("تاعدىرمەن بەتپە-بەت" اتتى ەسسەدەن ءۇزىندى)

ءبىر ساتتە مۇقاعاليعا عالامات وي كەلدى. ومىرمەن قوشتاساتىن بازىنالىق ولەڭىن جالعان تىرشىلىكتەن دوس تابا الماي كۇيزەلگەن اقىن ايەل زاتىنا ارناپ جازىپ كەتكەندى قوش كوردى. 
يا، يا، ايەلگە. اقپاننىڭ اقتۇتەك بورانىندا، دۇنيەنى قۋانتىپ اقىنعا ءومىر سىيلاعان ايەل بولاتىن. مۇقاعاليدىڭ بويىنا كەرەمەت ۇلى سەزىمدى دارىتقان دا ايەل-ءومىر ەدى عوي. قۇدايدىڭ عاجايىپ سۇلۋ ساۋلەسىندەي جىرلارىن اقىن قىزعالداقتاي قۇلپىرعان قازاقتىڭ ارۋ قىزدارىنا عاشىق بولىپ جۇرگەندە جازدى ەمەس پە؟ 

 كىم بىلەدى؟ بالكىم، ءبىزدىڭ قۇداي دەپ جۇرگەنىمىزدىڭ ءبارى ايەلدىڭ جۇرەگىندە جاسىرىنعان تاڭنىڭ شۇعىلاسى شىعار. نەگە ءبىز ەركەكتەر قانشا كۇشتى بولساق تا، ءومىرىمىزدىڭ ەڭ قيىن ساتىندە قۇدايعا عانا شاعاتىن مۇڭىمىزدى، ساعىمىز سىنىپ ايەلگە ايتامىز؟ ەندەشە دۇنيەدەن تۇڭىلسە دە، دوسى جوعىنا كۇيىنسە دە، تاعدىرىن قارعاسا دا مۇقاعالي اقىن ايەلدەردى كىنالاي المايدى ەكەن. وسىلايشا ايەل زاتىن عانا قيماي مىنا ومىرمەن قوشتاسقان اقىن، قولىنا قالامىن الىپ، بازىنالىق جىرىنىڭ العاشقى شۋماعىن جازدى.

فاريزا! 
فاريزاجان، فاريزا قىز،
ومىردە اقىنداردىڭ ءبارى جالعىز. 
شىداي-شىداي اقىرى جالىعارمىز. 
بىرىمىزدەن-ءبىرىمىز ارىلارمىز. 
بىزدەردى دە جوقتايتىن جان بولسا ەگەر،
شاڭ باسقان ارحيۆتەردەن تابىلارمىز.

قايران، ارىستانىم-اي! ەشكىمگە تەڭ كەلمەيتىن الىپ كەۋدەڭدەگى بىرەسە اساۋ تەڭىزدەي تەبىرەنەتىن، بىرەسە دولى داۋىلداي بۋىرقاناتىن كۇشىڭ قايدا كەتتى؟ قارالى تور بۇلبۇلىنداي زارلاعان ءۇنىڭ قانداي ايانىشتى ەدى! 

قاراڭىزشى، بارلىق ءۇمىتى ءۇزىلىپ، ارمانى كۇيرەگەن باقىتسىز اقىن قايعىنىڭ تەڭىزىنە باتىپ بارادى. ءومىردىڭ ۇسكىرىك-ايازىنان جانى جاۋراعان، «جىگىتىنەن قازاقتىڭ دوس تابا الماعان» اقىن ماڭدايىنان ءبىر سيپايتىن مەيىرىمدى ىزدەپ، سوڭعى ءسوزىن ايەلگە ايتىپ جاتىر. ايەلگە! فاريزاعا!

