قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى شيرەك عاسىر ۋاقىتتا قازاق حالقىمەملەكەت يەسى رەتىندە الەمدىك تاريحتاعى ءوز ورنىن يەلەپ، رۋحاني ومىرىندە ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بولدى.

وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە قازاق حالقىنىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق مادەنيەتىن زەرتتەگەن ناعىز عىلىمي ەڭبەكتەر دۇنيەگە كەلىپ، بۇرىندارى رەسەيدىڭ، كەيىننەن كەڭەستىك يمپەريانىڭ وتارلاۋ ساياساتىنا وڭتايلاندىرىلىپ جازىلعان جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تاريحىن قايتا جازىلدى. ويتكەنى 300 جىلداي بيلىك جۇرگىزگەن بۇرىنعى وتارلاۋشىلاردىڭ الدىندا قۇلدىق ۇرۋدان ادا جاڭا ۇرپاق تا ءوسىپ كەلەدى.

قازىرگى ۇرپاقتىڭ ۇلتتىق ساناسىنىڭ وسۋىنە قازاق ءتىلدى باق ايتارلىقتاي ۇلەستەرىن قوسىپ كەلەدى. باسىلىمداردا نەگىزىنەن، قازاقستاننىڭ وتكەن وتارلىق كەزەڭىنىڭ بەت-بەينەسىن اشاتىن فاكتتەر جاريالانىپ،جەردى وتارلاۋ كەزەڭدەرى، قازاق حالقىن ورىستاندىرۋ، ال كەڭەس كەزىندە – حالىقتى قۋعىن-سۇرگىنگە سالىپ جانە جەكەلەگەن تۇلعالاردى – ءوز حالقىنىڭ كوسەمدەرىن جويىپ جىبەرگەندىگى جانە ونىڭ حالقىمىزدىڭ رۋحاني ومىرىندەگى اۋىر زارداپتارى تۋرالى جازىلدى. دەگەنمەن ءۇش عاسىردان اسا ۋاقىت وزگەگە تاۋەلدى كۇيدە عۇمىر كەشكەن حالىقتىڭ ساناسىن قۇلدىق ۇرۋ پسيحولوگياسىنان ارىلتۋ– قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋ مەن ۇلتتىق مەملەكەتتى قۇرۋ جولىنداعى باستى ءىسىمىز بولىپ قالا بەرەدى.

تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا شيرەك عاسىرداي ۋاقىت وتسە دە بۇنداي كەلەڭسىز ماسەلەلەر نەگە ءالى كۇنگە الدىمىزدان شىعا بەرەدى؟ ونىڭ بىرنەشە سەبەپتەرى بار. قازاقستان تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە الەمگە مويىندالعانمەنقوعامدىق سانادا وتارشىلدىقتان ارىلۋ جۇرگىزىلگەن جوق، ال وتارسىزدانۋ – وتارلىق قاناۋشىلىقتان قۇتىلعان جەرگىلىكتى حالىق ءۇشىن مىندەتتى تۇردە ورىن الۋى ءتيىس بولاتىن. ەكىنشىدەن، ۇزاق ۋاقىت بويىنا ءسىڭىپ قالعان يمپەريالىق ينستينكتتەن قۇتىلا الماي جۇرگەن كەيبىرەۋلەر يمپەريالىق جۇيەنىڭ قيراعانىمەن تاراپ ساناسقىسى كەلمەي ءالى دە باياعىنى كوكسەي بەرەتىنى بار. ۇشىنشىدەن، ابدەن بويعا سىڭگەن قۇلدىق ۇرۋ پسيحولوگياسىنىڭ ومىرشەڭدىگىنەن، باسشى قازاقتاردىڭ ءبىر بولىگىندە، تاۋەلسىز رەسپۋبليكانىڭ مەملەكەتتىك مۇددەلەرى، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ۇلتتىق كادرلارىن قالپىنا كەلتىرۋ مەن نىعايتۋ مۇددەلەرى نازارعا الىنباۋدا. بۇل – تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ مۇددەلەرىنە جانە مەملەكەت يدەولوگياسىنا قايشى ارەكەتتەر، باسقا تۇك ەمەس.

كسرو قۇلاپ، ونىڭ ورنىنا پايدا بولعان 15 تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ ءبارى دە دەربەس ۇلتتىق ساياسات جۇرگىزە باستاعانى جاسىرىن ەمەس. جاڭادان قۇرىلعان جاس مەملەكەتتەر ساياسي-ەكونوميكالىق جانە مادەني تۇرعىدان دەربەستىككە ۇمتىلىپ، وزدەرىنىڭ كونتسەپسيالارىن، باعدارلامالارىن جاسادى. بۇل تۇرعىدان العاندا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ باسقارعان تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى دا ءوز مەملەكەتتىگىن نىعايتۋ جولىندا ۇلكەن قادامدار جاسادى. الەم مەملەكەتتەرى تاۋەلسىز قازاقستاندى مويىنداپ، جاس مەملەكەت بۇۇ-عا مۇشە بولدى. مەملەكەتتىك رامىزدەرىن قابىلدادى، مەملەكەتتىك شەگاراسىن، قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە زاڭمەن بەكىتتى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەلىمىز قۇقىقتىق-دەموكراتيالىق دامۋ جولىنا ءتۇسىپ الەمدىك ساياي جانە ەكونوميكالىق ۇدەرىستەردە ءوز ورنىن يەلەي باستادى. سونىڭ ارقاسىندا بۇگىندە، ىشكى جانە سىرتقى ساياسي-ەكونوميكالىق جاعدايىمىز تۇراقتاندى، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋى مەن دامۋىندا كوپتەگەن تابىستارعا جەتتىك دەپ ايتا الامىز. الايدا ءبىز مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ قۇرامداس ءبىر بولىگى بولىپ تابىلاتىن ۇلتتىق كادر دايىنداۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە ­– ءالى اقساپ جاتقان سياقتىمىز. بۇل كەمشىلىك بارلىق سالادا جوق ەمەس، دەگەنمەن مەن ءوزىم بىلەتىن، ماماندىعىما تىكەلەي  ساۋلەت  سالاسىنا قاتىستى  ماسەلەنى ۇلت قوعامىنا ءبىلدىرۋ.

قازاتۋ-دا قازاقتىڭ ەڭبەگى ەسكەرىلمەيدى...

وكىنىشكە وراي، بىزدە ءالى كۇنگە جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرىنەن بارلىق سالادا بىلىكتى مامان دايىنداۋ ءىسى – كەرىتارتپالىققا ۇشىراپ وتىر. مىسالى مەن – مامان جانە ءوز سوزىنە جاۋاپ بەرە الاتىن ادام رەتىندە ۇلتتىق كادرلاردى دايىنداۋعا قىزىعۋشىلىق تۇگىلى بار مامانداردىڭ ءوزىن شەتقاقپاي قىلۋدىڭ كورىنىستەرى بۇگىندە رەسپۋبليكاسىرەسپۋبليكاسىساكەن سەيفۋللين اتىنداعى قازاقتىڭ اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە (قازاتۋ) كورىنىس تاۋىپ وتىر دەپ باتىل ايتا الامىن. بۇل جاعدايدا كەيبىر ماسەلەلەردىڭ (ەلەمەۋشىلىك، پىكىرىڭمەن ساناسپاۋ) مەنىڭ جەكە باسىما دا ازداپ قاتىستى بولعاندىقتان  بايانداۋعا ءماجبۇرمىن.

