1995 جىلى ەكى جاقتى قول قويىلعان “قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىنداعى بايقوڭىر قالاسىنىڭ مارتەبەسى جانە ونداعى اتقارۋشى ورگاندارىن قۇرۋدىڭ ءتارتىبى مەن ولاردىڭ مارتەبەسى تۋرالى” كەلىسىم تۋرالى وسىلاي دەمەسكە امال بولماي تۇر. سەبەبى وسى قۇجاتتاعى 10-باپتىڭ ءۇشىنشى بولىگىندە: بايقوڭىر عارىش كەشەنى جالعا بەرىلگەن كەزەڭدە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مىنا ورگاندارى جۇمىس ىستەيدى: سوت، پروكۋراتۋرا، ۇلتتىق اەروعارىش اگەنتتىگى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ ارنايى وكىلى، مەملەكەتتىك مۇلىك كوميتەتى، قر ۇلتتىق بانكىنىڭ بولىمشەسى، اسكەري كوميسساريات، قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى مەن مەملەكەتتىك تەرگەۋ كوميتەتىنىڭ وكىلدىكتەرى. بۇل ورگاندار قايتا تىركەلۋگە جاتپايدى، - دەپ جازىلعان.    

1995 جىلى ەكى جاقتى قول قويىلعان “قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىنداعى بايقوڭىر قالاسىنىڭ مارتەبەسى جانە ونداعى اتقارۋشى ورگاندارىن قۇرۋدىڭ ءتارتىبى مەن ولاردىڭ مارتەبەسى تۋرالى” كەلىسىم تۋرالى وسىلاي دەمەسكە امال بولماي تۇر. سەبەبى وسى قۇجاتتاعى 10-باپتىڭ ءۇشىنشى بولىگىندە: بايقوڭىر عارىش كەشەنى جالعا بەرىلگەن كەزەڭدە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مىنا ورگاندارى جۇمىس ىستەيدى: سوت، پروكۋراتۋرا، ۇلتتىق اەروعارىش اگەنتتىگى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ ارنايى وكىلى، مەملەكەتتىك مۇلىك كوميتەتى، قر ۇلتتىق بانكىنىڭ بولىمشەسى، اسكەري كوميسساريات، قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى مەن مەملەكەتتىك تەرگەۋ كوميتەتىنىڭ وكىلدىكتەرى. بۇل ورگاندار قايتا تىركەلۋگە جاتپايدى، - دەپ جازىلعان.    
نەگە ەكەنى بەلگىسىز سول كەزدە بەكىتىلگەن وسى تىزىمگە جەرگىلىكتى بىرنەشە مەملەكەتتىك ورگاندار ەنگىزىلمەي قالىپتى. جانە كەزىندە مەملەكەتتى باسقارۋ بيلىگىن رەفورمالاۋ بارىسىندا اتى مەن زاتى نەشە مارتە قۇبىلاتىن قۇرىلىمداردى قاتارعا قوسۋدىڭ وڭايلاتىلعان تەتىگى قاراستىرىلماعان. ەگەر تولىقتىرۋلار جاسالاتىن بولسا مىندەتتى تۇردە تاراپتاردىڭ اراسىندا تاعى دا كەلىسسوز جۇرگىزىلۋى ءتيىس. بۇل جۇمىستاردى ۇيلەستىرۋ ەكى جاقتىڭ ۇكىمەتى اراسىندا قۇرىلاتىن بىرلەسكەن كوميسسيانىڭ قۇزىرىندا. بىراق وكىلەتتى جۇمىس توبى بەس جىلدان بەرى وسى باعىتتا ەنگىزىلەتىن ءتيىستى وزگەرىستەردى ءوزارا ماقۇلداي الماي الەك. وسى ارالىقتا جالدىق سيپاتتاعى وڭىردە ورنالاسقان وتانداستارىمىزدىڭ كونستيتۋتسيادا بەلگىلەنگەن ازاماتتىق قۇقىقتارىن جان-جاقتى قامتاماسىز ەتۋ باعىتىندا قىزمەت اتقاراتىن قۇرىلىمداردىڭ  سانى وتىزعا جۋىقتادى.