سەن مەنى بىلەسىڭ بە، بىلەسىڭ بە؟ 
جارالماعان جان ەكەم كۇرەسۋگە. 
جىلاي ءجۇرىپ، وتىرىك كۇلەسىڭ دە، 
جۇرەسىڭ دە قوياسىڭ، جۇرەسىڭ دە. 
ءبىرى يتەرىپ كەۋدەمنەن ءبىرى شالىپ،
تاستاعىسى كەلەدى كۇرەسىنگە؟ 

قۇر ايتىپ قويماي، تاعدىردىڭ نالاسىنان جۇرەگى ورتەنىپ جاتقان مۇقاعالي ايەل زاتىنىڭ عانا ونىڭ نازىك جانىن تۇسىنەتىنىنە سەنىپ، جىلان-اجالعا اربالعان تورعايداي شىرىلداپ، كوزىنىڭ جاسىن توقتاتا الماي، قايتا-قايتا وكسىپ-وكسىپ جىلايدى. جازباق تۇگىل، مۇنداي ولەڭدى وقۋدىڭ ءوزى قانداي اۋىر ەدى. قايعىنىڭ اۋەنى ەركىڭدى بيلەپ، ازا بويىڭدى قازا قىلىپ، دەنەڭدى تۇرشىكتىرىپ، نەشە ءتۇرلى ويعا شومىلدىرادى. 

اكەسىنىڭ قۇنى بارداي، جالماۋىز تاعدىر اقىنعا نەگە سونشاما وشىكتى؟ اقىندىق جۇرەك سەزە-ءدۇر. ەرتەڭ ولگەن سوڭ جۇرتتىڭ ءبارى دە ونىڭ ۇلىلىعىن مويىندايدى. ەر-تۇرمانى تۇگەندەلمەي كەتكەن اقىن ەدى، دەگەن سىڭايداعى نەشە ءتۇرلى ەستەلىكتەر جازادى. قارا تۇنەكتى جارىپ شىعاتىن مەيىرىمنىڭ تاڭى دا سول ۋاقىتتا اتادى. مۇقاعاليدىڭ رۋحىن ايالايتىن مەيىرىم دە، اقىننىڭ تالانتىنا تابىناتىن مويىنداۋلار دا سول كەزدە بولادى. دەگەنمەن، سول مەيىرىم مەن مويىنداۋدىڭ اقىنعا ءدال بۇگىن، كوزى تىرىسىندە كەرەك ەكەنىن تاسباۋىر جاندار نەگە ۇقپايدى؟

ەشكىمگە كەرەگى بولماي قالعان اقىننىڭ، كۇرەسۋگە جارالماعان پەندەسىنىڭ جارىق دۇنيەنىڭ جىلۋىن ساعىنىپ، ايەلگە مۇڭىن شاعىپ، ومىرىمەن قوشتاسىپ جاتقانىنىڭ سەبەبىن تۇسىنەتىن كىم بار ما، مىنا جالعاندا؟ 

زامانداستارىنىڭ ەستەلىكتەرىن وقىساڭىز ءبارى دە مۇقاعاليعا ءبىر جاقسىلىق جاساعانىن ايتىپ، اقتالىپ جاتادى. ءبارى دە شەتىنەن كوزى تىرىسىندە-اق اقىننىڭ ۇلى تالانت ەكەنىن مويىنداپ، زور قۇرمەت كورسەتكەن. 

لايىم، سولاي بولعاي! دەگەنمەن، مەن مۇنداي سوزدەردىڭ ەشقايسىنا سەنبەيمىن. سەنەيىن دەسەم، مۇقاعالي ولەڭدەرىنىڭ رۋحى جالعان دۇنيەدەن جاقسىلىق كورە الماي، ماڭدايىنان سيپايتىن الاقانعا ءزارۋ بولعانىن ايتىپ، زار جىلايدى. كىمگە سەنەيىن؟ اقىنعا ما، الدە زامانداستارىنا ما؟ 

جانارىمدى تۇمانمەن تۇمشالادىم، 
...سەرىپپەسى ءۇزىلىپ تۇر ساداعىم. 
جىگىتىنەن قازاقتىڭ دوس تابا الماي، 
قىز دا بولساڭ، مەن ساعان مۇڭ شاعامىن،
اۋىرلار دەپ ويلاپ پا ەم مۇنشا ءحالىم... 