وسىدان ءتورت جىل بۇرىن، 2011 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە استانا قالاسىنا بارعان كەزىمدە مەن قازاتۋ-دىڭ مۇراجايىندا بولىپ، ول جەردە مەنى بۇل وقۋ ورنىنىڭ قۇرىلۋى مەن دامۋى تاريحىنان الىپ تاستاعانىن كوردىم. پەداگوگتاردىڭ سۋرەتتەرىنىڭ ىشىنەن مەن ءوز بەينەمدى كورمەدىم، ەش جەردە مەنىڭ اتى-ءجونىم دە جازىلماعان، تسەلينوگرادتىڭ اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىنىڭ ساۋلەت  فاكۋلتەتىندە مەن مۇلدەم بولماعان سياقتىمىن. (تساشي– قازاتۋ-دىڭ بۇرىنعى اتى). وسى اقىلعا سىيمايتىن فاكت تۋرالى مەن رەكتور ايتباي بۋلاشوۆقا كىرىپ، جوعارىداعى جاعدايلار بويىنشا ءوز ويىمدى ايتىپ، بۇل وقۋ ورنىنا ءوزىمنىڭ قاتىستىلىعىم جايىندا مىنالاردى ايتقان ەدىم.

1975 جىلى مەن، ساۋلەت  عىلىمىنىڭ كانديداتى دەگەن عىلىمي دارەجەم بار ەكەنىنە بايلانىستى، تساشيرەكتورى م.ا.گەندەلماننىڭ شاقىرۋى بويىنشا، ساۋلەت  كافەدراسىن، كەيىن فاكۋلتەتىن اشۋ ءۇشىن كەلگەنمىن. مەنى شاقىرعانعا دەيىن تساشي-دا جەرورنالاستىرۋ فاكۋلتەتىندە 1965 جىلدان باستاپ ساۋلەت ء بولىم بولعان. جەرورنالاستىرۋ پەداگوگتارىنان ءبىلىم العان «اۋىل ساۋلەتى» دەپ اتالاتىن تۇلەكتەر ەكى رەت ۇشىرىلىپتى. رەكتور ا.بۋلاشوۆقا ءوزىمنىڭ 1975-80 جىلدارى تساشي-دا جاڭادان اشىلعان ساۋلەت كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولعانداعى ەڭبەگىم تۋرالى جانە كەيىن ساۋلەت فاكۋلتەتى اشىلعانى تۋرالى ايتىپ بەردىم. جاس ساۋلەتشىلەر مەن ساۋلەت-عالىمداردى دايارلاۋداعى وقۋ، وقۋ-ادىستەمەلىك، عىلىمي پروتسەسسكە قوسقان ۇلەستەرىمدى دە ايتتىم. مەنى قازاتۋ-دىڭ ساۋلەت فاكۋلتەتىنىڭ تاريحىنان الىپ تاستاۋدىڭ سەبەبى تۋرالى، وعان ءبىر عانا ادامنىڭ – قازاتۋ ساۋلەت فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى اللا الەكساندروۆنا كورنيلوۆا كىنالى ەكەنىن ايتتىم. رەكتور ا.بۋلاشوۆكە، ا.ا.كورنيلوۆا، جەرورنالاستىرۋ فاكۋلتەتىنىڭ العاشقى قارىلعاشتارىنىڭ ءبىرى بولا وتىرىپ، ساۋلەتشى دەگەن اتاققا فورمالدى تۇردە يە بولىپ، تساشي-دا ساۋلەتشىلەر دايارلاۋ بويىنشا پەداگوگ بولىپ شىعا كەلگەنىن ءتۇسىندىردىم. داڭعوي، كاسىبي تۇرعىدان جولى بولماعان، ەڭ باستىسى، ساۋلەتشى بولۋعا دەگەن تابيعي دارىننان جۇرداي ا.ا.كورنيلوۆا مانساپتىق تۇرعىدان ءوسۋى جانە ءوزىنىڭ داڭقىن ارتتىرۋ ءۇشىن مەنى س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاتۋ تاريحىنان سىزدىرىپ تاستاعان.

رەكتور ا.بۋلاشوۆ، مەنىڭ ايتقاندارىمدى تىڭداپ شىعىپ، ا.ا.كورنيلوۆامەن سويلەسىپ، مەنىڭ اتىمدى قازاتۋ مۇراجايىندا قالپىنا كەلتىرۋگە ماعان ۋادە بەرگەن بولاتىن. سودان بەرى ءتورت جىل وتكەنىمەن، باياعى جارتاس سول جارتاس كۇيىندە قالدى...

قاساقانا ەلەمەۋدىڭ استارىندا نە جاتىر؟

بيىلعى جىلدىڭ مامىر ايىنىڭ اياعىندا مەنىڭ تساشي-داعى (قازاتۋ) بۇرىنعى ستۋدەنتتەرىم مەن ارىپتەستەرىم 2015 جىلدىڭ 25-26 ماۋسىمىندا «ساۋلەت» ماماندىعىنىڭ اشىلعانىنا 50 جىلدىق مەرەيتوي بولاتىنىن تۋرالى ماعان ەسكەرتتى. ولار ماعان شاقىرۋ جىبەرىلەتىنىن جانە الماتى-استانا پوەزىنا بارىپ-قايتۋ بيلەتىنىڭ قۇنى تولەنىپ قويىلاتىنى تۋرالى دا ايتتى. مەن ولاردىڭ شاقىرۋلارىن قۋانا-قۋانا قابىل الدىم، 35 جىل وتسە دە مەنىڭ ستۋدەنتتەرىم، ءوزىم ۇشىرعان قارلىعاشتارىم، ارىپتەستەرىم مەنى ۇمىتپاي استانا قالاسىندا وتەتىن «تۇڭعىش حالىقارالىق ساۋلەتشىلەر فورۋمى» دەپ اتالاتىن كەزدەسۋگە شاقىرىپ جاتسا، قالايشا قۋانباسسىڭ. بىراق ءبىر اپتادان سوڭ ولار ماعان وسى «فورۋمدى...» باس ۇيىمداستىرۋشى دەكان ا.ا.كورنيلوۆانىڭ ماعان شاقىرۋ بيلەتىن جانە جول ءجۇرۋ بيلەتتەرىن بەرۋدەن باس تارتقانىن حابارلادى. دەگەنمەن، ماعان ءىنى بولىپ كەلەتىن ارىپتەستەرىم شاقىرتۋ مەن جول ءجۇرۋ قۇنىن ءوز مويىندارىنا الاتىندارى تۋرالى ايتتى.

الماتى قالاسىنان مەن 8(7172) 39-39-18 تەلەفون نومەرىنە استانا قالاسىنا، قازاتۋ رەكتوراتىنا قوڭىراۋ شالدىم. تۇتقانى ءبىرىنشى پرورەكتور ايتجان ابديروۆ كوتەردى. مەن وعان قازاتۋ-دا بولعالى جاتقان  «فورۋم...» تۋرالى قىسقاشا ايتىپ بەرىپ، وعان مەنى دەكان ا.ا.كورنيلوۆا شاقىرۋدان باس تارتىپ جاتقانىن ەسكەرتتىم. پرورەكتور ا.ابديروۆ ماعان جول اقىمدى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تولەمەيتىنىن، ال مەنىڭ اتى-ءجونىم وعان تانىس ەمەستىگىن ايتىپ، كەلىپ جاتساڭىز ماعان كىرىپ شىعىڭىز دەدى. «فورۋم…» باستالۋدان ءبىر كۇن بۇرىن 24.06.2015 مەن قازاتۋ-عا كەلىپ، پرورەكتور ا.ابديروۆكە جولىقتىم. وسىدان ءتورت جىل بۇرىن بۇرىنعى رەكتورعا اۋىزشا ايتقانىمنىڭ ءبارى دە دالاعا كەتكەنىن ەسەپكە الا وتىرىپ، مەن قازىرگى رەكتور اقىلبەك كۇرىشباەۆتىڭ اتىنا جازىلعان حاتىمدى الىپ كەلدىم. (كىرىس №جت-ك-12 24.06.2013) قوسىمشانى قاراڭىز-4 بەت. 

