كرەملدەگى كوسەمسىماقتار باسقارعان كەڭەس زامانىندا ءبىر ۇلتتىڭ ءتول مادەنيەتى، ءتول سانا-سەزىمى مەن سالت-ءداستۇرى، قىسقاسى ۇلتتىق ەرەكشەلىگى تۋرالى اۋزىڭدى اشا باستاعاننان سەن كەڭەستىك قۇرلىسقا، كوممۋنيزمنىڭ جارقىن بولاشاعىنا كەرەعار پىكىردەگى تەرىس پيعىلدى ادام بولىپ ەسەپتەلەتىنسىڭ.

بۇل قاعيداتتىڭ اسىرەسە قازاقستاندا قۇلاشىن كەڭ جايعانى سونداي رەسپۋبليكا تۇرعىندارىنىڭ، ياعني، ورىستان باستاپ بۇكىل وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ اراسىندا قازاق دەگەن حالىقتا الگى ايتىلعان ءتول مادەنيەت، ءتول وزىق سالت-ءداستۇر، وقۋ-سىزۋ دەگەن بولعان ەمەس، قازاق ەڭبەك ەتۋ دەگەندى بىلمەيتىن جالقاۋ، تەك مالدان تەزەگى باسقا ۇلت دەگەن ۇعىم قالىپتاستى، ءتىپتى، بۇل سوزدەردىڭ اشىقتان-اشىق ايتىلىپ جۇرگەنىنىڭ دە كۋاسى بولىپ، «كازاحي–زۆەري، چۋركي، كالبيتى، بارانى» دەگەن  قورلىق سوزدەرگە دە كوپشىلىكتىڭ قۇلاعى ۇيرەنىپ كەتكەنىن وتىرىك دەي المايسىز. وسىنداي كەمسىتۋشىلىك، قورلىق سوزدەر بۇگىندە دە اشىق ايتىلا قويماعانمەن سول كوزقاراستىڭ جاڭعىرىعىنداي الدەبىر كومەسكى، كولەڭكەلى زىميان ويلار بۇركەمەلەنىپ، استارلانىپ ايتىلىپ قالاتىنى  ءھام شىندىق. مىسالى «قازاقتا دەموكراتيا بولعان با؟»، «ايەل تەڭدىگى دەگەن بولىپ پا ەدى»، «قازاق قىزدارىن ساتقان با»، «قازاقتا وركەنيەت بولدى ما» دەگەن سياقتى استارلى سۇراقتار قويىپ، سالت-داستۇرىمىزدەن، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزدەن بالە ىزدەگەن كورسەتىلىمدەر مەن ينتەرۆيۋلەردى كۇندە كورىپ جۇرسەك تە ۇندەمەيمىز. ءتىپتى، قازاقتا مەملەكەت بولدى ما، اسكەر بولدى ما، شەكارا بولدى ما، استانا بولدى ما دەگەن سۇراقتاردىڭ ءوزىنىڭ ارجاعىندا نە جاتقانى ەسى دۇرىس قازاققا ايتقىزباي-اق تۇسىنىكتى. ولاردى سۇراق-جاۋاپ نەمەسە ينتەرۆيۋ دەگەننەن گورى بۇدان بىلاي ناعىز «سايقاليزم» ء(تۇبىرى سايقال) دەسەڭىز دە قاتەلەسپەيسىز. ەندەشە، «موجەت لي ناتسيوناليزم، پرەجدە ۆسەگو كازاحسكي بىت تسيۆيليزوۆاننىم، پروسۆەششەننىم ي كونسترۋكتيۆنىم» دەگەننىڭ ارجاعىندا قازاقتىڭ ءالى دە بار-جوعى بەيمالىم ۇلتجاندىلىعىنىڭ ءوزىن كەمسىتۋشىلىك پيعىل جوق دەي الاسىز با؟ ول ءوز ەركىڭىز. بىراق... قازاق ء«ناتسيوناليزمى» بۇگىندە «Central Asia monitor» گازەتىنىڭ «اكتۋالدى تاقىرىبىنا» اينالعانىن قالاي دەپ تۇسىنەسىز؟ «ناتسيوناليزم» دەگەن ءسوزدىڭ  تولىق تۇسىندىرمەسىنە ءسال كەيىنىرەك توقتالايىق. ءدال وسى ءسوزدى بۇل گازەت ءتىلشىسى قانداي ماعىنادا قولدانىپ وتىرعانىن (جاعىمدى ما، جاعىمسىز با؟) ءوزى بىلەدى. بىراق بۇگىنگى كۇننىڭ، اسىرەسە ۇلتقا دەگەن نيەتى تازا ادامداردىڭ تۇسىنىگىندە بۇل «ۇلتجاندىلىق» دەگەن ءسوز، ۇلتىن ءسۇيۋ، ۇلسۇيەرلىك، ۇلتقا جانى اشۋ سياقتى يگى ماعىنادا قولدانىلادى. ەندەشە، اتالمىش گازەت ءتىلشىسى ساۋلە يساباەۆا ونى، ياعني، قازاقتىڭ ۇلتجاندىلىعىن وركەنيەتتى ۇلتجاندىلىق پا، (تسيۆيليزوۆاننىي), ءبىلىمدى ۇلتجاندىلىق پا (پروسۆەششەننىي), جانە ۇيلەسىمدى (كونسترۋكتيۆنىي ۇلتجاندىلىق پا دەپ جىلىكتەۋىنىڭ ارجاعىندا نە پيعىل جاتىر؟ ەگەر بۇل ءورىستىلدى جۋرناليست قىزىمىز ۇلتجاندىلىق، ۇلتشىلدىق، ۇلسۇيەرلىكتىڭ وركەنيەتسىز، ءبىلىم-بىلىكسىز، ۇيلەسىمسىز دەگەن  تۇرلەرىن دە بىلەتىن بولسا سولارعا ەڭ بولماعاندا ءسوز اراسىندا توقتالا كەتۋى كەرەك ەدى عوي. ءبىز قازاقتىڭ ۇلتجاندىلىعى تۋرالى قوعامدا قىزۋ تالاس-تارتىس بولىپ جاتقانىن كورگەن ەمەسپىز، ەندەشە «Central Asia monitorدىڭ» «ۋچيتىۆايا شيروكي چيتاتەلسكي ينتەرەس ك ەتوي ديسكۋسسي، مى رەشيلي پرودولجيت ەە»-سىنا جول بولسىن؟ جانە بۇل گازەت قاشاننان بەرى قازاقتىڭ ۇلتتىق جوق-جىتىگىن جوقتايتىن بولىپتى؟ جانە وعان سونشالىقتى «شيروكي چيتاتەلسكي ينتەرەس» قايدان كەلە قالىپتى؟ بۇل قىپ-قىزىل وتىرىك ەمەس دەي الاسىز با؟ «شيروكي ينتەرەس» بولعان، بولماعانىن بىلمەسەك تە» جەكە ءوز باسىمىز گازەت ۇسىنعان بۇل تاقىرىپتىڭ ارجاعىندا قازاق ۇلتجاندىلىعىندا وركەنيەتتىلىك، بىلىكتىلىك، ۇيلەسىمدىلىك (ورىندىلىق، ورنىقتىلىق)  مۇلدە جوق قوي  دەگەن كەكەسىن جاتقانداي كورىنەدى دە تۇرادى.

