەنشە پەندەلىكتەن بيىكتەۋ مەن اق قارداي ادال جۇرەگىن كىرلەتپەۋ. سان ءتۇيىندى تىرلىكتە ءوزىنىڭ ادام كەيپىن جوعالپاۋدى قالايتىندىعى. جۇرەكپەن قالار ءاز مۇراتىن – انۋاربەك ۇنەمى ءوزىنىڭ سوزىمەن دە، ىسىمەن دە اڭعاراتۋدان جالىقپايدى. ءالسىن-ءالسىن بويىنان بالالىقتىڭ يسىندە سەزەسىڭ. جيىرمادان اسقان جالىندى جىگىتتىڭ بويىنان بالا كەيىپتى، اڭعالدىقتى اڭعارىپ، تابيعاتىنا ءتانتى بولاسىڭ. ادامنىڭ تابيعاتى –بالالىقپەن استاسسا، وندا ونىڭ بولمىسى كىرشىكسىز تازا پاراق. بۇل وي –جۇلدىزدىڭ ءومىر ءپالساپاسى. سەزىم ءار كەزدەسۋدەن كەيىن، اناسىنىڭ وي ورامدارىنىڭ ومىردەن الىنعاندىعىنا ء شۇباسىز سەنە باستادى.
سايىن دالا. جۇرەگىندە نامىس وتى لاۋلاعان، وتى ءۇشىن بار عۇمىرىن ارناعان –قايسار قازاق جۇرتىنىڭ اتا-قونىسى. سەزىممەن سوڭعى ءبىر تىلدەسكەن شاعىندا، انۋاربەك — قازاق ساحاراسىن بابى كەلىسكەن تۇلپارمەن ءبىر شارلاپ شىعۋدى قالايتىنىن ايتقان. دۇنيەدە ەر قاناتى - ات دەگەن ناقىلدى ومىرگە اكەلگەن جۇرتتىڭ ۇرپاعى تۇلپاردى سۇيمەۋى مۇمكىن بە؟ مۇمكىن ەمەس. تۋمىسىنان سايگۇلىك باپتاپ، كوكپارعا قوسقان جىگىت – جىلقىنى جان دوسىنداي سانارى انىق ءجاي. تۇياعىمەن جەر تارپىپ، جالىندى جىگىتكە جەلىك سىيلار تۇلپار جايلى ايتقاندا، جانارلارىنان جايشىلىقتا كورىنە بەرمەيتىن ءبىر ەرەكشە ۇشقىن ويناعانىن كورگەن. سول ءبىر سۇحباتتا، قىران-بۇركىتتى قيالىنىڭ ەڭ بيىگىندە جاسىراتىنىن ءالسىن-ءالسىن جانارىنداعى ۇشقىنعا تاڭدانا قاراپ وتىرعان سەزىمگە قازاقتىڭ بولمىسىن انۋاربەك جەتە اڭگىمەلەپ بەرگەندەي بولدى.
اۋىل. اۋىل قاقىندا وي قوزعاعاندا، انۋاربەكتىڭ ايتارى «تالاي دارىندى تۇلەتكەن، تالاي اقىندى جىر جازۋعا ۇيرەتكەن – قادىرلى مەكەن. ارينە، اتا-انادان كەيىن ادام بولمىس-بىتىمىنە ءوز ءىزىن قالدىراتىن اۋىل – قازاقيلىقتىڭ ناعىز ورداسى» بولاتىن. اۋىلدا وسكەن بالا – ءومىردى تولىق تانىپ، تۇسىنە الادى. سودان بولار، ولاردىڭ ءوز قاتارلاسترىنان ء ومىر تۇسىنىگى ەرەسەكتەۋ ءھام ەرەكشەلەۋ كورىنەتىنى. بالكىم، جاستايىنان ەڭبەكتىڭ نانىنىڭ ءدامىن ءبىلىپ وسكەندىگىنەن بولار. انۋاربەكتە جاز بولسا، شاڭعا اۋناپ قىزىقتى بالالىق شاعىن جەزدى ولكەنىڭ ءبىر اۋىلىندا وتكەرىپتى. سودان ەس بىلگەن شاعىندا، عاسىردا ءبىر تۋار – قانىش ساتباەۆتاي عۇلامانىڭ ەسىمىن يەلەنگەن قالادا بوزبالا شاعىن قارسى الىپتى. شۋاقتى كۇندەرى مەن جۇلدىزدى تۇندەرىن سول قالانىڭ قۇشاعىندا وتكەرگەن ەكەن. بالالىققا قايتا ورالايىق، تاڭ شاپاعى ەندى شاشىلا بەرگەن مەزگىلدە، ءتاتتى ۇيقىنى بالا كوڭىلمەن قيماسا دا اۋىل سىرتىنداعى ورىسكە مال جايۋعا، اجەسىنىڭ ازىرلەپ بەرگەن ازىعىن الىپ،قولىنا ىلىككەن تاياقتى ءىلىپ الا، شوپان بولىپ اۋىل سىرتىنداعى قالىڭ مايساعا تىكە تارتادى ەكەن. اجەسى ازىرلەگەن قۇرت پەن شالاپتى كۇن ۇزاققا جەتكىزىپ، كۇن ۇياسىنا كىرەر مەزگىلدە اۋىلعا اياڭداعان كەزدەرىن كوپ ەسىنە الاتىن سىڭايلى. سوزبەن ايتپاعانمەن، جۇرەگىندە ءتاتتى ەستەلىكتى ساقتاپ جۇرگەندەي. شوپاندىق قىزمەتتى ادال اتقارىپ، قوڭىر كەشتە اجەسىنىڭ ءسۇت قاتقان كۇرەڭ شايىن قانا ىشەر-ىشپەس ءتاتتى ۇيقى جەتەكتەيتىن سول ءبىر كەزدەردى ات باسىنداي التىنعا دا ايىرباس. اجەسىنىڭ نازىك تە سىرشىل ۇنىمەن قۇلاق تۇبىنە جەتەر ەرتەگىنى ۇمىتپاس. ەرتەگىدەگى باتىرلاردىڭ ىرىلىگى مەن شىمىرلىعى بالا كەزدەن وي سالىپ، بۇگىنىنە قورەك بولىپ جاتقان جوق پا؟! ەس بىلگەن شاعىنان سپورتتى جانىنا بالالىقتان سەرىك ەتۋدەن جاڭىلماعانى سودان ەمەس پە؟ مۇمكىن، «شىنىققان شىمىر بولادى» دەپ ۇنەمى ايتار اجە اقىلىنىڭ ومىرىنە وزەك بولۋى دەپ قورىتقان ءجون بولار.