ا.ابديروۆ مەنىڭ حاتىمدى بارلىق قوسىمشالارىمەن بىرگە قابىلداپ الىپ، رەكتورمەن سويلەسۋگە ۋادە بەردى، مەن «فورۋمدا…» 25.06.15 ج. قازاتۋ-دىڭ اكت زالىندا ماعان ءسوز بەرۋىن سۇرادىم. مەنىڭ ءسوزىم ا.ا.كورنيلوۆانىڭ كىم ەكەندىگىن كورسەتۋ بولىپ كەتەتىن بولار دەپ ويلاماۋى ءۇشىن، كوتەرەتىن ماسەلەلەرىمنىڭ ءتىزىمىن كورسەتتىم. بۇلار مىنانداي ەدى:

1. وقۋ پروتسەسسىنە تسەلينوگراد فارفور زاۋىتىنىڭ، سيليكات كىرپىش پەن كەراميكا زاۋىتىنىڭ شىعارماشىلىق تاپسىرىستارىن ورىنداۋ بويىنشا پاندەرگە ەنگىزۋ.

2.«جالاڭاش ادام» تاقىرىبى بويىنشا «سۋرەت» ءپانى بويىنشا باعدارلاماسىن ورىنداۋ.

3. ستۋدەنتتەرمەن بىرگە عىلىمي ماقالالار جازىلعانى تۋرالى.

4. ا.ش.چيكاناەۆتىڭ ديسسەرتاتسياسىنىڭ تاقىرىبىن وزگەرتۋ مەن ونى ماسكەۋ ساۋلەت ينستيتۋتىندا قورعاۋداعى ءوزىمنىڭ ۇلەسىم تۋرالى.

5.كافەدرا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ تۋرالى.

6. تساشي ساۋلەت فاكۋلتەتىنىڭ پەداگوگتارى قالاداعى جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىنداعى كوركەمدىك شەبەرلەر بايقاۋىنا تابىستى تۇردە قاتىسۋى تۋرالى.

7. ساۋلەت -تانىسۋ تاجىريبەسىنەن ءوتۋدىڭ ايماعىن كەڭەيتۋ تۋرالى.

بىراق ا.ابديروۆ مەنى الداپ كەتتى – ماعان كونفەرەنتسيادا ءسوز بەرىلمەدى، مەن ونىڭ 8-701-730-15-70 ۇيالى تەلەفونىنا قوڭىراۋ شالدىم، بىراق ول جاۋاپ بەرمەدى. الماتى قالاسىنا قايتىپ كەلگەن سوڭ، مەن وعان 30.06.2015 جىلى ساعات 10:30-دا قوڭىراۋ شالدىم. بىراق، مەن وعان ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى ايتقان كەزىمدە، ول تەلەفونىن وشىرە سالدى. قايتادان قوڭىراۋ شالعانىمدا، تەلەفونىن كوتەرمەي قويدى، قابىلداۋ بولمەسىندەگى حاتشىسى دا جاۋاپ بەرمەي قويدى. سودان بەرى التى اي ءوتتى، مەنىڭ حاتىما جاۋاپ ءالى كۇنگە دەيىن جوق. رەكتور ا.كۇرىشباەۆ پەن پرورەكتور ا.ابديروۆتىڭ دەكان ا.ا.كورنيلوۆانىڭ الدىنداعى قۇلدىق ۇرۋى زاڭدى ورىنداۋدان دا كۇشتى بولىپ شىقتى. مەنىڭ حاتىما ولار ءبىر اي مەرزىمىندە جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس بولاتىن.

اتى بار زاتى جوق  «فورۋم...»

ال ەندى «تۇڭعىش حالىقارالىق ساۋلەت فورۋمى» دەپ اتالاتىننىڭ جۇمىسى تۋرالى ايتار بولساق، ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى قازاتۋ رەكتورى ا.ك.كۇرىشباەۆ، ورىنباسارى دەكان ا.ا.كورنيلوۆا بولدى. 25.06. كۇنگى پلەنارلىق وتىرىستىڭ مودەراتورى ا.ك.كۇرىشباەۆ بولدى. باعدارلامادا سويلەيتىندەر 18 ادام دەپ كورسەتىلدى: 6 – قۇتتىقتاۋ ءسوز ايتاتىندار، 12 – بايانداماشىلار. كورسەتىلگەندەردىڭ 7-ءى جوق بولىپ شىقتى. رەسەيدەن، وزبەكستاننان، ازەربايجاننان، قىرعىزستاننان كەلۋى ءتيىس بايانداماشىلار دا جوق بولىپ شىقتى. ال گەرمانيا مەن پولشادان ا.ا.كوپپ پەن ۆ.ي.گارميدەر دەگەندەر كەلىپتى. بۇلار مەنىڭ رەكتور ا.كۇرىشباەۆقا 24.06.2015 ج. جولداعان حاتىمدا كورسەتكەن ەتنيكالىق نەمىستەر بولاتىن. ولاردىڭ ەكەۋى دە قازاقستاندى كسرو ىدىراعاننان كەيىن تاستاپ كەتكەن بولاتىن.