ەندى الگى ۋادەمىز بويىنشا ناتسيوناليزم دەگەن سوزگە تالداۋ جاساپ كورەلىك. «كراتكي پوليتيچەسكي سلوۆاردا» (موسكۆا، يزد-ۆو، پوليت.ليتەراتۋرى. 1989) بۇل ءسوزدى ماسكەۋدىڭ «ازۋى التى قارىس» اكادەميكتەرى مەن تولىپ جاتقان عىلىم دوكتورلارى «ناتسيوناليزم (ۇلتشىلدىق، ۇلتجاندىلىق.-م.ك.) دەگەنىمىز بۋرجۋازيالىق جانە ۇساق بۋرجۋازيالىق يدەولوگيا. ول قوعام دامۋىندا الەۋمەتتىك-تاپتىق فاكتوردان ۇلتتىق فاكتوردىڭ باسىمدىعىن مويىنداۋعا نەگىزدەلەدى. ناتسيوناليزم–پرولەتارلىق ينتەرناتسيوناليزممەن ەشقاشان ىمىراعا كەلمەيدى. ونىڭ الەۋمەتتىك، قوعامدىق دامۋدىڭ تالاپتارىنا قاراما-قارسىلىعى كۇشەيىپ، تەرەڭدەپ بارا جاتقاندىقتان دا ول تاريح بەتىنەن جويىلادى» دەپ تۇسىندىرەدى. بۇل عالىمدار قىزا-قىزا كەلە ءشوۆينيزمنىڭ ءوزى دە وسى ناتسيوناليزمنەن باستالادى دەگەنگە مەگزەيدى. بۇل مىسالدى كەلتىرىپ وتىرعان سەبەبىمىز اسىرەسە، قازاقستانداعى ءورىستىلدى باسىلىمدار ۇلتشىلدىق، ۇلتجاندىلىق تۋرالى وسىنداي پىكىرتالاسسىماقتار ۇيىمداستىرعان بولىپ وتىرىپ، وزدەرىنىڭ قازاق ۇلتجاندىلىعىن ۇناتپايتىنىن، قازاقتار ءوز ۇلتىنىڭ مۇددەلەرىن، ءتىلى، سالت-ءداستۇرى، ءوزىنىڭ وسى ەلدىڭ يەسى ەكەنى سياقتى ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىن مۇلدە ويلامايتىن ىلعي ءبىر ينتەرناتسيوناليستەر، گلوباليستەر بولعانىن قالايتىنى قانشا بۇركەمەلەسە دە اپ-انىق كورىنىپ تۇرادى. ۇتىرى كەلگەندە ايتا كەتەيىك، قازاق ءتىلدى اقپارات قۇرالدارىندا ۇلتشىلدىق، ۇلتجاندىلىق قاسيەتتەردىڭ بۇگىنگى قازاققا وتە قاجەت ەكەنى تۋرالى سىڭار اۋىز ءسوز، پىكىرتالاس ايتىلمايدى. قازاق باسىلىمدارى ويتسەك  «ەلىمىزدىڭ الەمگە ۇلگى بولىپ وتىرعانى» تۋرالى ۇراندى سوزدەرىمىزدى، ءتىپتى ەل تىنىشتىعىن ء«بۇلدىرىپ الامىز» دەپ قورقادى. ونىڭ ورنىنا پالەنشەكەڭنىڭ زايىبى ورىس، پالەنشەكەڭنىڭ كۇيەۋى يتاليالىق، شەشەسى بەلورۋس، اكەسى نەمىس دەگەن سياقتى ناداني ۇرانشىلدىق ماقالالاردى، تەلەكورسەتىلىمدەردى كوبىرەك بەرگەندى ءجون سانايدى.

