شىنتۋايتىندا، يشيم ءبىر كۇندە پايدا بولعان جوق. بۇل – «اراب كوكتەمى» جانە وزگەدە جوبالار ءوز ناتيجەسىن بەرمەگەن سوڭ ىسكە اسىرىلعان قۇيتۇرقى ءنان ويىننىڭ ءبىرى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، يشيم-ءدى ويىنعا قوسۋ ءۇشىن الدىن الا جان-جاقتى دايىندىق جۇرگىزىلگەن. ويتكەنى، الدىن-الا ۇيىمداستىرىلماستان توقسان ەلدىڭ تەرروريستەرى ءبىر ۋاقىتتا سيريا مەن يراكتا باس قوسىپ، ۇلكەن كولەمدەگى اسكەري ءىس-قيمىلداردى جۇزەگە اسىرۋى استە مۇمكىن ەمەس. مۇسىلمان مەملەكەتتەرىمەن قوسا يسلام ءدىنى از تارالعان ەلدەردەن ءاپ-ساتتە سودىرلاردىڭ پايدا بولىپ، تاياۋ شىعىستا ءبىر مەزگىلدە باس ءتۇيىستىرۋى وسىنى ايگىلەسە كەرەك. ال، سىبدىرىن بىلدىرمەي، ۇلكەن ويىندى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن قارانيەت كۇشتەردىڭ ادامداردى ارباۋدىڭ ەڭ وزىق تەحنولوگيالارىن پايدالانعانى انىق.

ءابۋ مۇسا ءاز-زاركاۋي تاراپىنان 2004 جىلى يراكتا «تاۋحيد ي-جيھاد» دەگەن اتپەن ء«ال-كايدانىڭ» ءبىر قاناتى رەتىندە قۇرىلعان لاڭكەستىك توپقا 2011 جىلى ءابۋ باكىر ءال-باعدادي جەتەكشىلىك جاساعاننان باستاپ ۇيىمنىڭ اتاۋى «ءاد-ءداۋلات ءال-يسلام فيل-يراق ءۋاش-شام»بولىپ وزگەرتىلدى. يشيم – نەگىزىنەن لاتاكيا جەرىندە يسلام حاليفاتىن قۇرۋدى كوزدەيدى. وسى ماقساتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن قازىر لاڭكەستىك ۇيىم يراك پەن سيريا ۇكىمەتىنىڭ اسكەري كۇشتەرىمەن جانە وزدەرىن قوشتاماعان وزگەدە توپتارعا قارسى قاندى قىرعىن سوعىس جۇرگىزۋدە.

ءاسىلى، يشيم تاريح ساحناسىنا شىققان كۇننەن سىن ساداعىنا ءىلىندى. سودىرلىق توپتىڭ سويقان ءىس-ارەكەتتەرى سيريا مەن يراك جەرىنە قاراقۇيىن پالەكەت الىپ كەلدى. ۇيىمنىڭ ءاربىر ءىسى كوپشىلىك قاۋىمعا قورقىنىش پەن ۇرەي سالدى. بىلتىرعى جىلى 126 مۇسىلمان عۇلاماسى يشيم-ءنىڭ ءىس-ارەكەتى يسلام قۇندىلىقتارىمەن ۇيىسپايتىنىن ايتىپ جاھانعا جار سالدى. قازىر ۇيىمنىڭ ەكسترەميستىك پيعىلدا، ءىس-قيمىلى تەررورلىق سيپاتتا ەكەندىگى امبەگە ايان. الايدا، يشيم وزدەرىنىڭ جاساپ جاتقان قاندى قىرعىنىن يسلام دىنىمەن بايلانىستىرۋىن دوعارار ەمەس. ەڭ سوراقىسى، قاندى-قاساپ قىلمىستارىن «حاليفات» اتىمەن جاساۋىندا.

ناعىندا، يشيم-ءنىڭ وزدەرىن «يسلام حاليفاتى» دەپ جاريالاۋى ءدىن نەگىزدەرمەن مۇلدە سايكەسپەيدى. وعان قارسى بىرنەشە دايەكتى ءۋاج كەلتىرىپ وتەر بولساق:

بىرىنشىدەن، مۇسىلمان عۇلامالارىنىڭ كوپشىلىگى مۇحاممەد پايعامباردىڭ (س.ا.ۋ): «ۇمبەتىم حاليفاتتا وتىز جىل ءومىر سۇرەدى. ودان كەيىن پاتشالىق بيلىك پايدا بولادى» (سافينا ر.ا جەتكىزگەن) دەپ ايتقان وسيەتىن نەگىزگە الىپ، «حاليفات قۇرامىن» دەگەن باستامالاردى قوستامايدى. راسىندا دا، يسلام تاريحىندا مۇحاممەد پايعامباردان (س.ا.ۋ) كەيىن حز.ءابۋ باكىر، حز.ومار، حز.وسمان، حز. ءالي داۋىرىندە مۇسىلمان ۇمبەتى وتىز جىل حاليفات داۋىرىندە ءومىر ءسۇردى. ودان كەيىنگى ومايادتار مەن ابباسيدتەر جانە ت.ب مۇسىلمان مەملەكەتتەرى حاليفات شارتتارىن ساقتاي العان جوق. سەبەبى، شاريعات بويىنشا حاليفات قۇرۋشى كوشباسشىنىڭ بيلىگى مىناداي شارتتاردىڭ نەگىزىندە عانا ليگيتيمدى بولىپ ەسەپتەلەدى:

