وقىرماننىڭ كوزايىمىنا اينالعان «قازاق الماناعىنىڭ» كەزەكتى سانى جارىق كوردى. الماناحتىڭ بۇل جولى دا وزىندىك ۇلتتىق، ينتەللەكتۋلدىق بولمىس-باعىتىنان اينىماعانى قۋانتادى. «قازاق الماناعىنىڭ» بۇل سانىندا قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ ىرگەسىن قالاۋشى، ۇلت كوسەمى ءاليحان بوكەيحاننىڭ، بەلگىلى ساياساتكەر مارات ءتاجيننىڭ، جازۋشى-پۋبليتسيست مارات قابانبايدىڭ مەملەكەت، ۇلت، قوعام تۋراسىنداعى تولعانىستارى بەرىلگەن.

تومەندە ءبىز ا.سارسەنبايۇلى اتىنداعى قوردىڭ جەتەكشىسى ايدوس سارىمنىڭ «قازاق الماناعىنا» بەرگەن «جاس ۇلتشىلدار الاششىل، ابايشىل بولۋى كەرەك» اتتى سۇحباتىن ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

قازاق الماناعى: اڭگىمەمىزدى ىستىق-سۋىعى باسىلماي تۇرعان قىرعىزستان وقيعاسىنان باستاساق. ساياساتتانۋشى رەتىندە ايتىڭىزشى، ساۋىردە بولعان قىرعىزستانداعى دۇربەلەڭ شىنايى توڭكەرىس پە، الدە الدەبىر توپتىڭ بيلىكتى كۇشپەن باسىپ الۋى ما؟

وقىرماننىڭ كوزايىمىنا اينالعان «قازاق الماناعىنىڭ» كەزەكتى سانى جارىق كوردى. الماناحتىڭ بۇل جولى دا وزىندىك ۇلتتىق، ينتەللەكتۋلدىق بولمىس-باعىتىنان اينىماعانى قۋانتادى. «قازاق الماناعىنىڭ» بۇل سانىندا قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ ىرگەسىن قالاۋشى، ۇلت كوسەمى ءاليحان بوكەيحاننىڭ، بەلگىلى ساياساتكەر مارات ءتاجيننىڭ، جازۋشى-پۋبليتسيست مارات قابانبايدىڭ مەملەكەت، ۇلت، قوعام تۋراسىنداعى تولعانىستارى بەرىلگەن.

تومەندە ءبىز ا.سارسەنبايۇلى اتىنداعى قوردىڭ جەتەكشىسى ايدوس سارىمنىڭ «قازاق الماناعىنا» بەرگەن «جاس ۇلتشىلدار الاششىل، ابايشىل بولۋى كەرەك» اتتى سۇحباتىن ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

قازاق الماناعى: اڭگىمەمىزدى ىستىق-سۋىعى باسىلماي تۇرعان قىرعىزستان وقيعاسىنان باستاساق. ساياساتتانۋشى رەتىندە ايتىڭىزشى، ساۋىردە بولعان قىرعىزستانداعى دۇربەلەڭ شىنايى توڭكەرىس پە، الدە الدەبىر توپتىڭ بيلىكتى كۇشپەن باسىپ الۋى ما؟

ايدوس سارىم: باياعىدا قىتاي باسشىسى دەن سياوپين فرانتسياعا ىسساپارمەن بارعان ەكەن. العاشقى ساپارى بولۋى كەرەك، ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا فرانتسۋزدىڭ ءبىر قىڭىرلاۋ ءجۋرناليستى ء"سىز ۇلى فرانتسۋز رەۆوليۋتسياسىنىڭ ناتيجەلەرى تۋرالى قاي پىكىردەسىز؟" دەپ ساۋال قويعان ەكەن. سوندا قىتايدىڭ قارت ساياساتكەرى: "ونىڭ ناتيجەلەرى تۋرالى ءسوز قىلۋ ءۇشىن تىم از ۋاقىت ءوتتى" دەپتى مۇدىرمەستەن. سول سياقتى باۋىرلاس ەلدەگى جاعداي تۋرالى، ونىڭ بارىسى مەن ناتيجەسى تۋرالى ناقتى اڭگىمە ايتۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ءوتۋى كەرەك شىعار. الايدا، ءدال بۇگىنگى كۇنى قالىپتاسقان جاعداي، وعان الىپ كەلگەن سەبەپتەر مەن سالدار تۋرالى بەلگىلى ءبىر قورىتىندىلار مەن تۇيىندەر جاساۋعا ابدەن بولاتىن سياقتى.

بىرىنشىدەن. بيلىكتىڭ وكتەمدىگى مەن حالىقتىڭ شىدامىنىڭ شەگى بولادى. ەگەر وپپوزيتسيانىڭ جەمقورلىق پەن بىلىققا باتقان بيلىكتەن ەش ايىرماسى بولماسا، ودان وتكەن سوراقىلىققا بارسا، جاڭا بيلىكتىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر. كەزىندە كوشەنىڭ كومەگىمەن بيلىك باسىنا جەتكەن قۇرمانبەك باكيەۆ ۇكىمەتى ورتالىق ازياداعى اۆتوريتارلىق رەجيمدەردىڭ جيىرما جىلدا وتكەن جولىن نەبارى ءتورت جىلدىڭ ىشىندە ەكستەرنمەن ءوتىپ شىقتى. ويماقتاي ەلدىڭ ويماقتاي ەكونوميكاسىن تۇگەلدەي ءوز جانۇياسىنا قاراتىپ الدى. ونىڭ ۇستىنە ەلدەگى ساياسي ەليتانىڭ سوزىنەن گورى كولدەڭكەلى ەكونوميكانى بيلەپ-توستەگەن قىلمىستىق توپتارعا ارقا سۇيەدى. باكيەۆتىڭ تۋعان-تۋىستارى تىكەلەي قىلمىسقا بارىپ، ساياساتكەرلەر مەن بيزنەسمەندەرگە قىسىمنىڭ كوكەسىن كورسەتىپ، ولاردى قىرىپ-جويۋدان تايىنبادى. ونىڭ قاسىندا ەلدەن ايدالعان اسقار اقاەۆ اينالايىن بولىپ قالدى. بۇدان ارتىق "2005 جىلعى رەۆوليۋتسيانى" ماسقارالاۋ، ونىڭ ناتيجەسىن جوققا شىعارۋ مۇمكىن بە؟