جىگىتتىك بولمىس – ازامماتتىق كەلبەت. اجە قويعان قاتاڭ تالاپ. ومىرلىك كەسكىن-بەينە. اسىل زاتتى ايشىقتاپ، گاۋھارمەن تەڭ ەتۋگە دە بولاتىنى سياقتى، تەكتىلىكتى تاربيەمەن ۇشتاپ، بيىكتەتۋگە دە بولادى. ارداقتى اجەنىڭ پايىمى. اجەسى قويعان تالاپتىڭ ۇدەسىنە شىعۋعا تالپىنعان،ازامات بولۋ جولىندا اجە اقىلى مەن ناقىلىنا سۇيەنگەن ء–بىرىمجانوۆ انۋاربەك. بۇل -اقتەڭىزدىك ارۋدىڭ تۇسىنە ەنگەن جان جاننىڭ ازاماتتىق ءھام ادامدىق كەلبەتى قاقىنداعى ويىلارىنىڭ ء بىر پاراسى عانا.
بالا ارمانىمەن بيىكتەۋدى قالايتىن، ەفير كوشىندە ءوز ەسىمىن ايشىقتاۋدى ءوزىنىڭ جۋرناليستتىك پارىزى سانايتىن – انۋاربەك جالەل. ءبىر قاراعان جانعا قاتارداعى تەلەجۋرناليست سەكىلدى كورىنگەنمەن، ونىڭ جانارىنان ۇشقىن اتقان ارلى ارمان مەن جاز جان ەكەندىگىنەن حابار بەرەدى. تابيعاتتىڭ ءوزى تارتۋ ەتكەن – كەرىمسال ءۇنى. كورەرمەندەرىن ءتانتى ەتەدى. شىن مانىسىندە، بۇگىنگى ەفيردەگى جاڭالىقتىڭ جارشىسى، اقپاراتتىڭ ايناسى – ءوزى. بۇل – سەزىمنىڭ انۋاربەكپەن جاقىن تانىسپاي تۇرعانداعى ويى بولاتىن. العاش ەفيردەن كورگەن كۇننەن باستاپ، ول تۋرالى بۇل ويى ەش وزگەرگەن ەمەس. «ەفيردى قۇلاي سۇيمەي، كورەرمەن سەنى سۇيمەيدى». نەسليشاھ ەرگەننىڭ جىر جيناعىنداعى وسى ءبىر ويدى تەك انۋاربەكپەن ساباقتايدى. قىركۇيەكتىڭ العاشقى كۇندەرىنىڭ بىرىندە، ەفير كوشىنە تولقي –تولقي قوسىلعانى انۋاربەكتىڭ وزىنە بەلگىلى بولعانمەن، سەزىمگە بۇل جاعىنان حابارسىز. كورەرمەننىڭ كوڭىلى – ەرىنبەي كورەرمەن ءۇشىن ەڭبەكتەنگەن جانعا قۇلايتىنىن، ومىردەگى ءجۇزدى – كامەرا جارىعىنىڭ دا سۇرايتىنىن انۋاربەك تىم ەرتە تۇسىنگەن. بالا ارمانى ەندى قاۋىز جارعان شاقتان، ەفيرگە ىنتىق كوڭىل تۇيسىنە بەرگەن. دوستىق ءجىبى جالعانعان شاقتان، سەزىمنىڭ شىنشىل سەزىمدەر سەلىنەن تۋىنداعان ويلار جەلىسىنە قويعان نۇكتەسى.
انۋاربەكپەن تانىسقان العاشقى ساتتەن، سەزىمنىڭ اق قارداي تازا كوڭىلىنە ىقىلاس تانتىپ قانا قويعان جوق، جانىن ۇعار دوسىنا اينالدى. جاستىق سىرلارى مەن جىرلارىن تىڭداي ءبىلدى. التىنان قىمبات ۋاقىتىن ءبولىپ، سەزىمنىڭ اق جۇرەگىنە دوستىق پەيىلمەن ەنۋگە تالپىنىسىن ءبىر ساتكە دە باسەڭدەتپەدى. ساياباقتان باستالعان تانىستىق دوستىققا ۇلاستى. اق جۇرەك جان ءۇشىن دوس تابۋ اسا قيىن شارۋا ەمەس. اق تىلەۋ مەن اق قارداي تازا سەنىم – ۇلت پەن ۇلىستىڭ اراسىن بايلانىستىرا الاتىن، ادامدىققا نەگىز بولاتىن – قاسيەتتەردىڭ ەڭ ۇلىسى ءھام قاستەرلىسى. بۇل قاعيدا – ەڭ ومىرشەڭ قاعيدا! تۇسىنىستىك پەن سىيلاستىق ارقىلى، انۋاربەك پەن سەزىم سياقتى تالايلاردىڭ ومىرىنە شىراي سەبەتىن سەزىم – دوستىق.
جۇرەك جارعان.
ء تاتتى مۇڭ بوپ قوناقتاپ كوزدەرىمدە،
عۇمىر كەشىپ جاتىرسىز جۇرەگىمدە.
