جاڭاشىلدىق دەگەندى العا تارتىپ، شەتەلدىك تاجىريبەنى (جاڭا تەحنولوگيانى) ەلىمىزدىڭ قوعام ومىرىنە ەنگىزىپ، كەيىن سونىڭ ءىس جۇزىندە ەلەۋلى شيكىلىگى شىعىپ قالعان كەزدە ەندى ونى ءارى قاراي جالعاستىرىپ جۇرگىزە بەرمەي، توقتاتا سالۋعا دارمەنىمىز جەتپەي، قيىن جاعدايعا تاپ بولىپ جاتاتىنىمىز بار. وسى ماسەلە تۋرالى ەلباسى «عاسىرلار توعىسىندا» ەڭبەگىندە: «مەنىڭشە، جاڭاشىلدىقتىڭ ەڭ داۋسىز ءتۇرى تيىمدىلىك قاعيداسىنا نەگىزدەلۋى قاجەت سياقتى. الايدا، تيىمدىلىكتىڭ دە ءتۇر-ءتۇرى بار. الىپساتارلىق ساۋداعا، ءۇي سالۋعا نەمەسە جاڭا تەحنولوگيا جاساۋعا باعىشتالعان تيىمدىلىك، باسقاسىن بىلاي قويعاندا، سالىنعان قارجىنىڭ ءوزىن-ءوزى قايتارۋ مەرزىمى بويىنشا دا ۇشەۋى ءۇش ءتۇرلى ناتيجە بەرەرى انىق. الايدا گاپ تيىمدىلىكتىڭ ءار قيلى بولاتىندىعىندا عانا ەمەس، گاپ كەيبىر ءتيىمدى شەشىمدەردىڭ ءداستۇرلى، قالىپتاسقان ۇلتتىق مۇراتتارعا كوپە-كورىنەۋ قايشى كەلەتىندىكتەن، قابىلداۋعا بولمايتىندىعىندا» (121-بەت), – دەپ جازادى.

ال قازاقستان حالقىنا ارنالعان 2003 جىلعى جولداۋىندا: «باسقانىڭ تاجiريبەسiن كوزسiز كوشiرۋدiڭ، حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ بiرi ءدوپ باسىپ ايتقانداي، بiرەۋدiڭ دەنە مۇشەسiن باسقا بiرەۋگە سالاتىن حيرۋرگيالىق وپەراتسيا ءتارiزدi ەكەنiن مىقتاپ ۇعىنىپ الۋ كەرەك، بوتەن مۇشەنiڭ باسقا دەنەگە قابىسپايتىن كەزدەرi جيi ۇشىراساتىنىن وزدەرiڭiز دە بiلەسiزدەر. مۇنداي ماسەلەدە اباي بولعان ءجون، اۋەلi ءبارiن دە مۇقيات ەكشەپ العان ابزال. ۇكiمەتكە بۇل ماسەلەنi شەتەلدiك تاقىلەتتەس تاجiريبەنi ەسكەرiپ، تەرەڭ زەردەلەۋدi, ءسويتiپ ناقتىلى ۇسىنىستار ەنگiزۋدi تاپسىرامىن»، – دەگەن ەسكەرتۋ دە جاساعان ەدى.

الايدا ەلباسىنىڭ بۇل نۇسقاۋى ۇكىمەت تاراپىنان كوپ جاعدايدا ەسكەرۋسىز قالىپ قوياتىن سياقتى. تەرەڭىرەك ءۇڭىلىپ، كەڭىرەك وي جۇگىرتەتىن بولساق، 25 جىل بويى ەلىمىزدىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە ەندىرىلگەن جاڭاشىلدىقتىڭ بارشاسى جاقسى ناتيجە بەردى دەي الماساق كەرەك. بارىنە توقتالماي-اق، تەك ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا عانا ەنگىزىلگەن نەمەسە ەنگىزىلگەلى جاتقان جاڭاشىلدىقتاردىڭ تالايى، اسىرەسە اعىلشىنشا وقىتىپ، اعىلشىن ءتىلدى ماماندار دايىنداۋ ماقساتىنداعى رەفورمامىز ءبىزدىڭ ء«داستۇرلى، قالىپتاسقان ۇلتتىق مۇراتتارىمىزعا قابىسپايتىنىن» جاقسى اڭعارامىز.

ماسەلەن، بىزگە ەكونوميكالىق دامۋدا دا، الەۋمەتتىك دامۋدا دا، ساياسي دامۋدا دا ۇلگى-ونەگە بولىپ كەلە جاتقان سينگاپۋر – قالا مەملەكەتى 1819 جىلدان اعىلشىنداردىڭ وتارى ءارى فورپوست (اسكەري بەكىنىس) ساۋدا-ساتتىق ورتالىعى بولىپ كەلگەن ەدى. تىنىق مۇحيت ەلدەرىنىڭ كوبىسى تاۋەلسىزدىك العان كەزدە، ياعني 1963 جىلى سينگاپۋر مالايزيا فەدەراتسياسىنا كىرەدى. بىراق فەدەراتسيا مەن سينگاپۋردىڭ اراسىندا ساياسي ماسەلەلەر بويىنشا ءوزارا تۇسىنبەۋشىلىك ورىن الادى، ءارى فەدەراتسيا ءۇشىن سينگاپۋر «ىڭعايسىز بولىك» جانە ابدەن اسقىنعان ء«ىرىڭدى جارا» سياقتى ەدى. مۇمكىن، مالايزيا ودان قۇتىلۋعا اسىق بولعاندا شىعار؟! ويتكەنى وندا ءۇش ۇلت وكىلدەرى (مالاي، قىتىي، ءۇندىس) ميداي ارالاسىپ تۇرۋىمەن قاتار، ولاردىڭ ۇلتسىزدانۋى (كوسموپوليتتەنۋ) بارىنشا قارقىن العان ەدى. مۇنىڭ سوڭى – 1965 جىلى سينگاپۋردىڭ فەدەراتسيادان شىعۋىمەن اياقتالادى. دەمەك، سينگاپۋردىڭ گەوساياسي جاعدايى، ۇلتتىق قۇرامى جانە ولاردىق ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قاستەرلەۋى ءاۋ باستان-اق وزگەشە بولاتىن.