ەكىنشىدەن. كەز-كەلگەن رەجيم ءوزىنىڭ بيلىگىن تۇراقتاندىرىپ العان بويدان، قوعامدى الدىعا اپاراتىن، ەلدىڭ بولاشاعى مەن تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتەتىن ساياسي جانە قوعامدىق ينستيتۋتتاردى كۇشەيتۋى قاجەت. قاراپ وتىرساق، ورتا ازياداعى مەملەكەتتەردە جۇمىس ىستەپ وتىرعان ساياسي جانە قوعامدىق ينستيتۋتتار جوق. سايىپ كەلگەندە بيلىك پيراميداسى ءبىر ادامعا، ءبىر ينستيتۋتقا عانا نەگىزدەلىپ قالانعان. قىرعىزستاننىڭ كورشى ەلدەردەن ايىرماشىلىعى بىرەۋ - وندا دا ءبىر عانا ينستيتۋت جۇمىس ىستەپ وتىر. ول - ايداعاننىڭ ارتىنان جۇرەتىن، كوڭىلى كۇنىنە قىرىق رەت وزگەرەتىن كوشە. كوشەنىڭ وكتەمدىگى، كوشەنىڭ بارلىق رەسمي، زاڭدى ينستيتۋتتاردى سىپىرىپ تاستاپ، بۇتكىل بيلىكتى ءوز قولىنا الۋى جامان داستۇرگە اينالىپ بارادى. كوپشىلىكتىڭ بيلىگى مەن كوشەنىڭ بيلىگى اراسىنداعى ايىرماشالىق جەر مەن كوكتەي ەكەنى انىق. بۇل بارىپ تۇرعان وحلوكراتيا. ارينە، وليگارحاتردىڭ بيلىگى دە جەتىسىپ وتىرعان جوق. الايدا، ءجونى ءتۇزۋ قوعام قاشان دا ات توبەلىندەي وليگارحتاردى اۋىزدىقتاي الادى. ال ميلليوندار قاتىسقان، قاحارىنا مىنگەن، بيلىگىنە سەنىپ، ەركىندىگىنىڭ شەگىن كورمەگەن وزبىر ستيحيانى كىم اۋىزدىقتايدى؟ باسقا مەملەكەتتىڭ اگرەسسياسى ما؟ الدە ازاماتتىق سوعىس پا؟ سوندىقتان ءاربىر زيالى قوعام ميلليونداردىڭ تالابى مەن ميلليونەرلەرلەردىڭ امبيتسيالارىن سايكەستەندىرىپ، سىيىستىرىپ، بىرىنە-ءبىرىن تاۋەلدى، باعىنىشتى، بىرىمەن-ءبىرى ساناساتىنداي ەتۋى كەرەك.

ۇشىنشىدەن. اۆتوريتارلىق رەجيمنىڭ قۇلاۋى ەلدەگى كەيدە جىلدار، كەيدە عاسىرلار بويى جينالعان، قوردالانعان ماسەلەلەردىڭ اۆتوماتتى تۇردە شەشىلۋىنە الىپ كەلمەيدى. بيلىك اۋىسسا بولدى، "قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زامان ورنايدى" دەپ ساناۋ ساۋاتسىزدىق. كەرىسىنشە، ازاماتتىق قوعامى بەكىمەگەن، بىردە-ءبىر ينستيتۋتى دۇرىس جۇمىس ىستەمەيتىن ەلدەگى اۆتوريتارلىق بيلىكتىڭ اۋىسۋى بۇرىن-سوڭدى بولماعان قيىندىقتارعا الىپ كەلۋى ىقتيمال. بيلىككە جاڭا كەلگەن ۇكىمەت، اسىرەسە، قىرعىزستانداعىداي ەكىنشى رەت زاڭسىز جولمەن كەلگەن ۇكىمەت، قوعامدى الدىعا سۇيرەۋدىڭ ورنىنا ء"ورت سوندىرۋشىلەر كومانداسىنىڭ" ءرولىن اتقارۋمەن الەك بولادى. ونداي ۇكىمەت حالىقتىڭ قولداۋىنا يە بولا المايدى، سەبەبى اۆتوريتارلىق رەجيمنىڭ قاتەلىكتەرىن جوندەۋ ءۇشىن كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىقپايتىن، كەيىنگە قالدىرىلعان شەشىمدەردى قابىلداۋعا ءماجبۇر بولادى. ولاي بولسا وزبىر كوشە ونى دا توڭكەرىپ تاستاۋى عاجاپ ەمەس. بۇنداي جاعدايدا ەل ەكونوميكاسى قۇلدىراپ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى تومەندەيدى. ەلدىڭ بيزنەس جانە ينۆەستيتسيالىق احۋالى كۇرت ناشارلايدى، بيزنەس ەلدى دامىتۋمەن ەمەس، ەلدەن قاشۋمەن اينالىسادى. نارازى كوپشىلىك پوپۋليستىك ۇراندارعا سەنىپ، پاراساتتىلاردىڭ ەمەس، پارىقسىزداردىڭ سوڭىنا ەرەدى. بۇنىڭ سالدارى سان-الۋان بولۋى مۇمكىن: ازاماتتىق سوعىس، ەتنيكالىق ازشىلىقتاردى قىرۋ، ءدىني ەكسترەميزم، ەلدىڭ قىلمىستىق انكلاۆتارعا ءبولىنۋى، ءتىپتى مەملەكەتتىڭ بىرنەشەگە ءبولىنىپ، تاۋەلسىز ەل رەتىندە جويىلۋى. ءدال وسى ستسەناريلەردىڭ بارلىعى قىرعىز ەلىندە ورىن الۋى ابدەن مۇمكىن. كۇندەردىڭ كۇندەرىندە بارىنەن شارشاعان، بارىنەن جالىققان بۇقارا ناعىز ديكتاتوردى سايلاپ، ءتوتاليتاريزمنىڭ ادام كورمەگەن ۇلگىسىن ورناتپاسىنا كەم كەپىل؟

قازاق الماناعى: قىرعىز وقيعاسىنان پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ ساياسي ەليتاسى ۇركە قاراپ وتىر. سىزدىڭشە، قىرعىز وقيعاسى تمد ەلدەرىنىڭ، سونىڭ ىشىندە ورتا ازيانىڭ ساياسي رەجيمىنە قانشالىق ىقپال-اسەر تيگىزۋى مۇمكىن؟ ەلىمىزدىڭ بىرقاتار ساراپشىلارى كورشى ەلدەگى جاعداي قازاقستاندا قايتالانۋى مۇمكىن ەمەس دەپ وتىر. دەگەنمەن بۇرىنعى كسرو اۋماعىندا سوڭعى ون جىلدىقتا بولىپ جاتقان ءتۇرلى ساياسي وقيعالار الداعى كۇندەرى وسى كەڭىستىكتە تۇبەگەيلى ساياسي وزگەرىستەر مەن ۇلكەن الەۋمەتتىك تولقۋلارعا ۇلاسۋى مۇمكىن بە؟ ارينە، ءبىزدى اۋەلى قازاقستانداعى مىسال كوبىرەك قىزىقتىرادى.