ءيا، قازاقتى قازاق، تازا قازاق دەپ، ءدىنىن  تەنگريست قازاق، كريشنايد قازاق، يسلاميست قازاق دەپ بولشەكتەۋدى شىعارعان قازاقتاردىڭ وزدەرى ەمەس. قازاقتىڭ باسىن بىرىكتىرمەۋدىڭ وسىنداي الۋان-الۋان تاسىلدەرىن نە ورىس شوۆينيستەرى، نە ورىسقا ادال قىزمەت ەتۋشى ءورىستىلدى الجاستار ەكەنىن كوزى اشىق قازاقتار الدەقاشان ءتۇسىندى. قازاق ءۇش ءجۇز بولىپ، رۋ، تايپا بولىپ قىرقىسقان، سوعىسقان دەگەن سۇمپايى وتىرىكتەردى ويلاپ تاۋىپ، بۇگىندە جۇزشىلدىكتىڭ ءورتىن قاۋلاتىپ جۇرگەندەر دە سولار. ولار وسىنىڭ ءبارى از بولعانداي اندا-ساندا باس قوسىپ، ۇلت تاعدىرىنا بايلانىستى ۇساق-تۇيەك جيىندار وتكىزىپ جۇرگەن ازعانتاي عانا قازاق ازاماتتارىن دا بولشەكتەۋدىڭ امالىن ويلاپ تاپتى. بۇل سايقالي ساياساتتىڭ وكىلدەرى ەندى الگىندەي ۇلتشىل، ۇلتسۇيەر قازاقتاردى سىرتتاي «لجەناتسيوناليستەر»، «پسەۆدوناتسيوناليستەر»، «پسەۆدوپاتريوتتار»، «ناتسپاتتار» دەگەن جەر بەتىندە جوق، وزدەرى ادەيى ويلاپ تاپقان توپتارعا تەليدى. ولار ەڭ اۋەلى «ناتسيوناليست»، ياعني، ۇلتشىل دەگەن ءسوزدىڭ وزىنە بايقاتپاي-عانا جاعىمسىز، جەككورىنىشتى رەڭك بەرىپ وتىرۋعا تىرىسادى. اسىرەسە، «ناتسيونال پاتريوت» دەگەندى ادەيى «پسيحوپات» دەگەنگە ۇيقاستىرىپ «ناتسپات» دەپ جازۋدى داعدى قىپ الدى. اتتەڭ، ولاردىڭ وسىلاي بىلدىرمەي قۇرعان تۇزاعىنا كەيبىر وقىعان-توقىعاندارىمىزدىڭ دا ءتۇسىپ قالاتىنى  ءىشىڭدى ۋداي اشىتادى. وسى گازەتتىڭ الگى «موجەت لي پرەجدە ۆسەگو كازاحسكي ناتسيوناليزم بىت تسيۆيليزوۆاننىم»، پروسۆەششەننىم ي كونسترۋكتيۆنىم؟» دەگەن سۇرقيا سۇراعىنا اجەپتاۋىر ساياساتكەرىمىز جاسارال قۋانىشالين «مەنىڭ شوۆينيستەرگە كوزقاراسىم قانداي بولسا، جالعانۇلتشىلدارعا كوزقاراسىم دا ءدال سونداي دەپ قويىپ قالادى. بۇل قوعامدىق ومىرگە، ساياساتقا ارالاسىپ جۇرگەن، وقىعان-توقىعانى، ازدى-كوپتى ءبىلىم-بىلىگى بار-اۋ دەپ جۇرگەن جاسارال قۋانىشالين ايتاتىن ءسوز ەمەس. بۇل ءجاي ويلانباي، قىزبالىقپەن ايتا سالعان نەمەسە    قازاقتىڭ ۇلتتىق ساناسىن قايتسەم وياتامىن دەپ ەتەگى ەلپى، جەڭى جەلپى بولىپ جۇرگەن از عانا ازاماتتاردىڭ كەيبىرەۋىنە دەگەن جەككورىنىشىن سىرتقا شىعارۋ سياقتى كورىنەدى. ول ازاماتتاردىڭ ءبارى بىردەي