«فورۋم…» كونفەرەنتسياسىنىڭ مازمۇنى «عىلىمي-پراكتيكالىق» دەگەن اتاۋىنا سايكەس بولمادى. بىرىنشىدەن، بارلىق باياندامالار دەرلىك ساراپتامادان، ساۋلەت عىلىمنان، وقىتۋ ادىستەرىنەن، پراكتيكالىق ماڭىزدان جۇرداي بولدى. مىسالعا، ۆ.ي.گارميدەردىڭ ء«لودزيدىڭ دامۋىنىڭ جوسپارلاۋ جانە قالا قۇرىلىسى اسپەكتلەرى» (لودز – پولشاداعى قالا) دەگەن تاقىرىپتاعى بايانداماسىن الالىق. 1. قالا قۇرىلىسى اسپەكتلەرى جوسپارلاۋسىز بولۋى مۇمكىن ەمەس. 2. ۇزاققا سوزىلعان مىڭگىر باياندامادا ەشقاندايدا عىلىم بولعان جوق. 3. قازاقستان قالالارىنىڭ ساۋلەتىنە ۇشتاستىرۋ دا بولعان جوق. بۇل قر ءۇشىن ەشقانداي دا قۇندىلىعى جوق لاقپا بايانداما بولدى. ەكىنشىدەن، ا.ا.كورنيلوۆانىڭ «س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆارسيتەتى ساۋلەت مەكتەبىنىڭ قالىپتاسۋى كەزەڭدەرى» دەگەن بايانداماسى ونىڭ قالىپتاسۋىن ساپالىق جاعىنان تالداۋ جاسالماستان ءجاي عانا تىزبەكتەپ شىعۋ عانا بولدى. ۇشىنشىدەن، اۋىل ساۋلەتى تۋرالى بىردە ءبىر بايانداما بولمادى، قازاقستاننىڭ اۋىلدارىن دا ۇمىت قالدىردى. تساشي-دا وسىدان 50 جىل بۇرىن نەگىزى قالانعان «اۋىل ساۋلەت» ماماندىعىن قازاتۋ-دا باياعىدا-اق جەرلەپ تاستاعان بولىپ شىققانى ەكەن. تورتىنشىدەن، تىڭدالىپ شىعىلعان باياندامالار بويىنشا مودەراتور ا.كۇرىشباەۆ تاراپىنان بەرىلگەن نە كاسىبي باعالاۋ، نە پىكىر ايتىلمادى. ساۋلەت ونىڭ عىلىمىنان اۋىلى الىس، اۋىلشارۋاشىلىعى ماماندىعىن عانا يگەرگەن رەكتور وسى كونفەرەنتسيانى جۇرگىزبەسە دە بولار ەدى. ونىڭ ۇستىنە، «قازاق حاندىعى كەزىندەگى ساۋلەتى مەن قالا قۇرىلىسى» دەگەن تاقىرىپتا س.س.جانبولاتوۆتىڭ جاساعان بايانداماسىنان سوڭ ول ءوزىنىڭ بىلىمسىزدىگىن كورسەتىپ: «بارا-بارا شىڭعىسحاندى دا قازاق قىلىپ الار بۇلار»، – دەپ مىسقىلدادى. ال بۇل عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيانىڭ تالابىنا سايكەس كەلەتىن جالعىز-اق بايانداما بولاتىن، ونىڭ ۇستىنە ەلىمىزدە قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلعانىنا 550 جىل تولۋىن اتاپ وتەتىن جىلى بۇل بايانداما وزەكتى بولىن شىعىپ تا ەدى. بەسىنشىدەن، بىردە ءبىر قۇتتىقتاۋ ءسوز ايتىلمادى، قازاقتىڭ، مەملەكەتتىڭ تىلىندە بىردە ءبىر بايانداما جاسالمادى. وسىلايشا، ءوزى قازاق بولا تۇرا ا.كۇرىشباەۆ – «فورۋمنىڭ…» ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى، ءوزىنىڭ كوسموپوليت ەكەندىگىن كورسەتىپ الدى، ءوز حالقىنىڭ ءتىلىن ساتىپ كەتتى دەپ ايتۋعا دا بولادى. توراعانىڭ ورىنباسارى ا.ا.كورنيلوۆا، ورىستىعىن كورسەتىپ، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25-ءشى جىلىندا قازاق ءتىلىن قاپەرىنە دە المادى. التىنشىدان، كونفەرەنتسيالارعا قاتىسقاندارعا مەدالدار، گراموتالار، ديپلومدار تاراتۋ كەزىندە وعان يە بولىپ جاتقانداردىڭ قانداي ۇلەس قوسقاندارى تۋرالى ايتىلمادى. ەڭ باستىسى – عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيانىڭ كورسەتكىشى – قازاتۋ ساۋلەت فاكۋلتەتىنىڭ عىلىمي، وقۋ، ادىستەمەلىك جۇمىستارى جاريالانعان ستەندتىڭ بولماعانى.

وسىلايشا، كونفەرەنتسيانىڭ ءجۇردىم-باردىم ۇيىمداستىرىلۋى سالدارىنان – تۇسكى اسقا جاسالىنعان ۇزىلىستەن سوڭ قازاتۋ-دىڭ اتشاپتىرىم اكت زالىندا بار-جوعى 25-30 ادام عانا قاراڭداپ قالدى. سول كۇنگى ساعات 15:00-گە جانە 17:00-گە جوسپارلانعان ءفيلمنىڭ تۇساۋكەسەرى مەن دوڭگەلەك ستول سول بەتى وتپەي قالدى.

ەكىنشى كۇنى، 26.07.2015 جىلعى جوسپارلانعان «فورۋمنىڭ…» شارالارى – ساۋلەت جوبالار مەن نىسانداردىڭ كورمەسى، سالتاناتتى كەشكى اس استانا قالاسىنداعى تاۋەلسىزدىك سارايىندا ءوتتى. جوسپارلانعان – قالاعا ەكسكۋرسيا جاساۋ،تاعىدا سول دوڭگەلەك ستول – وتپەي قالدى.

كورمەدە تساشي-ءدىڭ ساۋلەت فاكۋلتەتىنىڭ دارىندى تۇلەكتەرى جاساعان بىرقاتار نىساندار بولدى. بىراق مەن تساشي-ءدىڭ نەمەسە قازاتۋ-دىڭ تۇلەگىنىڭ جوباسى بويىنشا سالىنعان بىردە ءبىر اۋىلدى كورمەدىم. ستۋدەنت ۆ.ا.زاۆارينا جاساعان، كىشىگىرىم اۋىلدىڭ ماڭىنداعى داعاراداي ساياباقتىق ايماقتىڭ جوباسى ۇسىنىلدى. جەتەكشىسى ساۋلەت دوكتورى، پروفەسسور ا.ا.كورنيلوۆا ەكەن. بۇل فورمالدى تۇردە ءۇشبۇرىش پەن دوڭگەلەك پىشىندەگى كوگالداندىرۋدان تۇراتىن، ۇيلەرى ءبىر  تىزىممەن عانا ورنالاسقان قاسىنداعى اۋىلمەن ەش قابىسپايتىن تىم ۇلكەن ساياباق اۋىلدىڭ  ساۋلەتى قانداي بولماۋى كەرەك ەكەنىنىڭ ۇلگىسى بولىپ تابىلادى (1-سۋرەت). «پرەزيدەنتتىك ساياباقتىڭ كىشى ورىنبورى» كۆارتالدىق كەشەنىنىڭ جوباسى دا شىندىقتان تىم الىس، ءاتۇستى جاسالىنا سالعان (2-سۋرەت).

تاۋەلسىزدىك سارايىندا دا س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاتۋ-دا اۋىلدىق ساۋلەت ماماندىقتىڭ «تۋعانىنا» 50 جىل بولعانىنا قاتىستى قانداي دا ءبىر شىعارىلىم ىلىنگەن ستەند تە بولعان جوق. توبەسىندە قار كۇرەسىنى بار قازاق دراماتەاترىنان تەاتردىڭ دا، قازاقتىڭ رۋحىنىڭ دا ء«يىسى» شىقپايدى (3-سۋرەت).

سالتاناتتى كەشكى اس ءبىر اكتەر – ا.كورنيلوۆانىڭ تەاترى سياقتى بولدى. پوپ-مۋزىكا داڭعىرلاپ تۇردى. قازاقشا ايتىلعان ءسوزدى، قازاقتىڭ ءان-كۇيىن ءوز باسىم ەستىمەدىم. مەنىڭ بۇرىنعى ستۋدەنتتەرىم ا.كورنيلوۆادان ماعان ءسوز بەرۋدى سۇرادى. بىراق ول ماعان ءسوز بەرۋدەن باس تارتتى...