ايدوس سارىم: مەنىڭ پىكىرىمشە، بۇگىنگى قىرعىزستاندا قالىپتاسقان جاعداي قازاقستان مەملەكەتى ءۇشىن، ونىڭ بيلىگى مەن ەليتاسى ءۇشىن ۇلكەن ساباق بولۋى ءتيىس. وسى تۇرعىدان العاندا بىزدەر ونداعى ساياسي، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، رۋحاني احۋالدى مىقتاپ زەرتتەۋىمىز قاجەت-اق. ەڭ باستىسى، ونداعى كەرىاعار، نەگاتيۆتى ۇدەرىستەردىڭ ءوز ەلىمىزدە قايتالانباۋىنا جول بەرمەۋىمىز كەرەك. ءوز باسىم، قىرعىزستانداعى جاعداي سول كۇيىندە قازاقستاندا نە بولماسا ايماقتىڭ باسقا مەملەكەتتەرىندە قايتالانادى دەگەنگە سەنبەيمىن. ءار ەلدىڭ ءوز حالقى، ءوز مەنتاليتەتى، ءوز تاعدىرى بار. كەزىندە ازاماتتىق سوعىستىڭ قيامەت-قايىمىن كەڭىنەن كورگەن تاجىكستانعا، بۇگىنگى كۇنى ازاماتتىق سوعىس پەن تۇتاستىعىنان، مەملەكەتتىگىنەن ايرىلايىن دەپ وتىرعان قىرعىستانعا قاراپ ءبىز ەڭ الدىمەن ءوز بولاشاعىمىزدى ويلاۋىمىز ابزال. ءوز ىشىمىزدەگى "قىرعىزدار جاساسىن! سولاردىڭ تىرشىلىگىن ءبىز جاساۋىمىز كەرەك! كىمنەن كەمبىز؟" دەگەن جالپىلاما، جالپاق ۇرانداردان اۋلاق بولايىق. ولاردى ايتپاس بۇرىن ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنا، تەرەڭىنە بارىپ الايىق. ارينە، بۇل بۇگىنگى بيلىكتىڭ قاتەلىكتەرى مەن شەنەۋنىكتەردىڭ قىلمىسىنا كەشىرىمدىكپەن، توزىمدىكپەن قاراۋ، بارىنە ءتوزۋ، شىداۋ كەرەك دەگەن ءسوز ەمەس. ءبىز ەڭ الدىمەن ءوزىمىز ءۇشىن تاۋەلسىز مەملەكەتىمىز بەن دەموكراتيانىڭ نە ەكەنىن، ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ قۇنى، باعاسى تۋرالى قولايسىز، قىتىعىمىزعا تيەتىن سۇراقتاردى قويىپ، سولارعا جاۋاپ ىزدەگەنىمىز ءجون. بالكىم، بۇل وسى عاسىرداعى قازاق الدىندا تۇرعان ەڭ كۇردەلى سۇراق، ەڭ داۋلى ديلەمما بولار. سول سۇراقتارعا قوعام، ەل بولىپ جاۋاپ تاپپاي، پوستوتارلىق، پوستتوتاليتارلىق بەيۋاقتا تالتايىپ تۇرا بەرەتىن سياقتى كورىنەدى ماعان.

ال قىرعىزستانداعى جاعدايدىڭ ايماقتاعى ەلدەرگە تيگىزەر اسەرىنە كەلسەك، وندا دا ونداعان ستسەناريلەر ورىن الۋى ىقتيمال. مىسالى، قىرعىزستاندا اشىنعان حالىق اينالاسىنان جاۋ ىزدەپ، "بارىنە كىنالى - وزبەك (ورىس، قازاق، ۇيعىر)" دەپ تاپسا نە بولادى؟ وش وبلىسىندا تۇراتىن وزبەكتەرمەن قىرقىسىپ جاتسا، اعايىندى قورعايمىز دەپ وزبەكستان ول جاققا ءوز اسكەرىن كىرگىزىپ، باسىپ السا نە بولادى؟ نەمەسە وڭتۇستىك پەن سولتۇستىك بولىپ ءبولىنىپ، ءبىر ەمەس، ەكى قىرعىز مەملەكەتى بولسا نە بولادى؟ ورتا ازيا ايماعى وتە كۇردەلى، بىرىمەن ءبىرى تىعىز بايلانىستا تۇرعان ايماق. اتىشۋلى سۋ ماسەلەسىن ايتالىق. شەكارامىزدى جاپتىڭدار دەپ قىرعىز باۋىرلار سۋ قويمالارىن تارس ەتكىزىپ جاۋىپ تاستاپ، ءبىزدىڭ وڭتۇستىگىمىزدەگى جەرلەردى سۋدان ايىرىپ تاستادى. ال كورشى ەلدىڭ ءىشى ءبۇلىنىپ، بولىنگەن جاعدايدا نە بولادى؟ سول سۋ قويمالارىن تەرروريستەر جارىپ جىبەرسە شە؟  تۇبىندە مۇددەمىزدى قورعايمىز دەپ بىزدەر سول جاققا ءوز اسكەرىمىزدى كىرگىزىپ جاتساق نە بولماق؟ يزرايل مەن ليۆان دالادا قالىپ جۇرمەسىن! ونداي جاعدايدا ول جاققا ايماقتاعى سودىرلار مەن ءدىني ەكسترەميستەردىڭ بارلىعى دەرلىك جينالماسىنا كىم كەپىل؟ قاسىمىزدان ەكىنشى اۋعانستان اشىلدى دەگەن ءسوز ەمەس پە؟ بۇكىل ايماق جارىلدى دەگەن ءسوز عوي بۇل! سوندا تۇركى بىرلىگى قايدا قالماق؟ ەلدەردىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جاعدايى نە بولماق؟ كورىپ وتىرسىز، كۇمانى مەن كۇدىگى مول ماسەلە. سوندىقتان دا بولار ايماقتاعى بارلىق ەلدەر، ولاردىڭ ساياسي ەليتالارى، زيالى قاۋىمدارى قىرعىز ەلىندەگى جاعدايدىڭ ساباسىنا ءتۇسىپ، ساياسي احۋالدىڭ تۇراقتى، بولجاۋعا كەلەتىن جاعدايعا تۇسۋىنە مۇددەلى بولۋى كەرەك. اسىرەسە قازاق بيلىگى، قازاقتىڭ زيالى قاۋىمى ەرەكشە ىنتا، ايرىقشا جىگەر، قاجەت بولسا توتەنشە بەلسەندىلىك تانىتۋى ءتيىس. قاجەت بولسا قازاقتىڭ بار زيالى قاۋىمى جينالىپ، قىرعىز باۋىرلارعا ۇندەۋ قابىلداپ، سول ەلدىڭ زيالى قاۋىمىمەن بەلسەندى جۇمىس ىستەگەنى دۇرىس.

