2016 جىلى 20 قاڭتاردا ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ بەسىنشى شاقىرىلىمداعى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ وكىلەتتىگىن مەرزىمىنەن ءبۇرىن توقتاتۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى. ءماجىلىستىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋى 2016 جىلعى 20 ناۋرىزعا بەلگىلەندى. ءماجىلىس تاراتىلاتىنى تۋرالى داقپىرت باستالعاننان بەرى ءار ءتۇرلى ساياسي پارتيالار مەن الەۋمەتتىك توپتار، زيالى قاۋىم وكىلدەرى ءتۇرلى دەڭگەيدە مالىمدەمەلەر جاساپ، ءماجىلىستىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋى مەن وعان كىمدەردىڭ قاتىسقىسى كەلەتىنى تۋرالى كوزقاراستارىن ءبىلدىرىپ جاتىر.

سونىڭ ءبىرى – اتاجۇرتقا ورالعان اعايىنداردى دەپۋتاتتار اراسىنان كورگىسى كەلەتىندەردىڭ بار ەكەنى ءارى كوپ ەكەندىگى. بۇل تۋرالى ەكس-سەنتور ءادىل احمەتوۆ اعامىزدان باستاپ، عىلىمدار مەن جازۋشىلار، كاسىپكەرلەر مەن جۋرناليستەر باستاما كوتەرۋدە. جالپى، بۇل تاقىرىپتاعى اڭگىمەنى، ءبىرىنشى، اتاجۇرتقا ورالعان اعايىندار بىزگە نە بەردى دەگەننەن باستاعان ءجون. وسى رەتتە الدىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسى ورتالىق ازيا وڭىرىندەگى ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق قاتىناستاردى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى عىلىمي-ساراپشىلىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، الەۋمەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى تالعات جاردەمقۇلۇلى جاقيانوۆ مىرزانىڭ Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ وقىرماندارىمەن بولعان سۇحباتىنا نازار اۋدارايىق (http://abai.kz/conference/view?id=32 ):

تالعات جاقيانوۆ: 1) سىرتتان ورالعان اعايىن حالقىمىزدىڭ سانىن ارتتىردى، قوعامعا ەتنودەموگرافيالىق وزگەرىس ەنگىزدى. رەپرودۋكتيۆتىلىگى جوعارى وتباسىلارىنىڭ ەسەبىنەن حالىق سانىن جىل سايىن ەسەلەي ءتۇستى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا ەلىمىزدەگى سانى 50 پايىزدان اسپايتىن قازاق ۇلتىنىڭ ساندىق باسىمدىعىن قامتاماسىز ەتىپ، ساپالىق قاسيەتىن ارتتىردى. مەملەكەتقۇرۋشى ۇلت رەتىندەگى رۋحىن كوتەرىپ، ەگەمەن ەلىمىزدىڭ كەلەشەگىن سەنىمدى ەتتى.

2) مادەنيەتىمىزگە تىڭ سەرپىلىس اكەلدى. ءتۇرلى ساياسي كەزەڭدەردە ۇمىت بولا باستاعان سالت-ءداستۇرىمىزدى جاڭعىرتىپ، كەم-كەتىگىن تولىقتىردى. رۋحاني جانە ماتەريالدىق مادەني مۇرامىزدى بايىتتى. جالپىۇلتتىق تۇعىرىنا شىعا الماي جاتقان قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەردى. ۇلتتىق بولمىسىمىزدى، حالىقتىق مەنتاليتەتىمىزدى تەرەڭ تۇيسىنۋگە جول اشتى. ءتول تاريحىمىزدى تاۋەلسىزدىك تۇرعىسىنان تارازىلاۋعا نەگىز بولدى.

3) الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق الەۋەتىمىزدى ارتتىردى. مىڭداعان كاسىبي ماماندار مەن بىلىكتى عالىمدار، ونەر قايراتكەرلەرى كەلىپ، ەڭبەككە ارالاستى. ەل بايلىعىن ەسەلەدى. ۇلتىمىزدىڭ زياتكەرلىك، جاسامپازدىق الەۋەتى كوتەرىلدى. سونداي-اق، شەتەلدىك قانداستارىمىز قازاقستاندىق ورتاعا تەز بەيىمدەلگىشتىك، موبيلدىلىك، جاڭاشىلدىق، ەڭبەكسۇيگىشتىك قاسيەتتەرىمەن ەنىپ، نارىقتىق قاتىناستار جاعدايىندا حالقىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىردى.

«ال ەندى، اتاجۇرتىنا ءبىرجولا قونىس اۋدارعان اعايىن كەلەشەكتە نە بەرەدى؟» دەگەنگە كەلەر بولساق، وسى باعىتتارداعى ەل الەۋەتىن ودان بەتەر ارتتىرادى دەپ سەنىممەن ايتا الامىز. ەكىنشى سۇراق، اتاجۇرتقا ورالعان اعايىنداردان ماجىلىستە دەپۋتاتتارى بولسا نە ۇتامىز؟ ارينە، ۇتارىمىز كوپ:

1. بۇل – ءبىر جاعىنان ۇلكەن ساياسي-يدەيالوگيالىق جەڭىستىڭ بەلگىسى. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جارقىن بەينەسى. ۇلتىمىزدىڭ پاتريوتتىق سەزىمىنە تىڭ سەرپىن بەرەتىن كۇش بولماق. ءاربىر ءۇشىنشى قازاقتىڭ شەتەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن ەسكەرسەك، بۇل – ولار ءۇشىن وتە ۇلكەن رۋحاني قولداۋ، دەمەۋ ازىق. ولاردىڭ اتاجۇرتقا ورالۋ تەبىنىن ارتتىرىپ، ەكونوميكالىق جانە ادامي كاپيتالدىڭ قازاقستانعا باعىتتالۋىنا كۇش بەرە تۇسەتىنى انىق.

2. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، قازىر يزاريل ەلىندەگى دەپۋتاتتاردىڭ 30 پايىزى شەتەلدەن ورالعان ەۆرەي قانداستارى. اقش مەمحاتشىسى مەدلەن ولبرايت چەxيادان بارعان. 1996-جىلى 11 جاسقا كەلگەندە كانادا ەلىنە قونىس اۋدارعان ءماريام مونسەف 2015 جىلى كانادادا مينيستر اتاندى. اقش پرەزيدەنتى باراك وباما، ۋكراينانىڭ ءبىر وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى ميحايل ساكاشۆيلي دە باسقا ەلدەردەن كەلگەندەر. جالپى مۇنداي مىسالدار وتە كوپ. «سىرت كوز سىنشى» دەمەكشى، ولار قازاقستان قوعامىنداعى كەي پروبلەمالارعا وزگەشە كوزقاراسپەن قارايتىندىقتان، التەرناتيۆتى ۇسىنىستار مەن جاڭاشا باعىتتار ۇسىنا الادى. اتاجۇرتقا ورالاعان اعايىنداردىڭ اراسىنان ءماجىلىس دەپۋتاتى شىقسا، ءبىز ونى ەكونوميكالىق ءوندىرىس پەن ورتا-شاعىن كاسىپكەرلىككە كەدەرگى بولىپ وتىرعان كوپ ماسەلەلەردى شەشۋگە ىقپال ەتەتىن ادام دەپ بىلەمىز. تىپتەن، شەتەلدە ءبىلىم العان «بولاشاقتىقتارعا» قاراعاندا جۇمىس تاجىريبەلەرى بار ەكەنىن دە ەسكەرگەن ءجون دەپ ەسەپتەيمىز.

3. ەلباسىمىز كوشى-قون ساياساتىنا، ونىڭ ىشىندە شەتتەگى قانداستارىمىزدىڭ اتاجۇرتقا كوپتەپ ورالۋىنا تاۋەلسىزدىكتەن بەرى باسا ءمان بەرىپ كەلەدى. الداعى جىلداردا ولاردىڭ سانى دا ارتا تۇسپەك. سوعان بايلانىستى، شەشىم تابۋدى تالاپ ەتەتىن ماسەلەلەرى دە تۋىندايدى. الىستان كەلگەن اعايىننان دەپۋتات بولسا، ونىڭ شەشىم تابۋى وڭايلاي تۇسەتىنى بەلگىلى. وتكەن جىلى تالقىلانىپ، جاڭا جىلدان بەرى قولدانىسقا ەنگەن كوشى-قون زاڭىن تالقىلاۋعا شەتتەن ورالعان ەكى ازاماتتىڭ: اۋىت مۇقيبەك پەن قايرات بوداۋحاننىڭ قاتىسۋى سونىڭ بىردەن ءبىر ايعاعى. ارينە، جاڭا زاڭنىڭ وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرىلۋىنا پارمەن بەرگەن مەملەكەت باسشىسى ن.نازارباەۆ ەكەنىن ەستەن شىعارماعان ءجون. حالىق ءتيىمدى زاڭ قابىلداندى دەپ قۋانىپ جاتىر. جالپى العاندا، اتاجۇرتىنا ورالعان اعايىندار بولسىن، شەتەلدەگى قانداستار بولسىن، قازاقستان قوعامىنىڭ، قازاق قوعامىنىڭ ايىرىلماس ءبىر بولشەگى. ولاردى ءتۇرلى جولدارمەن قولداۋ ءارى پايدالانۋ ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن ۇلتتىق قاۋپسىزدىگىنە، ۇرپاقتارىمىزدىڭ بولاشاعىنا ىقپال ەتەتىن وزەكتى ساياسي ماسەلە! ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسىن!

بەيسەن احمەتۇلى

Abai.kz