سەزىم، كۇندەگىسىنەن ەرتە ويانعان. تاڭ شىعى مولدىرەپ تۇنار مەزگىلدە، ءبىراز جالعىز سەيىلدەۋگە كوشەگە شىققان ەدى. جارتى جولعا جەتكەندە، كەرى قايتپاققا بەكىنگەندەي بولدى. كەشە اقجۇنىستەن ءبىر كىتاپتى الدىرعان. بۇگىن سول كىتاپتان ءبىر ولەڭدى جاتتايمىن دەمەپ پە ەدى. ءجاي ولەڭ ەمەس، كەرەمەت ءبىر ءان. «جەزكيىك». وتكەن جولى، اقجۇنىستىڭ قولقالاۋىمەن اباي ساياباعىنا سەيىلدەۋگە ات باسىن بۇرعان. اقجۇنىس سول ارادا ءبىر جولداس جىگىتتى كەزدەستىرىپ، شۇيىركەلەسە قالعان. اق سارى كەلگەن، كەڭ مايدالى جىگىتتىڭ ەسىمىن – ولجاس دەپ تانىستىرعان. اقجۇنىس جاڭا قاستارىنا كەلگەن جىگىتتى ءان سالشى دەپ اۋرەلەۋگە كىرىسكەن. جاڭا تانىسقان قىزدىڭ الدىندا، ءان سالۋ وڭايعا سوقپايتىن سەكىلدى. اقىرى،اقجۇنىستىڭ تىلەگىن قۇپ كورگەن. جاندى داۋىسپەن سالىنعان ءان – كوڭىلدى ەلىتىپ، جۇرەكتى تەربەتتى. ولجاس ءانىن اياقتاپ، اقجۇنىسكە ءان سال دەپ جاتا جابىستى. ء«اندى ۇنىندە اۋەزدىلىك كەزدەسەتىن،سەن سەكىلدى ادام ايتقانى ءجون. مەنىڭ ءانىمدى سالا باستاعاندا، ەكەۋىڭ قاشىپ كەتەرسىڭدەر. سەزىم ايتام دەمەسە، مەن ايتپايمىن. تۇرىك اندەرىن جاندى داۋىستا تىڭداۋدىڭ ءبىر ءساتى تۇسكەندەي عوي، ولجاس» — دەپ، ءوزىن وتىنىشتەن اراشالاپ، سەزىمدى قولقالاپ ۇلگەردى. شاپشاڭدىعىنا سەزىم قاباعىن شىتقانمەن، كەلەر پايدا جوق. ءاندى سالدىرماي تىناتىن تۇرلەرى كورىنبەيدى. اناسى ءسۇيىپ ايتاتىن، ەس بىلگەننەن قۇلاعىنا ءسىڭىستى بولعان ءاندى شىرقاپ بەرۋگە بەكىندى. باقشاعا بارا باستاعاننان بەرى، سەزىم ساحنادان ءتۇسىپ كورمەپ ەدى، قازىر، ءان سالاتىن ونەرىنىڭ بارىن ۇمىتىپ قالۋعا تاياۋ. جۇلدىز جالعىز گۇلىنە ءان سالۋ مەن جىر جازۋدى، جالپى ونەر اتاۋلىنى بويىنا ءسىڭىستى ەتە بەرۋدى تىم ەرتە باستاعان. سەزىم قىلىن شەرتۋدە ، ادامنىڭ اق جۇرەگىن تەربەي ءان مەن ءسوز ۇيلەسىمىنەن تۋعان – ورالشى ءانى (Geridön) . تالاي عاشىقتار شىرقاپ، تالاي جۇرەگى سەزىمنەن جارالى بولعان جاندار جانىنا سەرىك ەتكەن ءاندى، اقجۇنىس پەن ولجاس ۇيىپ تىڭداپ قالىپتى. سەزىمنىڭ جۇرەگىنەن كوك جۇزىنە قالىقتاعان ءان تىڭداۋشىلاردىڭ كوڭىلىنە ءدوپ قونعانداي. تۇرىك ءتىلىن جەتە تۇسىنبەگەنمەن، ءاننىڭ ءوز ءتىلى ءبارىن ءتۇسىندىرىپ بەرگەندەي، سەزىمنىڭ تاڭدايىنان ساۋلاعان اننەن اق ءۇمىت پەن اق ارمانعا ىنتىق كوڭىل تانىلعان. سول جولى ولجاس سەزىمگە شىرقاعان انىنە شىنايى ريزالىعىن كورسەتىپ، سەزىمگە ءبىر شۋماق ولەڭ وقىپ تا بەرگەن. قوشتاساتىن مەزگىل تايالعاندا،ولجاس سەزىممەن بىرەر مينۋت وڭاشا قالعان مەزەتتە، شىن كوڭىلدەن ءبىر ءوتىنىش جاسادى. ول ءوتىنىش – قازاقشا ءان سالۋىن قالاۋى ەدى. ءومىردى ءان دەپ قابىلداپ، ءان عۇمىردى كەشۋدى قالايتىن جاندا باسقا قالاۋدىڭ بولماسى جانە راس. وكىنىشتىسى سول – سەزىم ءالى ءبىر قازاقشا ءاندى بىلمەيدى. نە ىستەمەك كەرەك؟ قانداي ءان جاتتاعانى دۇرىس؟ كوڭىلىنە وتىنىشتەن تۋىنداعان سۇراقتارعا ولجاستان وزگە ەشكىم جاۋاپ بەرە الماسىن بىلگەن سوڭ، سەزىم قانداي ءاندى ۇناتاتىن سۇراعان. ولجاس، جاڭا ازىردە شىرقاعان انگە جاقىن ءان دەپ، «جەزكيىك» ءانىن ۇيرەنۋگە كەڭەس بەرگەن. كەلەسى جولىققاندا، سول ءاندى تىڭداۋعا ىنتالى ەكەندىگىن ايتىپ قوشتاسقان. ەكى اپتادان استام ۋاقىت ءوتىپتى، سەزىم ءالى ۋادەسىن ورىنداۋعا كىرىسپەگەنى ءۇشىن ءوزىن قامشىلاۋعا كىرىسكەن. بۇگىنگى تاڭعى سەۋرەن سوعان بايلانىستى كەيىنگە ىسىرىلدى.