قازاق الماناعى: ەندى ەلگە ورالساق، سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدە وپپوزيتسيادان گورى ۇلتشىلداردىڭ بەلسەندىلىگى مەن پارمەندىلىگى كۇشەيىپ كەلەدى. قالاي ويلايسىز، بۇل ۇلتتىق رۋح پەن ساياسي سانانىڭ قايتا ويانۋى ما؟ الدە «شاحانوۆتار فاكتورى ما؟»

ايدوس سارىم: ءبارى دە بار سياقتى. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، بۇگىنگى تاڭدا قازاق ۇلتتىق مەملەكەتىن قۇرۋ جولىنداعى ۇلتتىق كۇرەستىڭ ەكىنشى كەزەڭى باستالىپ كەلە جاتقان سياقتى. تاريحتان جاقسى بىلەمىز، كەزىندە قازاق حالقى كەڭەستىك يمپەرياعا قارسى 1986 جىلى العاشقى بولىپ باس كوتەردى. ارتىنان قازاق جاستارى، قازاقتىڭ زيالى قاۋىمى جاپپاي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى، قۋدالاۋدى باسىنان وتكىزدى. بۇل جايتتار حالىقتىڭ قانى مەن سۇيەگىنە ءسىڭىپ كەتكەن توتاليتارلىق اتاۆيزمدەردى، ستاليندىك كەزەىنەن قالعان ۇرەي مەن قورقىنىشتاردى وياتىپ جىبەردى. سوندىقتان دا بولار، كەڭەس يمپەرياسى قۇلاعان كەزدە ابدەن السىرەگەن كوممۋنيستىك پارتيانىڭ قولىنان بيلىكتى جۇلىپ الار كوپشىلىك قولداعان ۇلت-ازاتتىق قوزعالىس قالىپتاسىپ ۇلگەرمەدى. باسقا رەسپۋبليكالاردا ۇلتتىق ۇيىمدار باس كوتەرىپ، ميلليونداعان، مىڭداعان ادامداردى كوتەرىپ، ءوز بيلىكتەرىن تاۋەلسىزدىكتى جاريالاۋعا ۇندەپ جاتقاندا، بىزدەگى احۋال مۇلدە وزگەشە بولدى. وعان ەلىمىزدەگى قازاقتىڭ ازدىعى، جالپى ورتاازيالىق مەنتاليتەت تە اسەر ەتكەن بولار. قىسقاسى، ۇلتشىلداردىڭ سوزىنەن گورى كەشەگى كوممۋنيستىك ەليتالاردىڭ ءسوزى ءوتىمدى بولدى، داۋرەنى ءجۇردى. بۇل ەليتالار تاۋەلسىزدىك پەن ازاتتىق ءۇشىن كۇرەسكەنى شامالى. الايدا، كوپشىلىكتىڭ تالابىنا سايكەستەنىپ، كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋىنان وزدەرىنىڭ جەڭەتىنىنە كوزى جەتكەن سوڭ عانا ورتا ازيا ەلدەرى كوشتىڭ سوڭىنا قالىپ، ءوز تاۋەلسىزدىكتەرىن جاريالاعانى ايقىن. بۇل ەلدەردەگى ۇلتشىل توپتىڭ وكىلدەرىنىڭ ءبىرازى بيلىككە شاقىرىلىپ، جاڭا مەملەكەتتىكتى قالىپتاستىرۋعا ات سالىستى. قالعاندارىامالسىز بيلىككە وپپوزيتسيا دەڭگەيىندە قالىپ، جىلدان-جىلعا مارگيانالدانا ءتۇستى.