سينگاپۋردى كىشكەنتاي قالادان ۇلى مەملەكەتكە اينالدىرعان لي كۋان يۋ ەكەنى بارشاعا بەلگىلى. ول 1959 جىلى سينگاپۋر مالايزيا قۇرامىنداعى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ شتاتى بولعان كەزدە-اق پرەمەر-مينيستر، 1965 جىلى تاۋەلسىز سينگاپۋردىڭ تۇڭعىش پرەمەر-ءمينيسترى بولدى.

لي كۋان يۋ دا، ونىڭ جۇبايى چۋ دا مەكتەپ جاسىنان اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنىپ ءوستى. ولار ۇلىبريتانيادا وقىپ جۇرگەندە قىتايدان كەلگەن ستۋدەنتتەرمەن تانىسىپ، سويلەسكەن كەزدە قىتاي مادەنيەتىنەن وزدەرىنىڭ قانشالىقتى الشاق كەتكەندەرىن سەزەدى. ولاردىڭ وزدەرىنەن قانشالىقتى كوش ىلگەرى تۇرعاندارىن بايقايدى. بۇل رەتتە ولار – كاريب باسسەينى مەملەكەتتەرى اراسىنان شىققان قىتاي ستۋدەنتەرىمەن دەڭگەيلەس ەدى. ولار وزدەرىنىڭ شەتەل تىلىندە وقىپ، كوپ نارسەنى جوعالتقاندارىن، باسقا ءتىلدى ۇيرەنگەندەرىمەن، وزدەرىنە جات بريتان مادەنيەتىن قابىلداعاندارىن دا تۇسىنەدى.

لي كۋان يۋ – حوككيەن ديالەكتىسىندە (سيناگپرۋدەگى قىتايلاردىڭ دەنى سويلەيتىن وڭتۇستىك-قىتاي ديالەكتىسى) نەمەسە قىتايدىڭ ادەبي تىلىندە سويلەيتىن سينگاپۋردىڭ قاراپايىم تۇرعىندارىنان ءبىرجولا اداسىپ قالعانداي كۇي كەشەدى. لي وقيتىن كىتاپتار مەن وعان ساباق بەرەتىن مۇعالىمدەردىڭ ول ءومىر سۇرگەن ورتامەن ەش بايلانىسى جوق ەدى.

ءبىلىم بەرۋ اعىلشىن تىلىندە جۇزەگە اساتىن رافلس كوللەدجىنىڭ وزگە ستۋدەنتتەرى سياقتى، ولار دا بريتان مادەنيەتىن ىشتەي تولىق قابىلداماي، ءبىلىم الۋ بارىسىندا ازيا مادەنيەتىمەن دە تولىق تانىسپاي، ەكى مادەنيەتتىڭ اراسىندا شورە-شورە بولىپ قالادى. لي كۋان يۋ ايەلى چۋ ەكەۋى بالالارى مادەنيەت ماسەلەسى بويىنشا مۇنداي قاتەلىككە ۇرىنباس ءۇشىن، ولاردى قىتاي مەكتەبىنە بەرەدى. ولار ءوز بالالارىن سينگاپۋردەگى قىتاي قاۋىمداستىعىنىڭ اراسىندا ەڭ جارقىن، ءال-اۋقاتتى قىتاي رەتىندە كورگىلەرى كەلەتىن. سول ءۇشىن، بالالارىنىڭ اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋى ويداعىداي بولماسا دا، ولار وسىنداي شەشىمگە كەلەدى. ۇيدە چۋ بالالارمەن اعىلشىن تىلىندە سويلەسسە، لي ءوزى قىتاي تىلىنە جاتتىعۋ ءۇشىن ولارمەن قىتاي تىلىندە سويلەسەتىن. مۇنداي ءادىس بالانىڭ ۇشەۋىنە دە پايدالى بولدى. ولار ءبىلىمدى قىتاي تىلىندە الدى، قىتاي داستۇرىمەن تاربيەلەندى. مۇنىڭ ءبارى ولاردىڭ ەلىنە بەرىلگەن، ەلگە لايىقتى ازامات بولۋلارىنا ىقپال ەتتى. سونداي-اق ولاردىڭ ۇشەۋى دە اعىلشىن تىلىندە ءبىرشاما جاقسى سويلەي الاتىنداي دارەجەدە ءوسىپ-جەتىلگەن ەدى.

لي كۋان يۋ بالالارىنىڭ ءبارى دە مەكتەپتە جاقسى وقىپ، ۇنەمى ماراپاتتاۋعا ىلىگەتىن. ولار تۋرالى مەكتەپتە ءجيى ايتىلىپ، قىتاي باسپاسوزىندە دە بۇل تۋرالى جازىلاتىن. بۇل وزگە اتا-انالاردىڭ بالالارىن قىتاي مەكتەبىنە بەرۋگە ىقپالىن تيگىزەتىن. وسىنداي جارناما، ناسيحاتتان سوڭ، سيگاپۋردەگى قىتايلاردىڭ لي كۋان يۋ قىتاي مەكتەبىن جاپپايتىنىنىنا كوزدەرى جەتە باستايدى. ال ءليدىڭ اينالىسىنداعى اعىلشىن تىلىندە تاربيەلەنگەن تانىستارى، نەگە ونىڭ ءوز بالالارىن قىتاي تىلىندە وقىتاتىنىنا جانە ونىڭ قانشالىقتى ساياسي ءمانى بارىنا تۇسىنە المايتىن.