جەكسەنبىنىڭ ءتۇسى. ءان ءسوزىن جاتتاۋعا باس قويعالى ەكى-ءۇش ساعات ءوتىپ كەتكەن. نوتاعا ساۋاتتى بولعانمەن، ءاندى ءبىر تىڭداماققا بەكىنگەن-ءدى. ىزدەنىپ ءجۇرىپ تاپتى. ءاندى تىڭداپ كوردى. كوڭىلگە كۇمبىر سەزىمدى دارىتىپ، جان دۇنيەنى ەلجىرەتەتىن انگە تاڭداندى. جەزكيىك – تابيعاتتىڭ تەكتى جانۋارى تۋرالى، انۋاربەك ءبىراز سىرعا تولى اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارعان. ەگەر جەزقازعاندا بولسا، كورسەتپەك تە ەدى. الاتاۋدىڭ باۋرايىندا بولعانمەن، جەزكيىك جورتقان مەكەنگە ويشا ساپار شەگىپ كەتكەن ساتىندە،سەزىمنىڭ قالتا تەلەفونى بەزىلدەپ قويا بەردى. جاۋاپ بەرۋگە ۇلگەرە الماعاندىقتان، قالتا تەلەفونعا كىم حابارلاستى ەكەن دەگەن قىزىعۋشىلىقتا تۋىنداي قويمادى. ءان سوزىمەن شۇعىلدانۋدان بۇگىن باس كوتەرۋى مۇمكىن ەمەس ەدى، اقجۇنىستەن ءبىر كۇتپەگەن حات كەلمەگەن دە. بۇگىن دوستارى ۇنەمى كەزىگەر ساياباقتا كەزدەسپەككە نيەتتەنىپ جاتىر ەكەن. «بىرگە بارامىز، ازىرلەنە بەر» دەپ حاتىن قىسقا قايىرىپتى. حابار جەتكەن بويدا بارۋ-بارماسىن شەشۋگە تىرىسىپ،جانارلارىن جۇمىپ ۇزاق ويلاندى. كەنەت، وتكەن جولعى كۇتپەگەن كەزدەسۋ ويىنا ورالا باستادى. سول جولعىداي، سول ساياباقتا تاعى ءبىر رەت سول جانمەن كەزدەيسوق كەزدەسۋدى ىشتەي قالادى.
ەسىنە السا ەرتەگىگە بەرگىسىز حيكايا. ادام سەنبەس ءجايت. سول باياعى ءبىر ادام. ادامدى وسىنشاما جاقىن قابىلدايتىن ءارى جاتىرقامايتىن كوپشىل جاندى ەلەمەۋ مۇمكىن ەمەستەي. سىرتتاي قاراعان جانعا، تاكاپپار بولمىستىڭ يەسىندەي كورىنەتىن، سالماقتى قالپىنان اينىمايتىنداي سەزىلەتىن جىگىتتى تانىعان سايىن العاشقى ويىڭمەن قوشتاسۋعا ءماجبۇرسىڭ. بالا بولمىس — جۇرەگىڭ مەن اقىلىڭدى وزىنە ىڭكار ەتەدى. العاشقى كەزدەسۋدى ارلەپ، جاستاردىڭ اراسىنداعى تانىستىقتى قالاعان-اقجۇنىس پەن گلەب بولعانى جاسىرىن ەمەس. ىشتەي ءوز ويىمەن ارپالىسىپ وتىرعان جاننىڭ تولىق بولعان ءجايدى قابىلداۋى بىردەن مۇمكىن ەمەس تە. اقجۇنىس – ادامدارمەن كوپتەپ تانىسىپ، پىكىرلەس بولعاندى ۇناتاتىن بويجەتكەن.انۋاربەك پەن سەزىمدى تانىستىرعان دا سول. سەزىمنىڭ ءۇنسىز كەيپىن العاش كورگەندە، ءتىل بىلمەي قينالىپ تۇرعان بولار دەپ ۇققان سىڭايلى. مىنەزى اشىق ادامعا، تۇيىق ادامدى بىردەن ءتۇسىنۋ بىردەن قيىن دەگەن وسى دا. انۋاربەك اعىلشىنشا سۇحباتتاسۋعا قام قىلدى. اقجۇنىس بۇل ارەكەتكە اسقان رازىلىقپەن جىميدى. اقجۇنىس سول كەزدەسۋدە وزىمەن ەمەن-جارقىن سۇحباتتاساتىن دوس تاپتى. گلەب – انۋاربەكپەن بالا كەزىنەن جولداس ەكەن. قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىن ەرەكشە قۇرمەتتەيدى. سول قۇرمەتتىڭ ارقاسىندا، قازاق تىلىندە ەركىن سويلەيتىنى كەز-كەلگەن جاندى رازىلىقپەن باس شايقاتارى كۇمانسىز. اقجۇنىسكە سەزىممەن ازەر ءوربيتىن سۇحباتتان گورى، گلەبپەن وي وربىتكەن جەڭىل كورىندى. سەزىمنىڭ تىم ەركىنسىپ كەتە قويمايتىن ەرەكشە مىنەزى تاعىدا ۇستەمدىك قۇردى. اقجۇنىسكە قاراپ، ءوزىنىڭ مىنەزىنە ىزاسى كەلدى. ءبىر كورگىسى ءھام تىلدەسكىسى كەلگەن جان قاسىندا. بىراق، اداممەن تەز جۇعىسىپ كەتۋگە بۇنىڭ ەش يكەمى جوق. ساناسىنداعى سانسىز ويعا ءوزىن تۇساتىپ، قيالىمەن ءۇنسىز ۇستاسىپ وتىردى دا قويدى. انۋاربەكتە جالىققان سىڭايلى. سۇراققا جاۋاپ تىم قىسقا. ايتار ويدى ءوز دەمىنە جۇتقىزىپ جىبەرەتىندەي. ەستە قالعانى – سول.
سەزىم دوستارمەن كەزدەسۋگە بارىنەن كەش ءارى اقجۇنىستەن بولەك باردى. ساياباققا جاقىنداي بەرگەندە، انۋاربەك بۇنى الىستان بايقاپ جىلى جىميىپ تۇر. سەزىمدە وزىنە قادالعان جىگىت جانارىن بىردەن اڭعارعان. وتكەن جولعىداي ەمەس، بۇل كەزدەسۋدە سەزىمنىڭ بويىندا ءبىر ەرەكشە باتىلدىق پايدا بولعانداي. اماندىقتان سۇراپ بولعان سوڭ، ءبىر ءان سالۋعا رۇقسات سۇراعان دا سەزىمنىڭ ءوزى. ءان. كۇمىس قوڭىراۋداي ادەمى ءۇن. تەك، ءبىر عانا ءان. انۋاربەك پەن سەزىمدى جاقىنداستىرعان. تۋعان ولكەسىنىڭ تابيعات بايلىعى – جەزكيىك جايلى ءاندى ەرەكشە ىقىلاسپەن تىڭداپ، رازىلىعىن سوزبەن جەتكىزە الماي قالدى. قاستارىندا گۇل ساتىپ وتىرعان ازاماتشانىڭ قاسىنا كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جەتتى. ءبىر ورام راۋشان گۇلدى سەزىمگە ۇسىنىپ، شاماسى جەتكەنشە العىسىن جەتكىزگەن سىڭايلى. سەزىم انۋاربەكپەن كورىسكەن ساتتەن باستاپ،ءتاتتى تۇسكە ەنىپ كەتكەن ءتارىزدى. وڭىندەگى وقيعالاردى قابىلداۋدان شەت قالعان. ولجاس تىڭداۋدى قالاعان ءاندى، انۋاربەك العاش ەستىگەن ەدى.