سونىمەن، قالاي بولسا دا، قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى. وسىعان وراي جاڭا مەملەكەتتىگىن قۇرۋ جولىندا كوپتەگەن شارۋالار اتقارىلدى. وسى كەزدە قازاق ۇلتشىلدارى "جاڭا مەملەكەتكە كەدەرگى ەتپەيىك، اينالىپ كەلگەندە ءوز ەلىمىزدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز" دەگەن ويدا ءجۇردى. جاڭا نارىقتىق ەكونوميكا كەزەڭىندە امان قالۋ، كۇن كورى، نان تابۋ ماسەلەسى دە وڭاي بولمادى. بەلگىلى ءبىر دارەجەدەگى ەيفوريا، جايباراقاتتانۋ دا ورىن العانى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان دا بولار، نەگىزىنەن گۋمانيتارلىق ينتەلليگەنتسيا قاتارىنان شىققان ۇلتتىق ۇيىمدار، ۇلتشىلدار نەگىزىنەن وزدەرىنە ەتەنە جاقىن رۋحانيات، ءتىل ماسەلەسى توڭىرەگىنە عانا شوعىرلانىپ قالدى. ەسەسىنە جاڭا باعىتتاعى، جاڭا زامانعا لايىقتى باعىتتاردىڭ بارلىعى تۇگەلدەي بيلىكتىڭ "قاراۋىنا" ءوتىپ كەتتى. جاڭا نارىقتىق ەكونوميكا، جەر، سۋ، ونەركاسىپ، بيزنەس، قارجى جۇيەسى، جەراستى بايلىعىن يگەرۋ ماسەلەلەرى بيلىك ەنشىسىندە قالدى. 1990-شى جىلداردىڭ ۇلتشىلدارى تەك ىشكى ساياساتتىڭ تىلدىك-تەرمينولوگيالىق، ونوماستيكالىق، توپونيميكالىق، تاريحي ماسەلەلەرىمەن اينالىستى. ونىڭ دا ناتيجەلەرى بولعانى ءسوزسىز. ەسەسىنە مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسى، پارتيالىق جۇيە، جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ، سوت جۇيەسى سياقتى ماڭىزدى باعىتتار سىرت قالدى. پارلامەنتتىڭ ءبىر ەمەس ەكى تاراتىلۋى، جاڭا كونستيتۋتسيانىڭ قابىلدانۋى ۇلتشىلداردىڭ ساياسي ۇراندارى مەن بەلسەندىلىگىنىڭ اياسىن مۇلدە تارىلتىپ جىبەردى. قاجەت كەزىندە بيلىك ۇلتشىلداردى ءوز مۇددەسى ءۇشىن پايدالانىپ قويىپ، قالعان كەزدەرى ورىستىلدىلەردى، رەسەيدى قورقىتىپ-ۇركىتەتىن قۇبىجىق كۇش رەتىندە، قايسىبىرىن مۇراجاي ەكسپوناتى رەتىندە ۇستاپ كەلدى. بولاشاقتا كۋاگەرلەر اشىعىن ايتىپ، مۇراعاتتار اشىلعاننان كەيىن بىزدەر تالاي ادامنىڭ وسى ۇدەرىستەردەگى اتقارعان ءرولى مەن ويىندارى تۋرالى حاباردار بولعاندا تالاي تاڭ قالاتىن بولارمىز.

ۋاقىت وتە بەردى. ەكونوميكالىق احۋال تۇزەلە باستادى. قازاقتىڭ سانى ءوستى. جيىرما جىلدا توتاليتارلىك، وتارلىق ەزگىنى كورمەگەن جاڭا تاۋەلسىز ۇرپاق كەلدى. كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىكتەن كىشكەنە بولسا دا باسىن كوتەرگەن حالىق جان-جاعىنا، اينالاسىنا قاراي باستادى. سونداعى كورگەنى، تۇسىنگەنى نە بولدى؟ ۇلتتىق مەملەكەتتىگىمىز قايدا؟ ءتىل، رۋح، تاريح ماسەلەسى قايدا؟ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىمىز قايدا؟ نەگە رەسەيگە جالتاقتاي بەرەمىز وسى؟ سانىمىز وسكەنىمەن، ساپامىز سول كۇيدە عوي دەگەن سۇراقتار بورادى. اينالىپ كەلگەندە، "تاۋەلسىزدىك بىزگە نە بەردى؟" دەگەن اۋىر سۇراق ءاربىر ويلى قازاق ازاماتىن مازالاي باستادى. وسى ىزدەنىس ۇلتتىق تاقىرىپ پەن ۇلتشىلدارعا حالىق ىشىندە جاڭا سۇرانىس تۋعىزدى. وتكەن جىلدان بەرى "قازاق ماسەلەسىنىڭ" كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي قويۋى وسىدان. مويىنداۋ كەرەك، وسىنداي ۇدەرىستەردىڭ باسىندا مۇحتار شاحانوۆ سياقتى ەلگە كەڭىنەن تانىمال، حالىق سۇيەتىن ازاماتتاردىڭ بولۋى دا ءوزىنىڭ وڭ اسەرىن تيگىزدى. مىسالى، وتكەن جىلى شاحانوۆ اعامىز دوكتريناعا قارسى اشتىق جاريالايمىز دەگەندە حالىق ەلەڭ ەتە قالدى، ورنىنان اتىپ تۇرەگەلدى. بيلىك ونى كوردى، ارەكەت ەتە باستادى. ال كەشە عانا جاسارال قۋانىشاليندەر اشتىق جاريالاعاندا قازاق تا، بيلىك تە سەلك ەتپەدى. نەگە؟ ياعني جەكە تۇلعالاردىڭ، ازاماتتاردىڭ ساياسي ۇدەرىستەردەگى ءرولى بار دەگەن ءسوز.

مۇحتار اعامىز باستاعان "تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ" قوزعالىسى ەندى عانا بەكىپ، ۇيىمداستىرۋ ماسەلەلەلەرىن شەشىپ كەلەدى. جاقىندا عانا جالپى جيىن بولىپ، وندا قوزعالىستى قۇرۋدىڭ جولدارىن، قوزعالىستىڭ جارعىسىن تالقىلادىق. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، مۇحاڭ ەلىمىدەگى كەز-كەلگەن پارتيامەن تەڭ تۇلعا. حالقىمىزدىڭ اسىل ازاماتى، سۇيىكتى ۇلى. ول اعامىزدىڭ بەدەلىن، وعان دەگەن حالىقتىڭ ءىلتيپاتىن بىزدەر بيلىكتى ۇلت ماسەلەسىنە قاراتۋ ءۇشىن دۇرىس پايدالانۋىمىز قاجەت. ولاي بولاتىن بولسا، مۇحاڭ باستاعان قوزعالىس ۇلتتىق ۇيىمداردى، جاستار ۇيىمدارىن، زيالى قاۋىمدى بىرىكتىرىپ وتىراتىن "اعا ۇيىمعا", "اربيتر ۇيىمعا" اينالۋى ءتيىس. ونىڭ قاسىنان تالاي ۇيىمدار، قورلار، قوعامدىق بىرلەستىكتەر قۇرىلا بەرسىن، قانات جايسىن. بىراق، "تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ" دەر كەزىندە ۇلتقا دا، بيلىككە دە، پارتيالارعا دا باعدار بەرىپ، ءجونىن ايتىپ وتىراتىن، بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋ، ارەكەت ەتۋ ءداستۇرىن قالىپتاستىراتىن ۇلتزيالى قاۋىم ورداسىنا اينالۋى ءتيىس. ەگەر بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋ ءداستۇرى پايدا بولسا، ول ەرتە مە، كەش پە ينستيتۋتقا اينالادى. بۇگىن بيلىكتەن باسقا قوعامعا ءسوزى وتەر ينستيتۋت جوق. ونداي ينستيتۋتتاردى دامىتۋعا بيلىكتىڭ قۇلقى دا جوق سياقتى بولىپ ەلەستەيدى. ولاي بولاتىن بولسا، كەم دەگەندە ءبىر بەدەلدى ۇلتتىق، قوعامدىق ينستيتۋتتى دۇنيەگە اكەلۋ ءبىزدىڭ پارىزىمىز. ارينە، وسىنداي قيسىندى قابىلداعىسى كەلمەيتىن، ءوز باسىنا توبە، ءوز اينالاسىنا كوسەم بولعىسى كەلىپ جۇرگەندەر دە از ەمەس. بىراق ولاردىڭ ۋاقىتى الدەقايدا ءوتىپ كەتكەن. جالعىزدىڭ ءۇنى شىقپاس دەيدى قازاق. ولار بىردەڭە دەپتى، ولار رەنجىپ جاتىر ەكەن دەپ ۇلتتىڭ كوشىن توقتاتىپ قوياتىن ۋاقىتىمىز جوق. ساياساتتىڭ جاپان دالاسىندا جالعىز قالام دەۋشىلەرگە ارتىق ءسوز ايتىپ، سولاردىڭ لاڭى مەن ايقايىنا نازار اۋدارۋدىڭ قاجەتى شامالى. ول دا ساياسي تاڭداۋ شىعار. وعان دا تۇسىنىستىكپەن قارايىق.

