وسى ءبىزدىڭ قازاق تۋرالى نەندەي عانا ءسوز جوق؟!. ەرىنبەي، جالىقپاي ءتىزىپ جازار جان تابىلسا، قالىڭدىعى بارماقەلى كىتاپ بولار ەدى. مەن سونىڭ بىرەر بەتىنە جەتەردى ايتا الاتىن سياقتىمىن، بىراق ولاردىڭ قالاي، نەشەۋى وزىمدىكى، نەشەۋى وزگەنىكى ەكەنىن بىلمەيمىن، – تۇتاس شاتىسىپ جاتقان قوعامداعى ءبىر مەنىڭ شاتىسقانىم كىنا دا، كۇنا دا بولا قويماس. سونىمەن:
– قازاق قويدان دا جۋاس، باسىن باسىپ كەتسەڭ دە، قىڭق ەتپەيدى;
– قازاقتىڭ اعايىنعا قايىرىمى جوق;
– قازاق بارىڭدا – كورە المايدى، جوعىڭدا – بەرە المايدى;
– قازاق بايىسا، قاتىن الادى;
– قازاق جوعارىداعىنىڭ بالاعىنان تارتادى، تومەندەگىنىڭ توبەسىنە تۇكىرەدى;
– قازاق ءبىر كەبىستى ءبىر كەبىسكە سۇقپاي وتىرا المايدى.
– قازاق قولىنان كەلگەندە قونىشىنان باسادى، كەلمەگەندە – تويىپ وتىرىپ قارنى اشادى;
– قازاق جالقاۋ: جاتسا – تۇرعىسى جوق، تۇرسا – جاتقىسى جوق;
– قازاق...
ءجا، وسى جەردە ايالدايىن دا، قالعانىن ايتپاق اڭگىمەمنىڭ و تۇسى مەن بۇ تۇسىنا سىنالاپ وتىرايىن. ال ايتپاعىما سەبەپشى بولعان پەندە – جەر-كوكتەگى جالعىز جەزدەم جالپاقباس شال. شىركىن-اۋ، باسىنىڭ اتى زاتىنا ساي بولساشى، – قايداعى جالپاقباس؟! بىزبەن ىرگەلەس ەلدەردىڭ بىرەۋىندەگى پرەزيدەنتتىڭ... قاپ، ەلىنىڭ دە، پرەزيدەنتىنىڭ دە اتتارى ەسىمە تۇسەر ەمەس، ءسىرا، قارتايا باستاعانىم راس شىعار. ە، مەيلى، بۇكىل قازاقستاندا مەن عانا قارتايدىم با... ءا، ءيا، الگى ەلدىڭ سول پرەزيدەنتى ەشكىباس قوي، مەنىڭ جەزدەمنىڭ دە باسى ءدال سونداي – كادىمگى ەشكىباس!
«قازاق بالاسىنا ات قويا المايدى». و، مىنە، قازاق تۋرالى تۋرا ءسوزدىڭ ءبىرى وسى! مىسالى، مەنىڭ قۇدامنىڭ قۇداسىنىڭ بالدىزىنىڭ جيەنى بىلتىر تۇڭعىشىنا – قىز بالاعا «سامميت» دەپ ات قويدى. مەن وعان تەلەفون ارقىلى «بالاڭنىڭ باۋى بەرىك بولسىن!» ايتىپ: «اۋ، جيەن، «ءسامميتىڭ» نە دەگەن ءسوز؟» دەسەم، ول: «ماسكەۋدە جيىرما ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرى حالىقارالىق ساياسي جينالىس وتكىزدى ەمەس پە؟ وندايدىڭ «سامميت» دەپ اتالاتىنىن شىنىمەن بىلمەيسىز بە؟ مەن قىزىمنىڭ اتىن سونىڭ اشىلۋ قۇرمەتىنە «سامميت» دەپ قويدىم! – دەدى مەن تۇسىنە الماس ءبىرتۇرلى ۇنمەن.
قىزىق، ءا؟ مەن ىشىمنەن: «ە، ەشكىباستاردىڭ ءسوز جارمەڭكەسى دەسەڭشى؟» دەي سالدىم...
