(سوڭى. باسى سىلتەمەدە: (http://abai.kz/post/view?id=4618). باستاپقىداعى تاقىرىبى: «حان كەنەنى ماحامبەت نەگە ولتىرمەك بولدى؟»  

مۇعادجار تاۋىنداعى تال داراقتاردىڭ جاپىراقتارى مەزگىلىنەن بۇرىن سارعايىپ، قوڭىر كۇزى ادەتتەگىدەن ەرتە ءتۇستى. حان ورداسىنىڭ جالشى-مالشىلارى قاربالاس تىرشىلىككە كوشىپ، وتىندىق اعاشتار دايىنداپ، تەزەك، ويىلعان قيلاردى جيناستىرىپ كەپكەن كۇيىندە ساقتاۋعا قامىسپەن شاتىرلاپ ءۇستىن جابۋمەن الەك. بۇلاقتاردىڭ كوزىن اشىپ سۋىن مولايتىپ، قاۋعا باتاتىنداي شۇڭقىرلاپ، مال اياعى قۇلاتپايتىنداي ەتىپ تاسپەن قورشاپ تاستادى. حان ورداسىنىڭ نە ىستەپ، نە قويىپ جاتقانىنان حابارسىز جالشىلار، بيىل كوشپەسەك ەكەن دەپ ۋايىمداپ ءجۇرىپ، قىسقا دايىندىقتارىن ءتامامداپ، بەلدەرىن بوساتىپ كوپ شارۋانىڭ بەتىن قايتاردى.

ءۇش ءتورت قاتار جەلىلەردەگى نوقتالى قۇلىنداردىڭ سانى 70-80-گە تاياۋ. جايىلىمنان قايتقان بيەلەر ءوز قۇلىندارىن اداسپاي تاۋىپ، ەمىرەنىپ، يىسكەسىپ تۇرعاندا، ساۋىنشىلار ەشكىنىڭ تەرىسىنەن جاسالعان كىشكەنە قاۋعالارىن العان جاس كەلىنشەكتەر مەن قىزدار، اق بىلەكتەرىن سىبانىپ بيە ساۋعا كىرىسىپ كەتەدى. ساۋعان سۇتتەرىن قادا اعاشقا بايلانعان مەستەرگە قۇيىپ تولتىرىپ وتىرادى. جىگىتتەر جەلىگە قوساقتالعان ساۋىلعان بيەلەردى اعىتىپ كەشكى جايىلىمعا ورىسكە ايداعاندا اسىر سالعان قۇلىنداردىڭ شۇرقىراي كىسىنەسىپ، ءبىر بىرىمەن تىستەسىپ ويناعانىن قىزىقتاپ اۋىلدان ۇزاي بەرەدى. كۇندەلىكتى وسى ادەت جايلاۋدىڭ سانىندەي كورىنىپ جاراسىم تاۋىپ تۇرادى.

ەمبى وزەنى جاقتان 10-15 ۇيىردەي جىلقى ايداعان جىلقىشىلار جاقىنداپ قالعاندا ىلە-شالا اتقا مىنگەن باتىرلار «سۋىت ايدالعان نەعىلعان جىلقىلار» دەپ الدىنان شىقتى. تابىننىڭ الدىندا اقبوز اتتىڭ ۇستىنە ىرعالا جايعاسقان تابىن رۋىنىڭ ءبيى، ون مىڭ جىلقى ايداعان بايى كۇرەش ەكەن. داۋىسى قاتقىل شىعىپ:

- كەنەسارى حانعا سالەم بەرگەلى كەلەمىز. مىنا جىلقىلار حانعا دەگەن سىيىمىز. وسىندا مەنىڭ كۇيەۋ بالام بار، قىزىم بار، كورىسپەگەلى كوپ ۋاقىت بولدى. سولاردى كورگەلى كەلەم.

- كۇيەۋ بالاڭ مەن ەمەس پە؟ - دەپ الدىنا كەلىپ اتتان تۇسكەن بۇقارباي باتىر، اتاسىن اتتان ءتۇسىرىپ قۇشاقتاسىپ امانداستى.

- بۇل نە، تانىماي قالدىم عوي. ساقال قويىپ قاۋعاداي ەتىپ، ءوسىرىپ جىبەرىپسىڭ؟ باستا ءبىزدى حاننىڭ ۇيىنە. جاسىم سەكسەنگە تاياسا دا سالەم بەرۋگە كەلدىم.  اتىنا قايتا مىنگەن بايدى حاننىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا اكەلىپ اتتان ءتۇسىرىپ، اتتى الىپ كەرى بۇرىلىپ كەتتى.

توردە جاتقان حان كەنە اياق قولىن جيىپ داۋىستاپ سالەم بەرىپ قولىن سوزعان بايعا «الەيكۇمسالام» دەپ جاۋاپ بەرىپ، قولىن الدى. تورگە وتىرىپ جايعاسقان سوڭ:

- تابىن رۋىنىڭ قازاعى، كۇرەش دەگەن بولامىن. وسىندا مەنىڭ كۇيەۋ بالام مەن قىزىم بار. سولاردى كورىپ، سىزگە سالەم بەرەيىن دەپ كەلدىم.

- و، ءبىزدىڭ اياكەڭ بە؟ ول مەنىڭ بەلدى باتىرىمنىڭ بىرەگەيى عوي. اقمولا بەكىنىسىن العاننان كەيىن باتىرلىعىنا سايكەس، ءىس قيمىلىنا ءتانتى بوپ، جاسى كىشى بولسا دا «اياكەڭ» اتانعان كوزسىز باتىرىم عوي.

- كۇيەۋ بالامدى مارتەبەلەگەنىڭىزگە راقمەت، حان كەنە. اۋىلعا قوناق بولساڭىز، ەل الىس ەمەس. سىباعاڭىزعا ءۇش ءجۇز جىلقى ايداتىپ كەلدىم، - دەپ كۇرەش  باي كەرەگەگە ارقاسىن تىرەي، بەلىنە جاستىق قويىپ، تىزەسىن بوساتىپ ەركىندەي وتىردى.

داستارحان جايىلىپ باۋىرساق، ىرىمشىك، بالقايماق ۇلكەن سىرلى جۇقا لەگەنمەن پىسكەن قازى، قارتا، جال-جايا قويىلىپ، اعاش شارامەن قىمىز اكەلىندى. حاننىڭ كىشى ايەلى جاڭىل قىتايلاردىڭ قولىنان شىققان، گۇلمەن ورنەكتەلگەن كارلەن كەسەلەرگە قىمىز قۇيىپ ۇسىندى. سەمىز قازىدان قارتا قوسىپ ءدام اۋىز تيگەن كۇرەش باي جولدان شولدەڭكىرەپ كەلگەنىن ءبىلدىرىپ قىمىزدى مەيىرلەنە ءىشتى. حان كەنە ەل جۇرتىنىڭ اماندىعىن سۇراي كەلە:

- ءبىزدىڭ بۇقارباي، جولامان باتىرلار شىققان تابىن رۋى حان ورداسىنىڭ كىشى ءجۇز جەرىنە كوشىپ كەلۋىنە قانداي كوزقاراستا ەكەنىن ايتا وتىرىڭىز، كۇرەكە؟

- ايتسام، تابىن رۋىنىڭ  شەجىرەسى ەرتەدەن باستالادى. سوعىسپەن شىنىعىپ، ەلدىگىن ساقتاي بىلگەن كىشى ءجۇزدىڭ ىشىندەگى بەلدى رۋ. ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعان بۇقارباي مەن جولامان ءسىز باستاعان ورىسقا قارسى جالپى حالىقتىق كوتەرىلىسكە باسقا كىشى ءجۇز رۋلارىنان كىم قاتىسىپ وتىر؟ ەسەت پەن جانقوجا كەشەگى يساتايىڭ كوزىن كورگەن ماحامبەت تۋ كوتەرىپ ۇران سالسا اياداي كىشى جۇزگە تۇگەل جەتەدى. كەشەگى تىلەنشى، ەدىگە، ءابىت، اقاس باتىرلاردىڭ ارۋاعى قولداپ ەل ازاتتىققا جەتەر ەدى. قوقاندىقتار قارسى تۇراتىن جاۋ ەمەس. ءبىزدىڭ بۇقارباي بالا كۇنىندە قول باستاپ، ەرەن ەرلىگىمەن تالاۋعا كەتكەن مالدى قايتارىپ العان. ەسەت، جانقوجانىڭ باتىر ەكەنىندە شاك جوق. ءبىر-اق رۋ نامىسىنان اسا الماي ءجۇر. بۇكىل قازاق بولىپ قوزعالماساق جەكە-جەكە باتىر بولىپ، بي بولىپ اتاق شىعارىپ، داڭققا بولەنىپ ءجۇرىپ ورىسقا جەم بولامىز، حان كەنە. ءلاجى بولسا ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن بىرىكتىرىپ ابىلاي حان تۇسىنداعىداي ءبىر قولباسشىعا باعىنىپ تاۋەلسىزدىگىمىزدى قورعاماساق، ورىستىڭ گەنەرالدارىنا قۇل بولىپ كەتەمىز.

- مەنىڭ دە ويلاپ جۇرگەنىم سول ەمەس پە؟ ەسەت، جانقوجانىڭ بوگەنباي، قابانبايدان قاي جەرى كەم. «تەك ءوز رۋىم امان بولسا» دەپ ويلايدى. ورىستان شەن شەكپەن الىپ، ءتىل تابىسىپ كەتسەك تە جامان بولمايدى دەيتىن كورىنەدى. اراعا ادام سالىپ تا، سوزگە كەلتىرە المادىم. سول ءۇشىن قان توگىسەمىز بە؟ جاپپاستاردىڭ بيلەرىمەن كەڭەسىپ، زەكەت جيناپ كەلۋگە جىبەرگەن ادامدارىمدى باۋىزداپ ءولتىرىپ جاتقاندا بەسەۋى قاشىپ قۇتىلىپ حابار اكەلدى، بايتابىنداي باتىرىم ءۇشىن كەك الۋعا، مالىن ايداتىپ الۋعا ءماجبۇر بولدىم. ونى ەستىپ جاتقان شىعارسىز. شەكتىلەر قولداپ، قوسىلعىسى كەلمەيدى. «ماعان قوسىلمادىڭ» دەپ قان توگىسكە بارا بەرۋ اقىلعا سيا ما؟ ونسىز دا «قاندى قول حان اتاندىم» دەپ ءسوزىن دوعاردى.