سەزىمنىڭ جۇرەگىندە ءبىر قۋانىش پەن قيماستىق تالاسقا ءتۇسىپ جاتقالى ايدان استام ۋاقىت ءوتتى. جاقىندا ءوز وتانىنا، ءوز جانۇياسىنا ورالادى. ۇكىلەگەن ۇمىتىنە جان ءبىتىپ، كۇدىگى ماڭگىلىككە كوز ىلەدى. اسلاننىڭ ارمانى مەن مۇراتى-سول كۇنى شىندىققا اينالادى. سەزىمنىڭ دە قالاۋى ورىندالدى. ارمان مەكەنى ساناعان-اق ادال جۇرتتا ءبىلىمىن شىڭدادى. تالاي كوڭىل ۇعىسار، سىيلاسار دوستار تاپتى. قۋانىشى تۇسىنىكتى، ال قيماستىق سەزىمى ء–بىر جانعا قاتىستى. ءبىر جانعا عانا….
قاڭتاردىڭ ورتا شەنىنەن اسقان شاق… الاتاۋدىڭ باۋرايىن قىستىڭ ىزعارى بۋىپ تۇرعان كەز. تۇنگى الماتى. كۇندىزگىدەي قاربالاس پەن اسىعىستىق سەزىمنىڭ ۇيقىسىز تاڭ اتىرىپ، ءبىر ءوزى ۇقپاس مازاسىزدىقپەن كۇن باتىرىپ جۇرگەن كەزى. كوڭىلىن مازالاعان ويلارمەن جالعىز قالىپ، قولىنا ەرىكسىز قالام العان –ايسىز قاراڭعى ءتۇن.
كوڭىل حاتى.
ساعىناتىن ءبىر جاننىڭ بولعانىنا،
تاۋبە دەپ وتەرىم ايان جاراتقانىما.
امان جۇرسە دەپ تىلەيمىن تاڭىردەن،
ء وز بيىگىنەن تومەندەي ءور بوپ ءاماندا.
جانىمنىڭ بۇگىن قاتتى قۇلازىعانى-اي… كيەلى توپىراق -قازاق جەرىنە تابانىم تيگەن ءتۇنى تۇسىمە ەنگەن جان-جۇرەگىمدە عۇمىر كەشەر ىزگى جان! قوڭىر كۇزدەن كۇيى بولەك، بۇرىن ەشقاشان جۇرەگىم سەزىپ بىلمەگەن سەزىم سىيلاعان-كوڭىلىمنىڭ تورەسى. مىنە، وقۋ ىزدەپ كەلگەن ساپارىمدا اياقتالۋعا جاقىن. ءسىزدىڭ ەرەك بولمىسىڭىز بەن ءبىتىمىڭىزدى سانامنىڭ ەڭ بيىگىندە ساقتاپ وتەتىن سەكىلدىمىن. ءسىز تارتقان قوڭىر دومبىرانىڭ ءۇنىن جانە ءسىزدىڭ ەرەك ءۇنىڭىزدى جۇرەگىمنىڭ تۇكپىرىندە ساقتاۋعا شىنىمەن بەكىندىم. كوكتەمنىڭ كۇيىن، ءۇمىتتىڭ نازىك ءبىر گۇلىن ۇسىنعان-العاشقى جۇرەگىمدى دۇرسىلدەۋىنە سەبەپكەر-ءسىزسىز!
اق سەزىم-اق قارداي تازالىقتى قالايدى. جۇرەگىمنىڭ كۇيى مەن سىرىن-كوك سيامەن كۇندەلىگىمە جىر ەتىپ جازىپ كەلەمىن، جازىپ تا كەتەمىن. تابيعات نازىكتىك پەن سىرشىلىق سىيلاعان-اقشا ءجۇزدى ارۋمىن،قۇپيا قىلىپ ساقتاپ قالاتىن سەزىمىنىڭ جايىن. ءور ساناما ەرتەرەكتە قوناقتاعان ويىمدى ءالىم جەتكەنشە قاعازعا ءتۇسىرۋدى قالادىم. ساناۋلى كۇننەن سوڭ، ءوز ولكەمە قايتامىن. سول ساپارعا شىقپاستان بۇرىن،جۇرەك سىرىمدى اقتارىپ كەتۋدى ءجون سانادىم. بۇل حات – جۇرەگىمنىڭ اق ادال سىرى. سىزگە جەتپەيدى دە. جەتكەنمەن مەنىڭ جۇرەك جالىنىما ءسىز نە دەي قوياسىز؟!
ءسىز سىيلاعان-قىزىل راۋشاندار. كۇندە سولىپ بارا جاتىر. ءدال مەنىڭ قيماستىق سەزىمىمە ءدوپ سەزگەندەي. ايتەۋىر، دوستىق الاۋىن سوندىرمەسەڭىز بولدى. وزگەسىن ساناما ساراپتاتىپ، قيالىما توقتاۋ سالىپ باعارمىن. جالىن جۇرەكتى سابىرعا شاقىرۋعا دايارمىن. ىزگى كوڭىلىڭىزگە قىلاۋداي كۇدىك تۇسكەنىن قالامايمىن.
رۋحاني جاقىندىق پەن شىنايى سىيلاستىق – ادال نيەتتى جاندار عانا قۇرا الاتىن قارىم-قاتىناس. ءسىزدى تانۋ – ماعجاننىڭ ءور ۇرپاعىن تانۋ. جاھانعا جار سالىپ، جالىن جۇرەك جاستارعا سەنىم بىلدىرگەنى تاريح بەتىندە ماڭگىگە جازىلىپ قالدى. ارىستانداي ايباتتى، جولبارىستاي قايراتتى – قازاق جاستارىنا، ءوز زامانداستارىما قايران قالدىم. شەتىنەن ەلگەزەك، شەتىنەن بىلىمگە قۇشتار. تاۋەلسىز ەلدىڭ بولاشاعى – وزدەرى ەكەندىگىن جۇرەكپەن قابىلداپ، ەرتەڭىنە سەنىم مەن ۇلى مۇراتتى سانالارىنا مىقتاپ سىڭىرگەن. ءسىز -سول توپتىڭ قاتارىنداعى مەن تانىعان بىلىمگە قۇشتار جاسسىز!!!