ال جەزدەكەم تەلەفونىنىڭ تۇتقاسىن جارىپ جىبەرگىسى كەلگەندەي ءبىر جوتكىرىنىپ الىپ:
– كەشەگى «دات» گازەتىنىڭ التىنشى بەتىندە شىققان «بيلىكتەگىلەردىڭ بيزنەس-يمپەريالارىن حالىق بىلە مە؟» دەگەن ماتەريالدى وقىدىڭ با؟ – دەدى.
– جوق.
– قازاق گازەت وقىمايدى، كىتاپ تا وقىمايدى! – دەدى، قۇداي بىلەدى، ەجىرەيىپ جانە قازاق تۋرالى ەكى ءسوزدى بىرىنە-ءبىرىن تىركەپ ايتىپ. ءاي، جەزدەكە، قىزىقسىڭ، ءا؟
– ايتەۋىر، جالپەكە، ءبارىن وقيتىن قازاق ءوزىڭ عاناسىڭ، كانە، وقىپ جىبەرشى!
– شىنىڭ با؟ – جالپەكەڭنىڭ داۋىسى جارىقشاقتانىپ شىقتى.
– شىنىم بولماسا دا، راسىم.
جاۋابىمدا شارۋاسى بولعان جوق، گازەتتى قۇشاقتاپ وتىرسا كەرەك، وقي جونەلدى. «جونەلدى» جاي ءسوزىم عوي، كەتەۋى كەتكەن «كەتىك-تىرتىق-جىرتىق» جولعا تۇسكەن ەسكى جۇكماشىنشە دارىلداپ-بارىلداپ، ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىتتا اقىرعى نوقاتىنا جەتتى-اۋ!
– جەزدەكە، ءجۇز جاسا! تىڭدادىم، ءتۇسىندىم. ەندى تەلەفونىڭ دا، ءوزىڭ دە دەم الىڭدار، امان-ساۋ بولىڭدار!
– جو-جوق، توقتا، توقتا! – دەپ جالپەكەڭ باج-بۇج ەتتى، قۇددى ماعان قاراي جۇگىرىپ كەلە جاتقانداي-اق. قىزىق، ءا؟
– ە، نە بولدى؟ پويىزىڭ كەتىپ بارا ما؟ – دەدىم ەرىكسىز كۇلىپ.
– مەن، نەمەنە، مىنانى تەككە وقىدىم با؟ سەنىڭ ويىڭدى بىلەيىن دەپ ادەيى ايتىپ، ادەيى وقىدىم، كانەكي، قالاي جازىپتى، دۇرىس پا، بۇرىس پا، داۆاي، ويىڭدى ايت! – دەدى، داۋىسىنىڭ «جارىقشاعى» جىمداسىپ بولعانداي تازا ۇنمەن، ءارى شاپشاڭداۋ سويلەپ. قىزىق، ءا؟
– وزىڭشە قالاي؟
– دۇرىس جازىلعان، ەكى رەت وقىدىم!
– سولاي ما؟ ەندەشە ءبىر رەت قانا تىڭداعاننىڭ پىكىرىنە شەمىرشەك قۇلاعىڭدى ءتۇر، تەك سۇراعىڭدى سۇققىلاماي وتىر. بۇرىشتامانى سودان سوڭ سوعاسىڭ، كەلىستىك پە، جەزدەكە؟
ول ۇندەمەدى. «قازاق ءىشىن بەرمەيدى». مەن «جولعا شىقتىم»:
– جالپەكە، ساعان جاۋابىمدى مەن دە ءانشى روزا اپامىز «اق پاتشالاپ» كەتكەن كىسىدەن باستايىن. ول انداعى ماقالانىڭ تىسىندا بولماسا دا، استارىندا بار. قىزدارى مەن كۇيەۋ بالالارىن جارىلقاماسا، نەسىنە اكە، قايىن اتا بولادى؟ «مۇحاممەد پايعامبار دا كۇيەۋ بالاسىن سىيلاعان». «قازاقتىڭ گۇلى – قىزى». بارىنە جول اشىپ بەردى، قولدارىنا ىلىنەردىڭ دە، ىلىنبەستىڭ دە ءبارىن جيىپ-تەرىپ الىپ، جالتاقتاماي، جاسقانباي، قورعانباي تايراڭداي بەرۋگە ءتيىس ەكەندەرىن، وزدەرىنە ءوزىنىڭ تاسقامال قورعان بولاتىنىن ۇقتىردى. مەندە سونداي «كرىشا» بولسا، باياعىدا-اق بىزدەگى اناۋ ميللياردەرلەردىڭ الدىنا شىعىپ، زەينەتكە شىقپاي قويار ەدىم! ال ىنىلەرىمدى ۇشپاققا شىعارماسام، اعا بولىپ اۋرەم نە؟! «قازاقتىڭ اعاسى – جاعاسى دا، ءىنىسى – تىنىسى».