- ەلى ءۇشىن ەر ازامات نە كورمەيدى. بوكەي ورداسى ورىستانىپ ءبىتتى. تازا جۇرگەن ەسەتكە دە شەن بەرىپ وزدەرىنە قاراتىپ الدى. كەشەگى يساتايدىڭ ماحامبەتى جاڭگىرگە دە جاۋ بولىپ، سىزگە دە جاۋ بولىپ مىلتىق الا جۇگىرىپتى دەپ ەستىدىم.

- نە دەيسىز، كۇرەكە؟!

- ەستىگەن قۇلاقتا جازىق جوق. شەكتىلەرمەن ەكى كۇن كەڭەس وتكىزىپسىز سول كەزدە.

- بۇنى سول جەردە نەگە ەستىمەدىم، - دەپ تىزەسىن ءبىر سوعىپ، قانى باسىنا شاۋىپ، كوزى قانتالاپ شىعا كەلدى. «بەكەر ايتىپ قالدىم با؟» دەگەن كۇرەش «سىرتقا شىعايىن، بالالارعا بارايىن» دەپ سىلتاۋراتىپ تۇرىپ كەتتى.

بولەك تىگىلگەن باتىرلار اۋىلى بۇقارباي باتىردىڭ اتاسى كەلدى دەپ ءبىر تۋ بيەنى جاۋكەمدەپ، قاشانعى ادەتتەرىنشە جىلى جۇمساعىن قوناق كەلگەن ۇيگە قالدىرىپ ءبولىپ-ءبولىپ الدى. باتىردىڭ ايەلى كۇمىسايدى قالجاقتاپ قالاي قوسىلعاندارىن سۇراپ قويماعان سوڭ كۇمىسايدىڭ ءوزى:

- باتىر مەنى العان جوق، باتىردى مەن الدىم، - دەپ ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعاردى.

- قالاي-قالاي دەگەن قۇرداستارىنا ول بىلاي بولعان، - دەپ اڭگىمەسىن جالعاستىردى. ءبىر كۇنى قاراقالپاقتىڭ قاراقشىلارى مىڭنان استام جىلقىنى جانە قولىنا ىلىككەن  3-4 قىزدى وڭگەرىپ الا كەتتى. ونىڭ ىشىندە مەن دە بارمىن. اكەم «اتتان» سالىپ اۋىل ەلدى جيناپ اتتانعانشا بۇقارباي 5-6 جىگىتپەن كوپ ۇزاتپاي بىزدەردى قۋىپ جەتىپ ايقاسقا ءتۇستى. جيىرما شاقتى قاراقشىنى اتتان ءتۇسىرىپ، جىلقىنىڭ الدىن قايىرىپ الىپ بىزگە كەلدى. 4 قىزعا 4 قاراقشىنىڭ اتىن مىنگىزىپ جىلقىنى ايداسىپ اۋىلعا كەلدىك. اكەمنىڭ قۋانىشىندا شەك جوق، اكەلگەن جىگىتتەرگە ەكى-ەكى جىلقىدان جەتەكتەتىپ قايتارماق بولدى. جولشىباي قاتارلاسىپ كەلە جاتقاندا ماعان ءسوز سالىپ «باسىڭىز بوس پا؟» دەدى. بوس دەدىم. ء«بىر قاراقالپاقتىڭ كۇڭى بولىپ كەتكەنشە، ءبىر باتىردىڭ توقالى بولايىن» دەگەن ويىم جەڭىپ كەتتى. اكەمە ءسوز سالعان ەكەن، مول قالىڭ مال سۇراپتى. «ونداي مال مەندە جوق» دەسە «مالى بار ادام الادى» دەپتى مەن اكەمە بارىپ:

- اكە، بۇقارباي باتىر مول قالىڭ ەمەس، ءبىر قوس جىلقىڭدى قايتارىپ بەردى. ول از با؟ ءبىر قاراقشىنىڭ كۇڭى بولاتىن قىزىڭدى قايتارىپ بەردى ول از با؟ - دەپ ەدىم. اكەم:

- ءجا، بولدى. «قارتايعان شالدىڭ كوزىنە مال بىتەدى» دەگەن. جاساۋ جابدىعىڭمەن  تويىڭدى جاساپ بەرەم، - دەپ كەشىرىم سۇراعانداي بولدى. اڭگىمەنىڭ سىرىنا قانىققان باتىرلار  ءسىز توقال ەمەسسىز، اعا باتىرلاردىڭ ايەلدەرى بولماسا، «ناعىز بايبىشەنىڭ» ءوزىسىز. الدىڭىزدى قيا وتكەن جاس كەلىنشەكتەر بار ما؟ سىزدەن سىيلى ايەل جوق، - دەپ قوناق قابىلداۋ قامىنا كىرىستى.

كەنەسارى اعىباي باتىردىڭ قوسىنىنداعى بەس اتا قاراكەسەكتىڭ اتاق داڭقى شىعا قويماعان باعىس باتىرىن، ايتماعامبەت پالۋانىن، نىسانباي جىراۋدى شاقىرتىپ الدى. كۇرەش بايدان ەستىگەن اڭگىمەسىن ايتىپ شەكتىلەر اۋىلىنا بارىپ ءبىرىڭ پالۋان، ءبىرىڭ جىراۋ بولىپ يساتاي باتىردىڭ كوزىن كورگەن ماحامبەت اقىندى تاۋىپ الىپ سويلەسىڭدەر. «ەركىمەن كونسە اۋىلعا اكەلىپ قوناق ەتىڭدەر. بولماسا اكەلۋدىڭ جولىن تابىڭدار. ءولتىرىپ الماڭدار. قىلىشتارىڭدى ساپتاما ەتىكتىڭ قونىشىنا، قيسىق جاعىمەن تىعىپ كورسەتپەڭدەر. تاڭەرتەڭ ءۇن ءتۇنسىز ءجۇرىپ كەتىڭدەر» دەپ قىسقا-قىسقا سويلەپ، تاپسىرما بەرىپ شىعارىپ سالدى.

بۇقارباي باتىردىڭ سىيلى قوناعى بولعان كۇرەش باي ءتۇن ۇزاعىنا باتىرلاردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ شارشاعانىن ۇمىتىپ كەتتى. اقمولا بەكىنىسىن، سوزاق قالاسىن، جۇلەك بەكىنىسىن العان باتىرلاردىڭ ەرلىگىن ايتقاندا ءبىرىن ءبىرى كوتەرمەلەي سويلەپ جالعاستىرادى. ارا-اراسىندا دوسقوجا اقىن كەنەسارى-ناۋرىزبايدى، اعىباي مەن بۇقاربايدى، توپىراعى كەپپەگەن بايتابىندى جىرلاعاندا ساي-سۇيەكتەرىن سىرقىراتىپ جىبەردى. اقىننىڭ جىرىنان الپامىس، قوبلاندى باتىرلاردى ەلەستەتىپ كوڭىلى مارقايىپ «پا، شىركىن، بارەكەلدى» دەپ كوز كورمەگەن باتىرلاردان، ءوزىمىزدىڭ باتىرلار ارتىق ەكەن عوي، «تاۋ قوپارىپ، تاستى بۇزعانداي اقمولانىڭ بەكىنىسىن تاس تالقانىن شىعارعان نە دەگەن ەرلىك؟» دەپ ءسۇيسىنىپ وتىردى. ءتۇن ءبىراز ۋاقىتقا ۇزاپ كەتكەنىن بايقاپ، ەتتىڭ توعىنان كەيىن جاتارعا ىشكەن قىمىزدان سوڭ، جاقسى دەمالىپ، ءجاي تۇردى. تۇستىكتى تابىن-جولامان باتىردىڭ ۇيىنەن جاساپ كەشكى بەسىندە كەنەسارى حانعا حوش ايتىسپاق بولىپ ورداسىنا بارعاندا حاننىڭ ءوڭى سىنىق، تۇنىمەن ۇيىقتاماعان ادام سەكىلدى بوپ كورىندى. قىسقا عانا حوش ايتىسىپ «باتىرلارىڭىزدىڭ بارلىعى سايدىڭ تاسىنداي ىرىكتەلگەن ەكەن، ءسىز المايتىن قامال قالماس» دەپ تىلەك ايتىپ، جولعا شىقتى.

شىنىندا دا حان كەنەنىڭ ءتۇن ۇيقىسى شالا بولىپ كورگەن تۇستەرى كوڭىلگە كىربىڭ سالا بەردى. جاپپاس رۋىنىڭ جىلاعان بالالارىنىڭ داۋىسى قۇلاق تۇبىنەن شىرىلداپ، التىباي بي جانعان وتتىڭ ورتاسىندا وتىرىپ، الاقانىن تەرىس قاراتىپ ء«اي، كەنەسارى، ءاي، كەنەسارى» دەپ ايقايلاعان داۋىسى «ساعان دا، كەلەر كەزەك» دەپ الدە نەلەردى ايتىپ، تۇرا سالىپ باس سالارداي قومپاڭ-قومپاڭ ەتەدى. شوشىپ ويانعان كەنەسارى «بۇلار وزدەرىنىڭ ىستەگەنىن بىلمەيدى ەكەن-اۋ» دەپ سويلەگەندە جانىندا جاتقان جاڭىل:

- سابىر، سابىر، حان يەم، جامان ءتۇس كوردىڭىز بە؟ ءتۇس تۇلكىنىڭ بوعى دەۋشى ەدىڭىزدەر عوي. جاستىققا باسىڭىزدى قويىپ، دامىلداڭىزشى، - دەپ ءوزىنىڭ قۇشاعىنا قاراي باۋراپ كورپەنى يىعىنا قاراي تارتا جاۋىپ تاماعىنىڭ استىنا باسىن تىعىپ، سامايىنان تومەن قاراي ساقالىن سيپاپ جاتىپ، ۇستىنەن اۋىر جۇك تۇسكەندەي تاڭعى ءتاتتى ۇيقىعا بەرىلىپ كەتتى. ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماي تۇرمىس قۇرعان جاڭىل ءتورت ۇل تاپسا دا بەتىنىڭ ءارى قاشپاي، قىز كۇنىندەگى تال شىبىقتاي دەنەسى ەندى تولىسىپ، ۋىزداي تولىقسىپ جۇرگەن ءجۇرىس تۇرىسى جان بىتكەندى جالت ەتكىزەتىن.

