باۋىرجاننىڭ باتاسى
ەجەلدەن ەر تىلەگى – ەل تىلەگى،
ادال ۇل ەر بوپ تۋسا – ەل تىرەگى.
قول جايىپ شىن نيەتپەن بەرگەن باتا
شارشاعان جاۋىنگەرگە بەل تىرەگى.
باۋىرجان مومىشۇلى
« ...ساياسي قىزمەتكەر كاپيتان ەگەمقۇل تاسانباەۆ
ۇرىستاردا قاتارىنان ءۇش رەت جارالاندى.
سوندا دا ول ۇرىس دالاسىنان كەتپەدى،
جاۋىنگەر جىگىتتەردىڭ ورتاسىندا بولدى.»
ءازىلحان نۇرشايىقوۆ «اقيقات پەن اڭىز»
سوعىس - باۋكەڭنىڭ (باۋىرجان مومىشۇلى) سوزىمەن ايتقاندا «حالىقتىڭ كۇش-قۋاتى مەن ەرىك-جىگەرىن سىنايتىن ۇلى ەمتيحان». بوسانعان بۋىنعا باتىرلىق پەن باتىلدىقتى ارقاۋ ەتىپ، ادامدى قايىسپاس قايسارلىققا ۇشتاي تۇسەدى. «ۇلى» دەگەن ءسوزدى بىلاي قويعاندا، ءجاي عانا قاراپايىم ەمتيحاننىڭ وزىندە قينالعانىڭ سونشالىق ءتىپتى اياق-قولىڭ ءدىرىل قاعىپ، ماڭدايدا بۇلقىنىستان تۋعان تەر ءجىپسي باستايدى.
سۇراپىل سوعىس قاتەلىكتى كەشپەيدى. ءومىرىڭ – قىلدىڭ ۇستىندە، جانىڭ مۇرىننىڭ ۇشىندا. دەمەك، اجالىڭ ادىم جەردەن القىمنان الادى. ياعني «ۇلى ەمتيحان» ەرلىك پەن ەزدىك تارازىعا تارتىلاتىن، بالاپان باسىمەن باستاۋ الار تۇرىمتاي تۇس. بۇل ەمتيحاندا جارىمەس جانكەشتىنىڭ ەمەس، ويلى دا شاپشاڭ، جاۋدىڭ توزاعىنان ينەنىڭ جاسۋىنداي سەسكەنبەيتىن، ديىرمەننەن بۇتەۋ، سۋدان قۇرعاق بولىپ شىعاتىن قۇرىشتاي اتپال ازاماتتاردىڭ جان قيار ەرلىگى ساراپقا سالىنادى. سۇراپىل سوعىستا بەلۋاردان وت كەشكەن جان بولاتتاي بەرىكتىكتى كەرەك ەتەدى. ءتوزىم – باتىرلىق پەن وجەتتىلىكتىڭ تەرەڭگە كەتكەن تامىرى. سول سۇم سوعىستا ەرلىگىمەن دارالانعان جاۋىنگەرلەردىڭ ءبىرى، سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى، كاپيتان ەگەمقۇل تاسانباەۆ. ول كىسى - مەنىڭ ناعاشىم. ەندىگى تەربەلەر قالام، ايتىلار شاعىن ويىمىز، ەگەكەڭ حاقىندا بولماق.
جاۋ جەڭەتىن جىگىتتىڭ،
جاراعىنان تانىلعى.