جاسارال سياقتى بەلگىلى ساياساتكەر، جوعارى وقۋ ورنىندا ءدارىس وقىعان، ءبىر كەزدە وبلىستىق اكىمشىلىك قۇرامىنداعى ءبىر ءبولىمدى باسقارعان قىزمەتكەرلەر ەمەس. ولاردىڭ ۇلت ماسەلەسى جولىندا شالىس باسىپ، قاتەلەسىپ جۇرگەن، ساۋاتى دا تومەندەۋ، ساياساتكەرلىگى دە وسالداۋ تۇستارى بولۋى دا مۇمكىن. ولار سويتە تۇرا  قازاعىم، قايتكەندە مىنا الماعايىپ قۇبىل زاماندا ءتىلىن، ءدىنىن، ءدىلىن، سالت-ءداستۇرىن، ونەرىن، ادەبيەتى مەن مادەنيەتىن، اتامەكەن جەر-سۋىن امان ساقتاپ قالادى، قايتكەندە ۇلتتىڭ جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بوساعادان بەرمەن اتتاپ تۇرعانىن بۇگىنگى جاس-كارىنىڭ ساناسىنا جەتكىزىپ، ۇلتتىق نامىسىن وياتۋعا بولادى دەپ جانىن جەپ جۇرگەن جاندار. مۇنداعى «وركەنيەتتى»، «بىلىكتى»، «ورنىقتى» ۇلتشىلدىق دەگەنىمىز قانداي ۇلتشىلدىق دەگەن سۇراققا  جاسارال جولداستىڭ (مىرزانىڭ ەمەس!) بەرگەن جاۋابى دا ونشا «تاستاي ەمەس». بۇل ورايدا ونىڭ سوناۋ الاشورداشىلاردىڭ ساياسي قىزمەتى تۋرالى مىسالى دا كوڭىلگە قونىمدى دەي المايمىز. بۇل ءبىر، ەكىنشىدەن، مەيلى ساياسي كۇرەس بولسىن، مەيلى بىرىڭعاي ۇلتتىق مۇددە جولىنداعى كۇرەس بولسىن ولاردىڭ قاي قايسىسىنىڭ دا ءتاسىلى تەك جاسارالدىڭ ويلاعانىنداي بولا بەرۋى شارت ەمەس. كۇرەستىڭ ءادىس-ءتاسىلى ءارتۇرلى، ونىڭ قايسىسىن تاڭداۋ–اركىمنىڭ شاما-شارقىنا بايلانىستى. ەڭ باستىسى نيەت دۇرىس بولسا بولعانى. ەڭ باستىسى ءبىزدىڭ بۇگىنگى ازاماتتارىمىزدىڭ ۇلتشىلدىعى دەگەنىمىز قازىر قازاق سياقتى از ۇلتتاردىڭ باسىنا قاتەر ءتوندىرىپ تۇرعان جاھاندانۋدان جانە كەيبىر ءوزىن ۇستەم سانايتىن ۇلتتار وكىلدەرىنىڭ شوۆينيستىك ارەكەتتەرىنەن امان-ساۋ ساقتاۋعا، ءارى-بەرىدەن سوڭ ۇلتىمىزدىڭ ءوز ىشىنەن شىققان تىلدەن بەزۋشى، ۇلتتىق سانا-سەزىمنەن جۇرداي ماڭگۇرتتىكتەن ارىلۋعا باعىشتالعان ازاماتتىق كۇرەس. ال بۇدان شوشىنىپ، ولارعا قارسى جالعان پىكىرلەر تاراتۋدى جانە الگىندەي استارلى، جىمىسقى سۇراقتار قويۋدى نە ساياسي ساۋاتتىڭ تومەندىگى، نە ۇلتقا قارسى ارەكەت دەپ ءبىلۋىمىز كەرەك. قازىر ءارتۇرلى ۇلتتاردىڭ ەلىمىزدە اشىلعان مادەني ورتالىقتارى مىنە، سول ۇلتتاردىڭ دا  ءوزىن-ءوزى ءارتۇرلى كەسىر-كەساپاتتان