كەنجە ۇلدارىن سادىق پەن شىعايدى كۇنىمجان بايبىشە باۋىرىنا سالىپ كۇندىز تۇنگى ەرمەگى سول بولاتىن. كۇتۋشىلەرى كۇندەلىكتى شومىلدىرىپ، تاماقتارىن دايىنداپ، تويىندىرعان سوڭ دالاعا شىعارىپ ءبىر مەزگىل بالقاشتىڭ سالقىن سامالى ەسكەن جاعالاۋعا دەيىن سەرۋەندەپ كۇنىمجان بايبىشە دە سەرگىپ قايتاتىن. بارلىق بالاسىنان سادىقتى ەرەكشە جاقسى كورەتىن حان كەنە، ءبىر مەزگىل كۇنىمجاننىڭ وتاۋىنا كەلىپ ەركەلەتىپ، قۇشاقتاپ جاتىپ، قونىپ تا قالاتىن. اتقا مىنگىزىپ اۋىلدان ۇزاي قىدىرتىپ باتىرلىق، ەرلىك تۋرالى اڭگىمە ايتىپ بەرىپ، قايتالاپ وزىنەن سۇراپ نە تۇسىنگەنىن ءبىلىپ وتىراتىن. كەنەسارىنىڭ كولەڭكەسىندەي بولعان قاراۇلەك، اتىن جەتەكتەپ ءجۇرىپ كوز الدىنان تاسا جىبەرمەي، جان جاقتى شولىپ بايقاپ جۇرەدى. بۇل قاراۇلەكتىڭ 10 جىلعى كاسىبى. يەسىنىڭ كوز قاراسىنان نە ايتقالى تۇرعانىن ءتۇسىنىپ، سۇق ساۋساعىمەن بارماعىنىڭ قيمىلىنان ارەكەت جاسايتىن.

سادىق توعىزدان ونعا كەتىپ بارادى مولداعا وقىتىپ نەمەسە مەكتەپكە بەرۋ ويىندا جوق. بالعوجا بي بولسا ۇلكەن ۇلى التىنسارىنىڭ بالاسىن اكەسى قايتىس بولعاننان كەيىن بەسىكتە جاتقاندا-اق اسىراپ العان. التىعا تولماعان سول نەمەرەسىن ورىنبورعا ينتەرناتتا جاتقىزىپ وقىتامىن دەپ الەك. «ورىستانۋ» وسىندايدان باستالادى عوي دەپ ويلادى دا قويدى. ال بالعوجا بي دۇنيەنىڭ كىلتى مالدا ەمەس، وقۋدا دەپ تۇسىنگەندىكتەن كەنەسارى مۇعادجارعا كوشەر جازدا-اق ورىس مۇعالىم جالداپ اۋىلدىڭ بالالارىن وقىتۋعا كىرىسىپ كەتكەنىن ەسىنە الدى.

شەكتىلەر ەلىندە ءبىر كۇن تۇنەپ، جاۋشى بوپ بارعان باعىس، ايماعانبەت، نىسانباي جىراۋ ورداعا كەلىپ كورگەن بىلگەندەرىن بايانداپ ماحامبەتتىڭ ەكى-ءۇش كۇن بۇرىن ءوز ەلىنە-بەرىش رۋىنا كەتىپ قالعانىن جەتكىزدى. باعىس باتىردىڭ ايتۋىنشا جاپپاس قىرعىنىنان امان ەسەن قاشىپ قۇتىلعان جانعابىل تولەگەنوۆ دەگەن بي ورىستاردىڭ تورعاي، ىرعىز بەكىنىستەرىن سالۋعا مۇرىندىق بولىپ، كازاك اسكەرلەرىن جيناستىرىپ، ءسىزدىڭ سوڭىڭىزعا تۇسكەلى جاتىر دەپ جەتكىزەدى. بۇنى بارلاۋشىلارىنا قانشالىقتى راس ەكەندىگىن تەكسەرتىپ، انىق قانىعىن بىلگەن سوڭ، ەكى مىڭ ءتۇتىندى ەمبى وزەنىنەن وتكىزىپ، كوشىرىپ جىبەردى. ءوزى تاۋەكەل ەتىپ اعىباي باتىر باستاعان بەس اتا قاراكەسەكتەن، يمان باستاعان قىپشاق، قۇرمان باستاعان تاما، بۇقارباي، جولامان باستاعان كىشى ءجۇز ساربازدارىمەن تورعاي دالاسىنا قاراعان بەتتە جازىق دالادان، گەنەرال جەمچۋجنيكوۆتى كۇتىپ الۋعا شەپ قۇرادى. بۇل كەزدە كەنەسارى اۋىلى ەمبى وزەنىنەن ءوتىپ كەتكەنىن ەستىگەن گەنەرال العان بەتىنەن اينىپ ۇلىتاۋعا بەت بۇرادى. كەنەسارى بولسا كوشتى كەرى قايتارىپ وتىنمەن قامتاماسىز ەتىلگەن، جەل وتىنەن ىق مۇعادجارعا قايتىپ ورالىپ، قىستاپ شىعادى.

1846 جىلدىڭ كوكتەمى ەرتە شىعىپ باتىرلارىمەن اسكەري كەڭەس وتكىزىپ كوشتى بالقاش كولىنىڭ سولتۇستىگىمەن جۇرگىزىپ توقىراۋىن وزەنىنىڭ بويىنا توقتاتىپ، بالعوجا ءبيدىڭ ايتقانىمەن ەل بيلەپ وتىرعان 22 تورە-سۇلتاندى، 16 ءبيدىڭ تامىرىن باسىپ ءوز جاعىنا شىعارۋعا تىرىسپاق.

كەنەسارى حاننىڭ الدىنان قايتا-قايتا شىعىپ كەدەرگى بولا بەرەتىن قاندى قىرعىندار ارسىلان ءجانتوريننىڭ اۋىلىن شاۋىپ 44 سۇلتانعا قوسىپ كوپ ادامىن ءولتىرىپ، 5000 جىلقىسىن، 3000 تۇيەسىن، سيىرىن، قويىن ولجالاپ مالسىز قالدىرىپ كەتكەنى بۇكىل ەلگە جايىلىپ بەدەلىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلىپ سوقتى. سوندا دا بولسا بۇكىل قازاقتى بىرىكتىرۋ، قاسقىردى بىرىكتىرۋمەن پاراپار بولسادا، ماقساتىنان اينىماي «ماعان باعىنباعان ەل مەنىڭ جاۋىم» دەپ قازاق بىرىكپەسە، قىرعىزدى بىرىكتىرىپ مەركەدەن باستاپ تاشكەنتتەن ءبىر-اق شىعامىن دەگەن ويىن شۇبىرتپالى-اعىبايدىڭ سەرىگى مامىت قۇمالاقشىنى وزىمەن قوسىپ شاقىرتىپ الىپ ساسكە تۇستەن قۇمالاق اشتىرىپ بولجاتتى. مامىت قۇمالاقتى ءۇش رەت اشىپ «كوشتىڭ الدى تۇماننان اشىلماي تۇرعانىن، داۋىل تۇرىپ بەت قاراتپاي نوسەرلەپ جاۋعان جاۋىن جول بەرمەي تۇر، حان كەنە - دەپ توقتاپ ەدى.

- ورتا ءجۇز قازاقتارى نە دەيدى؟ - دەپ سۇراقتى توتەسىنەن قويعان حان كەنەگە قۇمالاقتى ءۇشىنشى رەت سالىپ «ورىستار قازاقتاردىڭ سولتۇستىگىن تۇگەل وراپ الىپتى. توبىقتى، نايمان، كەرەي تەرىسكەيدەگى قىپشاق، تورعايدىڭ تومەنگى سالاسى، ىرعىز بويى - كىشى ءجۇز جەرى تۇگەلدەي ورىس بەكىنىستەرىنىڭ قاراماعىنا وتكەن. ۇلى ءجۇز جەرىن پانالاپ،  سول جەرگە ءبىزدىڭ كوشىمىز توقتار. جولىمىزدىڭ باسى شىعىنسىز، اياعى تۇيىق بولىپ كورىنىپ تۇر. الاتاۋ ەتەگى تۇگەل ورىستاردىڭ يەلىگىندە سياقتى. جەڭىسىمىزدى بىرەۋلەر پايدالانىپ كەتكەلى، قيمىلدار جاساپ ىشىمىزگە كىرىپ العان. ارعى جاعىن اللا ءوزى كورسەتەر. اق سويلەگەن قۇمالاققا رەنجىمەسسىز، حان يەم» - دەپ مامىت قۇمالاعىن جيناي باستاعاندا  حان كەنە اعىباي باتىرعا قاراپ:

- ناۋانىڭ قايدا؟ شاقىرىپ الىپ كوشتى بالقاشقا باستاڭدار. تابىن، تامادان بەس جۇزدەي سارباز قوسىلادى. بۇقارباي، جولامان، قۇرمان باتىرلاردى الدىنان شىعارىپ كۇتتىرىپ الىڭدار. جەمچۋجنيكوۆتىڭ اسكەرىنىڭ ارتىنان جۇرگەلى وتىرمىز، قايىرىلىپ سوعىپ، سوعىس اشىپ جۇرمەسىن العا بارلاۋشىلار جىبەرىپ حابار الىپ ماعان ءبىلدىرىپ وتىرىڭدار - دەپ اعىبايدى دا، مامىتتى دا بوساتتى.

ءۇش مىڭ تۇيەلى كوش، التى مىڭ سارباز، سەگىز مىڭ جىلقى، ەكى مىڭ ءىرى قارا شىعىسقا قاراي بەت الدى. بيلىكولدى باسىپ ءوتىپ، ءوزىنىڭ بولەسى بايزاق داتقاعا جولىعىپ، ۇلى ءجۇز دۋلات بالالارىنان جاساق جيناتىپ قويۋعا پاتۋالاسپاق نيەتتە ەدى. الدىن الا جاۋشىلار جىبەرىپ تاشكەنت بيلەۋشىسى بولعان  جولبارىس حاننىڭ شوبەرەسى جانىستىڭ تورەسى ابىلپەيزدىڭ رۇستەم تورەسىن شاقىرتىپ، اۋىلدا بولۋلارىنا تاپسىردى. ءۇيسىن جۇرتى تاشكەنتتەگى جۇنىسقوجانىڭ، قىرعىزداعى جايىل قىرعىنىنان بەرى سوعىس ءورتىن كورمەي ادام سانى كوبەيىپ، اسكەر جاساقتاۋعا مۇمكىنشىلىگى بار دەپ 5-6 مىڭ ساربازدىڭ باسىن قوستىرۋعا قول جەتكىزبەك. تۇيەلى كوش، قالىڭ جىلقى، ايداۋداعى تۇيە مەن سيىر بيلىكولدىڭ سىرتىن اينالىپ، باعىتىن وزگەرتپەي حانتاۋىنا جەتۋ ءۇشىن قۇلان دالاسىندا ەرۋلەپ ءبىر قونسا، «ارعى جاعى تاياق تاستام جەر» دەگەندەي كوڭىلگە توق سانالىپ كەلەدى.