جۇرتتىڭ ءبارى ىڭعايىنا جىعىلعان ا.ا.كورنيلوۆا كىم جانە ونىڭ ساۋلەتشىلىگى قانداي؟

ونىڭ قانداي كاسىبي مامان ەكەندىگى ماعان تساشي-ءدىڭ ساۋلەت فاكۋلتەتىندە بىرگە جۇمىس ىستەگەن 1975-80 جىلدارىنان بەلگىلى. تەوريالىق ساباقتار، ياعني اۋىل ساۋلەتى بويىنشا اللا الەكساندروۆنا كورنيلوۆانىڭ لەكتسيا وقىعانىن، ونىڭ ادىستەمەلىك نەمەسە عىلىمي باياندامالار جاساعانىن ەشقاشان ەستىگەن ەمەسپىن. 5 جىل بويى ول بىردە ءبىر رەت اشىق لەكتسيا، بولماسا اشىق پراكتيكالىق ساباقتار وتكىزگەن جوق. فاكۋلتەتتە القالى تۇردە بىردە ءبىر رەت ا.ا.كورنيلوۆانىڭ جەتەكشىلىگىمەن جاسالىنعان كۋرستىق جوبالاردىڭ ساپاسى مەن باعاسى جانە ستۋدەنتتەردىڭ جوبالارى باعاسى تالقىعا سالىنعان جوق. ستۋدەنتتەر ونىڭ بەرگەن بىلىمىنە قاناعاتتانبايتىن. ا.ا. كورنيلوۆا قولىنا كارانداش تا ۇستاي المايتىن دەپ ايتسا دا بولادى. بۇعان ءوزىمنىڭ كوزىم جەتتى. كورسەتىلگەن جىلدارى مەن كافەدرا مەڭگەرۋشىسى بولا وتىرىپ، ساۋلەت فاكۋلتەتىنىڭ پەداگوگتارى ءۇشىن كوركەمسۋرەت پەن سۋرەت سالۋدان ساباق وتكىزۋدى ۇيىمداستىردىم. ا.ا.كورنيلوۆا بۇل ساباقتارعا بىردە ءبىر رەت قاتىسپادى… سودان بەرى 35 جىل دا وتە شىعىپتى.

ا.ا.كورنيلوۆانىڭ «ۆرەميا استانى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىن(№ 2, 25 ماۋسىم 2015 ج) وقىساڭىز ونى اسىرەلەپ، اسىرا باعالاعان جونسىزدىكتى بايقار ەدىڭىز. «الما-ماتەر زودچيح» دەگەن ايداردا ا.ا.كورنيلوۆانىڭ كىم ەكەندىگى جازىلىپتى. بۇل جەردە ونىڭ كوپتەگەن قوعامدىق ۇيىمداردا مۇشە ەكەندىگىمەن، اتاق-داڭقتارىمەن قاتار: «ا.ا.كورنيلوۆا 150-دەن استام عىلىمي ەڭبەكتەر جاريالاعان، ونىڭ جەتەكشىلىگىمەن ساۋلەت بويىنشا 20 شاقتى كانديداتتىق جانە ماگيسترلىك ديسسەرتاتسيالار قورعالعان»، - دەپ جازىلىپتى. ءبىر عانا ا.ا.كورنيلوۆانىڭ جازعاندارىنان-اق «فورۋمدا...» ءبىر ستەند جاساۋعا بولاتىن. بىراق ونداي ستەند اتۋ-دا دا، تاۋەلسىزدىك سارايىندا دا بولمادى. نەلىكتەن؟

ا.ا.كورنيلوۆا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى عىلىمىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن جانە قر قۇرمەت گراموتاسى» كەۋدە بەلگىسىمەن ماراپاتتالعان. قانداي عىلىم ءۇشىن؟ ا.ا.كورنيلوۆا 1992 جىلدان قازىرگى كەزگە دەيىن ساۋلەت فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى، ياعني 23 جىلدان بەرى. دەكان بولىپ «ۇزاق ءومىر ءسۇرۋىنىڭ» سىرى نەدە؟ ا.ا.كورنيلوۆا ساۋلەتشى بولىپ تابىلمايدى. ونىڭ بەرگەن سۇحباتىنان، سوناۋ 1965-72 جىلدارى ساۋلەت بولىمدە ونىڭ ۇستازدارى جەرورنالاستىرۋشىلار، ەكونوميستەر بولعانىن بىلە الامىز. بۇل «اۋىلدىق جەرلەر مەن تۇرعىلىقتى مەكەندەردى جوبالاۋ» كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى م.د.سپەكتور بولاتىن. ول ساۋلەتتەن ماقۇرىم ادام رەتىندە كۋرستىق جانە ديپلومدىق جوبالاۋلاردى جۇرگىزدى. سونىڭ جەتەكشىلىگىمەن، ا.ا.كورنيلوۆانىڭ باسىم ايتۋى بويىنشا، ساۋلەت بولىمدە العاشقى عىلىمي ماقالالار جاريالانعان. ا.كورنيلوۆا العاشقىلاردىڭ ىشىندە بىردە ءبىر كاسىبي ساۋلەتشى -پەداگوگتىڭ بولماعانى تۋرالى ۇندەمەي قالادى. تساشي ستۋدەنت- ساۋلەتشىلەرى ءارتۇرلى وداقتىق كونكۋرستاردان جەڭىپپاز بولىپ ورالعاندارىندا م.د.سپەكتوردىڭ زور ۇلەسى بولدى دەپ وتىرىك ايتىپ وتىر.

بىرىنشىدەن، بۇل كونكۋرستار ەمەس، كسرو جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ديپلومدىق جوبالارىنىڭبايقاۋى عانا بولاتىن. ۇسىنىلعان جوبالار I-دارەجەمەن، ياعني «ۇزدىك»،II-دارەجەمەن – «جاقسى»، III-دارەجەمەن– «قاناعاتتانارلىق»، IV-دارەجەمەن –«قاناعاتتانارلىقسىز» بولىپ باعالاناتىن. مەنىڭ ءوزىم بىرنەشە رەت وسى كورسەتۋلەردىڭ قاتىسۋشىسى جانە جاس ساۋلەتشىلەردىڭ ديپلومدىق جۇمىستارىن باعالاۋ بويىنشا كوميسسيا مۇشەسى دە بولعانمىن. دونداعى روستوۆ قالاسىندا 1975 جىلى ا.ا.كورنيلوۆا ۇسىنعان تساشي-ءدىڭ ديپلومدىق جۇمىستارى III-دارەجە، تىپتەن، ەگەر قاتەلەسپەسەم، IV-دارەجەگە يە بولدى.

ەكىنشىدەن، ساۋلەت ءبىلىمى مەن بەيىمدىلىگى جوق ەكونوميست جەتەكشىلىك جاساعان ديپلومدىق جوبا جاس ساۋلەتىلەردىڭ بۇكىل وداقتىق كونكۋرسىندا جەڭىپپاز اتانۋى، دەنى دۇرىس ادامنىڭ ساناسىنا كىرمەيدى.

ۇشىنشىدەن، بۇل ءارتۇرلى كونكۋرستار ەمەس، ول بىرىڭعاي جىل سايىنعى ديپلومدىق جوبالاردى باعالاۋ بويىنشا وتكىزىلەتىن بايقاۋ عانا بولاتىن. ا.ا.كورنيلوۆا كسرو-نىڭ اركەلكى قالالارىندا وتكىزىلەتىن بىرىڭعاي بايقاۋدى وتكىزۋدى، ء«ارتۇرلى كونكۋرستار» دەپ ادەيى شاتاستىرىپ وتىر.