حات جازىلدى. الايدا، جولدانبادى. سەزىمنىڭ ۇستامدىلىعى مەن پاراساتتىلىعىنىڭ ناتەجيەسىندە دوستاردىڭ قارىم-قاتىناسى جالعاسا بەرمەك. «ايەلدىڭ اقىلى – ەرتەڭىنە سەنىم» دەگەن تۇرىك ناقىلىن سەزىم ۇمىتپادى. جاستىققا جاسىن توكتى،ىشتەي سەزىممەن ازاپ شەكتى. قانشا جۇرەك قىستاسا دا، ءۇنسىز قالۋدى ءجون دەپ ءبىلدى. ءوزىنىڭ نازىك جان ەكەنىن، سەزىمدى ءبىرىنشى ەر ازامات جەتكىزۋى كەرەكتىگىن جەتە ءتۇسىندى. انۋاربەك بولسا، ونى قارىنداسىنداي قابىلداپ قويعان. دوستىق قارىم-قاتىناستان وزگەگە مويىن بۇرماعان.
جاتاقحانانىڭ تەرەزەسىنەن اڭسارىن كۇتىپ سارىلعان – سەزىم. الاتاۋدىڭ باۋىرىندا وتكىزەتىن سوڭعى ءتۇن. بۇگىن ول كەشىگىپ جاتىر. كۇزدىڭ سوڭىنان بەرى تالاي كەش پەن ءتۇندى تەرەزەدەن تەلمىرىپ بىرەۋدى ىزدەپ كۇتۋمەن وتكىزدى. تاڭ سايىن جانارىمەن جۇمىسقا ۇزاتىپ سالدى. ىشتەي تىلەكشى بولدى. عاشىق دەۋگە ءوزى سەنبەيدى، ارەكەتتەرى مەن جۇرەك ءدۇرسىلى سونى مەڭزەيدى. العاشقى پاك سەزىم انۋاربەك ارقىلى تانىس بولدى. العاش رەت… بىرەۋدى ىزدەدى، بىرەۋ دەپ تولعاندى. تۇنگى ۇيقىسىنان قاعىلىپ، ىشتەي ويمەن ءتۇن بالاسى سابىلىپ ءجۇردى. ۇنەمى كەزدەسۋلەرى توسىننان بولىپ، ۇنەمى تەز ءتامامدالاتىن. سوڭعى كەزدەسۋدە نە سەبەپتى ەكەنى بەلگىسىز ءبىر شوق راۋشان گۇلدەرىن سىيلادى. سەزىم رازىلىعىن جانارىمەن بىلدىرگەن. سول كەزدەسۋدە ازداپ دومبىرا شەرتكەنى بار. سەزىمنىڭ جۇرەك ءحالىن قوس ىشەكتى دومبىرا ايتىپ جاتقانداي. دومبىرانىڭ شاناعىنان توگىلگەن كۇيگە جۇرەگى ەلجىرەپ كەتكەنىن ەندى سەزدى. جانارىنان دومالاپ جاس جۇزىنە جەتىپ ۇلگەرىپتى. انۋاربەك اڭ-تاڭ. ومىرىندە وزگەنىڭ كوڭىلىنە قىلاۋداي كىرشىك تۇسىرگىسى كەلمەيتىن جانعا جايسىزدىق سىيلاعانداي اسەردە قالدى. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن سوڭ اۋەننىڭ اسەرىنەن سەزىمنىڭ ەرىكسىز جانارىنان ۇزگەنىن ۇقانداي. سول كەزدەسۋدەن كەيىن بەت-بەت كەزدەسۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى. سەزىم عانا انۋاربەكتى سىرتىنان تىلەكشى بولىپ قاراپ ءجۇردى. دوس بولىپ ارالاسقانىمەن انۋاربەك جاقىن ماڭداعى جاتاقحانادا سەزىمنىڭ تۇراتىندىعىنان حابارسىز قالپى. سەزىم ۇزاق ويلانىپ، ەفيردەگى انۋاربەككە ارناپ جىر تىزبەلەدى.
اق ارمانى ىلعي العا باستاعان،
جۇرەگىندە ءۇمىت جايلى اسقاق ءان.
جاڭالىقتى تىزگىندەۋدى بالالىق،
قيال كوشىندە تالاي رەت باپتاعان.
جاڭالىقتىڭ جارشىسى-اق جۇرەك،
سۇيەنەرى – ادىلەت پەن ناقتى دەرەك.
سەنەرى –تالعامى بيىك كورەرمەندەر،
ويى-تەڭىز، اقىلى-داريا شىن زەرەك.
جاڭالىقتى تىزگىندەگەن كەي ساتىڭىزدەن،
از-كەم سىر تولعاي كەتسەم جىرىم مەن.
اقپاراتتى ايقىنداپ جەتكىزۋىڭىز ەرەكشە،
سالماقتى جۇزبەن، سالماعى مىعىم سوزبەن.
بيىكتەردە قىرانشا سامعاي بەرگىن تالماي،
وزىڭىزگە وتەرمىن ماڭگىلىك وت جىردى ارناي.
جاڭالىق جارشىسى ء–ور بولمىسىڭنان ازباي،
كورەرمەنگە قىزمەت ەت، شارشاماستان تالماي.
سەزىم تىزبەلەگەن جىر. كورەرمەنىڭ ىستىق-ىقىلاس جىرى. سەزىم تاڭ قىلاڭ بەرەر ساتتە جىرىنا نۇكتە قويدى. جىردىڭ سوڭىن ءۇش تولىق ۇزاق-ۇزاق سويلەممەن اياقتاپتى.
«جۇرەگىمدە عۇمىر كەشەر –ىزگى جان! جاڭالىقتىڭ جارشىسى! ءتىل مەن كوزدەن امان بولىپ، تەك بيىكتەردە قىرانشا قالىقتاي بەرىڭىز!».