كەنەسارى 30 باتىرىن قاسىنا ەرتىپ كوشتەن ءبولىنىپ بايزاق داتقانىڭ اۋىلىنا قاراي بەت الدى. كوك مايسادا بيە بايلاتىپ جان راقاتىن كورىپ جاتقان بولەسى، رۇستەم تورەنى سىيلاپ قوناق ەتىپ، كەنەسارى حاننىڭ كەلەتىنىن حابارلاپ، جالعىز كەلمەس دەپ قوناق ۇيلەر تىككىزىپ، سويىس مالدارىن رەتتەپ كۇتىپ وتىرعانىا ەكى كۇن بولعان ەكەن. اق شاعالالى كولدىڭ جاعاسىنا قالى كىلەمدەردى توسەتىپ، كورپەشەلەر جايىلىپ جاستىقتار قويىلعان. قوناقتاردى اۋدەم جەردەن بايزاق داتقا، رۇستەم تورە دۋلاتتىڭ يگى جاقسىلارى الدىنان شىعىپ قارسى الدى. بەلدى-بەلدى، بەدەلدى ادامداردى جيناعانىنا حان كەنە ىشتەي رازى بولىپ كوپتەن كورىسپەگەن بولەسىن ايقارا قۇشاقتاپ كورىستى. رۇستەم تورەمەن قول الىسىپ، يگى جاقسىلارعا امانداسىپ اڭگىمەگە بىردەن كىرىسىپ كەتتى. كىشى ءجۇز جەرىندە بولىپ جاز جايلاپ، قىس قىستاپ قايتقاندارىن حابار بەرىپ، تۇراقتى اسكەر ۇستاۋعا قام جاساپ جۇرگەنىن ايتىپ، سول ماسەلەمەن وسىندا كەلگەنىن تىلگە تيەك ەتتى. بايزاق داتقا ونداي مۇمكىنشىلىكتىڭ بارىن ايتسا، رۇستەم تورە ۇلكەندىگىن ءبىلدىرىپ «ورتا ءجۇز سەنەن تەرىس اينالىپ، 10 جىل بولدى ارىستانشا الىسىپ ورىستان گورى، ءوز تورەلەرىڭدى قىرىپ جويىپ باعىڭ جانباي ءجۇر، ۇلى ءجۇزدىڭ ورتاسىنان جەر الىپ جان تىنىشتىعىن ساقتاساڭشى» دەگەن سوزىنە كەنەسارى قاتتى شامدانىپ:

- نە تانتىپ وتىرسىڭ اعا؟ حاندىعىڭدى تاستاپ، قاشىپ كەل دەپ وتىرسىڭ با؟ ابىلايدىڭ نەمەرەسى ەكەنىم راس بولسا، باس كەتسە كەتسىن، اتامنىڭ ارمانىن ورىنداۋىم كەرەك. سارباز جيناماساڭ جيناما، قارنىڭنىڭ تويعانىن ءبىلىپ ەل اراسىنا ىرىتكى سالما! - دەپ قىلىشىنىڭ سابىن قاتتى قىسىپ بايزاق داتقانىڭ داستارحانى بولعان سوڭ، اشۋىن ارەڭ باستى. رۇستەم تورە تۇرىپ كەتكىسى كەلىپ، جەر تايانا بەرگەندە «وتىر اعا، ەلدى دۇرلىكتىرمە» دەپ ساباسىنا ءتۇسىردى. رۇستەم تورە قايتىپ سوزگە ارالاسپادى. بايزاق داتقا كەنەسارىنىڭ اشۋىن باسۋ ءۇشىن «10 مىڭ سارباز جيناپ، حابار بەرگىزەم» دەپ ۋادە بەرىپ، بولەسىنىڭ كوڭىلىن باستى. تاماق جەلىنىپ، قىمىزبەن توعىن باسىپ اتقا مىنگەن كەنەسارىلار جەلە شوقىتىپ وتىرىپ قۇلان دالاسىنا جەتپەي كوشتى قۋىپ جەتتى.  جەڭىل جەلپى ۇيلەر تىگىلىپ، جەر وشاق قازىلىپ، قازان ورناتىلىپ، جەلسىز تىنىق اۋادا تۇتىندەرى ءتۇزۋ كوتەرىلىپ، اشىق اسپان استىندا تاماقتانىپ جىگىتتەر توقىم توسەنىپ، ەر جاستانىپ تىنىقتى.

امان ەسەن بالقاشتىڭ قاشقانتەڭىزىنە جەتىپ، ەلدە قالعان جانايدار، قاڭلىباي باتىرلارمەن قاۋىشىپ شاڭىراق كوتەرىپ «ايقاي بوز ءۇيىم، كەڭ سارايداي ءوز ءۇيىم» دەپ بويلارىن جازىپ ەكى-ءۇش كۇن دەمالعان سوڭ كەنەسارى حان كەڭەسىن شاقىردى. وعان باس باتىرلاردى تۇگەل قاتىستىرىپ الداعى جوسپاردى تالقىلاپ، كىمنىڭ نەمەن اينالىساتىنىن بەلگىلەدى. بيىلعى 1846 جىلدىڭ باسىندا قۇنانباي اعا سۇلتان بولىپ ورىس پاتشاسىنا انت بەرىپتى. نەدە بولسا الدىنان وتەيىك دەپ اعىباي باتىردى جىبەرمەككە، «نە ايتار ەكەن» تامىرىن باسىپ كورەيىك دەپ، وزىمەن نيەتتەس قاراكەسەكتىڭ جانعۇتى (ءسۇيىنباي اقىن جىرلاعان جانعۇتى. قۇنانبايدىڭ ابايىنا باتا بەرگەن جانعۇتى) ءبيىن قوستى. نايماننىڭ تورەسى، ءوزىنىڭ نەمەرە باۋىرى بەكسۇلتانعا جولامان باتىردى جۇمساپ، توباعابىل ءبيدى قوسىپ اتتاندىرۋعا، شاپراشتىنىڭ تورەسى  سۇيىككە دوسبول ءبيدى اتتاندىرماققا، قاسىنا جانايدار باتىردى بەلگىلەدى. بالعوجا بي ايتقان بي، تورەلەردىڭ بارىنە حابار سالدىرىپ، جاساق جيناۋعا تاپسىرمانى ءتۇسىندىرىپ، كىممەن قالاي سويلەسۋدىڭ ءمانىسىن ايتىپ، باعىت باعدار بەرگەن كەلەلى كەڭەستىڭ ساتتىلىگىن تىلەپ باتالاستى.

قاڭلىباي باتىردى باس ەتىپ، كىشى جۇزدەن ايداپ كەلگەن مالدى دا قالدىرىپ، حانتاۋ مەنەن قاشقانتەڭىزدىڭ اراسىن جايلاپ، ءورىسىن مويىنقۇمعا دەيىن سوزۋعا كەڭەس بەردى. كۇنىمجان بايبىشەسىنە باس وردانى بۇزباي بالا شاعامەن قالدىرىپ، ءوزى جاڭىلدىڭ وتاۋىمەن ەلشى باتىرلارىنا بەرگەن ۋادەسىندە  بالقاشتى شىعىسىنان اينالىپ ءوتىپ سارىەسىك-اتىراۋ تۇبەگىنە توقتايتىنىن ايتقان. كىشى جۇزدەن قوسىلعان ساربازدارمەن، ورتا ءجۇزدىڭ ساربازدارىنا تاما-قۇرمان باتىردى قولباسشى ەتىپ بارلىعى 4 مىڭ ساربازدى باس وردانىڭ ماڭايىنا قالدىردى. جولعا بەس اتا قاراكەسەكتەن شىققان اعىباي باتىردىڭ جاساعىن الىپ، توقىراۋىن وزەنىنىڭ بويىندا وتىرعان ابىلاي زامانىنداعى  بالتا، دەرىپسالى، جيدەباي باتىرلارمەن قاتار شىققان توبىقتى-قارامەندە ءبيدىڭ، دادان-توبىقتى ەلىنە كەلىپ ورداسىن تىكتى. بۇل كەزدە دادان-توبىقتىنىڭ تورەسى سەكسەنگە جاقىنداعان ءوزىنىڭ تۋىسى رۇستەم تورە بولاتىن. اعاسىنا ءوزى بارىپ سالەم بەرىپ، كەلگەن شارۋاسىن ايتقاندا «قارامەندەدەي باتىر، قارامەندەدەي بي قالدى ما؟» اتقا مىنگەنى ساعان ەرمەگەندە، كىمگە ەرەدى، 300-400 جىگىت تابىلار استىنداعى اتتارىمەن ساعان قوسىلادى»  - دەپ ءىنىسىنىڭ كوڭىلىن تاپتى.

توقىراۋىن وزەنى بالقاشقا جەتپەي جەر استىنا ءسىڭىپ جاعالاۋ كوكتەم مەن جازداي ات تۇياعىنان ويىلىپ قالاتىنىن بىلەتىن دادان-توبىقتىنىڭ ىزشىلدەرى قىرات-قىراتپەن كەنەسارى كوشىن شىعارىپ سالدى. كوش قاراتال وزەنىنەن ءوتىپ تۇبەككە جەتىپ، مالدى ىشكەرىلەي كىرگىزدىرىپ، تۇبەكتىڭ كىرە بەرىسىنە جورىق ورداسىن تىككىزىپ اعىباي باتىردىڭ تۋ ۇستاۋشىسى باعىس باتىرعا بيىك قادا ورناتتىرتىپ، تۋدى جەلگە جەلبىرەتىپ مەن مۇندالاتىپ قويدى. ەلشىلەردىڭ  قايتاتىن ۋاقىتىن شامالاپ جاتقاندا الدىمەن كەلگەن اعىباي باتىر مەن جانعۇتى بي بولدى. ومىرىندە قورجىن ۇستامايتىن جانعۇتى بي قورجىندى يىعىنان ءتۇسىرىپ، وڭ جاعىنا قويدى دا، جايعاسىپ وتىرىپ اڭگىمەسىن باستادى.