ساقتاۋدىڭ، انا ءتىلى مەن ءدىنىن، اتا-ءداستۇرىن ساقتاۋدىڭ قىسقاسى ۇلت رەتىندە امان ساقتاۋدىڭ ءبىر امالى. وسى ورايدا ايتپاۋعا بولمايتىن بىزدە ورىن الىپ وتىرعان ءبىر ساياسي وراشولاقتىق مىناۋ: ەگەر سەن قازاقستاندا قازاق ماسەلەسىن كوتەرسەڭ، ول  جەكەلەگەن بىرنەشە قازاقتىڭ عانا پروبلەماسى دەپ ەسەپتەلەدى. ال الدەبىر قالاداعى نە اۋىلداعى ورىس ءتىلىنىڭ، ورىس مەكتەبى مەن ورىس بالاباقشاسىنىڭ ماسەلەسى تۋرالى ءبىر ماقالا جازىلسا نە تەلەديداردا ايتىلا قالسا، بۇل بۇكىل ورىستىڭ ءتىپتى، بۇكىل ەلىمىزدىڭ «قيىن پروبلەماسى» رەتىندە ۇلكەن ءبىر دابىراعا اينالادى. ءبىز بۇل جەردە جاسارالعا ەش كىنا قويمايمىز، ول ء–سوز جوق ناعىز ۇلتشىل، قانى قازاعىم، ەلىم دەپ قايناپ تۇرعان، ءارى وتە ءبىلىمدار ازامات. ءبىز  ونىڭ تەك لجەناتسيوناليستەر، ياعني، «جالعان ۇلتشىلدار» دەگەن ءبىر اۋىز سوزىنە ءوز پىكىرىمىزدى بىلدىردىك.

ءيا، ءورىستىلدى باسىلىمدار مەن كەيبىر «ىشتەن شىققان شۇبارجىلاندار» قازاقتىڭ بۇگىنگى ۇرپاعىنىڭ بىرەن-ساران بولسا دا ۇلتشىلدىق پىكىرلەرىن، قازاققا قاتىستى ولار ايتقان كەيبىر ۇسىنىستاردى «قارسى بازار قاعىپ الىپ» سىناپ-مىنەۋدى، ءتىپتى بولماسا ارجاعىندا جىمىسقى استارى بار سۇراق-جاۋاپ-سىماقتار ۇيىمداستىرۋدى ادەتكە اينالدىرىپ الدى. وسىندايلاردى كورىپ وتىرىپ «اپىر-اۋ،  ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇڭ-مۇددەلەرىمىزدى ايتساق،  وسىندايلار ونى ءىلىپ الىپ سان-ساققا جۇگىرتەتىنى نەسى؟ وسىلاردىڭ ارتىندا  جوعارعى جاقتا قازاقتىڭ وي-ساناسىن، ۇلتتىق سەزىمىن تۇقىرتىپ وتىرۋشى بىرەۋلەرى بار-اۋ، ءسىرا» دەگەندەي كۇپىرلىلەۋ ويعا كەتەسىڭ.

ناعىز  ساياساتكەر، ناعىز ۇلتشىل ازامات قاشاندا ءوز ويىن كۇلتىل-بىلتىلگە سالماي، بىرەۋلەردى اتى-ءجونىن اتاماي «لجەناتسيوناليست»، «پسەۆدوپاتريوت»، «ناتسپات» اتاماي اشىق، ناقتى ايتقانىنا نە جەتسىن. «Central Asia monitor» گازەتىنىڭ وسى تاقىرىپتاعى ساۋالىنا ساياساتكەر راسۋل جۇمالىنىڭ قايتارعان جاۋاپتارى مەن كەلتىرگەن دالەل-دەرەكتەرىندە ونىڭ وي-ءورىسى مەن ورەسىنىڭ بيىكتىگى، قاي نارسەگە دە ساف سەزىم، سابىرلى ويمەن، اسىعىپ-اپتىقپاي تارازىلاي وتىرىپ باعا بەرەتىن سالماقتىلىعى انىق كورىنىپ تۇرادى.