كۇيەۋ بالالارىنىڭ دا ەسەپ-قيسابى ءتۇزۋ بولعان، كىمنىڭ قىزىنا قىزىعۋدى، «ەكى جەردە ەكى – ءتورت» ەكەنىن قۇيرىقتارىن باسقان كەزدە-اق بىلگەن شىعار، ينستيتۋتتىڭ ەسىگىنە شىعا بەرە ميللياردەر بولدى ەمەس پە؟! «قازاق قاتىن الماعان، قايىن العان». سونداي-اق ماقالادا «اق پاتشانىڭ» جيەندەرىنىڭ دە شىلقىپ جۇرگەندەرى ايتىلىپتى. شىلقۋلارىنا جاردەم جاساماسا، ناعاشىلىعىندا نە ءسان بار؟! قىزىق، ءا؟ «قازاقتىڭ ءبىر ءورىسى – جيەنى».
«قازاقتىڭ ءۇش جۇرتىنىڭ ءبىرى – ناعاشىسى». تۇسىنىكتى مە؟.. «اۋزىڭا شايناپ سالىپ بەرگەندەي»!.. سودان كەيىن ول كىسى كەيبىر مينيسترلەرىنە، اكىمدەرىنە ەرەكشە باس-كوز بولۋدا دەگەن سىڭاي بار. ءاي، قازاق، قىزىقسىڭ، ءا؟ ويتپەسە، پرەزيدەنتتىگىندە قاسيەت بولا ما؟!. ال مينيسترلەرى، اكىمدەرى بالالارىن تەز بايتىن جەرلەرگە تىقپالاپ ءجۇر دەپ جازىپتى. قىزىق، ءا؟ وۋ، باقا ەكەش باقا دا، سولاردىڭ جاراتىلىسىن زەرتتەۋشى عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، كوكشاقا باقاشىعىنا جىلى شالشىق ىزدەيدى ەكەن، ەگەر اناۋ مينيسترلەر مەن اكىمدەر بالالارىنىڭ باي بولۋىن كوزدەمەسە، مينيستر، اكىم بولعاندارىنان نە پايدا؟ جالپى بار عوي، جالپەكە، تىرپ ەتپەي تىڭداپ وتىرسىز، راحمەت، ەندەشە، جەزدەكە، ءبىزدىڭ بۇگىنگى سوناۋ بيلىك باسىنداعىلار مەن اينالاسىنداعىلاردىڭ ميللياردەر، ميلليونەر بولعاندارىن، سونداي-اق بولاتىندارىن ءبارىمىز اياق-قولىمىزدى بىردەي كوتەرىپ قوستاۋىمىز، قولداۋىمىز كەرەك. «نەگە؟» دەسەڭىز، اشىپ ايتايىن، «قازاق كەيدە تۋراسىن ايتادى»: ەگەر بيلىك باسىنداعىلار، ولاردىڭ قويىن-قونىشىنداعىلار شىلقا باي بولماسا، حالقىنىڭ جارتىسى كەدەي بولىپ وتىرعان قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى قازىرگىدەي دامىپ، دۇنيە ءجۇزىن قىزىقتىرا الار ما ەدى؟ قازاقستان جەر بەتىندەگى اسا باي ون ەلدىڭ ورتاسىنا ەرتەڭ ەنىپ كەتۋگە بۇگىن دايىن وتىرار ما ەدى؟ ال، كانە، قۇرمەتتى جالپەكە، ەندىگىسىن ءوزىڭىز ايتىڭىزشى!
جەزدەم تەلەفونىنىڭ تۇتقاسىنا ءبىر مىسقال كۇرسىنىس سالدى دا:
– سەن پرەزيدەنتتىڭ كەشە گازەتتەرگە شىققان كەزەكتى جولداۋىن وقى، ماسەلە سوندا، – دەپ كۇبىرلەدى دە، تەلەفونىن بۇقتىردى.
ءبىزدىڭ قازاق قىزىق، ءا؟..

عابباس قابىشۇلى
Abai.kz