وسى گازەتتە «ساۋلەت اۋلەتى» دەگەن تاقىرىپتا ا.ا.كورنيلوۆا تولايىم وتباسىلىق اۋلەتتىڭ تۋىپ كەلە جاتقانى تۋرالى ماقتانىشپەن جازادى(؟). ا.كورنيلوۆانىڭ ويىنشا ساۋلەت دارىن تابيعاتتىڭ قۇبىلىسىنا قاراماستان، تۇقىم قۋالايدى ەكەن. ول ءوزىنىڭ ەكى قىزىنىڭ دا اناسى جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ساۋلەت فاكۋلتەتىن 1999 جانە 2004 جىلدارى بىتىرگەنىن. كىشى قىزى ە.م.حوروۆەتسكايا – ساۋلەت كانديداتى، رھD دوكتورى ەكەنىن ايتادى. ا.ا.كورنيلوۆا بالالارى ءوز شەشەسىنىڭ فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. تساشي -ءدىڭ  بۇرىنعى ستۋدەنتتەردنىڭ 10-نان استام  اتى-جوندەرىن اتاپ شىعادى. اتالعانداردىڭ ىشىندە بىردە بىرەۋى قازاق ەمەس. نەلىكتەن؟ ويتكەنى ا.ا.كورنيلوۆانىڭ پايىمداۋىنشا، تەك قانا قازاقتاردا دارىن تۇقىم قۋالامايدى. ا.ا.كورنيلوۆانىڭ ساۋلەت مەن لەكتورلىق شەبەرلىكتەن جۇرداي ەكەندىگى ونىڭ «ۆرەميا استانى»  دەگەن گازەتكە «جاسىرىن» تۇردە بەرگەن جاۋابىنان ايقىن كورىنىپ تۇر. ساۋلەتششى  دەۋگە كەلمەيتىن ۆ.ي.سۆەتليچنيدىڭ ساۋلەت اۋىلى تىم الىس تەاترالدىق شوۋعا اينالاتىن لەكتسيالارى، ونىڭ ويىنشا، دايەكسوز كەلتىرەمىن «فاكۋلتەتتىڭ قىزمەتىنە كونسترۋكتيۆيزم مەن ەكونوميكالىق نەگىزدەمە ەنگىزگەن» (؟) ەكەن.

ا.ا.كورنيلوۆاقازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىن قاپەرگە دە المايدى. ول قازاقستان حالىقتارىنىڭ تاريحى مەن داستۇرلەرىن قۇرمەتتەيتىنى تۋرالى جالعان ايتىپ وتىر.

بىرىنشىدەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى – ۋنيتارلىق مەملەكەت، ال بۇل دەگەنىڭىز، بۇل مەملەكەتتىڭ جەرگىلىكتى حالقى بىرەۋ-اق – بۇل قازاقتار. ال قالعاندارى دياسپورا بولىپ تابىلادى، ونىڭ ىشىندە ورىستار دا.

ەكىنشىدەن، ا.ا.كورنيلوۆانىڭ ءومىر ءسۇرىپ جانە گۇلدەنىپ وتىرعان جەردەگى حالىقتى سىيلامايتىنى، بۇل ونىڭ قازاقتاردى ءوزىنىڭ جەرىندە تساشي-ءدىڭ، كەيىن قازاتۋ-دىڭ  ساۋلەت فاكۋلتەتىندە پەداگوگ بولىپ جۇمىس ىستەۋگە جىبەرمەي، ۇلى دەرجاۆالىق شوۆينيزم تانىتۋىنان كورىنەدى. بۇل فاكت – ونشاقتى جىلداردان بەرى ساۋلەت قازاقتاردان پەداگوگتار شىقپاۋىنان كورىنىس تابادى. ال ەگەر وندايلار بار بولسا، وندا ولار ءوزىنىڭ ۇلتتىق نامىسى مەن قادىرىن قورعاي المايتىن ورىس بولىپ كەتكەن قازاقتار. ا.ا.كورنيلوۆا ساۋلەت فاكۋلتەتىندە پەداگوگ بولىپ جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرمەگەن مەنىڭ بۇرىنعى لايىقتى دا دارىندى ستۋدەنتتەرىمنىڭ اتى-جوندەرىن اتايمىن. بۇل – شولپان وتەنوۆا، قازىر ساۋلەت كانديداتى، كوپ جىلداردان بەرى رەسەيدە «روسرەستاۆراتسيا»فيرماسىندا جۇمىس ىستەيدى. سەرىك قۇلمەشكەنوۆ، سۋرەتشى-گرافيك، اقش-تا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. گۇلناروتەشوۆا – وزگە جوعارى وقۋ ورىنىنىڭ عىلىمي اتاعىمەن الدىڭعى قاتارلى پەداگوگ.گۇلزيا يسەنوۆا قازىر استانا قالاسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ەڭ ۇزدىك بالالاردىڭ كوركەم-سۋرەت مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى. دارىندى قازاقتارعا دەگەن ا.ا.كورنيلوۆانىڭ وشپەندىگى زور ەكەندىگى سونشالىق، ول مەرەيتويعا وزىمەن ءبىر قالادا تۇراتىن، ءوزىنىڭ شاكىرتى بولىپ تابىلاتىن گ.يسەنوۆانى دا شاقىرمادى. ايتىپ كەتكەن ساعىندىق جانبولاتوۆ (رەكتور ا. كۇرىشباەۆقا دا حاتىمدا بار ) استانانىڭ باس ديزاينەر لاۋازىمدىققا جەتكەن.  تاۋەلسىزدىگىمىزگە  25 جىلدىعىنا ارنالعان  مونۋمەنتكە ق.ر.كونكۋرىسىنان،   2-ءشى ورىنعا يە بولدى.

ال وتكەن 35 جىل بويى قانشاما دارىندى قازاقتاردىڭ ا.ا.كورنيلوۆانىڭ كەسىرىنەن ساۋلەت فاكۋلتەتىنىڭ پەداگوگى بولا الماي قالعانىنبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى. ول جاعى ماعان بەيمالىم.

ا.ا.كورنيلوۆانىڭوسىنداي كادر ساياساتىن جۇرگىزۋىنىڭ ءبىر سەبەبى، ول ءوزىنىڭ تۇككە دە تۇرعىسىز جان ەكەنىن، العان اتاق-داڭقتارىنا لايىقتى ەمەس ەكەندىگى قازاق-پەداگوگتار تاراپىنان اشكەرەلەنىپ قالۋىنان قورقۋى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ا.ا.كورنيلوۆا 50 جىلدان بەرى ءوزى سۋ ءىشىپ وتىرعان قۇدىققا تۇكىرۋمەن كەلەدى.

ا.ا.كورنيلوۆانىڭ ءوزىن-ءوزى اشكەرەلەپ بەرەتىن سۇحبات تۋرالى ءارى قاراي ايتۋدىڭ ءمانى جوق. بىراق ەڭ باستىسى تۋرالى – تساشي-دا، كەيىننەن س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاتۋ-دا ساۋلەتشىلەردى تىڭعىلىقتى دايارلاۋ تۋرالى سۇرالىق. كاسىبي دوكتور ا.ا.كورنيلوۆانىڭ اۋىل ساۋلەتى  ناعىز عىلىمى قايدا؟ ا.ا.كورنيلوۆانىڭ 50 جىل بويى دايارلاعان اۋىل ارحيتەكتورلارى سالعان ءبىر اۋىل بار ما؟  بەرىلگەن سۇحباتتا بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ تاپپايسىز.