راسىندا ۇلتشىلدىق (ناتسيوناليزم) ءسوزىنىڭ ءتۇپ-توركىنىن كوممۋنيستەرشە جاعىمسىز رايدا ءتۇسىندىرۋدىڭ زامانى وتكەنىنە، وعان بۇگىنگى الەمدىك گەوساياسي دا، ەكونوميكالىق تا وزگەرىستەرگە وراي تۇسىنىك بەرۋ قاجەتتىگىنە قاراماستان بۇل سوزگە ءالى دە ۇركە قاراۋدان نەمەسە ونى جۇرتشىلىق اراسىندا ۇرەي مەن جەككورىنىشتىلىك (ينسينۋاتسيا) تۋعىزۋ ءۇشىن پايدالاتىندار ءالى دە از ەمەس.  «قازاقستان دەگەن مەملەكەتتىڭ اتىنىڭ ءوزى قازاق سوزىنەن شىققاندىقتان قازاق ۇلتى–مۇنداعى تيتۋلدىق ۇلت. سوندىقتاندا ۇلتشىلدىق دەگەننىڭ ءوزى قازاق ۇلتشىلدىعى دەپ ءتۇسىنىلۋى قاجەت. كەيبىرەۋلەر ۇلتشىلدىقتى قازاق ۇلتشىلدىعى دەۋ دۇرىس پا، الدە قازاقستاندىق ۇلتشىلدىق دەۋ دۇرىس پا دەيدى. بۇل وسى قازاق ۇلتشىلدىعى دەگەن ۇعىمعا باسقاشا ماعىنا بەرۋ ءۇشىن ادەيى بۇرمالاۋ. مىسالى، «قازاقستاندىق ۇلت»، «قازاقستاندىق ءتىل»، «قازاقستاندىق ۇلتشىلدىق» دەسەك ونىڭ ويدان شىعارىلعان، ناقتى ومىرگە جۋىسپايتىن، قولدان جاسالعان، ياعني، تاجىكستاندىق، قىرعىزداردى –قىرعىزستاندىق دەمەيمىز عوي. ولار ىقىلىم زاماننان تاجىك، قىرعىز دەپ اتالىپ كەلەدى»،-دەيدى ساياساتكەر راسۋل جۇمالى. وتە دۇرىس. ەندەشە،  بىرەسە قازاقتىكى، بىرەسە قازاقستاندىقتاردىكى دەپ بولشەكتەۋ كىمدەرگە قاجەت بولىپ ءجۇر؟ جانە قازاقتىڭ قانداي ۇلتشىل ۇلىنىڭ نە قىزىنىڭ ورىس ۇلتشىلدارى (نەمەسە شوۆينيستەرى) «روسسيا تولكو دليا رۋسسكيح» دەپ ايقايلاعانى سياقتى «قازاقستان تەك قازاقتار ءۇشىن دەگەن ۇران تاستاعانىن كورگەنىمىز بار ما؟! قۇداي كەشىرسىن، الدە ءبىزدىڭ سورىمىز وسىنداي اپەرباقاندىققا، بىربەتكەيلىككە بارماۋىمىزدان با ەكەن؟ قالاي دەسەڭىز،  ولاي دەڭىز، بىراق قازاقستاندا تۇراتىن ورىستى دا، ەۆرەيدى دە، نەگردى دە سەن قازاقسىڭ دەپ قازاق ەتە قويۋ وڭاي شارۋا ەمەس. انەبىر كەزدە ءبىر چۋكچا سانك-پەتەربۋرگتە ءىشىپ العان ءبىر-ەكى ورىس ازاماتىنا «مى جە س ۆامي براتيا» دەگەنى ءۇشىن ونى «تى نام نە برات، كوسوگلازىي چەرت» دەپ ءولىمشى قىپ ۇرىپتى. ون جەردەن وسى ەلدە تۋىپ وسسە دە قازاقشا «نان»، «تۇز»، «سۋ» دەگەن ەكى نە ءۇش ارىپتەن تۇراتىن ءسوزدى ايتپايتىن ورىس ەشقاشان «مەنىڭ ۇلتىم –قازاق» دەپ ايتپايدى. ايتسا، تەلەديداردان، گازەت تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا اۋىزەكى ايتا سالادى. بىراق ول ەشقاشان قازاق بولام دەسە دە بولا المايدى.