ا) قۇرايىش تايپاسىنان بولۋ;

ءا) بايات (كوپشىلىكتىڭ سەنىم ءبىلدىرۋى);

ب) شۋرا (كەڭەسۋ);

د) ادىلەتتىلىك ورناتۋ.

جوعارىدا اتالعان مۇحاممەد پايعامباردان (س.ا.ۋ) سوڭ مۇسىلمان ۇمبەتىنە كوشباسشى بولعان حز. ءابۋ باكىر، حز. ومار، حز. وسمان، حز. ءاليدىڭ تۇلعالىق كەلبەتى وسى ءتورت شارتقا لايىقتى بولعاندىقتان ولار حاليفتىك بيلىككە قول جەتكىزە الدى. ودان كەيىنگى بيلەۋشىلەر بۇل شارتتارعا تولىق ساي ەمەس بولعاندىقتان، ولار حاليفات بيلىگىن ورناتا المادى. ولاي بولسا، ەشقانداي مۇسىلمان عۇلامالارى كەڭەسىنىڭ (شۋرا) باتاسىن الماعان جانە كوپشىلىك قاۋىمنىڭ سەنىمىنە يە (بايات) بولماق تۇگىلى سيريا مەن يراك جەرلەرىن كۇشپەن جاۋلاپ الىپ، مۇسىلمانداردى قويشا قىرعان يشيم-ءنىڭ سىقپىتى شاريعات شارتتارىنداعى حاليفات ۇعىمىمەن مۇلدە جۋىسپايدى دەگەن ءسوز.

 ەكىنشىدەن، شاريعاتتا «دارۋل-مۋسليمين» دەگەن ۇعىم بار. بۇل تەرمين – مۇسىلماندار ءومىر سۇرەتىن مەملەكەت دەگەن ماعىنانى بەرەدى. العاشقى كەمەڭگەر ءتورت حاليفتان كەيىن ءومىر سۇرگەن ومايا، ابباسي، فاتيمي، عازناۋي، قاراقان، ماملۇك، وسمان ت.ب پاتشالىقتار حاليفات سانالماعانىمەن، مۇسىلمان مەملەكەتتەرى بولىپ ەسەپتەلەدى. مۇسىلمان مەملەكەتى (دارۋل-مۋسليمين) دەپ ءبىر جوعارى ساياسي ۇيىمدى تانۋ ءۇشىن ءۇش شارت ساقتالۋى كەرەك. ولار:

ا) حالىقتىڭ باسىم بولىگىنىڭ مۇسىلمان بولۋى;

ءا) مەملەكەتتى مۇسىلمان باسشىنىڭ باسقارۋى;

ب) ءدىني ريتۋالداردىڭ ورىندالۋىنا جاعداي جاسالۋى. 

قازىر يشيم لاڭكەستەرى ءبىراز اۋماعىن كۇشپەن جاۋلاپ العان سيريا مەن يراك مەملەكەتتەرىنىڭ حالقىنىڭ باسىم كوپشىلىگى يسلام ءدىنىن ۇستانادى. مەملەكەت باسشىلارى مۇسىلمان جانە ءدىني قۇلشىلىقتاردى ورىنداۋعا ەشقانداي كەدەرگى جوق. ياعني، سيريا مەن يراك ەلدەرى مۇسىلمان مەملەكەتتەرىنىڭ  (دارۋل-مۋسليمين) ساناتىنا جاتادى. ال، شاريعاتتا مۇسىلمان مەملەكەتتەرىنە قارسى ءدىني سوعىس جاساۋعا بولمايدى. دەمەك، يشيم-ءنىڭ شاريعات بەكىتكەن شارتتارسىز حاليفات قۇرۋى، مۇسىلمانداردى قاسيەتتى كۇرەسكە ۇندەۋى، زاڭسىز اسكەري قۇرىلىمدار قۇرۋى يسلام نەگىزدەرىنە قاراما-قايشى كەلەدى. ءتىپتى، تۇبىرىمەن قاتە، مۇلدە اداسقاندىق دەسەك اسىرا ايتقاندىق ەمەس.

مۇحان يساحان،

زاڭگەر، شاريعات بويىنشا مامان

Abai.kz