سالىستىرمالى تۇردە ونەردەگى ادامداردى ۇشكە بولۋگە بولادى. العاشقىلارى ماعىنالى ەشتەڭە جاساماسا دا، قىبىرلاپ-جىبىرلاپ، تومەندە ءجۇرىپ-اق بارلىق تىرلىگىن بىتىرەتىن باۋىرمەن جورعالاۋشىلار. ءومىردىڭ بۇكىل راحاتىن سولار كورەدى. ار-ۇياتىن ساتىپ، تىرشىلىكتىڭ قامى ءۇشىن پەندەشىلىككە سالىنىپ، ءار كىمگە ءبىر جالتاقتاپ وتىرىك ءومىر سۇرەدى. ماعىنالى ەشتەڭە تىندىرا الماسا دا، مانساپقا جەتىپ، اتاق-داڭققا بولەنەدى. ءبارى شەتىنەن پىسىق كەلەدى. توم-توم قىلىپ، جارقىراتىپ كىتاپتارىن شىعارادى. ماقتالادى. دۇرىسى – ءبيتىن سالىپ ءجۇرىپ، وزدەرىن ماقتاتقىزادى. ونەردە جۇرگەندەردىڭ باسىم بولىگىن، سالماعى جوق، ولگەن كۇنى شىعارماشىلىعى دا وزدەرىمەن بىرگە سۋىق كورگە كومىلەتىن، قاناتى جوق وسىنداي ادامدار قۇرايدى. ولار – دارىنسىزدار. 

ونەردە بەلگىلى ءبىر بيىكتىككە دەيىن عانا ۇشا الاتىن ۇركەردىڭ شوعىرىنداي عانا توپ بار. ولار كوپ وقىپ، كوپ ىزدەنەدى. ونەرگە مەيلىنشە ادال بولۋعا تىرىسادى. جاعىمپازدىققا، ەكىجۇزدىلىككە، كورسەقىزارلىققا سالىنباي، وندايدان بويىن اۋلاق ۇستايدى. ومىردەگى دە، ونەردەگى دە ۇستانىمىنان تايمايدى. ولار – تالانتتار. 

الىپ قاناتى بار، ءار ۇشقان سايىن تەك بيىكتە سامعايتىن، دۇنيەگە سيا الماي وتەتىن ەرەكشە جاراتىلعان ادام دا كەلەدى ومىرگە. ول قوعامداعى ادىلەتسىزدىككە توزبەي، تاعدىرىنا باعىنباي، ونىمەن كۇرەسىپ ءومىر بويى ازاپ شەگەدى. ءومىردىڭ بيىك اسپانىن ىزدەپ الاسۇرىپ، جانى تىنىشتىق تاپپاي قينالادى. دۇنيەنىڭ بۇكىل رۋحاني بايلىعىن گاۋھار تاستاي ۋىستاپ جۇرەگىنە جينايدى. قوعامنىڭ زاڭدىلىعىنا باعىنعىسى كەلمەي، اعىسقا قارسى جۇزەدى. شىعارمالارىن سيامەن ەمەس، قانىمەن جازادى. ول رابايدا، عاسىردا ءبىر تۋاتىن – ۇلى اقىن. 

تاۋداي بيىك مۇقاعالي دا - قۇداي الىپ قاناتىمەن جاراتقان سونداي ۇلى اقىن ەدى. ءادىلىن ايتساق، وسىناۋ بيىك اسپاننىڭ استىندا ۇشۋ دا اقىننىڭ قۇلاشىن كەڭىنەن جايۋىنا ازدىق ەتتى. ويتكەنى مۇقاعاليدىڭ ءوز ىشىندە ءومىر سۇرگەن ۇلى اسپانى، دۇنيەنىڭ اسپانىنان بيىك-تۇعىن. سوندىقتان دا ۇلى اقىن، دۇنيەنىڭ اسپانىن جارىپ شىققىسى كەلىپ، ءار ۇشقان سايىن قايتا-قايتا بارىپ وعان الىپ قاناتىمەن سوعىلدى. ءار سوعىلعان سايىن، اقىن بولىپ جاراتىلعانىنا وكىنىپ، قاناتىنىڭ قاۋىرسىنىن وڭدىرماي سىندىرىپ الىپ، قاتتى كۇيزەلدى. بىراق قاناتى جازىلا سالىسىمەن بيىك اسپاندا الا الماعان ءوشى بارداي قىران-اقىن قايتادان قاناتىن جازىپ، سول جاققا قاراي ۇشتى. 

اقىن بولىپ نەسىنە جاراتىلدىم، 
اراسىندا قاپ قويماي قارا ءتۇننىڭ، 
قاسيەتىن سەزەم دەپ انا ءتىلدىڭ، 
قاۋىرسىنى قالمادى قاناتىمنىڭ. 
قۋ تىرلىككە قۇل بولىپ، اياڭ باسىپ،
قۇلاشىمدى جايا الماي باراتىرمىن

جاۋھار جىرلارى ميلليونداعان ادامداردىڭ جۇرەگىن جاۋلاعان اقىننىڭ دا ءدال وسىنداي قاسىرەتتى وكىنىشى بولادى ەكەن-اۋ! كاۋسارداي مولدىرەۋگە جاراتىلعان مۇقاعاليدىڭ جانارىن نەگە كىرەۋكە مۇڭنىڭ كىربىڭى باستى؟ وي قابىرعاسى سوگىلىپ، شابىتتىڭ داريا تولقىنى تاسىپ، بويىنا سىيماعاندا داۋىلدارعا دا، جاۋىندارعا دا قاراماي، اعىندارعا قارسى ءجۇزىپ، دامىلداماي، قارا نوسەردىڭ قاعىنعانىن دا ەلەمەي اسپانعا قاراي سامعايتىن قىران-اقىننىڭ شىنىمەن دە كۇننىڭ قارا سۋىعى توڭدىرعان تورعايداي شىرىلداپ، گۇلدەي نازىك ايەلدىڭ جانىنان پانا ىزدەگەنى مە؟ 
بۇل نە سوندا؟ كىرپىگىنە ءۇمىت ىلدىرە الماي وتكەن مۇقاعاليدىڭ بارىنەن دە ءتۇڭىلىپ، مەزى ەتكەن ويلارىنان شارشاپ، اقىر سوڭىندا تاعدىرىنان جەڭىلگەنى مە؟ جوق، ولاي بولماسا كەرەك؟ 
اقىن جەڭىلگەن جوق. تاعدىرىمەن بولاتىن اقىرعى شايقاسقا شىعۋ ءۇشىن، ءومىر مايدانىندا قاناتىنداعى قاۋىرسىنىنىڭ ءبارى سىنعان جارالى قىران سوڭعى كۇشىن جيناپ جاتىر. ومىرلىك بازىناسىن ايتىپ بولعان سوڭ، ول قايتادان بيىككە سامعاپ، بۇزىپ شىققىسى كەلىپ، جارالى قاناتىمەن تاعى دا دۇنيەنىڭ اسپانىنا بارىپ سوعىلادى. تاعدىرىمەن شايقاسىپ ولۋگە تاۋەكەل ەتىپ، قاناتى مايىرىلىپ، كوزى قانتالاعان قىران-اقىندى ەندى ەشكىم توقتاتا المايدى. 

مومىن ەدىم، جاقسى ەدىم، ۇياڭ ەدىم،
اتتاپ ءوتتىم ولاردىڭ قيا بەلىن. 
ەندى، مىنە، قاۋقارسىز قۇر اشۋدى.
جيا بەرگىم كەلەدى، جيا بەرگىم. 
ماڭدايىمنان سيپايتىن ءبىر جان بولسا، 
ەندى قالعان ءومىرىمدى قيار ەدىم. 

زاماننىڭ قوڭىراۋىنداي كەۋدەسى بار اقىنعا تاعدىردىڭ قۇلپى ءبارىبىر كىسەنىن سالا المادى. مۇقاعاليدىڭ «بۇلىكشىل-بۋنتارلىق» بۇزاقىلىعىنىڭ سەبەبىن تۇسىنە الماعاندار ونى ءتىپتى اقىل-ەسىنەن ايىرىلعان جىندىلاردىڭ قاتارىنا دا قوسىپ قويادى. شىندىعىندا ونىڭ ءبارى «بۇزاقىلىق» تا، «جىندىلىق»، «سوتقارلىق» تا ەمەس، مۇقاعاليدىڭ اقىندىق مىنەزى بولاتىن. 