ا.ا.كورنيلوۆانىڭ كەۋدەسىنە نان پىسكەنى تۋرالى تاعى دا ءبىر فاكت.بۇل تەك قانا ءوزىنىڭ «جەتىستىكتەرىن» تىزبەكتەپ شىعۋ، س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاتۋ ساۋلەت فاكۋلتەتىنىڭ دامۋىنا تەك قانا جالعىز ا.ا.كورنيلوۆا ۇلەس قوسقان ەكەن. (بۇل مەرەيتويعا ارناپ شىعارىلعان «جوعارى ساۋلەت بىلىمگە – 50 جىل» دەپ اتالاتىنىڭ كىتاپتا  3,3.1 بولىمىندە جازىلعان. الماتى 2011 جىل).

سوندا قۋىسكەۋدە حانىم قالايشا قۇدايدىڭ قۇدىرەتىنە اينالعان؟ بۇل ماسەلەدە قويىلۋى ءتيىس سۇراققا قىسقاشا عانا جاۋاپ:

1. ا.ا.كورنيلوۆانىڭ الدىندا قازاق-رەكتورلاردىڭ قۇلدىق ۇرۋ پسيحولوگياسىنىڭ ومىرشەڭدىگىنەن. بۇل قۇلدىق ۇرۋ ا.ا.كورنيلوۆانىڭ فاكۋلتەت دەكانى رەتىندە كورسەتىلگەن ارەكەتتەرىنە توسقاۋىل بولا المادى جانە جازاسىز قالۋىنا الىپ كەلدى.
2. 18.00.04 «قالاقۇرىلىسى، اۋداندىق جوسپارلاۋ جانە اۋىلدىق تۇرعىن مەكەندەردى جوسپارلاۋ» ماماندىعى بويىنشا ا.ا.كورنيلوۆانىڭ وتە ناشار كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاۋى كەزدەيسوقتىق بولىپ تابىلادى.
3. ا.ا.كورنيلوۆانىڭ بىشكەك قالاسىندا 2004 جىلى 18.00.01 «ساۋلەت تەورياسى مەن تاريحى، ساۋلەت مۇرالاردى جاڭالاۋ مەن قايتا جاساۋ» دەپ اتالاتىن مۇلدەم باسقا ماماندىق بويىنشا دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاپ شىعۋى –قيسىنعا سيمايدى. ا.كورنيلوۆانىڭ باسقا عىلىمي ماماندىقتى تەز مەڭگەرە قوياتىنداي عىلىمدا سونشالىقتى العىر ەمەسىن بىلەمىز. ونىڭ عىلىمعا ۇقساستاۋ كەلەتىن قويىرتپاعىن بىشكەك قالاسىنداعى ديسسەرتاتسيالىق كەڭەس ونشا قينالماي «جۇتا سالىپ»، دوكتور دارەجەسىن بەرە سالدى.

وسى كەڭەس تۋرالى ەكى اۋىز ءسوز، شامامەن 10 جىل بۇرىن مەن قىرعىزستاندا كوز جۇما سالعان، قازاقستاننىڭ جاك-دا قايتادان بەكىتىلۋى ءتيىس ساۋلەت بويىنشا دوكتورلىق ديسسەرتاتسياعا رەتسەنزيا جاساعان بولاتىنمىن. ول (ديسسەرتاتسيا) كانديداتتىقتىڭ تالاپتارىنا دا سايكەس كەلمەدى. اۆتور، ديسسەرتاتسيانىڭ اۆتورەفەراتىندا، فاكتىلەردى ءتىزىپ شىعۋدىتۇجىرىمدار رەتىندە كورسەتكەن. ول كەشەندى قۇرىلىستى ساۋلەت انسامبلدەن اجىراتا المايدى جانە تاعى س.س. ساۋلەت عىلىمىنداعى ماسقارا تۋرالى ءوز رەتسەنزيامدى مەن قر جاك توراعاسى ا.كۋساينوۆقا كوزىنشە ايتتىم. ول وبەكتيۆتى تۇردە قاراستىرامىز دەپ ۋادە بەردى. دەگەنمەن، مەنىڭ تۇسىنىگىمشە، «سىبايلاس جەمقورلىق – ءتارتىپتىڭ تورەسى» بولىپ تۇرعان كەزدە ماسقارا ديسسەرتاتسيانىڭ دوكتورلىق دارەجەسى ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ قر جاك-دا قايتادان بەكىتىلىپ شىعا كەلدى. ا.ا.كورنيلوۆا دا ءدال وسىنداي جولمەن ساۋلەت دوكتورى جانە پروفەسسور بولعانىنا كۇمانىم جوق دەسەم دە بولادى. تەك ول عانا ەمەس. فاكت رەتىندە – قر جاك-ءى تاراتىلىپ جىبەرىلدى، ونىڭ فۋنكتسياسى قر بعم قۇرامىنا بەرىلدى. بىراق بۇل جەردە دە عىلىمي دارەجەلەردى بەرۋ سول ۇيرەنشىكتى كۇيدە جۇرە بەردى. سوندىقتان دا مەملەكەت باسشىسى قر-دا ديسسەرتاتسيا قورعاۋدى مۇلدەم جويىپ جىبەردى.

1. س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاتۋ ساۋلەت فاكۋلتەتىنىڭ تۇلەكتەرى جۇمىسقا ورنالاسقان جوبالاۋ ۇيىمداردىڭ، فيرمالاردىڭ، مەكەمەلەردىڭ ۇنسىزدىگى. ال «ماپەلەنگەن» باسشىلار – جۇمىس بەرۋشىلەرا.ا.كورنيلوۆانىڭ ىڭعايىنا جىعىلىپ، ۇستانىمدارىنان ايىرىلۋدا.
2. س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاتۋ-دا ساۋلەتشىلەر  دايارلاۋدىڭ ساپاسىن تەكسەرۋ بويىنشا كاسىبي، بىربەتكەي، ساتىلمايتىن قر بعم كوميسسياسىنىڭ جوقتىعى.
3. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ساۋلەتشىلەر وداعى تاراپىنان جاس ساۋلەتشىلەر -تۇلەكتەردى كاسىبي دايارلاۋ بويىنشا دەكان ا.ا.كورنيلوۆانىڭ ارەكەتتەرىنە قاتىستى ءپرينتسيپسىز جانە نەمقۇرايلى قاتىناس...