سەزىم-كوڭىلدىڭ اق كەپتەر قۇسى سەكىلدى. باسىڭا قونعان ساتتەن-اق، ءومىرىڭدى ءۇمىت پەن ارمانعا تولتىرىپ، ۋاقىتپەن جارىساتىن قيالىڭا قانات بولادى. قانات بولىپ قانا قويماي اق جۇرەگىڭە جىر قوناقتاتادى.
سەزىم ەرتەسى كۇنى ءتۇس قايتا ءوز ولكەسىنە اتتانۋعا ازىرلەندى. تالاي رەت ءوزى ويعا شومىپ تۇراتىن جاتاققانا تەرەزەسىنە جاقىنداپ سوڭعى رەت اۋىر ويعا كەتتى. الماتىنىڭ بار قىزىعىنا قانىق ەتكەن، كوڭىل شىركىن شارق ۇرىپ اق سەزىمىن ىزدەگەندە كوڭىل ىنتىزارىن ءبىر كورۋگە جول اشىپ، كوڭىل جىرىن الديلەگەن – جاتاقحانا تەرەزەلەرى. سول باياعى بولمە. سول باياعى پەردە. بارىدە سول باياعى قالپى. وزگەرىس تەك سەزىمنىڭ باسىندا. ءۇمىتى مەن ارمانىنا، ومىرلىك پايىم مەن باعدارىنا مەزگىلسىز سەزىمگە ورىن جوق. مەزگىلسىز سەزىم مەرت ەتەر، اسلان مەن جۇلدىزدىڭ جانىنا ەرتەرەك جەتكەن ازبال. ۋاقىت ۇمىتتىرادى. ۋاقىت تالاي باقىتپەن قاۋىشتىرادى. ومىردە ۋاقىتتىڭ جازبايتىن جاراسى، ۇمىتتىرمايتىن سەزىم كۇيلەرى جوققا ءتان. العاش رەت. نازىك كوڭىلدىڭ شارق ۇرعانىنا ءوزى تاڭ. ساعىناتىن جان. اڭسار بولىپ جاناردان جاس تامىزاتىن جان. ساعىنباي، اڭساماي ءومىر ءسۇرۋ نەگە كەرەك؟ ساعىنۋ مەن اڭساۋ ء–ومىر ءمانى ەمەس پە؟ كەيدە قىزىل راۋشانداي ادەمى قىزعا ومىردە ءبارىن وزگەرتۋگە بولاتىنداي كورىنەدى. وزگەرمەيتىن نارسەلەردىڭ كوپتىگىنە اڭعال قىزعا قازى ءومىر كوز جەتكىز دەيدى. كوزى تاعى جەتتى. سەزىمنىڭ وتى جۇرەگىن سان كۇيدىرسە دە ، ار مەن اقىلدىڭ سوتى – ءتىل مەن جاعىن بايلاپ قويعانداي. جەزدى ولكەدە ەركىن جوساتىن، ءار تاڭىنان باقىت قانا توساتىن – ءجاۋدىر كوز جەزكيىكتىڭ ءحالىن كەشىپ ءجۇر. سەزىمنىڭ ءداتى بەرىك. جۇرەگىن تىڭداۋعا شاراسى جوق. اقىلمەن ءومىر كەشپەك. جاتاقحانانىڭ تەرەزەسىندەگى گۇلدەرىن سۋعارىپ، جانارىن جولعا تىكتى. قاپتاعان ادامدار مەن جەڭىل كولىكتەر. جاۋدىرگەن جانارلار ىزدەگەن جان كوزگە تۇسەر ەمەس. ۋاقىت سىناپتاي سىرعىپ ءوتىپ جاتىر. بولمە ىشىندەگى ەڭ ۇزىن ۇستەل تۇر. ۇستىندە ۇنەمى كىتاپتار سامسىپ تۇراتىن. ءازىر كىتاپتار جوق. جالعىز عانا گۇلگە تولى قۇمىرا. سەزىم قانشا جاڭالاعاسى كەلگەنمەن بۇگىن عانا سول راۋشانداردى جاڭالاۋعا كىرىسپەككە نيەتتى. وتكەن كۇننەن ءتاتتى سىر بولىپ، جۇرەگىن الابوتەن قۋانىشقا بولەگەن – قىزىل راۋشانداردى سولعانمەن قوقىسقا تاستاۋعا قۇلىقسىز. تامىرسىز گۇل – ءتۇبى ءبىر سولىپ، كوڭىلدى قۇلازىتادى-اۋ. ادامدار بارىن باعالاۋدى گۇلگە قاراپ ۇيرەنسە عوي. انۋاربەك سىيلاعان قىزىل راۋشانداردى قانشا سولماۋىن تىلەگەنمەن، سۋىن سان رەت اۋىستىرىپ شەكەردى ءۇيىپ-توككەنمەن كومەگى شامالى بولعانى اقيقات. كەشەگى قىپ-قىزىل راۋشاندار، سول ءبىر سەبەپسىز سىيلانعان گۇلدەر. ءارى قىمبات ءارى قيماسىنداي. ۇشاققا كەشىكپەۋدىڭ قامىمەن، تىرلىگىن جىلدامداتا تۇسكەن سەزىم قۇمىرادان راۋشانداردى شىعارىپ الا بەرگەن ساتتە قولىن راۋشاننىڭ تىكەنى ءتىلىپ كەتكەنى. وعان اسا ءمان بەرىپ قاراۋعا شاماسى كەلمەستەن،قۇمىرانى تازا سۋعا تولتىردى. تاڭەرتەڭ وقۋ ورنىندا بەرگەن راۋشانداردى ورنىنا ءارى جىلدام، ءارى ءبىر كەرەمەت ۇيلەسىمدىلىكپەن ورنالاستىردى. قۋراۋعا تايالعان راۋشانداردى وزىمەن بىرگە الىپ كەتۋگە وڭتايلانعان سىڭايلى. جۇلدىزدىڭ كەستەلەپ قولدان توقىعان ورامالىنا راۋشانداردى قاتارىنان جايعاستىردى. نازىك كوڭىلىن جۇباتۋعا سەپ بولار دەگەن نيەتپەن، بالكىم ىزگى جاننىڭ سىيى – سىرلاس راۋشاندارىن قيماعان بولار. دۇرىسىندا، ەستەلىككە جارار دەگەن ويى بولار. بولمەسىنىڭ ەسىگىن كىلتتەپ جاتقان ساتتەن باستاپ، سەزىمگە بەرىلۋدەن اجىراپ قالىپتى ومىرگە ورالعانداي ەدى. جۇزىنەن كۇن كۇلەتىن، جىميسا الەمدى نۇرلاندىرا الاتىن، قىزىل كويلەكتى ارۋدى – الاتاۋ ەسىندە ساقتار. جاتاقحانادان ەندى شىعا بەرگەن كەزدە، از ۋاقىتتا باۋىرىنداي بولعان اقجۇنىس جولىقتى. قوشتاسۋ وڭاي بولمايدى ەشقاشان. جان سىرىمەن، جان مۇڭىمەن بولىسكەن دوستار – سەزىم مەن اقجۇنىس ۇزاق قۇشاقتاستى. ءتۇن بالاسى ۇيقىعا ەرىك بەرمەستەن، جۇرەگىمەن ىشتەي ەگەستەن تۋعان حاتتى اقجۇنىسكە تاپسىردى. اقجۇنىس سەزىمدى اۋەجايعا شىعارىپ سالماق ەدى، سەزىم وسى جەردە قوشتاسقاندى ءجون سانادى.