سينگاپۋردە ەشقاشان ءبىر ءتىل باسىم بولعان ەمەس. سينگاپۋر وتارشىل ۇكىمەت باسقارعان – پوليگلوت (كوپتىلدى) قالا بولاتىن. سوعان قاراماستان، اتا-انانىڭ ءوز بالاسىن قاي تىلدەگى مەكتەپكە بەرەتىنى تۋرالى قۇقىقتى اعىلشىن ۇكىمەتى اشىق قالدىراعان ەدى. وتارشىل اكىمشىلىك بىرنەشە اعىلشىن مەكتەبىن اشقان بولاتىن. بۇل مەكتەپتەر بالالاردى ۇساق كاسىپكە – كلەرك، ەسەپشى، سىزۋ ماماندىعى سياقتى بەيتاراپ شەنەۋنىكتەر دايارلاۋ ءۇشىن اشىلعان-دى. اعىلشىندار سونداي-اق، مالاي تىلىندە وقيتىن مالاي مەكتەبىن دە قۇرىپ بەرەدى. ۇندىستەردىڭ حيندي جانە تاميل تىلىندە وقىتاتىن ءوز مەكتەپتەرى بولدى. قىتاي مەكتەپتەرىن قىتايلار قاۋىمداستىعىنداعى اۋقاتتى ادامدارى قارجىلاندىراتىن. ءار ۇلت ءوز تىلىندە وقيتىندىقتان، ولاردىڭ ءوز ءتىلىن بىلۋگە دەگەن قۇشتارلىقتارى مەن قۇرمەتتەرى وتە تەرەڭ ەدى.

1959 جىلى العاش رەت ۇكىمەت قۇرىلعاندا، مەملەكەتتىك ءتىل – مالاي ءتىلى بولسىن دەگەن شەشىم جاسالعان بولاتىن. بۇل – بولاشاقتا مالايزياعا بىرىگۋدىڭ العى شارتتارىن جاساۋ ءۇشىن كەرەك بولعان ەدى. الايدا مالايزيا ولاردى كەرەك قىلمايدى، سوسىن ارادا از ۋاقىت وتكەندە، ۇكىمەت جۇمىس ءتىلى جانە ۇلتارالىق ءتىل – اعىلشىن ءتىلى بولۋ كەرەكتىگىن تۇسىنەدى. البەتتە بۇل سينگاپۋر قوعامىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنەن تۋىنداپ جاتقان ەدى. ەگەر سينگاپۋر حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ساۋدا نۇكتەسى بولا تۇرا، مالاي، قىتاي، بولماسا ءۇندى نەمەسە تاميل تىلىندە عانا سويلەسە، وندا ولاردىڭ جەكە مەملەكەت بولىپ قالىپتاسۋى مۇمكىن ەمەس ەدى.

ال اعىلشىن ءتىلىن پايدالانۋ ءبىر ۇلتتىڭ ەكىنشى ۇلتقا باسىمدىق تانىتۋىنا جول بەرمەس ەدى. بىراق تىلگە قاتىستى كۇرت وزگەرىس ەنگىزۋ مۇمكىن ەمەس ەدى، سەبەبى ءتىل – سىنىپ كەتكەلى تۇرعان جۇقا مۇزداي ماسەلە ەدى. ەگەر سول تۇستا ۇكىمەت: «سينگاپۋر تەك اعىلشىن تىلىندە سويلەسىن» دەپ قول كوتەرگەن بولسا، ارقايىسىسى ءوز تۋعان تىلىنە اسا قاتتى بەرىلگەندىكتەن، مۇنداي شەشىمنىڭ سوڭى – ۇلكەن قاتەرگە اينالۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. ەڭ سوڭىندا ءتىل ماسەلەسى ۇكىمەتتە قارالعان كەزدە بۇرىن قالاي بولدى، سولاي قالدىرۋ تۋرالى قورىتىندىعا كەلەدى. ءسويتىپ، سينگاپۋردا ءتورت رەسمي ءتىل بولدى: مالاي، قىتاي، حيندي جانە تاميل ءتىلى. دەگەنمەن، بارىنە ورتاق ءبىر ءتىل كەرەك ەكەنى سينگاپۋردىڭ ءوز قارۋلى كۇشتەرىن قۇرعان كەزدە دە سەزىلەدى. اسكەردە – ءتۇرلى ديالەكتى مەن ءتۇرلى ءتىل ورىن الاتىن بولسا، مۇنىڭ قانشالىقتى قاۋىپتى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ قيىن ەمەس. رەسمي ءتورت ءتىلدىڭ ءبىرىن ءبىلىپ، ءبىرىن بىلمەيتىن، ءبىر-ءبىرىنىڭ ءتىلىن تۇسىنبەيتىن اسكەردىڭ شابۋىلعا شىققانىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ، ويشا بولجاپ كورىڭىز؟ بۇل قيىندىقتان شىعۋ ءۇشىن، ۋاقىتشا بەلگىلى ءبىر تىلگە وراي بولىمشەلەر قۇرىلادى.

سينگاپۋردەگى قىتايلار ۇيلەرىندە جەتى ديالەكتىڭ بىرىندە سويلەسەتىن ەدى. ال مەكتەپتە – اعىلشىن جانە قىتايدىڭ ادەبي ءتىلىن ۇيرەنىپ، وقيتىن. ۇيگە كەلگەندە بۇل تىلدە ەشكىم سويلەسپەيتىن. تىلگە قاتىستى قيىندىقتى جەڭۋ ءۇشىن لي كۋان يۋ اعىلشىن مەكتەپتەرىنە – قىتاي، مالاي، حيندي، تاميل تىلدەرىن ەنگىزەدى. بۇل اتا-انالارعا دا ۇنادى. ادىلدىك بولۋى ءۇشىن قىتاي، مالاي، حيندي، تاميل مەكتەپتەرىندە اعىلشىن ءتىلى جۇرەتىن بولدى.

بۇرىننان تەك قانا قىتاي تىلىندە سويلەپ، قىتاي تىلىندە عانا وقىعان تۇرعىنداردىڭ ءبىر بولىگى مۇنداي شەشىمگە ءوز قارسىلىقتارىن ءبىلىرىپ، بۇل تۋرالى نارازىلىقتارىن جەرگىلىكتى باسپاسوزدەردە جاريا ەتەدى.

سينگاپۋردىڭ مالايزيادان بولىنگەنىنە ەكى اي ۋاقىت وتكەندە، قىتاي كوممەرتسيالىق پالاتاسى سينگاپۋردەگى رەسمي ءتىلدىڭ ءبىرى – قىتاي ءتىلى بولسىن دەگەن تالابىن ۇكىمەتتەن جاريا تۇردە تالاپ ەتەدى.