                                            تۇجىرىمدار

قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا شيرەك عاسىر بولعانىنا، قر استاناسىن وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە اۋىستىرعانىن ونشاقتى جىل وتكەنىنە، استانا قالاسىنىڭ تۇرعىندارىن قازاقتارمەن قولدان تولتىرعانىنا قاراماستان جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ساناسىن ەگەمەندىگىمىزدى نىعايتۋدىڭ قاجەت ەكەندىگىن قالپىنا كەلتىرە المادىق.            وتكەن كەڭەستىك يمپەريانىڭ ءونىمى بولىپ تابىلاتىن قازىرگى جوعارعى بيلىك وسى كۇنگە دەيىن سول يمپەريانىڭ ساياساتىنىڭ جەتەگىندە كەتىپ وتىر. س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاتۋ-دىڭ كورسەتىلگەن باسشىلىعى، وسى بيلىكتىڭ قويعان ادامدارى رەتىندە، ءوز حالقىنىڭ مۇددەلەرىن ساتىپ جىبەرۋشىلەر بولىپ تابىلادى، ويتكەنى ولار دەكان ا.ا.كورنيلوۆانىڭ شوۆينيستىك ارەكەتتەرىن تولىقتاي قولداپ وتىر. بۇل ساتقىندىق رەكتورلار ا.بۋلاشوۆ، ا.كۇرىشباەۆ، پرورەكتور ا.ابديروۆ ونداعان جىلدار بويى ا.ا.كورنيلوۆاعا دارىندى ساۋلەتشى-قازاق تۇلەكتەردى، حالىقتىڭ وكىلدەرى رەتىندە، ءوز جەرىندە جانە ءوز وتانىندا پەداگوگيكالىق جۇمىسقا جىبەرمەي وتىرعانىنا جول بەرىپ قويعاندارىمەن دە تەرەڭدەي جانە شيەلەنە تۇسۋدە. «تۇڭعىش حالىقارالىق ساۋلەت فورۋمى» دەپ اتالاتىن قازاتۋ-دا ساۋلەتشىلەردى دايارلاۋدىڭ 50 جىلدىعى ءوزىنىڭ اتىمەن دە، نىسانىمەن دە، ماعناسىمەن دە فورۋمعا مۇلدەم ۇقسامايدى. بۇل ونى باستى ۇيىمداستىرۋشىلار – رەكتور ا.كۇرىشباەۆتىڭ، دەكان ا.ا.كورنيلوۆانىڭ كاسىبي جانە ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيى وتە تومەن ەكەندىگىن كورسەتەدى. 25-26 ماۋسىمدا دوڭگەلەك ستولداردى وتكىزۋدەن باس تارتۋدىڭ ءوزى-اق ا.ا.كورنيلوۆانىڭ كاسىبي تۇرعىدان تۇككە العىسىز ەكەندىگىن كورسەتەدى.  ول ەركىن پىكىرلەر الماسۋدان، پىكىرتالاس تۋدىرۋدان اۋىلىن اۋلاق ۇستاۋعا تىرىسادى، ياعني الدىن الا دايىندالماعان اڭگىمەلەردەن قاشقاقتايدى. 26.06.2015 جىلى وتكەن كەشكى استىڭ ۇستىندە مەنىڭ ارىپتەستەرىمنىڭ (بۇرىنعى ستۋدەنتتەرىم) سۇراۋلارى بويىنشا دا ماعان ءسوز بەرمەۋى – بۇل ونىڭ وسى «فورۋمدا...» بەت پەردەسىنىڭ اشىلىپ قالۋىنان قورىققانى. ا.ا.كورنيلوۆانىڭ اتاقتارى، مانساپتارى ونىڭ ىشىندە حالىقارالىق، عىلىمي دارەجەلەرىندەگى بارلىق جەتىستىكتەرى قر عىلىم جانە ءبىلىم مينيسترلىگى تاراپىنان جىبەرىلىپ وتىرعان تولىقتاي باقىلاۋدىڭ جوقتىعىنان جانە نەمقۇرايلىلىعىنىڭ ناتيجەسى بولىپ تابىلادى.

بۇل باقىلاۋدى ورناتۋدىڭ قيىندىق تۋدىراتىنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك، ويتكەنى ساۋلەت ءبىلىم مەن عىلىم الاياقتاردىڭ قولىنا تۇسكەن. وسى الاياقتاردىڭ كوبىسى ارحيتەكتۋرا ماماندىعىنان حابارسىز، قر  ساۋلەت ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق جۇيەسىنىڭ ءبىلىم وشاقتارىنا ەنىپ العان تالانتى جوق ارحيتەكتورلاردان تۇرادى. (مەنىڭ «ساۋلەتكە دە ۇلتتىق كونتسەپتسيا كەرەك» دەگەن ماقالامدى قاراڭىز، «ەكونوميكا» گازەتى، № 4, 24-30 قانتار 2013 جىل).

ساۋلەتشىلەر وداعىنىڭ، قر جوبالاۋ ۇيىمدارىنىڭ باسشىلارى وسى الاياقتاردىڭ ارباۋلارىنا ءتۇسىپ قالعان. الاياقتاردان ءارتۇرلى قۇرمەتتى اتاقتار، دارەجەلەر جانە باسقا ماراپاتتار الىپ العاننان كەيىن وسىنداي باسشىلىق اۋىزىن بۋعان وگىزدىڭ كۇنىن كەشىپ وتىر.                            

قر كونستيتۋتسياسى نەگىزدەرىنە سايكەس، قر تاۋەلسىزدىگىنىڭ نىعايۋىنا، مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ تابىلاتىن قازاق ءتىلىنىڭ شىنايى تۇعىرعا تۇرۋىنا، قر-دىڭ الەمدەگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعىنان دامىعان جانە وركەنيەتتى مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا تۇرۋى ءۇشىن، باياندالعاندار مەن تۇجىرىمدارعا سۇيەنە وتىرىپ، مىنىنداي ۇسىنىستار جاسالادى.

ا.بۋلاشوۆتى، ا.كۇرىشباەۆتى، ا.ابديروۆتى، ا.كورنيلوۆانى اتقارىپ وتىرعان قىزمەتتەرىنەن الىپ تاستاۋدى. ولاردىڭ نەلىكتەن قىزمەتتەرىنەن الىنىپ تاستالعاندارى تۋرالى قر-دىڭ بارلىق باق-تارىندا جاريالانۋى ءتيىس. العاشقى ەكەۋىنە كافەدرانى مەڭگەرۋدى دە سەنىپ تاپسىرۋعا بولمايدى، ال ا.كورنيلوۆانى ساۋلەت فاكۋلتەتىندە پەداگوگ بولۋدان الاستاتۋ كەرەك. ا.كورنيلوۆانىڭ ساۋلەت فاكۋلتەتىندە پەداگوگ بولۋعا لايىقتىلىعىن، ونىڭ عىلىمي دارەجە مەن اتاقتارىن الۋىن، ونىڭ شامامەن 20 شاقتى كانديداتتار مەن ماگيسترانتتاردى دايارلاۋدىڭ ساپاسىن تەكسەرەتىن ساتىلمايتىن، كاسىبي كوميسسيا قۇرۋ كەرەك. ال قۇرمەتتى اتاقتار مەن دارەجەلەردى ونى تاراتقان ادامداردىڭ ۇياتىنا قالدىرامىز.

• س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاتۋ ساۋلەت  فاكۋلتەتىنىڭ بارلىق كادرلىق قۇرامىن تولىقتاي جاڭارتۋ كەرەك، وندا تەك قانا ناعىز پەداگوگتار مەن ناعىز عالىمدار عانا قالۋى ءتيىس.
• قازاتۋ-دا ساۋلەتشىلەردى دايارلاۋدا وقۋ-ادىستەمەلىك، عىلىمي، تاربيەلىك جۇمىستاردى، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋىنا سايكەس، قايتا قاراپ شىعۋ كەرەك.
• كورسەتىلگەن فاكتلەردىڭ شىن ەكەندىگىن جانە وبەكتيۆتى شارالار قولدانۋ ءۇشىن كوميسسيا قۇرامىنا قر جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى اتتارى اتالعان الاياقتاردى جانە قر قوعامدىق جانە جوبالاۋ ۇيىمدارىنىڭ ماپەلەنگەن باسشىلارىن مۇلدەم قوسپاۋ كەرەك. بۇل ماسەلە ارنايى تالقىلاۋدى تالاپ ەتەدى. مەن ساۋلەت ءبىلىم بەرۋدەگى «اۆگي ات قوراسىن تازارتىپ شىعۋ» بويىنشا كوميسسيانىڭ مۇشەسى بولۋعا دايىنمىن جانە وعان كاسىبي دە مورالدىق تۇرعىدان دا قۇقىعىم بار.

تولەۋبەك قارامەندى،

ساۋلەت عىلىمىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ساۋلەتشىلەر جانە جۋرناليستەر

وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz