اقىن
قازىر ءتۇن. قويۋ قاراڭعىلىعى اسا تىم،
جۇلدىز دا جوق اسپاندا ءۇمىتتى توساتىن.
اداسىپ كەلەدى، ىرعالىپ وڭعا دا، سولعا دا
ءيا، راس. ماس اقىن...

قولىندا اراعى. جو-جو-جوق، ويىندا تەك ولەڭ،
تارام-تارام تارماقتار، شۇبىلعان كوپ ولەڭ.
ول ءوزىن بايروننان ارتىق كورەدى. اقيىق اباي عوي ءتىپتى،
ءتۇف، سەزىم نە دەگەن؟!

دەلەبە قوزعاندا دولديىپ كەتەدى كۇش دەمدە
جوق الدە كوشەنىڭ شامدارى تەك ونىڭ ىزىنە تۇسكەن بە؟
جۇرەكپەن جازبايدى ول ولەڭدى. قايرات –كەم. اقىل جوق.
ەسىنە تۇسكەندە جازادى ول تەكقانا ىشكەندە.

شىلىمىن تۇتاتىپ، مۇرىننىڭ قىشۋىن قاندىرىپ،
قاڭعىرىپ كەلەدى. ماڭگىلىك ەلىندە ماڭگىرىپ.
بىلمەيدى ول ەشقانداي فيلوسوفيا دەگەندى
ول ءۇشىن دۇنيە جاڭعىرىق.

جاتىردا جاتقاننا كورگەنى ءتۇن عانا، كورمەگەن كۇن بەتىن،
مۇتىكسىز اتقارىپ كەلەتىن سەكىلدى تەرتەندىك مىندەتىن.
شىتىرمان ويلارىن شيمايلاپ، شولمەگىن تاۋىساد
كۇنبە كۇن.

ول ءوزىن قويادى اندا دا مۇندا دا،
ىشىنەن ىزىڭداپ، سىبىرلاپ، كۇبىرلەپ كەلەدى مۇڭدانا.
ە، جوق. ول ولەڭمەن دۇعا وقىپ كەلەدى
سىرلاسى – ءتۇن. دالا.

ول دا مىناۋ ءولىارا ومىرگە وكپەلى.
قايتپادى قۇستارى. اتتەڭى كەلمەدى كوكتەمى.
باعدارشام. قىزىل ءتۇس. شامدانىپ تۇر قازىر سول اقىن
وتپەلى كەزەڭنەن وتكەلى...

***

كوشپەندىلەر استرونومياسى

بۇركەۋلى بەتى قىرىق كۇن بوسقان ۇركەردەي
ءبورى تىستەگەن اي بۇگىن تاعى جارالى.
بوز بيە ءيىپ، بوزاڭدى جاۋىن بۇركەردەي
بولتىرىگى ولگەن قۇرتقا -كۇن ءجۇزى قارالى.

ايعىز دا ۇيعىز، قانسىراپ جاتىر اسپان- كوك،
ايىبى ونىڭ قايىرسىز ەدى تۇرالىق.
كۇلتەلى جالدى كۇن شۇعىلاسىن شاشقان جوق،
ۇيىعى تۇيىق. ءتانى ءتۇر ونىڭ ءدىر قاعىپ.

پروتو ۋاقىت ءمۇجىلىپ بىتكەن سىباعام،
ءىشىم- جانارتاۋ. ۇتۋ وتىنا ورتەندىم.
مىڭجىلدىعىمدا مىڭ كرونسىڭا شىداعام،
جۇلدىزدارعا دا ءىزىن قالدىرعام ەرتەڭنىڭ.

سەل بولىپ اقسىن، ءنوسىرى قۇيسىن سىركىرەپ،
تەمىرقازىققا تەرتەندىگىمدى جاسىرعام.
تۇقىم-قانىمدا تۋلاعان ۇران تۇركىلەپ!
الاقانىمدا ءتاڭىردىڭ ءمورى باسىلعان.

تۇلپار- تاعدىرىمنىڭ شەكەسىن قانمەن بوياعان،
"ايعىر سويعاندى" تاراتىپ ەدى ءۇت بابام.
دەلەبەم قوزىپ، دەگبىرىم قاشىپ ويانام،
لاۋسىز تۇندەردە شامان قوبىزىن  شىتتاعان!

عارىشتىق تىلسىم،عۇمىردىڭ عاجاپ ۇلگىسى،
بەس قوناق تا وتەر، ءولى ارا ءبىزدى اۋرەلەر.
جارىق كۇنىمنىڭ ۇزىلە كورمە ءۇلبىسى
عالامدا ءمۇرشى سونبەسە ەكەن ساۋلەلەر...

***

تۇركىلىك كوسموگونيا
كوك ايعىر كىسىنەپ، جان بىتكەن ۇركىگەن
ەمشەنىڭ ۇمىنان اق جاۋىن بۇركىگەن.
ۇماي مەن ءتاڭىردىڭ  پەيىلى جۇپتاسىپ،
كام-شامان قوساعى ءپىر بولعان ىلكىدەن.

كۇنشىعىس بوكتەرگە قاراعان ەسىگى
كيىز ءۇي - ەجەلدەن تۇعىرلى بەسىگى.
تورتەۋى ءتورت باقان - جەر مەن سۋ، كوك ءتاڭىر
ەمەگەن ۇمايدان بۇيىرعان نەسىبى.

عارىشتىڭ اعاشى - ءۇش الەم،ءبىر ءتۇبىر،
شاڭىراق، كەرەگە، تەكەمەت - شىرقى كىل.
كەرمە ارقان،باقانعا يىلگەن ايەلدەن
تۋىلعان  مودەنىڭ كەيىنگى جۇرتى بۇل.

ماڭگىگە جالعاسقان وسىلاي قۇلىن- كۇن،
بابامنىڭ ۇعا السىن بۇل كۇنى ءتىلىن كىم؟!
قانسىراپ، اي قاشقان سۇرلاۋىت تۇندەردە 
ۇيىپ كەپ، ۇمايدىڭ وتىنا جىلىندىم.

وكپەم جوق وتكەنگە، وزگەرگەن ءوسپىرىم.
تاڭسىق ءبىر جاڭا الەم تانىتتى كەسپىرىن.
ۇلگەن  كۇن، كۇلگەن اي سۇلباسى ەلەستەپ
ەسىمدى الاڭ قىپ وينايدى ەسكى كۇن.

ەندىگى ءبارى دە سىعالاق،  سۇر ەلەس،
شىق - عۇمىر شىداماس. كىرپىكتە تۇنەمەس.
سەندەردى قايتەيىن، تىنىشتىق بەرىڭدەر،
قۇلقىنعا قۇل بولعان، قۇر وزەك، قىل وڭەش!

***

قىجىل

بىلەم، ءالى ءجۇز جىلاپ، ءجۇز كۇلەرمىن،
ءۇمىت كەشىپ، ءجۇز مارتە ۇزدىگەرمىن.
ومىرىمدە وتكىنشى سان اداسىپ
نەبىر ويدى سانامنان سۇزگىلەرمىن.

بىلەم، ءالى ءجۇز جىلاپ، ءجۇز كۇلەرمىن،
ىركىتىنە اينالمان ىزگىلەردىڭ.
جىلتىر قوعام كۇلدىرەر ءبىز بىلەر مىڭ
اقيقاتى جىلاتار ءبىزدىڭ ەلدىڭ.

ءبىر قاراساڭ دۇنيە كەڭ سەكىلدى،
ءبارى جاقۇت، ءبارى دە ءجون سەكىلدى.
ەسىل ەلىم ەركىندىك تويىن تويلاپ
تەرەزەسى تالايمەن تەڭ سەكىلدى.
اق قاعازعا باسىلعان نۇكتەدەي بوپ،
جالعىز عانا اقىماق مەن سەكىلدى.

ءبىر قاراسام شىر قوعام باستان كەشكەن،
قوتىر تۇيە سەكىلدى قاشقان كوشتەن.
جوعارعى جاق جايپاي جەپ، پاي-پاي دەسكەن
تومەنگى جاق ايقاي كوپ، استاڭ-كەستەڭ.

مازالاعان ۇرىن وي ەسىمدى الدى،
دەلىقۇلى تەڭسەلگەن دەسىم قالدى.
شىن-وتىرىك كۇرەسكەن كۇندە مىناۋ
بىرەۋلەرگە ومىرلىك ءوشىم قالدى.
دوسىمىزدان قاپتاعان قاسىمىز كوپ،
ماقتانامىز تاريحتىڭ باسىمىز دەپ.
ال ەندەشە ەرلىكپەن كۇرەسەيىك
بابامىزدىڭ جوعالعان باسىن ىزدەپ!

ساقتان قالعان تەكتىلىك كونە سارقىت،
جەت بۇگىنگە كەرەكسىڭ ەلە شارپىپ.
تەك ءبىز ءۇشىن قاپتاعان كوسەمدەردەن
حان كەنەنىڭ باسى جوق دەنەسى ارتىق.

زەرەك بولسەڭ دەنىڭدى دەرەكتى ىزگە
ەركەك قايسى ەلىم دەر ەرەك بىزدە
ءدوڭباستاردى تاۋبەگە كەلتىرەتىن
يساتايلار بۇگىندە كەرەك بىزگە.

ارمانداعان ايدىنعا ءجۇز باتارمىز،
سايقالداردىڭ سازايىن سىزداتارمىز.
بۇگىن ولار، ال ەرتەڭ ءبىز كۇلەرمىز
بۇگىن توڭساڭ بىزدە ەرتەڭ مۇزداتارمىز.

ءوزىمشىلمىن، سونىما وكپەلىمىن،
ءسونىپ بارا جاتقانداي ەپتەپ ءۇنىم.
بىراق باتىر ۇلداردى تۋدىرارمىز
ەگەر بولساق ۇرپاعى كوك ءبورىنىڭ!

***

ەللەگيا
اق كوبىك شايناعان،
اق-جەلمەن ويناعان، جىلقىنىڭ كىسىنەگەنى
كەڭدىككە قۇشتار كىل،
ەندىككە تۇسپال ءبىر

 تۇندەردە تۇسىمە ەنەدى.
سايگۇلىك جىرىمدى
جانىمدى-سىرىمدى، اتتەڭ-اي، ادامدار ەمەس،
ءموپ-ءمولدىر كوزدەرى
تەك سول ءبىر كەزدەرى ارعىماقتار عانا تۇسىنەر ەدى.

مۇقاتىپ -كەكەتىپ،
كەكەتىپ-مۇقاتىپ، سىرتىڭنان مازاقتاسا دا،
ناداندى قارا،-دەپ،
قارانى- نادان-دەپ جوڭقالاپ، ازاپتاسا دا
تۇلپارىم سەكىلدى
جىرىم دا كەكىلدى، سەن شاڭعىتقان شاباندوز كورسەڭ
باباسى تاقىمداپ،
بالاسى توقىمداپ ات مىنگەن الىپ ءبىر-قازاققا سانا!

جالىن جەل تاراعان
ەرىمە جاراعان ايعىرلار تۇسىمە ەنەدى
تۇسىمە ەنەدى
ىشىمە ەنەدى

ولاردىڭ كىسىنەگەنى
سايقىعا مازاق بوپ
مازاققا قايقى بوپ جۇرگەنىم وسى ءبىر كۇنى
تۇلپار دا، مىنەز دە...
سىرتىم ساۋ... مۇڭ ەزبە اتتەڭ-اي ءىشىم ءولى ەدى...

وتكەنگە ساعىنىش،
اق قۇسىم الىپ ۇش

 تۇلپارسىز تارىلدى دالا
قاپتاعان كولىكتەر
كولىكتە ولىكتەر ءمۇجيدى جانىمدى جارا
جىلقىنىڭ تەر ءيىسى
كوڭ قاتقان جەر ءيىسى

قامشىنىڭ تابى ءيىسى قولىما سىڭگەن
ەمىس ءبىر ەسكە كەپ
قالعاندا كەستە بوپ وكىنىش سوقتىرار سانىمدى عانا...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

 «ماحابباتسىز – دۇنيە بوس». حاكىم ءدال وسىلاي ايتقان. «ماحابباتسىز – دۇنيە بوس...». ابايدىڭ كىتابىنداعى ولەڭ جولىن، ارينە، وسىلاي دا تۇسىنۋگە بولادى. بىراق، ءبىز ماحبباتسىز عانا ەمەس، ءسوزسىز (دە) دۇنيە – بوس دەر ەدىك. ءار اقىننان ءبىر ءسوز قالسا، ول مىناۋ حاوستىق دۇنيەگە ءبىر ءسوز قالدىرعانى. مىنا بالاداعى «قاڭعىرىپ كەلەدى. ماڭگىلىك ەلىندە ماڭگىرىپ» دەگەندى اسپان استىن پافوسقا تولتىرعان قوعامىنا جاس سىنشىنىڭ كۇلىپ تۇرىپ ايتقانى مىسقىلى دەپ تۇسىنەمىن. ال، اقىندار مىسقىلشىل بولىپ كەلەدى.

داۋرەن قۋات

رۋح پەن سانا ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردىڭ كۇرە تامىرلارىنان قول ۇزە باستاعان ساتتە ءوزىنىڭ تابيعي، شىنايى بولمىسىن ىزدەيدى ادام. بۇل ەسكىنى كوكسەۋ نە كۇللى جاڭالىق اتاۋلىعا قارسىلىق ەمەس. بابالار ورناتقان بەرىك تۇعىرعا جارماسىپ، الاپات اعىنداردىڭ جويقىن اعىسىنا ءتۇسىپ، جوعالىپ كەتپەس ءۇشىن جاعادان تال قارماۋ. ۇلتتىق ناقىشتار... جانعا جاقىن ۇلتتىق بوياۋلار... ساناداعى ارپالىستاردى، ىشكى قارسىلىقتاردى مىنەزدى جانۋاردىڭ بەينەسىمەن كوز الدىڭا اكەلەدى. وبرازدىلىق... باستى ولشەمدەردىڭ ءبىرى... قۇرعاق ابستراكتسيا ەمەس، دەرەكتى كورىنىستەر ىشكى جان دۇنيەنى سول ايلى ءبىر تۇندە ەركىن كوسىلگەن ارعىماقتى تاماشالاپ تۇرعانداي، سول ارعىماقپەن بىرگە ءوز ەركىندىگىڭدى سەزىنگەندەي كۇيگە ەندىرەدى. تۇتاس الەممەن ءجۇرىپ جاتاتىن ىشكى ديالوگتاردى ەشكىم دە تۇسىنبەۋى مۇمكىن. بىراق ءمولدىر كوزدى ارعىماقتار (بالكىم ول جىر شىعار) سەنى تۇسىنەدى... كەنەت... تۇسىڭدە سىرلاسقان ارعىماق ىشىڭە ەنىپ"", گۇررر ەتىپ كىسىنەگىڭ كەلەدى... شاڭعىتقان شاباندوزعا (اقىنعا) كەلەشەكتەگى سان-قيلى جەتىستىكتەردىڭ حابارشىسىنداي قاراپ قويامىز. تەك ءتۇس بولماسا ەكەن... سارت ەتىپ سانىڭا تيگەن، قامشىنىڭ تاپ ءيىسى سىڭگەن سەرتتى الاقانعا ءبىر قاراپ قالامىز. جىلقىنىڭ تەر ءيىسىن اڭساپ تا قالامىز...
اتتان تۇسكەن قازاقتىڭ ءدال قازىر باسىنا ءتۇسىپ جاتقان پروبلەمالارى اقىن جۇرەگىندەگى، شابىتىنداعى كۇردەلى قايشىلىقتارمەن استاسىپ، تەرەڭ پاراللەلدەر تۇزگەن. ول پاراللەلدەر لايىقتى فورما مەن شەبەر قۇرىلىم ارقىلى بەرىلگەن. باستىسى، جەتكىزگىسى كەلگەن يدەيانى اۆتوردىڭ ءوزى ءجۇز پايىز ۇعىنىپ، تەك كوركەم بەينەلەردىڭ ارباۋىندا قالىپ قويماي، بۇل جەتىستىگىن كەلەسى بيىگىنە باسپالداق ەتە بىلۋىندە.

تەمىرلان جوراباي، ادەبيەتتانۋشى