- حان يەم، ءسىزدىڭ توقسان سوعىسىپ، توقسان تابىسىپ جۇرگەن دوسىڭىز «ۇيرەنىسكەن جاۋ اتىسپاققا جاقسى» دەگەندەي بالعوجا بي اعا سۇلتان قۇنانبايدىڭ قوناعى بولىپ، اتاق، شەن، اعا سۇلتاندىعىنا قۇتتى بولسىن ايتىپ قايتىپتى. ءسىزدىڭ بىزگە بەرگەن تاپسىرماڭىزدى قۇلاعىنا قۇيىپ ورىنداتىپ، جۇمىسىمىزدى جەڭىلدەتىپ كەتىپتى. بارعان بەتتەن «جىلقى الاسىڭ با، ونىڭ قۇنىن الاسىڭ با؟» دەپ ءبىزدىڭ كەلگەن شارۋامىزدى ايتقىزباي ءتۇسىنىپ «اعىباي باتىر ەكەۋىڭ 1000 جىلقىنى ايداپ، قۋىپ جۇرگەندەرىڭ ەلدەن ۇيات. 1000 جىلقىنىڭ قۇنىن كۇمىس اقشامەن الىڭدار، مىلتىق قارۋ جاراق ساتىپ السىن. اسكەر بەرەتىن، ءوزى از توبىقتىدا ادام جوق. قازىرگى جاعدايدا ورىستان زيان كورىپ وتىرعانىم جوق. كومەگىن الىپ جاتىرمىن. مىناۋ بەرىپ وتىرعان اقشا سولاردىڭ اقشاسى. قازاقتىڭ جەرىنە كىرىپ ورىستار بەكىنىس سالماسىن دەگەن كەنەسارىنىڭ تالابى دۇرىس، سونى قولداعاندىقتان بەرىپ وتىرمىن. ولار ءوز جەرىندە وتىرىپ تەرەزەسى تەڭ مەملەكەت بولىپ ساناسىپ ساۋدا ساتىق جۇرگىزسىن - دەپ كىل ءبىر سومدىق كۇمىس اقشانى الدىنا توگىپ، ساناپ ال - دەدى. ساناپ شىققاندا 3000 سوم بولىپ شىعا كەلدى. بۇرىننان ساناتىپ دايىنداپ قويعانىن جانعۇتى مەن اعىبايعا قايتا ساناتىپ «اقشا ساناي بەرگەندى جاقسى كورەدى» دەپ مىرس ەتىپ ءبىر كۇلىپ الدى. بۇرىننان كوڭىلدەرى جاقىن، ءار جەردە ارالاس قۇرالاس بوپ جۇرەتىن جانعۇتى سىرتىنان ەستىپ جۇرگەن اعىباي باتىردى  قۇنانبايعا تانىستىرىپ ءبىراز اڭگىمە دۇكەن قۇردى. اس ءىشىلىپ قوناقتار جول جۇرەردە اعىباي باتىرعا ات ۇستىندە كوپ جۇرەسىڭ، دەنەڭ مۇزداماسىن  دەپ مول تىگىلگەن قاسقىر ىشىك جاپتى - دەپ ءسوزىن توقتاتقاندا حان كەنە:

- قۇنانبايدىڭ اتاسىنا راقىمەت. تەكتى تۇقىمنىڭ ۇرپاعى ەمەس پە؟ مىرزالىعىن كورسەتىپتى. مەندەگى ءبىراز اقشانى قوسىپ قارۋ جاراق الارمىز. مىنا ارتىمىزدان قۋدالاپ جۇرگەن گەنەرال جەمچۋجنيكوۆتا نە بار دەيسىڭ. الدىمىزدان كەزدەسەر گەنەرال ۆيشنەۆسكيگە ادام سالىپ، قالايدا ەكى-ءۇش زەڭبىرەك قولعا تۇسىرسەك جامان بولماس ەدى. اقمولا بەكىنىسىن العاندا قولعا تۇسكەن ەكى زەڭبىرەكتىڭ ۇڭعىلارىن، وقتىعىن سىندىرىپ ەكى ءبولىپ  قيراتىپ تاستاپ كەتىپتى. قىرىقشاقتى دوپتاي-دوپتاي وقتارىن دا جەكە-جەكە شوپكە باستىرىپ كومدىرىپ، قادەگە جارار دەپ تىققىزىپ كەتكەنمىن، مامانى تابىلسا قايتا قۇيعىزارمىز دەپ ويلاعانىم عوي. جاڭىلدىڭ ساندىعىا سالدىرىپ ساقتاي تۇرايىق - دەپ جانعۇتى مەن اعىبايعا العىس ايتىپ شىعارىپ سالدى.

كۇن قۇرعاتپاي لەك-لەگىمەن كەلىپ جاتقان ەلشىلەرى، باتىرلارى جاقسى حابارمەن كوڭىل كونشىتىپ جاتقاندا نايمان ەلىنەن جەتكەن جولامان باتىر التى ءجۇز قارۋلى قولدى باستاپ كەلدى. بۇل قولدى جاتار ورىنمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ وڭتايى كەلمەيتىنىن تۇسىنگەن حان كەنە، ويلاعان جوسپارىن تەز وزگەرتىپ جولعا اتتانۋدىڭ شەشىمىن قابىلدادى. اسكەري كەڭەستە «ورىسقا ءالىمىز كەلمەسە دە، قوقانعا ءالىمىز كەلەر» دەپ مەركە قالاسىنا تۇتقيىلدان شابۋىل جاساۋعا شۋدى كەسىپ ءوتىپ تومەنگى قوراعاتى، اقسۋ وزەندەرى جاعىنان شىعۋعا بەكىندى. كوش كەرۋەنىن اسىقپاي كوشىرىپ، بارلاۋشىلار ارقىلى اسكەردىڭ ءىس قيمىلىن ءبىلىپ وتىرىپ مەركە قالاسىنا جەتۋدى تاپسىردى. ويلاماعان جەردەن سوعىس دابىلىن قاققان حان كەنە 3 مىڭعا تاياۋ قولمەن سۋىت اتتانىپ اڭىراقاي جوتاسىنان اسىپ، اسپارا دالاسىنان ءبىر-اق شىقتى. اتتارىن تىنىقتىرىپ تاڭعى شابۋىلعا مەركەنىڭ باتىس جاعىنان باستاپ اۋليەاتا قوقاندارىنا قوسىلدىرماۋعا، شىعىسقا قاشسا، ورىستاردىڭ قولىنا تۇسەتىنىن ءبىلىپ قورشاۋعا الماققا اسكەردى ەكىگە ءبولىپ شىعىستان تيىسەتىندى اعىباي باتىرعا تاپسىردى. سوعىستى جىلدام قارقىنمەن جۇرگىزىپ تۇسكە دەيىن مەركە قالاسىن تازالاپ ۇلگەردى. تاۋعا قاشىپ ۇلگەرگەندەرى اۋليەاتاعا ات باسىن ىرىكپەي تارتىپ جەتكەن بەتتە، قوقان بەكتەرىنە كەنەسارى حاننىڭ تۇتقيىلدان شابۋىل جاساعانىن، كوپ قوقانداردىڭ قىرىلعانىن جەتكىزدى. اۋليەاتالىق قوقاندار قارسى شابۋىلعا شىعىپ، مەركەنى قايتارىپ الماققا دايىن لاشكەرلەرىن (اسكەرىن) ساپقا تۇرعىزىپ كەرنەيلەتىپ، سىرنايلاتىپ زاكير بەكتىڭ ءوزى قول باستادى.

قوقان لاشكەرلەرى كەلە جاتقانىن ەستىگەن حان كەنە، ارتتا كوشتىڭ كەلە جاتقانىن ەسكەرىپ، مەركەدە قان توگىلمەسىن دەپ الدارىنان قارسى شىقتى.  سوعىستىڭ بەتپە-بەت بولاتىنىن مىڭباسىلارىنا، باتىرلارىنا قۇلاقتاندىرىپ نايزا، قىلىشتارىن قايراتىپ اتتاندى. اقىرتوبەنىڭ ويلى-قىرلى، ساي-سالالى توبەلەرىنە جەتكەندە قوقاندىقتارمەن كەزدەستى. قانعا شولدەپ قالعانداي زاكير بەكتىڭ لاشكەرلەرى قازاقتىڭ اسكەرلەرى كورىنگەننەن  قىلىشتارىن كوككە كوتەرىپ العا ۇمتىلدى. كەنەسارى حان ساربازدارىنىڭ، باتىرلارىنىڭ  رۋحىن كوتەرۋ ءۇشىن «ابىلايلاپ» ۇرانداپ العا شىققاندا اسكەردىڭ دەنى بەس اتا قاراكەسەك «اعىبايلاپ» ۇرانداپ الا شاپاندى قوقاندىقتارمەن ميداي ارالاسىپ كەتتى. ناۋرىزباي باتىر اعاسى كەنەسارىنى 5-6 ساربازعا قورعاتىپ، ءوزى العا شىعىپ بىلەكتى، جۇرەكتى باتىر تەڭدەسسىز قيمىلدار جاساپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرىن الا شاپاندىلاردى دومالاتىپ جاتتى. سوعىستى سىرتىنان باقىلاۋعا كوشكەن حان كەنە باتىرلارىنىڭ قويان-قولتىقتاعى ءادىس-ايلالارىن، مول دەنەلى اعىباي باتىردىڭ قىلىش سەرمەسىنە ءبىر ءسات كوزى ءتۇسىپ ءسۇيسىنىپ تۇردى. جولامان، بۇقارباي، بۇعىباي، يمان، جاۋكە، جانايدار باتىرلارىنىڭ  الا شاپاندىلاردى باۋداي ءتۇسىرىپ جاتقانىنا قاراپ «ورىستار وسىنداي سوعىسقا كەلسە، شىركىن» دەپ ءبىراز ويلانىپ قالدى. وڭ قاباقتاعى نايمان اسكەرلەرى قابانباي باتىردىڭ رۋحىمەن وسكەندىگىن كورسەتىپ الا شاپاندىلاردى قورشاي سوعىسىپ ءبىرىن شاشاۋ شىعارار ەمەس. مىنانداي جىگىتتەرمەن «بىزگە جاۋ شاق كەلە مە؟» دەپ ماساتتانىپ تۇرعاندا ونشاقتى اتتى سوعىس دالاسىنان بولەكتەنە قاشقانىن بايقاپ قالعان كەنەسارى استىنداعى تۇلپارىنا تاقىم باسىپ، ۇزەڭگىمەن قاعىپ قالعاندا جۇيىتكي جونەلدى. قورعاۋشىلارىنان وق بويى ۇزاپ كەتكەندە توبە باسىندا تۇرعاندا «وسى قاشقان زاكىر بەكتىڭ ءوزى بولماسىن» دەپ ويلاپ تىرىدەي قولعا تۇسىرمەككە قاسىنداعى ساربازدان العان نايزاسىن وڭتالاي بەردى. زاكير دە اتىنىڭ باسىن كەرى بۇرىپ «مەنى قۋىپ جەتكەن كىم بولدى ەكەن» دەپ قاراعانشا قايىڭ ساپتى نايزانى قارا ساننان بويلاتىپ ۇلگەردى. بارقىت شاپاننىڭ سىرتىنان جەڭىل ساۋىت كيگەن ادەمى جىگىت زاكير بەكتىڭ ءوزى بوپ شىقتى. قاسىنداعى قورعاۋشىلارىن قازاق ساربازدارى تەز-اق اتتان ءتۇسىرىپ قول اياقتارىن بايلاپ تاستادى. قولباسشىسى قولعا تۇسكەن الا شاپاندىلار توز-توز بوپ قاشقانمەن، باس ساۋعالاتۋعا شاماسىن كەلتىرمەي قارۋ-جاراقتارىن ءبىر جەرگە ۇيگىزىپ مەركەگە الىپ قايتتى. جىلقىلارىن ەر توقىمىمەن ايداتىپ، زاكير بەكتەن باسقا تۇتقىن الماي، ولىلەرىن تىرىلەرىنە كومدىرتۋگە تاستاپ كەتتى. بۇل جەڭىس كەنەسارى ساربازدارىنا ۇلكەن رۋح بەرىپ ادام شىعىنىنسىز، جەڭىل جەلپى جارالانعاندار قىلىش كەسكەن جەرگە  تەر سىڭگەن اتتىڭ توقىمىنان كۇيدىرىپ باسىپ، مەركەگە ورالدى.