قوشتاسۋ. قول بۇلعاۋ. نەتكەن قيىن دەسەڭشى. قوش بول دەۋ دە اۋىر. اقتەڭىزدەن كەلگەن العاشقى اپتالار دا، سەزىم ەرتەرەك ءوزىنىڭ ولكەسىنە جەتۋدى قالايتىن. قازىر ءبارى باسقاشا. اتا-اناسىن ساعىندى. ولاردىڭ قىزدارىنىڭ جولىن ەكى كوزى ءتورت بولىپ كۇتىپ وتىرعانىن سەزەدى. ءبىر جۇرەكتە ەكى سەزىم عۇمىر كەشۋدە.
الماتىنىڭ اۋەجايى. سەزىمنىڭ جانارى ءاربىر كورىنىس پەن ادامداردى جۇرەگىنە ساقتاپ جاتقانداي. ءبارىن باعىپ، ءبارىن تانىپ جاتقانى.
قازاق ەلى مەن جەرى – كەڭدىك پەن ورلىك دەگەن ۇعىمداردان قۇرالعان. سەزىم وسىنداي كەڭ ولكەدە ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، اق پەيىل دوستاردى جولىقتىرعانىنا باقىتتى. تاۋبە. تاعدىرىنىڭ كۇتپەگەن تارتۋىن قابىل الىپ، اق ماحابباتتىڭ نە ەكەنىنە كوزى جەتتى. اۋەجايعا جاقىنداعان سايىن جانارىنان مولتىلدەپ جاس توگىلە بەردى. ىشتە قالعان سىرلار مازا تاپتىرماسا كەرەك. حات پەن جىردى اقجۇنىس كەيىپكەرگە سول كۇنى –اق تابىستادى. الايدا، سەزىمنىڭ جۇرەك جىرى سول كۇيى ايتىلماي قالا بەردى. انۋاربەك حاتتى العاننان كەيىن ءۇش قايتارا وقىپ شىقتى. وعان حاتتىڭ ءون بويىندا ۇلكەن سىر بارداي كورىندى. سەزىمنىڭ حاتى شەشۋى جوق جۇمباقتاي ءبىراز ۋاقىت ساناسىن ساۋال بولىپ مازالادى.
بىلسەڭىز، ءومىر جولىندا ىزگى ءبىر جاندى تابۋ – التىن تاپقانمەن بىردەي. التىندى تابۋ، جۇرەگىڭمەن ۇعىسار ادامدى كەزىكتىرۋدەن وڭاي. جەر استىنداعى التىندى زەرتەۋ ارقىلى تابارسىڭ. الايدا، ادامدى تولىق تانۋ مۇمكىن بە؟ كەيبىر ادامدى عۇمىر بويى بىلەسىڭ، بىراق جاقىن تانيمىن دەپ ايتا المايسىڭ. سەبەبى: جۇرەك كوزىڭمەن كورۋگە قۇلشىنعان ەمەسىڭ. از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ءبىر ادامدى تانىپ ۇلگەرەسىڭ. ءسوز جوق، ول كەزدە جۇرەگىڭ ونى تانىعان. ءشۇباسىز سەن. سەزىمنىڭ التىنى-جۇرەگىندە عۇمىر كەشەر ىزگى ادامى! العاشقى اق سەزىمىن ءبارى بىردەي دەرلىك جەتكىزە بەرۋى مۇمكىن ەمەس. بالالىق پەن اڭعالدىق، اڭعالدىق پەن ىشكى تازالىققا شەكسىز سۇيەنە ءۇنسىز قالا ءبىلۋ – تابيعي بولمىستىڭ كىرپيازدىعىنان، بولمىستىڭ بوياماسىز قالپىنان. سەزىم جالاڭ سوزبەن، جۇرەكتەگى عازال سەزىمىن، عازيز باسىن تومەندەتىپ جەتكىزگەندە نە ۇتار ەدى؟! سەزىمنىڭ جۇرەك كۇيى ءوز ولەڭىندە كەرەمەت ايشىقتالىپتى دا.
الاتاۋدىڭ اق قارى مەن جاڭبىرىن،
ساعىناتىن سەكىلدىمىن جان مۇڭىم.
كوكتەم سىيلاپ جۇرەگىمدى جىلىتار،
سەزىم دەگەن – ارمانعا تولى ايدىنىم.
راسىمەن سولاي. اقتەڭىزدىڭ اق ديدارلى ارۋىنىڭ جۇرەك ءۇنى مەن ءحالى وسى جىردىڭ ءون بويىنان كورىنىس بەرەگەنى شىندىق. ءتاتتى تۇستەن باستالىپ، كەزدەيسوق تانىسۋمەن جالعاسقان وقيعا دوستىقپەن ءتامامدالدى. ءتاتتى ءتۇس – ءبىر شىنايى دوستىققا سەپ بولدى. سول شىنايى دوستىقتىڭ بەلگىسى بولىپ، اق تىلەكتى جىر قالدى.
توپانباي مەيىرحان مەيرامبەكۇلى
Abai.kz