سونىمەن، قازاق ۇلتشىلدىعى دەگەن ءسوزدىڭ جۇرتشىلىق اراسىندا قانداي كوڭىل-كۇي تۋعىزاتىنى تۋرالى قىسقاشا وي ايتقان بولدىق. قازاق ۇلتشىلدىعى نەمەسە مەن ۇلتشىلمىن دەگەن ادامدى تەرىس پيعىلدى دەپ ءتۇسىنۋ نە ساۋاتسىزدىق، نە قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعدىرىنا دوس نيەتتى ادامنىڭ تۇسىنىگى ەمەس. ۇلتشىلدىق، قازاق ۇلتشىلدىعى دەگەن سوزگە كەيبىرەۋلەردىڭ ۇركە قاراۋىنىڭ باستى سەبەبىنىڭ ءبىرى– ءبىز وسىناۋ قاسيەتتى ءسوزدى  كوباسا قولدانۋدان ءالى دە ساقتانا بەرەتىندىگىمىزدە بولىپ وتىر. سونى بايقاعاندىقتان دا كەيبىر ءورىستىلدى باسىلىمدار مەن ءورىستىلدى قانداستارىمىز–بۇل ورايدا الۋان ءتۇرلى پىكىرلەر تۋعىزىپ، الۋان ءتۇرلى قۇيتىرقى استارى بار ساۋالنامالار جۇرگىزەدى. ءبىزدىڭ پارلامەنت پەن ۇكىمەتتەگىلەردىڭ كوپشىلىگى ەل الدىنا شىققاندا تەك ورىسشا سايراۋىنىڭ ارجاعىندا ۇلتشىل دەگەن ءسوز ولارعا الدەبىر ۇرەيلى كورىنەتىنى جانە الدەقايتىپ كەتپەيىنشى دەگەن ساۋىسقان ساقتىق جاتقانى دا شىندىق. ول از بولسا ورىسشا سويلەسەم ءبىلىمدى، كۇشتى بولامىن دەگەن ماڭگۇرتتىك سانادان ارىلماعان قانداستارىمىز جانە ۆ.لەنين ايتقان «ۆەليكودەرجاۆنىي شوۆينيزمنەن»، «ۇلىورىستىق» اۋرۋدان  ايىعا الماعاندار ءالى دە جەتكىلىكتى. ءبىز ۇلتشىلدىقتى، قازاق ۇلتشىلدىعىن ماقتان تۇتۋىمىز كەرەك. ۇلتشىلدىق ورىس ءشوۆينيزمى سياقتى قورقىنىشتى كەسەل، اۋرۋ ەمەس. ول– ەڭ اۋەلى ءوز ۇلتىڭدى ءسۇيۋ. ابزالى ءبىز قازاق ۇلتشىلدىعى، قازاق ۇلتجاندىلىعى دەگەندى تۋ ەتىپ، ونى يدەولوگيامىزدىڭ، ۇرپاق تاربيەسىنىڭ ۇلكەن ءبىر ءپانى ەتىپ كوتەرسەك تە ارتىق بولماس ەدى. بۇل –جاھاندانۋ زامانىندا قازاقتى امان ساقتاۋدىڭ ءبىر قۇرالى دەسەك ادام الدىندا دا، قۇداي الدىندا دا كۇناھار بولا قويماسپىز.

مىرزان  كەنجەباي، اقىن،

مادەنيەت  قايراتكەرى

Abai.kz