قالىڭ كوش دىتتەگەن جەرگە كەلىپ ورداسىن تىگىپ، ءتۇتىنىن تۇتەتىپ قازان وشاقتارىن قۇرىپ جايعاسقان. «سۇيىنشىلەپ» اۋىلعا ورالعان جاۋشىلاردان قوقاندىقتاردى تاس-تالقان ەتىپ جەڭگەندەرىن ەستىگەن اۋىل جەڭىس تويىن تويلاۋعا قىرۋار مال سويىلىپ ۇلكەن تويعا كىرىسىپ كەتتى. بۇل تويعا سۇرانشى، ساۋرىق باتىرلار كەلىپ، شىمىر رۋىنىڭ ءبيى بايزاق داتقا، جانىس رۋىنىڭ تورەسى رۇستەم، بوتپاي رۋىنىڭ ءبيى سىپاتاي  كەنەسارى باتىرلارىنىڭ قوناعى بولىپ اۋليەاتا قالاسىن تۇگەلدەي قوقاندىقتاردان تازالاپ شىمكەنت، سايرام، تاشكەنتتى قايتارىپ، تۇركىستاندى بوساتىپ حان ورداسىن ورناتۋعا جورىقتى جالعاستىرۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، ۇگىتتەپ باقتى. ولارعا حان كەنە ءۇزىلدى كەسىلدى تويتارىس بەرىپ «قىرعىز اعايىنداردى قوسىپ الماي، قولداعى اسكەرىمىز ازدىق قىلادى. بۇعى، سارباعىش، سولتى ماناپتارى ورىسپەن اۋىز جالاسىپ وتىر. سولاردىڭ بەتىن قايتارۋ كەرەك. قىرعىز قوسىلسا كوپ كۇش الامىز، ءبىز از عانا قوقاندى جەڭدىك» دەپ ەلدى ساباسىنا ءتۇسىردى.

قىرعىزدىڭ ەلشىسى قالىعۇل كەنەسارى ورداسىنىڭ قوناعى بولىپ، ناۋرىزباي باتىردىڭ جەكە قوناعى رەتىندە كوپ سىي-سياپات كوردى. قىرعىز ماناپتاردىڭ تاپسىرماسىمەن كەلىپ «قىرعىزدار قازاقتارمەن دوستىق قارىم قاتناستا بولادى، بارلىق ماڭىزدى ىستەر بويىنشا سىزبەن (كەنەسارىمەن) اقىلداسىپ وتىرادى» دەپ ۋادە بەرىپ، ۋاقىتشا ءبىتىم جاسالىندى. ونداعى ماقسات ورتاق جاۋ قوقاندىقتارمەن، ونىڭ وداقتاستارىمەن كۇرەسۋ ەدى. (وسى جەردە ايتا كەتەتىن ءبىر فاكتى: قىرعىزدىڭ جامانقارا باتىرىن سۇرانشى باتىر ءولتىرىپ كەلىسىم شارت بۇزىلىپ سوعىس باستالدى دەيدى. قىرعىزدار سۇرانشىنى ءولتىرىپ، مالىن تالاپ الدى دەپ جازادى. سىپاتايشى «پروفەسسورلاردىڭ» نازارىنا سۇرانشى 1815 جىلى تۋىپ 1864 جىلى سىپاتاي سەبەپشى بولىپ سايرام قالاسىندا ولگەن.  ساۋرىق 1798 جىلى تۋىپ 1854 جىلى قاراقاستەك ماڭايىندا قىرعىزداردىڭ قولىنان ولگەن. جامانقارا مەن كارىبوز باتىردى ولتىرگەن اعىباي. ساۋرىق تا، سۇرانشى دا كەنەسارى حاننىڭ كوتەرىلىسىنە قاتىسقان جوق. ولار ۆيشنەۆسكي، كالپاكوۆسكي اسكەرىنىڭ قۇرامىندا قوقاندارعا قارسى كۇرەستى. سىپاتاي مەن بايەت اجالدان تىسقارى، قاشىپ كەتۋگە ىڭعايلى قارا جۇمىستا،ورىستاردىڭ كەرۋەنىن جەتەكتەپ، وق ءدارىسىن تاسىپ ءجۇردى)  قالىعۇلدىڭ سوزىنە سەنىپ كەنەسارى حان كەكىلى تاۋىنىڭ ەتەگىنە مايتوبەگە كوشىپ كەلىپ ورنىعادى.

بايزاق داتقا، رۇستەم تورە، سىپاتاي بي 12 مىڭ اسكەرمەن كەلىپ كەنەارىمەن باس قوستى. ۇلكەن كۇشكە اينالعانىنا سەنىپ قىرعىزدىڭ بۇعى، سارباعىش، سولتى رۋباسىلارىن شاقىرتىپ قوقاندىقتارعا قارسى كەڭەس وتكىزبەكشى بولادى. وعان ورمان دا، جانعاراش تا، بورامباي دا كەلمەي سوعىسقا دايىندالىپ، قىرعىزداردىڭ باسىن قوسىپ «مايتوبەگە كەنەسارىنى قۇداي ايداپ كەلدى» دەپ توكماك جاعىنان قورشاۋعا الادى. كەكىلى تاۋىنان ءارى اسىرمايتىن ۆيشنەۆسكيدىڭ 4 زەڭبىرەك قۇرىپ قويعان اسكەرى، تومەنگى جاعى ارىندى شۋ وزەنى، «مىقان سۋىنىڭ» باتپاعى، قاراقونىس اڭعارىنداڭى «المالى ساي» قورىعى. قىرعىز اسكەرى ءار تاراپتان قوسىلىپ كەنەسارىنى مايتوبەدەن شىعارماي جويۋعا قامدانىپ، سىپاتاي جيەندەرىن پايدالانىپ دۋلاتتان جينالعان ساربازداردى سوعىسقا قاتىستىرماۋعا شاقىردى. سوعىستى ەرتەڭ باستايمىز دەپ وتىرعاندا مايتوبەنىڭ سايىندا تۇرعان 12 مىڭ ساربازدى رۇستەم تورە مەن سىپاتاي، بايزاق داتقانى كەنەسارى سەزىكتەنبەس ءۇشىن قاسىنا تاستاپ قاشىپ شىعادى. بۇل ساتقىندىقتى ەستىگەن حان كەنە كەڭەستى قايتا شاقىرىپ باتىرلارىمەن اقىلداسادى. اعىباي مەن ناۋرىزباي قورشاۋدى بۇزىپ شىعۋعا كەڭەس بەرەدى. باسقا باتىرلار دا قوستايدى. «حان باسىممەن مەن قاشسام، قارا حالىق نە بولادى» دەپ كەنەسارى قاشۋعا كونبەدى. تاريحشىلار كەنەسارى ايتىپتى مىس دەپ: (بارلىق جىلقىلاردى سويعىزىپ 30 اتقا ارتۋ ءۇشىن  قانشاما ۋاقىت كەرەك ەكەنىن ويلاندىڭدارما؟ ەتىن اتقا وڭگەرتىپ، ونى جاياۋ جەتەلەپ، جاياۋ سوعىسىپ، قورشاۋدى بۇزىپ شىعىڭدار دەگىزدىرەدى. اتتىلى قىرعىزدىڭ بيىكتەن تۇرىپ سەرمەگەن قىلىشى جاياۋدى قۋىرداقشا تۋراماي ما؟ اينالايىن تاريحشىلار ەت ءتاتتى مە، الدە جان ءتاتتى مە؟ قيسىنسىز اڭگىمەگە قالاي كوزدەرىڭ قيىپ، قالامدارىڭنىڭ ۇشى باردى؟ بۇكىل ەۆروپا مويىنداعان ستراتەگ كەنەسارى وسىلاي ايتىپتى دەگەنگە كىم سەنەدى؟)

ورمان، جانتاي ماناپتارعا ءتىرى جەتكىزسە، ولاردىڭ ولتىرمەيتىنىنە سەندى. وعان دەيىن سەندەر دە ءبىر تىرشىلىك جاسايسىڭدار دەپ قورشاۋدى بۇزىپ شىعۋعا باتاسىن بەرىپ: اعىباي مەن ناۋرىزبايعا جانسەرىگى بولعان جاڭىلدى الا كەتىپ، بايبىشەسى كۇنىمجانعا تابىستاۋدى مىندەتتەدى. جاڭىلدى وتىرعان بەتتە قۇشاعىنا قىسىپ، ۇستىندەگى جەڭىل ساۋىتىن شەشىپ كيگىزدى. احمەت ەرجەتتى. سەندەرگە باس كوز بولار. مەن ولاي بىلاي بوپ كەتسەم ناۋرىزباي حاندىققا يە بولىپ، تىزگىندى قولىنا السا سەندەردى جەكە وتاۋ ەتىپ ۇستاپ وتىرار. سادىقتى ەرەكشە كۇت. بەتىنەن قاقپا. مەنىڭ ءىسىمدى جالعاستىرار سول بولار. كۇنىمجان بايبىشەنى تىڭداپ اجىراماڭدار، بىرگە بولىڭدار. اللا جولدارىڭدى بەرسىن. حوش، ساۋ بولىڭدار دەپ شىعارىپ سالدى.