پالاتا قازىناشىسى كەن چين حوك سينگاپۋر مالايزيانىڭ قۇرامىندا بولماعان كەزدىڭ وزىندە، سينگاپۋرلىقتاردىڭ 80%-ى قىتاي تىلىندە سويلەگەن دەگەندى العا تارتادى. لي كۋان يۋگە بۇل يدەيا ەلگە تاراماي تۇرىپ، ونىڭ ءۇنىن وشىرۋگە تۋرا كەلەدى. سەبەبى قىتاي ساۋدا پالاتاسى بۇل ماسەلەنى مۇنان ءارى دە بەلسەندى تۇردە كوتەرە بەرەتىن بولسا، ءاربىر قىتاي مەكتەبىندەگى مۇعالىمدەر كەڭەسى، قىتاي مۇعالىمدەرىنىڭ ەكى بىردەي كاسىپوداعى بۇل ماسەلەنى بۇقارالىق دەڭگەيگە جەتكىزە جۇمىس ىستەي باستايتىن ەدى.

1 قازان كۇنى لي كۋان يۋگە – بارلىق رەسمي ءتورت ءتىل تەڭ قۇقىلى دەپ قايتالاپ مالىمدەمە جاساۋىنا تۋرا كەلەدى. ال كەن چين حوكۋ مەن قىتاي ساۋدا پالاتاسىنىڭ كەيبىر بەلسەندىلەرىنىڭ ەسىنە – سينگاپۋردىڭ مالاي پوليتسياسى مەن مالاي اسكەرىنە باعىنىشتى بولىپ تۇرعان كەزىندە ءتىل عانا ەمەس، وزگە دە ماڭىزدى ماسەلەلەر تۋرالى ۇندەرىن شىعارماي، اۋىزدارىن باعىپ، تىنىش وتىرعاندارىنىڭ ورىندى ەكەنىن ەستەرىنە سالادى.

ارادا بەس كۇن وتكەندە، لي كۋان يۋ ءتورت ساۋدا پالاتاسىنىڭ وكىلدەرىمەن تەلەارنادا كەزدەسەدى. ءوزارا پىكىر الىسۋ بارىسىندا لي ساياسي ماقسات ءۇشىن، قىتاي پالاتاسىنا قىتاي ءتىلىنىڭ ستاتۋسىنا قاتىستى ماسەلەنى يەمدەنۋلەرىنە جول بەرمەيتىنىنە ولاردىڭ كوزىن جەتكىزەدى. سونىمەن ەلدە قىتاي تىلىنە باسىمدىق بەرۋگە، ونىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە جاسالعان ارەكەتتەرگە ءبىرجولا نۇكتە قويىلادى. بۇعان قاراماستان، نانيان قىتاي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىنىڭ وپپوزيتسيالىق بولىگى نارازىلىق تانىتىپ، كوشەگە دەمونستارتسياعا شىعادى. ندجي ەنن كوللەدجىنىڭ ستۋدەنتتەرى دە ولارعا قولداۋ تانىتادى.

1966 جىلدىڭ قازان ايىندا، نانيان ۋنيۆەرسيتەتى سالعان كىتاپحانانى اشادى. بۇل كەزدە دە ۋنيۆەرسيتەت جانە كوللەدج ستۋدەنتتەرى ءليدىڭ كەڭسەسىنىڭ جانىندا دەمونستارتسيا وتكىزىپ، پوليتسيامەن قاقتىعىسىپ قالادى. مۇنىڭ سوڭى ولاردىڭ كوللەدجدە جەرگە وتىرىپ، نارازىلىق تانىتۋلارىنا ۇلاسادى.

ۇكىمەت جىل سايىن بالالارىن اعىلشىن مەكتەبىنە بەرەتىن اتا-انالار سانىنىڭ ءوسۋىن شىدامدى تۇردە كۇتۋمەن بولدى. قوعامدا مۇنداي جاعدايدىڭ ورىن الۋى قىتايلىق مۇعالىمدەر كاسىپوداعى، قىتاي مەكتەپتەرىن باسقارۋ كوميتەتى، قىتاي تىلىندە شىعاتىن باسىلىمداردىڭ، قاۋىمداستىق باسشىلارىنىڭ، قىتاي ساۋدا پالاتاسىنىڭ اشىقتان-اشىق قارسىلىق تانىتقانىنا قاراماستان، اعىلشىن تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەرگە بالالارىن بەرەتىندەردىڭ سانى وسە ءتۇستى.

جىل سايىن اتا-انالار بالالارىن مەكتەپكە اكەلىپ تىركەۋ جۇمىسى باستالعان كەزدە اتا-انالاردى بالالارىن قىتاي تىلىندەگى مەكتەپتەرگە بەرۋگە ۇگىتتەيتىن ناۋقان قاتار باستالاتىن. ولار بالالاردى قىتاي مەكتەبىنە بەرۋ ارقىلى قىتاي ءتىلىن، مادەنيەتىن، وزىنە ءتان تۇرمىسىن ساقتاپ قالۋ كەرەكتىگىن العا تارتتى. مۇنداي توپتاعىلار بالالارىن اعىلشىن تىلىنە بەرگەندەردى سىناپ، ولاردى اقشا تۋرالى عانا ويلايتىن كورسوقىرلار دەپ كىنالادى.

كوپتەگەن اتا-انا راسىندا دا، ءوز ءتىلى مەن مادەنيەتتىنىڭ جاقتاۋشىسى بولاتىن. سوندىقتان ولار ءبىر نارسەنى تۇسىنە المادى. ماسەلەن، بريتان وتارشىلدىعى كەزىندە بالالارى تازا مالاي، قىتاي، حيندي، تاميل تىلىندە وقىسا، ەندى وزدەرى قولدان سايلاعان ۇكىمەت كەزىندە نەگە ولاردىڭ بالالارى اعىلشىن تىلىندە وقۋلارى كەرەك؟

وسىنداي وزدەرىنە تۇسىنىكسىز جاعدايلارعا قاراماستان، بىرقاتار اتا-انا بالالارى بولاشاقتا جاقسى جۇمىسقا قول جەتكىزىپ، جاقسى ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن ولاردى اعىلشىن مەكتەبىنە بەرە باستايدى. وسىنداي ءتۇرلى اعىماردىڭ (تىلدەردىڭ) قاراما-قايشىلىعى جاڭا ساياسي ناسيحات جۇرگىزۋگە قولايلى جاعداي تۋعىزعان ەدى.