تاعدىرمەن بەتپە-بەت كەلگەندە اقىندى تالاي رەت تۋرا جولدان تايدىرىپ جىبەرگەن دە، سونىمەن قاتار ونى ونەردىڭ بيىك شىڭىنا كوتەرگەن دە سول مىنەز ەدى. (جۇرەك پەن ميدىڭ قاتپارىندا جاسىرىنىپ جاتقان ويدىڭ كەنىشىن ىزدەگەن مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەرىن ومىرشەڭ ەتىپ تۇرعان دا سول مىنەز ەمەس پە. تەرەڭىرەك ۇڭىلسەڭىز، مۇقاعاليدىڭ اقىندىق مىنەزىندە تەك اشۋ مەن ىزا عانا ەمەس، جۇرەكتەگى مۇزدى مايداي ەرىتىپ جىبەرەتىن كۇننىڭ شۋاعىنداي جىلى ليريزم مول. اقيقاتىن ايتساق، جيىرماسىنشى عاسىردا تۋعان باسقا ەش اقىننىڭ ولەڭىندە دە تابيعات پەن ءومىر سونشالىقتى نازىك ليريزممەن جىرلانعان ەمەس.)

ونەردەگى مىنەزىنىڭ ارقاسىندا تەك اسپانمەن تالاسقان بيىكتە عانا ۇشقان مۇقاعاليدىڭ، جۇرەگىن جارىپ شىققان اقبەرەن جىرلارى ىلعي دا قايشىلىقتا تۋىپ، اقىننىڭ جانىنا ءبىر ءسات تىنىشتىق بەرمەي، ونى ءۇستىن-ءۇستىن قينادى. اقىن ولەڭدەرىنىڭ رۋحىنان مۇقاعاليدىڭ جۇرەگىنەن تۋعان ءار جىرىنىڭ تولعاعىنىڭ اۋىر، ءارى قاتەرلى بولعانىن اڭعاراسىڭ. فاريزاعا ارناعان ولەڭىندە وسى ەرەكشەلىك تىم ايرىقشا سەزىلەدى. 

بىلمەيمىن، بۇزىقپىن با، جىندىمىن با؟! 
كەپ تۇرادى تەلىگىم مۇڭدى-مۇڭعا.
ەندى قالعان ءومىردىڭ قۇردىمىندا،
ولتىرسەڭ دە كومبەيمىن جىردى قۇمعا! 
ءنول بولادى دەپ ايتام، جالتارمايمىن،
كوبەيتسەڭ دە قانشاما مىڭدى مىڭعا..

داريا ءتىلدىڭ اعىنىمەن، اقىن اۋزىمەن ايتىلعان ءسوزدىڭ ءبارىنىڭ دە اقيقات ەكەنىن مويىنداماسقا لاجىمىز جوق. وڭكەي نولدەرگە كۇيىنگەن اقىندى شەگىپ جاتقان ازابىنان قۇتقاراتىن ءبىر-اق قۇدىرەت بار – ءولىم. امال قانشا، ەگەر جۇرەگىنىڭ ەسىگىن قاعىپ تۇرعان اجال بولسا، مۇقاعالي اقىن ودان دا شوشىماي، قۇداي ايداپ اكەلگەن قوناعىنداي قارسى الۋعا ءازىر. 

كوكىرەگىندە ومىرگە ايتىلماعان تالاي عاشىق ءانى كەتىپ بارا جاتقانى بولماسا، يتكە تاستايتىن سۇيەگىن دە اقىنعا قيماعان قۋ تىرشىلىكتە نە قىزىق قالدى؟ قۇداي اۋزىنا سالعاندا، كورىپكەلدىكپەن ءوزىنىڭ ەسەبىندە جازعانداي قىرىقتىڭ بەسەۋىندە، ومىردەن ءتۇڭىلىپ ىشكىلىككە سالىنىپ كەتكەن، وتتى جىرلارى ميلليونداعان ادامداردىڭ جۇرەگىن نۇرلاندىرعان مۇقاعالي اقىندى اجال جەردىڭ ازابىنان قۇتقارىپ، ماڭگىلىككە قۇشاعىنا الدى.

امانگەلدى كەڭشىلىكۇلى

Facebook-تەگى پاراقشاسىنان