قاسىندا قالعان باتىرلارى بۇعىباي، يمان، جولامان، جانايدار، جاۋكە، بۇقارباي، دۋلات ءوزىنىڭ تولەڭگىت-سۇلتاندارى قالدى. قاراقۇرتشا قاپتاپ كەلە جاتقان قىرعىزدارعا قارسىلىق كورسەتپەي «تۋرا كەلگەن اجال بولسا، قايدا قاشىپ قۇتىلامىز» دەپ كەنەسارى ءۇن ءتۇنسىز وتىرعاندا، باتىرلار «ەشكى قۇرلى جوقپىز با؟» دەپ تىكەلەي شايقاسقا ءتۇستى. كوپتىڭ اتى كوپ، شامالارى كەلگەنشە قىلىشتاسىپ، اياۋسىز قىرعىنعا ۇشىراتىپ جاستىقتارىن الا قازا تاپتى.

قورشاۋدى بۇزىپ شىققان اعىباي، ناۋرىزباي باتىرلار «قاراقونىس» اڭعارىنا شىققان سوڭ اعىباي باتىر:

- سىپاتاي مەن رۇستەم ءالى ەلىنە جەتكەن جوق، ارتىنان قۋىپ جەتىپ باسىن الايىق دەپ ۇسىنىس جاسادى. ناۋرىزباي وعان كونبەي:

- قورشاۋدى بۇزىپ شىعۋ اسا قيىنعا تۇسپەيدى ەكەن كونسە اعاتايىمدى الىپ شىعام، قاسىندا قالعان باتىرلاردىڭ قورشاۋدى بۇزۋعا مولىنان كۇشى جەتەدى - دەپ اتىنىڭ باسىن كەرى بۇرىپ قورشاۋدىڭ ورتاسىنان قاق جارىپ، ىشكە كىردى. جالعىز كەلگەن ناۋرىزبايدى ءبارى قورشاپ الىپ، قول اياعىن بايلاعان قىرعىزداردان «اعاتايىمدى ءبىر كورسەتىڭدەر» دەپ وتىنگەن سوڭ، قول اياعى بايلاۋلى جاتقان كەنەسارىعا الىپ باردى.

ناۋانىن كورگەندە جالاڭ باس جاتقان حان كەنە قارا جەرگە باسىن ءبىر سوعىپ، قاتتى سوققانى سونشا ەسى جينالماي، سوزگە كەلە الماي جاتىپ قالعاندا ءبىر قىرعىز قۇمىرادىعى سۋدى بەتىنە شاشىپ جىبەردى. كوزىن ارەڭ اشىپ ناۋانعا قاراپ «سەن سىرتتا جۇرگەندە، مەنى ولتىرە المايتىن ەدى» ەكەۋمىز بىردەي ولەتىن بولدىق قوي، شىراعىم-اي! بەكەر بولدى.... ءسوزىن اياقتاتپاي ناۋرىزبايدى سۇيرەلەپ كەلگەن قىرعىزدار، قايتا سۇيرەلەپ الىپ كەتتى. «حوش، حوش، اعاتاي» دەگەن ءۇنى كوپكە دەيىن ەستىلىپ، قۇلاعىندا شىڭىلداپ تۇردى.

سىرتتا قالعان اعىباي باتىر ناۋرىزباي قايتا ورالىپ كەپ قالار دەپ كۇتۋدەن كۇدەرىن ۇزگەن سوڭ، نايمان جىگىتتەرىنە ەلىنە قايتۋعا ۇلىقسات بەردى. كەنەسارىنىڭ ەكىنشى ايەلى جاڭىلدى بەس اتا قاراكەسەكتىڭ ەلگە قايتار جىگىتتەرىنە قوسىپ قاشقانتەڭىزدىڭ جاعاسىندا وتىرعان كۇنىمجانعا تاپسىرۋدى سۇرادى. ءوزى بەس اتا قاراكەسەكتىڭ ساربازدارىمەن سىپاتايدىڭ ارتىنان قۋىپ، «قالايدا باسىن شابامىن» دەپ قىرعىز جەرىندەگى شالدۋار وزەنىنە جەتتى. جاعالاي وتىرعان قىرعىز اۋىلىنا 10-15 جىلقى سويعىزىپ «سەندەرگە كەنەسارىنى جەڭۋگە كومەكتەسىپ قايتتىق» دەپ مىندەت قىلىپ دەمالىپ جاتقان 12 مىڭ دۋلات جىگىتتەرىنىڭ ۇستىنە قۋعىنشىلار كەلىپ قوسىلدى. سىپاتايدى ىزدەپ تاپپاعان سوڭ، جىگىتتەردەن سۇراستىرسا  «مىقان سۋىنان» وتەردە قىرعىزدار بايقاپ قالىپ، سۋدان وتكىزۋگە كومەكتەستى. سىپاتاي مەن رۇستەم سولارمەن بىرگە كەتىپ «بىزدەردى تىڭداماعان كەنەسارىنىڭ» قالاي ولگەنىن كورۋگە، قۇشتارلىقتارى ارتىپ، بەرسە بايزاق داتقانى الىپ قايتۋعا كەتىپتى. اشىعىپ كەلگەن قۋعىنشىلار دايىن اسقا ورتاقتاسىپ، تاڭ اتقانشا دەمالىپ جاقىن ارادا سىپاتايدىڭ ورالمايتىنا وكىنىپ،  سارىارقاعا ات باسىن بۇرادى. ەلدەگى جىگىتتەردىڭ باسىن قوسىپ قايتا سوعارمىز، «سىپاتايدىڭ باسىن الماي تىنباسپىز» دەپ اعىباي باتىر دۋلات جىگىتتەرىنە ايگىلەپ كەتتى. جولشىباي كەكىلى تاۋىنداعى «المالى» سايىمەن اسىپ كەنەسارى، ناۋرىزباي تاعدىرىنا قۇلاق ءتۇرىپ، قىرعىز ايىلدارىنان سۇراستىرسا، ەلشى بوپ جۇرگەن قالىعۇل كەنەسارىنىڭ باسىن كەستىرىپ الىپ قاپالعا ءجۇرىپ كەتىپتى.

مايتوبەدە مىلتىق داۋىسى بىتىرلاي اتىلىپ قۇلاعىنا ەستىلىپ جاتقان حان كەنە تولەڭگىت-سۇلتاندارىن اتىپ جاتقانىن سەزىپ جاتتى. شىنىندا دا ەسكى ارىقتىڭ كومەيىنە اپارىپ قۇلاتىپ، تاماق جاسايتىن اسپازداردى دا ايامادى. 700 جۇزدەن استام ادام اتىلىپ ارىق تولعان كەزدە ءۇستىن توپىراقپەن كومدىرىپ، بەتىنە ءشوپ شالام تاستاپ تەگىستەپ جىبەردى.   بۇل كەزدە كەنەسارىنىڭ ۇستالعانىن ءبىلىپ، تۇس-تۇستان قارا قىرعىزدار توپىرلاپ جينالعاندا ناۋرىزباي باتىردى الىپ شىعىپ  6-7 نايزاعا تۇيرەپ كوككە كوتەرىپ «قالىڭ قالاي؟» دەگەندە ء«بارى ءبىر، ماڭقا قىرعىزداردان بيىك تۇرمىن» دەگەن داۋىسى قىرعىزداردىڭ نامىسىنا ءتيدى مە، ء«ولتىر جاۋىزدى» دەپ ايقايلاپ جاتتى. كەزەك كەنەسارىعا كەلگەندە «حالىق كورسىن» دەگەندەي بيىك دوڭەستىڭ ۇستىنە شىعارىپ جۋان اعاشتىڭ ۇستىنە ەتپەتىنەن جاتقىزىپ بايلاماق بولعاندا:

- بايلاماڭدار! ءوز ەركىممەن جاتامىن. تەك، مۇرسات بەرىڭدەر؟ ەل جۇرتپەن قوشتاسىپ، كۇن جۇما ەكەن، ناماز وقىپ الايىن دەيدى. تۇرەگەلىپ جان جاققا قاراپ، توبىردىڭ ىشىندە كىم بار ەكەن، ورمان، جانتاي، جاڭعاراشتار كورىنەر مە ەكەن دەپ كوز سالسا، قالىعۇلدان باسقا ەشكىم كوزگە تۇسپەدى. وعان نازار دا اۋدارمادى. بەتىن سارىارقاعا قاراي بۇرىپ ەرەكشە مۇڭدى قوشتاسۋ ءانىن  باستاپ كەتتى.

ءاي، قىرعىزدار،  قىرعىزدار،

جيىلىپ ءبارىڭ تۇرسىڭدار.

«نوقتالى باسقا ءبىر ءولىم»،

قازاقتىڭ حانىن جەڭدىك دەپ،

ولگەنىمدى ەستىرتىپ،

الاتاۋ شىعىپ ىرلاڭدار.

«بولساداعى باس كەسپەك،

ءتىل كەسپەك جوق» دەپ ازىراق،

قوشتاسايىن، ەل جۇرتپەن،

داۋىسىمدى قۇداي جەتكىزەر،

ۇشقان قۇس، اقشا بۇلتپەنەن.

قوش بولىڭدار كيەلى،

سايالى باق، تاۋ تاسىم.

ەل قامىن ويلاپ ەگىلىپ،

ءوزىم جۇرگەن جەرلەرىم.

مەن ولگەن سوڭ توي تويلاپ،

ماناپتارىڭ ماسايرار.

جانتاي مەنەن ورمانبەت،

سارناتار  قوبىز، سىرنايىن.

باستى كەسىپ الساڭدار،

كەۋدەمدە قالار قىل مويىن.

گورشاكوۆ تالاپ ەتكەندەي،

قيقالانباسىن سۇيەگى،

ورىندالسىن تىلەگى،

ءوز قىلىشىممەن شابىڭدار،

شىداسا ەگەر قايمىقپاي،

جان العىشتىڭ جۇرەگى.

قاندارىڭ كوپ توگىلدى،

قىزدارىڭ وكسىپ بۇرىمدى.

سوعىستىڭ اتى سوعىس قوي،

ءسابي دە ءولدى تۇلىمدى.