ەلدەگى وپپوزيتسيا اعىلشىن ءتىلىنىڭ ۇلتارالىق ءتىل بولۋىنا تاباندى تۇردە قارسى بولادى. ءبىر قىزىعى بۇل – لي كۋان ءيۋدىڭ قىتاي ءتىلىن جانە قىتاي مادەنيەتىنىڭ ەڭ ۇزدىك تۇستارىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ارەكەت ەتكەنىنە قاراماستان، ورىن الدى. 50-ءشى جىلدارى ءليدىڭ ءوزى قىتاي مەكتەپتەرى باسشىلارىنىڭ زاڭ كەڭەسشىسى بولىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىندە قىتايلاردىڭ ءديناميزمى مەن ولاردىڭ ومىرگە دەگەن قۇلشىنىسىنا، بويلارىنداعى رۋحاني كۇش-قۋاتىنا، قوعامدىق جانە ساياسي يدەيالدارعا ادال بولاتىن قاسيەتتەرىنە تاڭعالعان بولاتىن.

تىلگە قاتىستى داۋ-داماي قوعامدا ءورشىپ تۇرعان كەزدە لي اعىلشىن تىلىندە ءبىلىم الىپ جۇرگەن قىتاي ستۋدەنتتەرىنىڭ ءتىل ءۇشىن قاتتى كۇيزەلگەنىنە، مەنمەنشىلدىگى مەن وزدەرىنە دەگەن سەنىمسىزدىكتەرىنىڭ كۇشەيۋىنە قاتتى الاڭداعان ەدى. ماسەلەنىڭ ەڭ كۇردەلى تۇسى – اعىلشىن ءتىلى – كوپ ۇلتتى، سان ءتىلدى سينگاپۋردەگى بەيتاراپ ءتىل بولاتىن جانە بۇل مەملەكەتتىڭ سىرتقى الەممەن قارىم-قاتىناسى ءۇشىن اسا قاجەت-تۇعىن. سوعان قاراماستان، اعىلشىن تىلىندە وقىعاندار وزدەرىنىڭ تۋعان مادەنيەتىنەن اجىراتىلىپ، ولاردىڭ ىشتەي سەنىمسىزدىگىن، كۇيزەلىسىن تۋىنداتقان بولاتىن.

ءليدىڭ ءوزى اعىلشىن تىلىندە ءبىلىم السا دا، ءوز اينالاسىنداعى اعىلشىن ءتىلدى قىتايلاردىڭ ورتاسىندا عانا قالىپ قالعان جوق. لي اعىلشىن تىلىندە سويلەيتىن ورتادا دا، مالاي تىلىندە سويلەيتىندەر اراسىندا دا ءوزىن ءار كەز ەركىن سەزىنەتىن. ادامدار ونى تەك قىتايلىقتاردىڭ كوشباسشىسى دەپ قانا قابىلداماعاندىقتان، ونىڭ ادامدارمەن ءتىل تابىسىپ، جۇمىس ىستەۋى جەڭىل بولدى.

كەيىن، قاجەتتىلىككە قاراي، لي قىتاي ادەبي ءتىلىن دە ۇيرەنىپ الادى. قىتايلىقتار ءليدىڭ قىتاي ادەبي ءتىلىن بار كۇشىن سالىپ ۇيرەنىپ جۇرگەنىن كورەتىن. ول سونداي-اق، حوككيەن ديالەكتىسىنە دە جاتتىعادى. ناتيجەسىندە لي ولاردىڭ قاي-قايسىمەن دە ءتۇسىنىسىپ، ءتىل تابىساتىن. جۇرت الدىندا سويلەگەندە ءبىر-ەكى اۋىز قىتايشا ايتىپ، سوسىن اعىلشىن تىلىنە تولىق كوشەتىن. سوندىقتان دا ولار ونى ءوزىنىڭ كوشباسشىسى دەپ ءبىلدى.

ءليدىڭ تىلگە قاتىستى قوعامعا وزگەرىس ەنگىزۋى ءۇشىن ساياسي ىقپالى دا جەتەرلىك ەدى. بالالارىن اعىلشىن مەكتەبىنە جىبەرەتىن اتا-انالارعا قاراعاندا، ونىڭ ءۇش بالاسى دا قىتاي مەكتەبىندە وقيتىن.

لي كۋان يۋ 60-شى جىلداردىڭ سوڭىندا نانيان ۋنيۆەرسيتەتى ستۋدەنتتەرىنىڭ الدىندا ءسوز سويلەگەن كەزدە ءوزى ساياسي مۇددە ءۇشىن بالالارىنىڭ ءبىلىمىن قۇربان ەتپەيتىنىن ايتادى. بالالارىنىڭ قىتاي مەكتەبىندە وقىپ جاتقانى ولار ءۇشىن پايدالى ەكەنىن، بىراق ۇيدە ولار اعىلشىن تىلىندە سويلەپ جاتتىعاتىندىقتارىن جەتكىزەدى. دەگەنمەن ەرتەڭگى كۇنى ولاردى قىتاي تىلىندە ساباق بەرەتىن جوعارى وقۋ ورىندارىنا جىبەرمەيتىنىن دە ايتادى. ولاردىڭ بولاشاعى تىلگە جانە ءتىل تۋرالى جەتىلگەن وقۋلىقتارعا قاتىستى ەكەنىن ايتا كەلىپ، ونداي وقۋلىق سول تۇستا اعىلشىنداردا ەكەنىن دە ەسكەرتەدى.

لي كۋان يۋ كەيىن: «ەگەر مەنىڭ بالالارىم قىتاي مەكتەبىندە ناشار وقىعان بولسا، مەن مۇنداي جاۋاپكەرشىلىگى زور، بەدەلدى ءسوزدى ايتا الماعان بولار ەدىم» دەيدى. ارادا كوپ جىلدار وتكەندە ول ءوز بالالارىنان «اعىلشىن ەمەس، قىتاي مەكتەبىندە وقىعاندارىڭا وكىنبەيسىڭدەر مە؟» دەپ سۇرايدى. ولار ۇشەۋى بىردەي قىتاي مەكتەبىندە وقىعاندارى ولارعا كوپ پايدالى بولعانىن قۋانا جەتكىزەدى.

سينگاپۋردەگى ەكى ۋنيۆەرسيتەت بىرىككەن سوڭ، لي كۋان يۋ قىتاي مەكتەپتەرىن اعىلشىن تىلىندە ساباق بەرەتىن مەكتەپتەرگە اينالدىرادى. قىتاي ءتىلى ساباق بەرۋ ءۇشىن ەكىنشى قوسىمشا ءتىل رەتىندە ساقتالادى. مۇنداي جاعداي قىتاي تىلىندە ءبىلىم العان ادامداردىڭ (ولاردىڭ اراسىندا پارلامەنت مۇشەلەرى دە بار) قۇندىلىقتاردى قايتا قاراۋ ۇدەرىسىنە (نارازىلىقتارىنا) الىپ كەلەدى. ولار ءبىر كەزدە مەكتەپتەرگە اعىلشىن ءتىلى ەنگىزىلسىن دەگەن جارلىققا كەلىسكەندەرىمەن، قىتاي ءتىلى ساباعىنىڭ ساعاتتارى قىسقارۋىنا ەش كەلىسكىسى كەلمەيدى. ارينە، ستۋدەنتتەر پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتار مەن ۋنيۆەرسيتتەردە اعىلشىنشا ءبىلىم الۋلارى ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىن يگەرۋدى مەكتەپتە ساپالى وقۋلارى ءتيىس، سەبەبى ولار كەيىن بۇل ءۇشىن ارنايى ءبىر جىلدىق اعىلشىن تىلىندە دايىندىقتان ءوتۋدى قاجەت ەتپەيدى. ءسويتىپ، اعىلشىن ءتىلى جۇمىس ءتىلى بولۋىنىنا ءبارى دە كەلىسكەندەي ەدى. بۇل گەوساياسي جاعدايى وزگەشە ەل – سيگاپۋر ءۇشىن، شىنىندا دا، قاجەتتىلىك بولاتىن.

وسى وزگەرىستەر ەنگىزىلە باستاعاندا، لي كۋان يۋگە قىتاي مەكتەپتەرىنە ءتان، ونىڭ جاقسى جاقتارىن ساقتاي الماي، ايرىلىپ قالامىز با دەگەن كۇدىك تە تۋىندايدى. ماسەلەن، ءتارتىپ، ءوز-وزىنە دەگەن سەنىمدىلىك، ستۋدەنتتەرگە وسى ۋاقىتقا دەيىن سىڭىرىلگەن قىتاي (مالاي، ءۇندىس) داستۇرىندەگى مورالدىق جانە الەۋمەتتىك قۇندىلىقتار جوعالۋى مۇمكىن بە ەدى؟ جاسىراتىنى جوق، لي مۇنىڭ ءبارىن ساقتاپ قالعىسى كەلدى. ەندى بۇل قۇندىلىقتاردى ەكى ءتىلدى مەكتەپتەردە وقيتىن بالالاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ كەرەك بولدى. ولاي بولماعان جاعدايدا ولار وزدەرىنىڭ مادەنيەتى مەن ءداستۇرىن جوعالتارى حاق ەدى. ەگەر مەكتەپتە ساباق اعىلشىن تىلىندە جۇرگىزىلەتىن بولسا، وندا كونفۋتسيدىڭ وتباسىلىق قارىم-قاتىناس نورمالارىن ولارعا سىڭىرە المايدى. سەبەبى مۇعالىمدەر دە، وقۋشىلار دا ءتۇرلى ۇلت وكىلىنەن قۇرالادى جانە ولار ساباق بارىسىندا ءوز انا تىلدەرىندەگى وقۋلىقتاردى پايدالانبايدى. مۇنىڭ بارىنە قوسا، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى جەتىپ جاتقان باتىستىق كوزقاراستار، سينگاپۋرگە كەلگەن تۋريستەرمەن تىلدەسۋ، شەتەلدەرگە ساياحاتتاۋ – ستۋدەنتتەر بويىنداعى ءداستۇرلى مورالدىق قۇندىلىقتاردى ازايتىپ، توزدىرىپ جىبەرۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. ونىڭ ۇستىنە باتىستىڭ «تۇتىنۋشىلىق قاۋىمداستىق» يدەياسى وزگە مەملەكەتتەرگە قاراعاندا سينگاپۋردە تەز تاراي باستايدى. سەبەبى مۇندا ساباق اتاۋلى اعىلشىن تىلىندە جۇرگىزىلەدى.

بۇل قيىندىق جاس ۇستازدار اراسىندا قۇندىلىقتار تۋرالى تۇسىنىكتى ودان ءارى قيىنداتىپ جىبەردى. مۇعالىمدەردىڭ الدىڭعى قاتارى – كوپۇلتتى قوعامدا تۇراقتىلىق پەن ۇيلەسىم ورىن الۋى ءۇشىن، سوعان قول جەتكىزۋ ءۇشىن قانداي قيىندىقتاردى باستان كەشىرگەندەرىن بىلەتىن.

1979 جىلى كەن سۆي ءبىلىم ءمينيسترى بولىپ تۇرعان كەزدە، لي كۋان يۋ وعان: «مۇعالىمدەر بالالاردى ءومىر فيلوسوفياسىنا ۇيرەتەدى. ءوز شاكىرتتەرىن وتانسۇيگىشتىككە، باتىل بولۋعا، ءوز مىندەتى مەن جاۋاپكەرشىلىگىنە مۇقيات بولۋعا ۇيرەتەدى. قىتايلىق مۇعالىمدەر اعىلشىن مۇعالىمدەرىنە قاراعاندا، الدەقايدا تالاپ قويعىش جانە ەڭبەكتەنۋدەن تالمايدى» دەپ جازادى. قىتاي (مالاي، ءۇندى) ءتىلى ەكىنشى ورىندا بولعان جاعدايدا اعىلشىن تىلىندە ءدارىس الىپ، مامان بولىپ شىققان جاس ۇستازدار ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردى ءوزى ساباق بەرەتىن شاكىرتتەرىنىڭ دەڭگەيدە ولارمەن بولىسە المايتىن.

ەڭ سوڭىندا – سينگاپۋردە تۇرىپ جاتقان ءتۇرلى حالىقتاردىڭ ايشىقتى ءداستۇرلى مادەني قۇندىلىقتارىن ساقتاۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانادى. ماسەلەن، جاپوندىقتار امەريكالىقتاردىڭ مادەني ىقپالىن قابىلداي وتىرىپ، ءالى دە جاپوندار بولىپ ساقتالىپ وتىر. اۋقاتتى وتباسىندا ومىرگە كەلگەن جاس جاپوندىقتار وزدەرىنىڭ اتا-انالارى سياقتى وزدەرى جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كومپانياعا سونشالىقتى بەرىلىپ جۇمىس ىستەمەيدى. بىراق سوعان قاراماستان، ولار ەڭبەكقورلىعىن جوعالتقان جوق. ولار قوعامنىڭ دامۋى ءۇشىن ەۋروپالىق نەمەسە امەريكالىقتارعا قاراعاندا وتە ەڭبەكقور كەلەدى.

لي كۋان يۋ «جاپوندىقتار قول جەتكىزە العان جاعدايعا ءبىز دە قول جەتكىزەمىز» دەگەن شەشىمگە كەلەدى. ەندىگى جەردە قىتاي ادەبي ءتىلىن ۇيرەنۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن بولە-جارا كورسەتۋ ءۇشىن، ءليدىڭ ءوزى حوككيەن ديالەكتىسىندە ءسوز سويلەمەيتىن بولادى. سينگاپۋردە ديالەكت تىلىمەن سويلەيتىن راديحابارلار مەن تەلەارنالارعا تىيىم سالىنادى. تەك، قوعامنىڭ جاسى ۇلكەن ادامدارى ءۇشىن ديالەكت تىلىندە جاڭالىقتار عانا بەرىلىپ تۇرادى. الايدا حقپ (حالىقتىق قوزعالىس پارتياسى) مۇشەلەرىن پارلامەنتكە سايلاۋ كەزىندە ديالەكتىمەن سويلەۋگە تۋرا كەلەدى. ولاي بولماعاندا، بۇل مۇمكىندىكتى وپپوزيتسيا پايدالانىپ كەتكەن بولار ەدى. ءتىپتى، 1997 جىلى قاڭتار ايىندا وتكەن سايلاۋ ناۋقانىنا دايىندىق بارىسىندا سايلاۋشىلار ديالەكتىمەن سويلەگەندەرگە ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ جاتتى. بۇل زاڭدى قۇبىلىس ەدى. سەبەبى اعا ۇرپاق ءۇشىن وسى ديالەكتى انا ءتىلى بولاتىن. مۇنداي وتباسىندا قالىپتاسىپ قالعان داعدىنى بۇزۋ نەمەسە جويۋ قيىن بولاتىن. ال ديالەكتى اتاۋلى – قىتاي ادەبي ءتىلىن ۇيرەنۋگە، ۇيرەتۋگە بوگەت بولاتىن.

70-ءشى جىلدارعا دەيىن قىتايلىقتاردىڭ 80%-ى وتباسىندا ديالەكتىمەن سويلەيتىن. تەلەارنالاردا سۇحبات بەرەتىن جاس جۇمىسشىلار قىتاي ادەبي تىلىندە شاپشاڭ سويلەي المايتىن، سەبەبى ولار ۇيدە، جۇمىستا ديالەكتىمەن سويلەيتىن. مۇنى تۇبىرىمەن وزگەرتۋ ءۇشىن، لي ءوزىنىڭ بار بەدەلىن پايدالانادى. حالىق ونىڭ ءۇش بالاسىنىڭ دا قىتاي مەكتەبىندە وقىپ جاتقانىن بىلەتىن. ولار قىتايدىڭ ادەبي ءتىلى مەن اعىلشىن ءتىلىن جانە مالاي ءتىلىن وقىپ ۇيرەنەتىن. ءليدىڭ بالالارى اكەلەرىنىڭ بىلىمگە دەگەن كوزقاراسىنا ۇنەمى قۇرمەتپەن قارايتىن. ساياباقتا قىدىرىستاپ جۇرگەندە اتا-انالار وزدەرىنىڭ بالالارىمەن ديالەكتى تىلىندە سويلەسەر ەدى. بىراق ولار لي مەن چۋدى كورگەن كەزدە وزدەرىنىڭ ءالى قىتاي ادەبي تىلىنە كوشپەي جۇرگەندەرىنە قىسىلىپ قالاتىن. مۇنداي وزگەرىس، اسىرەسە ۇلكەن جاستاعى ادامدارعا قيىن ءتيدى.

1980 جىلى قىتايدىڭ ادەبي تىلىندە سويلەيتىن تۇرعىندار سانى 26%-عا، 1990 جىلى 60%-عا دەيىن وسەدى. ال اعىلشىن تىلىندە سويلەي الاتىن وتباسىنىڭ سانى 1988 -1998 جىلدار ارالىعىندا 20%-دان 40%-عا دەيىن وسەدى.

قىتايدىڭ «اشىق ەسىك كۇندەرىن» جۇرگىزۋ ساياساتى – قىتايلىقتاردىڭ قىتاي ادەبي تىلىنە كوشۋ ىسىندە شەشۋشى قادامدار جاساۋعا ىقپال ەتتى. قىتاي تىلىمەن قاتار اعىلشىن ءتىلىن دە بىلەتىن باسشىلار مەن ماماندارعا دەگەن سۇرانىس ارتتى. ەندىگى جەردە ديالەكتىدەن قىتاي ادەبي تىلىنە اۋىسۋعا قاتىستى نارازىلىقتار دا باسىلعان ەدى. كەيىن لي كۋان ءيۋدىڭ ءوزى ايتقانداي، 1965 جىلى ەل تاۋەلسىزدىك العاندا، قىتاي ادەبي ءتىلىن ەكىنشى رەسمي ءتىل رەتىندە وقىتۋ تۋرالى شەشىم دۇرىس بولىپ شىققان. تەك سينگاپۋردىڭ وزىندە عانا جەتى ءتۇرلى وڭتۇستىك-قىتاي ديالەكتىسىنىڭ بولۋى – ادامدارعا قىتايدىڭ ادەبي ءتىلىن ۇيرەنۋگە ۇگىتتەگەن كەزدە كوپ جەڭىلدىك اكەلەدى. ەگەر سينگاپۋردە گونكونگتاعى سياقتى 95% حالىق ءبىر عانا – كانتوندىق ديالەكتىدە سويلەگەن بولسا، وندا بۇنى ورىنداۋ الدەقايدا قيىن بولار ەدى. ءتىپتى، بۇل ماسەلە شەشىلمەس تە ەدى.

سينگاپۋردا تۇرىپ جاتقان قىتايلىقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءۇشىن ديالەكت انا ءتىلى، ال قىتاي ادەبي ءتىلى قوسىمشا ءتىل سياقتى بولاتىن. سوعان قاراماستان، ارادا ەكى ۇرپاق اۋىسقاندا، قىتاي ادەبي ءتىلى ولاردىڭ انا تىلىنە اينالادى.

ال اعىلشىن جانە مالاي، قىتاي جانە حيندي (تاميل) ءتىلىن قاتار وقىپ ۇيرەنۋ بالالار ءۇشىن اۋىر جۇك بولعانى ءسوزسىز نەمەسە ءۇش ءتىلدىڭ – اعىلشىن تىلىنە ەش قاتىسى بولمادى. مۇنىڭ بارىنە قاراماستان، ەگەر سينگاپۋرلىقتار تەك ءوز تىلدەرىندە سويلەگەندە مەملەكەت بولىپ ساقتالىپ قالۋلارى ەكىتالاي بولاتىن. ەگەر تەك اعىلشىن ءتىلىن عانا ۇيرەنسە، بۇل دا ءبىر اپاتقا اپاراتىن ەدى: وندا سينگاپۋرلىقتار وزدەرىنىڭ تۇرمىس-سالتىن ۇمىتىپ، وزدەرىنە دەگەن سەنىمدىلىكتەرىنەن ايىرىلىپ، وزدەرىنىڭ مىنا الەمدەگى ورنىنىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەي، وزىندىك ۇلتتىق كەلبەتىن جوعالتىپ الاتىن ەدى. قالاي بولعاندا دا، ادامداردى انا تىلىندە سويلەمەۋگە ۇگىتتەۋ، ولاردى انا تىلىنەن ايىرۋ مۇمكىن ەمەس نارسە بولاتىن.

قورىتا كەلە ايتارىمىز، سينگاپاۋردىڭ، ياعني ونىڭ كوسەمى لي كۋان ءيۋدىڭ وسى تاجىريبەسىنە تەرەڭىرەك ءمان بەرسەك، ونى گەوساياسي جاعداي مەن ۇلتتىق (تىلدىك) ساياساتتى سينگاپۋرمەن سالىستىرعاندا تۇبەگەيلى وزگەشە تاۋەلسىز قازاقستانعا قولدانۋعا بولمايتىنىنا انىق كوز جەتكىزەمىز. ويتكەنى قازاق ءتىلىنىڭ مالاي، قىتاي، حيندي، تاميل ء(ۇندىستاننىڭ تاميل شتاتىنىڭ رەسمي ءتىلى) تىلدەرىنىڭ دامۋىنا نەگىز بولاتىن مالايزيا، قىتاي، ءۇندىستان سياقتى باسقا وتانى جوق جانە قازاق حالقىنىڭ بارشاسى – سيگاپۋرلىقتار سياقتى ءالى ۇلتسىزدانا (كوسموپوليتكە اينالا) دا قويعان جوق. ورىس ءتىلىنىڭ ۇستەمدىگى دە سول قالپىندا ساقتالىپ وتىر. ءتىپتى ورىس ءتىلىنىڭ ۇستەمدىگى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جىلدان-جىلعا كۇش الىپ بارا جاتقان سياقتى. سوندىقتان دا قازاق جاستارىنا ورىس، اعىلشىن جانە ت.ب. شەتەل تىلدەرىن الەمدىك ءبىلىم-عىلىمدى يگەرۋدىڭ قۇرالى رەتىندە عانا بارىنشا ساپالى وقىتىپ-ۇيرەتىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ەڭ اسىلى جانە سولاردىڭ ساقتالۋىنا نەگىز بولاتىن ۇلتتىق تىلدە ءبىلىم-تاربيە بەرۋگە، ۇلتتىق تىلدە وقىتۋعا باسا ءمان بەرۋىمىز قاجەت. ولاي ەتپەسەك، جەر بەتىندە ۇلت بولىپ ساقتالىپ قالۋىمىز نەعايبىل.

ەلىمىزدە قازاق ءتىلىنىڭ 1989 جىلى مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە بولۋىنىڭ ارقاسىندا ءدۇر سىلكىنىپ ويانعان قازاق قوعامى ءوز بالالارىن قازاق مەكتەپتەرىنە جاپپاي بەرە باستادى. قازاق مەكتەپتەرىن بىتىرۋشىلەردىڭ كوبەيۋى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كوپتەگەن فاكۋلتەتىنىڭ قۇرامىنان ءتۇرلى ماماندىق بويىنشا قازاق تىلىندە مامان دايىندايتىن، بۇرىن، ياعني ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العانعا دەيىن بولماي كەلگەن قازاق بولىمدەرىنىڭ اشىلۋىنا سەبەپ بولدى. ءسويتىپ، ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ، ەل ەگەمەندىگىنىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن ماماندىق بويىنشا قازاقشا وقۋلىق-وقۋ قۇرالدارى جازىلىپ، قازاق جاستارى تۇڭعىش رەت ءوز انا تىلىندە كاسىبي ورتا، كاسىبي جوعارى ءبىلىم الىپ، ماماندانۋعا قول جەتكىزگەن ەدى. قازاق تىلىندە ءبىلىم العان جاستاردىڭ جىل وتكەن سايىن كوبەيۋىنە ءۇمىت ارتقان ءبىز – ولاردىڭ ارتىندا قازاق ءتىلىنىڭ، قازاق ۇلتىنىڭ جارقىن بولاشاعى تۇر دەگەن ۇلكەن سەنىمدە ەدىك. ەندى سول ءۇمىتىمىز بەن سەنىمىمىزدى اعىلشىن ءتىلى باي-قۋاتتى ومىرگە جەتكىزەدى دەگەن سىلتاۋمەن ءوز قولىمىزبەن تۇنشىقتىرماقشى بولىپ جاتىرمىز.

ب.جالەلۇلى

Abai.kz