داۋ جەڭەتىن جىگىتتىڭ،
تالابىنان تانىلعى، -
دەمەي مە كورەگەن، دانا قازاق؟ اجەمنىڭ ايتۋىنشا ناعاشىم جاستايىنان ءورشىل، نامىسشىل ءارى قارا ءتىلدىڭ شەشەنى بولعان كورىنەدى. سۇراپىل سوعىستا ءۇش رەت اۋىر جاراقات الادى. سول ۇرىستاردىڭ بىرىندە اتاما جاۋدىڭ جەبەسى قادالىپ، كوپ قان جوعالتادى. ءومىرى قىل ۇشىندا تۇرعاندا مۇقىم الاشقا اتى ءماشھۇر، كەڭەستەر وداعىنىڭ باتىرلارى قاسىم ءشارىپوۆ پەن مانشۇك ء(مانسيا) مامەتوۆا قانىن بەرىپ، اجالدىڭ تىرناعىنان اراشالاپ قالعان دەسەدى. سونداي-اق ەگەمقۇل اتام قازاقتىڭ داڭقتى باتىرى باۋىرجان مومىشۇلىمەن پانفيلوۆ ديۆيزياسىندا نەمىس باسقىنشىلارىنا قارسى تىزە قوسىپ سوعىسقان. بۇل تۋرالى جازۋشى ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ «اقيقات پەن اڭىز» رومانىندا باۋىرجان اتا مۇنى بىلايشا باياندايدى. «نەمىستەردى گراناتامەن جويىپ، نايزامەن شانىشقىلاپ قۇرتىپ، ءتىرى قالعاندارىن كەرى شەگىندىرىپ، فاشيستەر بەكىنىپ جاتقان ورعا وزدەرى ورنالاسىپ الدى. ساياسي قىزمەتكەر كاپيتان ەگەمقۇل تاسانباەۆ ول ۇرىستاردا قاتارىنان ءۇش رەت جارالاندى. سوندا دا ول ۇرىس دالاسىنان كەتپەدى، جاۋىنگەر جىگىتتەردىڭ ورتاسىندا بولدى.» [9.321-322-بەت]. ۇلى باتىردىڭ جاس جاۋىنگەرگە دەگەن ىستىق ىقىلاسى وسىلايشا اۋعان بولسا كەرەك.
1944 جىلى بالتىق بويىندا جۇرگىزىلگەن ۇرىستاردىڭ بىرىندە ەگەمقۇل اتامىز باۋكەڭە سالەم بەرە بارعان ەكەن. ول كەزدە باۋىرجان اتا 9-گۆارديالىق اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ كومانديرى قىزمەتىندە بولىپتى. اڭگىمە ۇستىندە باۋكەڭ ەگەكەڭە سىيلاستىقتىڭ بەلگىسى دەپ، ەلدەن مايدانعا اكەلىنگەن سالەم-ساۋقاتتان ءدام تاتتىرادى. تاعى ءبىر كەزدەسۋ سوعىس اياقتالىپ، جەڭىس تۋى جەلبىرەگەننەن كەيىن بولعان-دى. باۋىرجان اتامىز وڭتۇستىككە جاساعان ساپارلارىنىڭ بىرىندە ەگەمقۇل اتامنىڭ شاڭىراعىندا قوناقتا بولىپتى. ارقا-جارقا اڭگىمە ۇستىندە باتىرلار وتكەندى ەسكە الىسىپ، باستارىنان وتكەرگەن ءبىرتالاي ۋاقيعالاردى ءسوز ەتىسەدى. سول اڭگىمە ۇستىندە ەگەكەڭ باۋىرجان اتامىزعا: «سوعىستان ەسەن قايتقانىم وسى كەلىنىڭىزدىڭ ارقاسىندا. وقىلعان دۇعاسىنا مەنىڭ ساۋ-سالامات ورالۋىمدى تىلەپ، كەلگەن قوناققا داستارقانىن جايىپ، كۇتىپ جىبەرىپ، ەلدىڭ رازىلىعىن كوپتەپ الدى» دەپ العىسىن جاۋدىرا وتىرىپ، ءوزىن ۇلجالعاس انامىزدىڭ ۇلىلىعىنىڭ الدىندا باس يەتىنىن تىلگە تيەك ەتەدى. سوندا باۋىرجان اتا: «قاراعىم! سىزدەي جارى بار ەگەمقۇل باقىتتى، وركەنىڭ ءوسسىن، باقىتتى بول!» دەپ باتاسىن بەرىپتى.
ەردىڭ جاقسىسى،
ەلىمەن ويلاسادى.
ايەلدىڭ جاقسىسى،
ەرىمەن ويلاسادى، - دەگەن ءسىرا، وسى بولسا كەرەك.
ءازىمحان يسابەك، ستۋدەنت
Abai.kz