قازاق الماناعى: جاقىندا قازاق قۇرىلتايى ءوتتى. بۇل تۋراسىندا قىم-قيعاش پىكىرلەر ايتىلۋدا. الدىمىزدا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ كەزەكتى قۇرىلتايى مەن قازاق جۋرناليستەرىنىڭ حالىقارالىق ءبىرىنشى فورۋمى كەلە جاتىر. وسىنداي «قازاق» اتىن جامىلعان جيىنداردان نە كۇتەسىز؟

ايدوس سارىم: بۇل تۋرالى ويلارىمدى قۇرىلتايدىڭ وزىندە اشىق ايتقان بولاتىنمىن. و باستان ونى ۇيىمداستىرۋشىلارعا ءدال وسىلاي اسىعىپ، اپىل-عۇپىل شارا وتكىزۋدىڭ نە قاجەتى بار دەپ بىرنەشە رەت ايتقان بولاتىنمىن. ودان دا تاعى بىرەر اي دايىندالىپ، ازاماتتاردىڭ پىكىرىن جيناپ، قاڭتاردا ۇلتشىلدار ۇسىنعان تۇجىرىمداما دەڭگەيىندەگى بۋرنەشە قۇجاتتاردى جاساپ شىعايىق. الداعى ۋاقىتتا پارلامەنت جانە پرەزيدەنت سايلاۋلارى كەلە جاتىر. سولارعا قاتىستى قازاق جۇرتشىلىعىنىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن اشاتىن، سايلاۋدان ءۇمىتتى پارتيالارعا باعىت بەرەتىن "قازاق مانيفەستى", "قازاق پەتيتسياسى" سياقتى دۇنيەلەردى جاساۋ كەرەك دەگەن ويىمدى وسىدان بەس-التى اي بۇرىن قۇرىلتايدى ۇيىمداستىرۋ توبىنىڭ جيىنىندا دا ايتقانمىن. وكىنىشكە وراي، ونىڭ ءبىرى دە بولمادى. جاسالعان باياندامالار مەن قارارلار اعىمداعى ماقالالار مەن سۇحباتتاردىڭ دەڭگەيىنەن اسپايتىن، مازمۇنسىز، تاياز بولىپ شىقتى. سوندا بىرنەشە جىل بويى ايتىلىپ كەلگەن قۇرىلتايدىڭ ماقساتى نە بولدى؟ ەگەر ماقساتى وبلىستاردان حالىقتى جيناپ، كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىككە قاتىستى اڭگىمەلەردى عانا ايتىپ، بىرىمىزبەن ءبىرىمىز ايتىسىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى كەكەتىپ-مۇقاتۋ بولعان بولسا، وندا، ءسوزسىز، قۇرىلتاي ءوز ماقساتىنا جەتتى. ال ەگەر ماقسات بولاشاققا باعىت بەرەتىن، قازاق ۇلتتىق قوزعالىسىنىڭ ەرتەڭىنە باعدار بولاتىن قۇرىلتاي وتكىزۋ بولسا، وندا بۇل القالى جيىن ءوز ماقساتىنا جەتكەن دە، جاقىنداعان دا جوق. اينالىپ كەلگەندە، ءوزىمىزدى-ءوزىمىز مازاقتاعانداي بولدىق. سوندا وسى تۇرىمىزبەن "حالىقتى كوتەرەمىز", "بيلىكتى قيراتامىز", "بيزنەستى وزىمىزگە قاراتامىز" دەسەك، وندا بارلىعىمىزدى دا ەلەكتر توعىمەن نە جاڭاقورعاننىڭ بالشىعىمەن ەمدەۋ كەرەك. قۇرىلتايدان ءبىر تۇسىنگەنىم: قازاققا جاڭا ۇلتشىلدار مەن جاڭا ۇلتشىل ۇيىمدار كەرەك ەكەن. جيىرما جىلدا كەم دەگەندە ءبىر بۋىننىڭ اۋىساتىن كەزى كەلدى. كەتبۇعىنىڭ جورىعىنان بەرى كەلە جاتقان "ساردارلارىمىزبەن" بىتىرەتىن شارۋامىز شامالى.

قۇرىلتايعا، پايىمداۋىمشا، تەرەڭدىك پەن شىنايىلىق جەتپەگەن سياقتى. ماسەلە قاتتى ءسوز ايتىپ، جالىندى ۇران تاستاۋدا ەمەس. ول جاعىنان جيىرما جىلدا قازەكەڭ ەكىجۇزجىلدىق جوسپارىن ۋاقىتىنان بۇرىن اتقارىپ تاستاعان حالىق. شامالاۋىمشا، قۇرىلتايدا ەڭ الدىمەن قازاق ۇلتشىلدارى دەگەن كىمدەر؟ ولاردىڭ باسقا ساياسي كۇشتەر مەن بيلىكتەن ايىرماشىلىعى نەدە؟ جاڭاعىلارمەن قايتسە، قايتكەن كۇندە بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋگە بولادى دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىلۋى ءتيىس ەدى.

ەكىنشىدەن، قازاق ۇلتتىق قوزعالىسىنىڭ بۇگىنگى كۇيى مەن تىرشىلىگىنە ادال باعا بەرىلىپ، ونىڭ بولاشاقتا اتقارار ىستەرى، ستراتەگياسى مەن تاكتيكاسى تۋرالى شىنايى اڭگىمە ايتىلۋى ءجون ەدى. وسى كەزگە دەيىن قالىپتاسقان "ۇلت پاتريوتتارى", "ۇلتشىلدار" دەگەننىڭ بارلىعى سايقىمازاقتار، قولىنان ايقاي-شۋدان باسقا ەشتەڭە كەلمەيتىن مارگينالدار دەگەن جالعان اتاقتان قالاي قۇتىلامىز؟ بيلىك پەن ارنايى قىزمەتتەر كورسەتىپ بەرگەن "سارا جولدان", "ستسەناريلىك رولدەردەن" قالاي شىعامىز؟ وسىنداي كەيىپتە جۇرگەنىمىز ءۇشىن كىم كىنالى؟ باسىمىز نەگە بىرىكپەيدى؟ نەگە ءبىر ۇيىم قۇرىلا قالسا بولدى، قاسىنان قىرىق ۇيىم بولىپ شىعا كەلەمىز؟ وسىنداي سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەۋىمىز قاجەت ەدى.

ۇشىنشىدەن، بۇگىن ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭى باستالىپ كەلەدى. حالىقتىڭ سانا-سەزىمىنىڭ ءوسۋى، زيالى قاۋىم بەلسەندىلىگىنىڭ ارتۋى وعان انىق دالەل. ەسەسىنە قازاق ەلى ءوز تاريحىنىڭ ەڭ كۇردەلى ونجىلدىعىنا اياق بيۋاسىپ كەلەدى. الدىمىزدا سان-الۋان وقيعالار مەن قيىن اسۋلار تۇر. وسىعان دايىندىعىمىز قالاي؟ قياتسەك ۇلتتىق كۇرەس وتىن جانداندىرا تۇسەمىز؟ قايتسەك بيلىكتى ءوز جاعىمىزعا قاراتامىز؟ وسىنداي سۇراقتارعا ناقتى جاۋاپ ىزدەۋ كەرەك.

ال بولاشاقتاعى جيىندارعا كەلەتىن بولساق، ولاردىڭ باستى ماقساتى ءبىر-بىرىمىزگە دۇرىس سۇراقتاردى قويا ءبىلۋ. باياعىدا الەمنىڭ مىقتى ءبىر فيزيگى: دۇنيەنىڭ دامۋى وزىمىزگە ءوزىمىز قويا بىلگەن ساۋاتتى سۇراقتارعا تىكەلەي بالانىستى دەگەن ەكەن. ياعني ىشىمىزگە ءۇڭىلىپ، وتكەندى سارالاپ، قولداعىمىزدى تۇگەندەپ، باردى بار، جوقتى جوق دەپ شىنشىل باعا بەرۋ ءۇشىن ۇلكەندى-كىشىلى قازاق جيىندارىنىڭ ءوتىپ تۇرعانى دۇرىس. ول جيىندار جاڭا نۇسقادا، جاڭا تارتىپپەن، سوزدەن گورى ناقتى ىسكە نەگىزدەلسە ءتىپتى كەرەمەت بولار ەدى. "مەن ايتتىم، سەن ىستە" دەگەن جامان ادەتتەرىمىزدەن ايرىلۋعا اكەلسە مۇلدەم قاتىپ كەتەر ەدى.

قازاق الماناعى: قازاق ۇلتشىلى دەسە قازىر كوز الدىمىزعا باسىندا داعاراداي بوركى بار، ۇستىنە ويۋلى شاپان كيگەن، قولىندا اسا تاياعى بار باقسى-بالگەرگە بەرگىسىز جان ەلەستەيدى. يا بولماسا وزگە تىلدە سويلەمەيتىن، ءتىپتى ونى جەك كورەتىن، عالامدىق قۇبىلىستى قۇبىجىقتاي كورەتىن قارابايىر سىڭارەزۋ ادام ەلەستەيدى. ءسىز قالاي سانايسىز، قازىرگى قازاق ۇلتشىلى قانداي بولۋى كەرەك؟

ايدوس سارىم: ونىڭىز راس. بۇگىنگى قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى كەزىندە بيلىك جازىپ بەرگەن رولدەر مەن تاڭىلعان يميدجدەن شىعا الماي كەلەدى. تاعى ءبىر باستى ماسەلە بار. بۇگىنگى "ۇلتشىلمىن" دەگەندەردىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ ماقالاسىن نە كوتەرىپ جۇرگەن ۇراندارىن قاراڭىز. ولاردىڭ قازاق ءۇشىن ىزدەگەن  "جەرۇيىعى" بولاشاقتا ەمەس، وتكەن كۇندە. ولاردىڭ بينوكلدەرى، پەرسپەكتيۆالارى الدىعا ەمەس، تەك ارتقا عانا قارايدى.

قايسىبىر اعالارىمىز ۇلتتىق مۇرات رەتىندە رۋلىق جۇيە مەن بيلەر ينستيتۋتىن قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك دەپ ۇرانداتىپ ءجۇر. وسىنىمىز ۋتوپيا ەمەس پە؟  جاي عانا ۋتوپيا ەمەس، زياندى ۋتوپيا! باياعىدا "قازاق ۋتوپياسىن" "قازوپيا" دەپ قالعانىم بار. ءدال سول "قازوپيا"! كەڭىستىكتەن، قارا جەردەن ورىن تابا الماعان ۋتوپيا! ۋتوپيانىڭ ءوزى بەلگىلى ءبىر قوعامنىڭ  وي-ساناسىنىڭ كورسەتكىشى، ونىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ جانە ۇمتىلىستارىنىڭ جيىنتىعى ەكەنى حاق. سوندا ءبىزدىڭ قوعامنىڭ يدەالى، مۇراتى، ميسسياسى وتكەن شاققا، حاندار، رۋلار زامانىنا ورالۋ ما؟ قايتادان كوشپەلى ءومىر سالتىن جاڭعىرتىپ، مالدىڭ ارتىنان ەرىپ كوشىپ-قونىپ ءجۇرۋ مە؟ بولاشاعىمىز وتكەنگە، كەشەگى كۇنگە قايتا ورالۋ ما؟ وتكەندى ەسكە الۋ جارقىن بولاشاققا اكەلمەيدى. قايتا كەرىسىنشە، بولاشاقتى ويلاۋ، بولاشاقتى جوبالاپ-جوسپارلاۋ وتكەندى تەرەڭ تۇسىنۋگە، ونى قايتا جاساقتاۋعا الىپ كەلەدى!

ەندى ءبىر اعالارىمىزدىڭ ارمانى - قازاقستاندى، قازاق جەرىن مۇحيت ىشىندە تۇرعان دەربەس ارالعا اينالدىرۋ. ەشكىممەن ارالاسپايتىن، ەشكىمدى قاجەت ەتپەيتىن، وزىمەن ءوزى ءجۇرىپ، كۇنىن كورەتىن اۆتاركيا. ۋاقىتتىڭ ءۇش كەزەڭىن دە جەڭىپ شىققان كەڭىستىكتى جاساقتاپ، تاتۋ-ءتاتتى اگرارلىق يديلليا جاساۋ. بۇل ميفولوگيالىق سانانىڭ ميفولوگيالىق گەوگرافيانى دۇنيەگە اكەلۋى! تاپ-تازا شيزوفرەنيا.

اينالىپ كەلگەندە ءبىزدىڭ قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ ساناسىندا يا ۋاقىت كەڭىستىكپەن كۇرەسەدى، يا كەڭىستىك ۋاقىتپەن كۇرەسەدى دە تۇرادى. ال شىنداپ كەلسەك، ۋاقىت پەن كەڭىستىك بىرىنەن-ءبىرى اجىراماس، مىزعىماس ۇعىمدار. دۇنيەنى بىرولشەمدى دەپ ساناۋعا بولمايدى. دۇنيە كۇن وتكەن سايىن كۇردەلەنىپ، قيتۇرقىلانىپ بارا جاتىر. وسىنى مويىنداماۋ، وسىنى تۇسىنبەۋ بالالىقتىڭ، سابيلىكتىڭ بەلگىسى. وسىدان قالىپتان شىعامىز دەسەك بىزگە وي-سانانىڭ سىلكىنىسى قاجەت. تۇجىرىمدىق، پاراديگمالىق، ديسكۋرستىك رەۆوليۋتسيا قاجەت. ونسىز كۇنىمىز قاراڭ.

ال قازاق ۇلتشىلى قانداي بولۋى كەرەك دەگەنگە كەلسەك، مەنىڭ كوز الدىما الاش قايراتكەرلەرى، الاش ارداقتىلارى ەلەستەيدى. وسى تۇرعىدا ءبىر قىزىق جايت تۋرالى وي قوزعاعىم كەلەدى. قاراپ وتىرساق، بۇگىنگى كۇنى تاريحتىڭ ءوزى قازاق ۇلتىنا الاش مۇراتىن جالعاستىرۋ ءۇشىن ەكىنشى مۇمكىندىك، ەرەكشە تاريحي شانس بەرىپ وتىرعان سەكىلدى ەلەستەيدى. سالىستىرىپ كورەيىكشى. قازاق حاندىعى قۇلدىراپ، ەلىمىز رەسەي يمپەرياسىنىڭ بودانى بولدى. جۇزدەگەن كوتەرەلىستەر مەن قوزعالىستار ءوز ناتيجەسىن بەرمەدى. سوڭى كەنەسارىنىڭ ۇلت-ازاتتىق سوعىسى. اۋىزبىرشىلىك تانىتىپ، توپتاسىپ، ۇيىسۋدىڭ ورنىنا رۋ-رۋعا ءبولىنىپ، توزا بەردىك. 1850 جىلداردان كەيىن قازاق دالاسىندا مۇلدەم باس كوتەرەر ادام قالماعانداي بولادى. مۇراعات قۇجاتتارىن اقتارساڭ وتكەن كۇندەردەگى كوتەرىلىستەردىڭ، اقىن-جىراۋلاردىڭ ءبىرى دە قالماعانداي اسەر تۋادى. "قازەكەڭنىڭ شارۋاسى بىتكەن جەر وسى شىعار" دەپ قالاسىڭ. سودان كەيىن دۇنيەگە اباي كەلەدى. ارتىنان زامانى ءوتىپ بارا جاتقان كوشپەلى-اتتى وركەنيەتتى ۋاقىتتىڭ سىنىنان وتكىزۋ، ۇلت رەتىندە ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جاراتقانداي الاششىل ۇلكەن ءبىر بۋىن دۇنيەگە كەلەدى. ابايدان سۋسىنداعان وسى ۇلكەن بۋىن تاريح ساحناسىنا 20 عاسىردىڭ ونىنشى جىلدارى بەلسەندى تۇردە شىعا باستايدى. مىنە اراعا عاسىر سالىپ تاريح قايتالانىپ جاتقان جوق پا ەكەن؟ ۇقساستىق، ۇندەستىك بار سياقتى. جيىرماسىنشى عاسىردا قازاقتىڭ ون توعىزىنشى عاسىرداعى تاريحى كاتاستروفالىق، اپوكاليپسيستىك دەڭگەيدە قايتالانعانداي! قىرىلىپ كەتە جازدادىق! امان قالدىق! تاۋەلسىز ەل بولدىق! ەندىگى ۋاقىتتا تاريح بەرگەن مۇمكىندىكتى دۇرىس پايدالانا بىلمەسەك، ودان ايرىلىپ قالساق، ءدال وسىنداي جاعداي تۋا ما، جوق پا؟ وسىدان ايرىلىپ قالساق ءدال وسىنداي ءۇشىنشى مۇمكىندىكتى قۇداي بىزگە بەرە مە ەكەن؟ بۇگىنگى جاس قازاق ۇلتشىلدارى ابايشىل، الاششىل اتالارىنىڭ جولىنا ءتۇسىپ، اماناتىن ابىرويمەن الىپ جۇرە الا ما؟ الاش ارداقتىلارى ەكى مايدانعا كۇرەستى، ەكى باعىتتى قاتار جۇرگىزدى; ءبىرى - ەسكىلىكتى جەڭۋ، ەكىنشىسى - ۇلتتى جاڭعىرتۋ، مودەرنيزاتسيالاۋ. بۇگىنگى قازاقتىڭ جاس ۇلتشىلدارىنىڭ الدىندا دا وسىنداي ماقسات، وسىنداي مىندەتتەر تۇر.

سۇحباتتاسقان ەرەنعايىپ قۋاتايۇلى

"قازاق الماناعى"