قىزىلوردا وبلىستىق ادىلەت دەپارامەنتىنىڭ قۇزىرىنداعى بايقوڭىر  قالالىق  ادىلەت  باسقارماسى  ەلىمىزدىڭ “نەكە جانە وتباسى”  تۋرالى  زاڭىندا كورسەتىلگەن ازاماتتاردىڭ  حال اكتىلەرىن  مەملەكەتتىك  تىركەۋمەن عانا  اينالىسۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر. ويتكەنى قۇقىقتىق نەگىزدەگى قۇجاتتاردى رەسەي ۇكىمەتى تاراپىنان جاساقتالاتىن جەرگىلىكتى اتقارۋ بيلىگى راسىمدەيدى. كاسىپكەرلىكپەن  اينالىساتىن زاڭدى جانە جەكە تۇلعالاردىڭ ءبارى دەرلىك كورشى بيلىكتىڭ زاڭنامالارىمەن جۇمىس جۇرگىزەتىندىكتەن بۇلارمەن دە بىرەگەي بايلانىستارى جوق.  سوندىقتان ەلىمىزدىڭ “نەكە جانە وتباسى”  تۋرالى  زاڭىنىڭ  163 بابىنا سايكەس  تۋ  مەن  قايتىس بولعان   جانە  نەكەگە  تۇرۋ مەن  نەكەنى بۇزۋ، بالا اسىراپ الۋ، سونداي-اق اتى-ءجونى مەن تەگىن  وزگەرتۋ  تۇرعىسىنداعى  ازاماتتاردىڭ  حال اكتىلەرىن  مەملەكەتتىك  تۇرعىدان تىركەۋمەن اينالىساتىن ادىلەت باسقارماسى  شەكتەۋلى شەڭبەردە جۇمىس جۇرگىزۋدىڭ تار شەڭبەرىنەن اسا الماي وتىر.
ال، رەسەيلىك ساراپشىلار بولسا ستراتەگيالىق ماڭىزى زور نىسانداعى قازاقستاندىق قۇرىلىمدار جۇمىسىنىڭ جۇيەلى جالعاسۋىنا قارسى كەرتارتپا پىكىر ۇستانىپ كەلەدى. اتاپ ايتقاندا بۇل اۋماقتاعى وتاندىق كەدەنشىلەر ۇجىمىنىڭ ون التى جىلدىق تۇتاس تاريحى بار. سالا ماماندارى ەكى جاقتى كەلىسىمدەرگە قارايلاعانىمەن وتانىمىزدىڭ ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋعا باسىمدىق بەرۋدە. ايتسە دە كوپتەگەن شەكتەۋلەردىڭ كەسىرىنەن عارىش كەشىنىنە سىرتتان اكەلىنەتىن تاۋارلاردىڭ ماقساتتى پايدالانىلۋىن رەسمي تۇردە تەكسەرۋگە مۇمكىندىگى جوق. دەمەك ولار عارىشتىق باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋعا ارنالعان باعالى دۇنيەلەردىڭ كوممەرتسيالىق ماقساتتارعا جۇمسالماۋىن باقىلايتىن قۇزىرەتىنەن ايرىلىپ وتىر. وسى تۇرعىدان ورتاق تۇسىنىستىك تابۋعا ۇمتىلعان قازاقستاندىقتار باستاماسىن تالقىلايتىن قارسى جاق ءالى دە الا-اۋىز كورىنەدى. بۇل قايشىلىقتى كوزقاراس ءتۇرلى كەلەڭسىزدىكتەرگە جول اشقانى بايقالا باستادى.             
رەسەيدىڭ تسەنكي فەدەرالدىق مەملەكەتتىك كاسىپورنىنا قاراستى  تسەنكيكوم فيليالىنداعى لاۋازىمدى تۇلعا 2005 جىلى وسى مەكەمەگە جەڭىلدەتىلگەن ءتارتىپ ارقىلى اكەلىنگەن تاۋاردى “پەرمسكيە اۆياليني” مەكەمەسىنە ساتىپ جىبەرۋى كەسىرىنەن كەلتىرىلگەن زالال رەتىندە 3 360 340 تەڭگە شىعىن مەملەكەت ەسەبىنە قايتارىلسا، 2006 جىلى “بايكونۋرەنەرگو” مەملەكەتتىك ءبىرتۇتاس كاسىپورنىنا جەتكىزىلگەن باعالى دۇنيەلەردىڭ ءوز ماقساتىندا پايدالانىلۋىن تەكسەرۋ كەزىندە ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى 6 601 058 تەڭگە زيان شەككەنى ناقتىلانعان-دى. ودان كەيىن “قيىر” اۋەجايىنان ماسكەۋ قالاسىنا باعىت العالى تۇرعان ۇشاق جولاۋشىلارىنىڭ زاتتارىن راسىمدەۋ كەزىندە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ا.ن.ەسىمدى ازاماتىن رەسمي تۇردە توقتاتۋعا ءماجبۇر بولعانىن بىلدىك. عارىش ايلاعىنداعى 44108 اسكەري ءبولىمنىڭ قىزمەتكەرىنىڭ قول جۇكتەرىن تەكسەرۋ بارىسىندا كۇدىك راستالىپ، جەكە كيىمدەرىنىڭ اراسىنان التى تسەللوفون پاكەت تاركىلەنەدى. ول ءوز سوزىندە جاسىل ءتۇستى جانە ەرەكشە ءيىسى بار وسىمدىك تارىزدەس بەلگىسىز تۇيىنشەكتەردى ماسكەۋگە الىپ بارعىسى كەلگەنىن ايتىپتى. ارنايى جۇرگىزىلگەن سوت-حيميالىق ساراپتامانىڭ قورىتىندىسىندا جالپى سالماعى 324,1 گرامدى قۇرايتىن بۇل ناركوتيكالىق زات ەسىرتكى ارالاسقان كەپتىرىلگەن ماريحۋانا ەكەندىگى انىقتالىپتى. 
- كونترابانداعى قارسى كۇرەس ءبولىمى الگى ازاماتقا قارسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق كودەكسىندەگى 250 بابى جانە 259 بابىنىڭ ءبىرىنشى بولىمدەرى بويىنشا قىلمىستىق ىستەر قوزعاپ، كەيىننەن بايقوڭىر قالاسىنداعى قازاقستاندىق پروكۋراتۋرا ارقىلى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ عارىش ايلاعىنداعى اسكەري پروكۋراتۋراسىنا تەرگەۋ رەتتىلىگىنە بايلانىستى جولدانعانى راس، - دەيدى وتاندىق كەدەنشىلەر. ال، بىلتىر قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ بايقوڭىر قالاسىنداعى وكىلدىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ىرگەلەس قارماقشى اۋدانىنا قاراستى تورەتام كەنتىندەگى اۆتوكولىك بەكەتىنىڭ جانىندا ناركوتيكالىق زاتتى زاڭسىز ساقتاۋمەن بىرگە  تاسىمالداۋعا تىكەلەي قاتىسى بولۋى مۇمكىن ەكى كۇدىكتىنى قۇرىقتادى.  ولاردىڭ اتى-جوندەرىن انىقتاۋ بارىسىندا 1977 جىلى تۋىلعان ۆاكۋلەنكو اندرەي ۆياچەسلاۆوۆيچ پەن 1962 جىلى تۋىلعان كيم ەدۋارد لۆوۆيچ بايقوڭىر قالاسىندا تۇراتىن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ازاماتتارى ەكەندىگى ناقتىلعان. ولاردىڭ جەكە باسىن ءتىنتۋ كەزىندە العاشقىسىنان 8,65 گر. گەروين تاركىلەنسە، سوڭعىسىنىڭ بويىنان دا 12,02 گرامم تابىلعان. ايعاقتى زاتتى وزدەرىنىكى ەكەنىن مويىنداعان شەتەلدىكتەر ۋلى ۇنتاقتى اكەلۋ ءۇشىن شىمكەنت قالاسىنا ارنايى بارىپ، بەيتانىس كىسىدەن العاندارىن ايتىپتى. وسى دەرەك بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، كىنالىلەر جازالاندى. باسقا دا باعىتتارداعى وسىنداي ولقىلىقتاردىڭ سوڭى زاڭسىزدىقتارعا ۇلاسپاۋىنان ساقتانۋ ءۇشىن عارىش كەشەنىندە تىركەلگەن قازاقستاندىق قۇرىلىمداردى ارنايى تىزىمگە جەدەل تۇردە ەنگىزۋ قاجەتتىلىگى جوعارى دەڭگەيدە دە تالقىلاندى. ناتيجەسىندە ن.نازارباەۆ پەن ۆ.پۋتين “قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىنداعى بايقوڭىر كەشەنىنىڭ ءتيىمدى پايدالانىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ باعىتىنداعى ىنتىماقتاستىقتاردى ىلگەرى دامىتۋ جونىندەگى” مەموراندۋمدى (09.01.2004ج) ماقۇلداۋ بارىسىندا ەكى جاقتىڭ ۇكىمەتتەرىنە بۇرىن قابىلدانعان بىرنەشە كەلىسىمدەردىڭ ماتىنىنە زامان تالابىنا ساي قايتا تۇزەتۋ جاساۋعا ناقتى تاپسىرمالار بەرىلگەنىن دە بىلەمىز.
بىراق جالداۋشىلار جاعى وسى مىندەتتەمەلەردى جۇزەگە اسىرۋعا كەلگەندە ىلعاي دا قۇلىقسىزدىق تانىتىپ ءجۇر. ءتۇرلى سىلتاۋمەن كەيىنگە سىرعىپ قالاتىن قۇجاتتارداعى كەمشىلىكتەردىڭ كىمدەردىڭ مۇددەسىنە  ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ تۇرعانىن اڭعارۋ اسا قيىن ەمەس. قىسقاسى جالدىق سيپاتتاعى بايقوڭىر قالاسى  رەسەيلىكتەردىڭ ىرقىنا باعىپ، قازاقستان وكىمەتىنىڭ زاڭدارىنا باعىنباي بارادى.

نۇرلان تىلەگەنۇلى، جۋرناليست. بايقوڭىر قالاسى، 29. 05. 2009 جىل.