ازاتتىققا شاقىرعان،

ەستىمەدىڭدەر ءۇنىمدى.

ەل بولسىن دەپ كەلىپ ەم،

قازاق قىرعىز بىرىگىپ.

قارسى شىعىپ جاۋ بولدىڭ،

اق پاتشاعا تىعىلىپ.

مۇسىلماندىقتان بەزىنىپ،

اياعىنا جىعىلدىڭ،

قايتا اينالىپ قان ساسىپ،

كورىسەسىڭدەر قازاقپەن،

بۇگىن اداسىپ كەتكەنمەن.

ورىستان كورگەن زورلىقتان،

باستارىڭا تۇسكەن ازاپپەن.

قازاقتىڭ جاۋى قازاقتا،

سىپاتاي باستاپ قاشقان توپ.

باسىن الار  اعىباي،

مىنا جارىق دۇنيەدە،

ساتقىندارعا ورىن جوق.

قوش بولىڭدار، قازاقتار،

ەل ەدىڭدەر قاھارلى.

باستارىڭدى قوسا الماي،

ىشىمدە كەتتى قان قاتىپ،

تىستەۋدە كەتتى بارماعىم،

ورىندالماي  ارمانىم.

سىپاتايدىڭ قىلىعى،

ۇمىتىلماس  كەك بولدى.

باتىرلارىمنىڭ باسىنا،

اجال ءتونىپ، بۇلت قوندى.

«مەن سەندىكپىن، حان يەم»،

دەگەنىنە يلانىپ،                                                               

سەنىپ قالدىم قايتەيىن.

كۋاگە تارتىپ بايزاقتى،

باس يگەنىن قيمادىم،

ۇيسىندەگى باۋىرلاس،

بولەم ەدى سىيلاسىم.

نىسانبايداي جىراۋدىڭ،

جازىعى جوق قىرعىزعا.

ولەردەگى تىلەگىم،

بوساتىڭدار ەكەۋىن.

مەنەن قايتسىن كەكتەرىڭ،

حاننىڭ باسىن الساڭدار،

ماقساتتارىڭا جەتكەنىڭ.

اعىباي تۇسسە ەسىمە،

سارىارقا كىرەر تۇسىمە.

نايزاسىن قارىس قاداعان،

جاۋىنىڭ اپاي توسىنە.

اعىبايداي ەر قايدا؟

قالاتىن ەلدىڭ ەسىندە.

سارى قىمىز ىشكىزىپ،

مىڭداپ جىلقى ورگىزگەن،

سارىارقاداي جەر قايدا؟

كوزىمە ىستىق جاس كەلەر،

سارى بەلدەر تۇسسە ويعا.

قورعاي الماي مەن سەنى،

تۇتقىن بوپ ءتۇستىم قىرعىزعا.

اجالدان استە قاشپايمىن،

ولەمىن دەپ ساسپايمىن.

و باستان باستى تىككەنمىن،

قاعىپ تۇسسە دە دوپتايىن.

ماعان دا كەلدى ءبىر ناۋبەت،

كەشىرىم سۇراپ جاتپايمىن.

تالايدىڭ الدىم باستارىن،

كوزىنىڭ توگىپ جاستارىن.

كۇلىپ قارسى الار ءولىمدى،

تۇك باسقان مەنىڭ جۇرەگىم.

باسىم شارلاپ كەتسە دە،

پەتەربور، ومبى جەرلەرىن.

دەنەم قالار قارا جەر،

قويىنىندا كومىلىپ.

يت جەسە دە ريزامىن،

سۇيەگىمدى كەمىرىپ.

جەتى قازىنانىڭ ءبىرى عوي،

جولداس بولعان ومىرلىك.

رۋحىم جەتەر ەلىمە،

سارىارقا، كوكشە تورىنە.

امان قالعان ۇرپاعىم،

تارتپاي قويماس تەگىنە.

ازاتتىق ءۇشىن الىسىپ،

جەتپەي قويماس سەرتىنە.

قول باستار ۇل تابىلار،

دۇنيە جيناپ باس ۇرماس،

التىن مەنەن كۇمىسكە.

 

قوش بول مەنىڭ، سارىارقام،

كۇرەس جولىن باستاعان.

ابىلايلاپ ۇران ساپ،

ەلىن، جەرىن قورعاعان.

قول باستاتىپ بوگەنبايعا،

داڭق پەن ەرلىك جايلاعان.

جالعاستىرا الماي ءىسىڭدى،

يگەرە الماي كۇشىمدى،

ءوز كىنامدى ءتۇسىنىپ،

ولىمگە باستى بايلادىم.

اق ادال ءىسىم مەرت كەتىپ،

سۇيەگىم قالدى دالادا.

ءتىلىن شايناپ ءجۇر ەدى،

ساتقىندىق جاساپ ۇستاتتى،

سىپاتايداي جيەنىڭ.

جابىلىپ قىرعىز قارعاداي،

ارقامنان تاسپا تىلەرسىڭ،

ويىڭا كەلگەندى ىستەرسىڭ.

 

قوش بول، جازيرا تۋعان جەر،

كوك وراي شالعىن جاسىل بەل.

ورىندالماعان ارمانىم،

امانات بولسىن سەندەرگە.

قوشتاسپايمىن ارمانمەن،

سەندەر تەڭدىككە جەتكەنشە.

رۋحىم مەنىڭ وياتار،

قارا جەر-بەسىك تەربەتسە.

سەندەرمەن  بىرگە جۇرەگىم،

ازاتتىق ءۇشىن الىسىپ،

باتىرلىق بولسىن تىرەگىڭ.

قوش بولىڭدار، قازاعىم،

حان كوتەرىپ ابىلايلاپ،

قياعا مەنى سالىپ ەڭ،

قايىرىلدى قاناتىم،

شىقسامداعى ۇرانداپ.

مەنىڭ ارمان مۇڭىمدى،

جەتكىزەر جىراۋ نىسانباي،

سۇراپ الدىم باس تىگىپ،

بايزاق داتقا ەكەۋىن.

 

جەكپە جەكتە ولمەدىم،

الماس قىلىش مايىرىلىپ.

الىسىپ ءجۇرىپ ولمەدىم،

قيقالانىپ شابىلىپ.

نىسانباي، بايزاق سەرىگىم،

قوش ەسەن ساۋ بولىڭدار.

جولىڭدى اللا وڭعارسىن،

ەلگە سالەم ايتا بار.

تاپتىشتەپ جىرلاپ بەرەرسىڭ،

حانىڭنىڭ قالاي ولگەنىن.

نامازىن وقىپ بەسىننىڭ،

تاقتاعا باستى قويايىن،

باتىرماي كۇنىن جۇمانىڭ.

قىرعىزدار شىقسىن قۇماردان،

اق پاتشادان الاتىن،

السىن  3000 سىيلىعىن.

رەنىشسىز كۇتىپ الايىن،

قۇدايدىڭ جازعان بۇيرىعىن.

 

ەن جايلاتسام دەپ ەدىم،

قازاق پەنەن قىرعىزعا.

الاتاۋ، ىستىق كولدەردى.

ەدىل مەنەن جايىقتىڭ،

التاي، ەرتىس، شۋ بويى،

اراسىنداعى جەرلەردى.

تۇركىستان بولىپ باس قالاڭ،

سالتاناتتى سارايعا،

ورناتىپ  حاننىڭ ورداسىن.

باقىتىن تاپقان ماڭگىلىك،

قازاق، قىرعىز قوسىلعان،

حاندىق بولسىن دەپ ەدىم.

 

قايتا ورالىپ ناۋانىم،                 

اعىباي ءتىلىن المادى-اۋ.

ناۋان سىرتتا جۇرگەندە،

تيىسە الماس ەد ماعان جاۋ.

بۇعىباي، يمان، جولامان،

جانايدار،  جاۋكە، تولىباي،

بۇقارباي، دۋلات، ناۋرىزباي،

بۇيىرماس جەردەن بۇيىردى،

توپىراعى قىرعىزدىڭ.

امال بار ما، قۇدايعا،                                                                  

اعىپ ءتۇستى جۇلدىزىڭ.

تاۋسىلعان جەرى وسى ەكەن،

قىرىق بەس جاستا ءدام تۇزىم.

قوسا الماي كەتتىم، قايتەيىن،

ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن ارداقتاپ.

شاپاعاتى شالقار، مەيىرلى،

امان بولسىن قازاعىم،

تۇزەلەر ءالى-اق زامانىڭ.

امين، اللاھۋاكبار.

 ۇزاق تولعاپ بارىپ توقتاپ بەتىن قۇبىلاعا بۇرىپ،  دارەت سۋىمەن بەتىن ءسۇرتىپ، بىلەگىنە دەيىن جۋىندى. جان تىنىشتىعىن ساقتاپ اسىقپاي، ساسپاي نامازىن مانەرىنە كەلتىرىپ وقىپ، سوڭعى دۇعاسىن ءۇش رەت قايتالاپ، جاينامازىن باس شاباتىن اعاشتىڭ بەتىنە توسەپ ەتپەتىنەن جاتتى. «سەن شاپ، سەن شاپ» دەگەن ابىر-ءدۇبىر كوبەيىپ كەتتى. ء«بىر ۇيدەن ەكى-ءۇش بالا ولگەن ادام بار ما؟» دەگەن وكتەم داۋىس شىقتى. باسىن كوتەرمەگەن كەنەسارى قالىعۇلدىڭ داۋىسى ەكەنىن تانىدى.  

مايتوبەدەگى قاندى قىرعىنعا اينالعان قاساپحانادان سوڭ قىرعىزداردىڭ اۋىزشا تاريحىندا دا، قازاقتاردىڭ كەنەسارى حانعا قالام تارتقان تاريحشىلارىندا دا مايتوبە دەگەن جەر اتى كومەسكىلەنىپ «قاندىتوبە» اتالىپ تا، جازىلىپ تا كەلەدى. قىرعىزداردى «تاستاي قاتتى» دەپ اتاۋىنىڭ سەبەبى دە وسى قىرعىنعا بايلانىستى سەكىلدى. كەنەسارى باتىرلارىنىڭ قولىنان ولگەن 100-دەن استام ءوز باۋىرلارىندا يتشە سۇيرەپ وسى ارىققا تاستادى.

(ماتەريالدىڭ جالعاسى «ارۋاقتارمەن ەمەس، اقىماقتارمەن ارپالىستىم» دەگەن كىتاپتا جاريالاناتىن بولادى. اتاعان كىتاپ جىلدىڭ اياعىندا جارىق كورەدى).

سادىق سماعۇلوۆ

Abai.kz