ورىس ءتىلدى «camonitor.kz» دەيتىن سايت قر قىلمىستىق كودەكسى مەن كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەن زاڭ شەڭبەرىنەن شىعىپ، تاۋەلسىز ەلىمىزدە تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قازاق ۇلتى مەن وزگە دياسپورا وكىلدەرىنىڭ اراسىنا وت تاستادى. قازاقتىڭ سەرگەك ويلى، بەلسەندى ازاماتتارىن ول «شوۆينيست» دەپ ايىپتادى. رەسمي تىلدە سۇحبات بەرگەن ساياساتتانۋشى سۇلتانبەك سۇلتانعاليەۆتىڭ الگى سۇحباتىنا بايلانىستى قازاق قوعامىنىڭ بەتەك ۇستار ازاماتتارى دا جاۋاپ ءبارىپ جاتىر. اۋەلى ساياساتانۋشى ايدوس سارىم مەن راسۋل جۇمالى ءوز ويلارىن ورتاعا سالعان ەدى. كەشە بەلگىلى ساياساتكەر جاسارال قۋانىشالين مىرزا سۇلتانعاليەۆتى «وتارلىق سانا» بودانى دەپ بىلەتىنىن ءام ونى اياۋ كەرەك ەكەندىگىن ايتقان، ال، بۇگىن تانىمال ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆ مىرزا «Abai.kz» پورتالىنا ارنايى سۇحبات بەرىپ وتىر.

-ءامىرجان اعا، «camonitor.kz» دەيتىن ورىس ءتىلدى سايت قازاقتىڭ رۋحى سەرگەك ازاماتتارىن، قوعام بەلسەندىلەرىن «شوۆينيست» دەپ ايىپتاپ، سول شوۆينيستەردىڭ ۇياسى  «Abai.kz» دەپ جاتىر. بۇل تاۋەلسىز ەلىمىزدە تەرەزەسى تەڭ، تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ۇلتتار اراسىنا جىك سالۋ ەمەس پە؟

-وتە ورىندى سۇراق! ءدال سولاي! جانە دە بۇل جىك سالۋدى انا بىرەۋلەر باسقادان ەمەس، قازاقتان، ونىڭ قامىن جەپ، نامىسىن قورعاپ جۇرگەن ازماتتاردان، تۇتاس ءبىر ۇلتتىق يدەيادان باستاعىسى كەلىپ وتىر! نە دەگەن قۇيتىرقىلىق دەسەڭىزشى! ويتكەنى، قازاق ۇلتشىلدارى ەشقاشان دا باسقا ۇلتتاردىڭ مۇددەسىن تارەك ەتكەن جوق، كەرىسىنشە، بارلىق ماسەلەلەر بويىنشا ول ۇلتتاردىڭ جاعدايىنا ەشبىر نۇقسان كەلتىرمەيتىندەي قيمىل-ارەكەت جاساپ كەلەدى. بىراق ونىڭ ءبارى مەملەكەتتى قۇراپ وتىرعان قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىن تارك ەتۋدەن تۋماۋى ءتيىس! باسقاسىن ايتپاعاندا، جالپىادامزاتتىق تاجىريبە دە وسىلاي دەپ وتىر ەمەس پە؟!

«تيسە، تەرەككە، تيمەسە، بۇتاققا» دەگەن اۋلەكى دە امبەباپ پرينتسيپ ءبىزدىڭ قوعامداعى قوعامدىق پىكىرتالاستاردىڭ دىڭگەگى بوپ بارا جاتقان سياقتى. سەبەبى جوعارىدا اتالعان ەكى ساراپشى ءبارىن ءبىر جەرگە ءۇيىپ، قوسىلمايتىن تاقىرىپتار مەن ءبىر-بىرىنە مۇلدەم سايكەس كەلمەيتىن ءارى ساياسي سالماعى مەن قوعامدىق پىكىردەگى ورنى ارقيلى تۇلعالاردى ساپىرىلىستىرىپ جىبەرىپتى! ايتپەسە، ايدوس سارىم مەن راسۋل جۇمالى كىم، ال باسقالارى – كىم؟

ۇلتتىق تۇرعىدان ءۇن قاتىپ جۇرگەن قازاق ءتىلدى باق جەتىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندە «اباي.كز» پورتالىن ەرەكشە اتۋىندا دا ۇلكەن ءمان بار: «اباي.كز» شىن مانىندە ۇلتتىق يدەيانى ناسيحاتتاۋشىلاردىڭ مىنبەرىنە اينالدى. سوندىقتان وسى سىنمەن قۇتتىقتاپ قويعىم كەلەدى. سىنايدى ەكەن، ول دا موينىداۋدىڭ ءبىر ءتۇرى!

-كوممۋنيست ساياساتتانۋشى سۇلتانبەك سۇلتانعاليەۆ راسۋل جۇمالى، ايدوس سارىم سەكىلدى بەلسەندى ازاماتتاردى ورتاعاسىرلىق رەاكتسيونيستەرگە تەڭەپتى...ءتىپتى قازاق ۇلتشىلدىعى – جورگەكتەگى نارەستەنىڭ دەڭگەيىندە دەيدى...

-ءوز باسىم قازاقستانداعى ۇلتتىق-پاتريوت كۇشتەرگە بەرىلگەن تومەن باعاعا استە كەلىسپەيمىن! ۇلتشىلداردىڭ دا ۇلتشىلى بار. بەس ساۋساق بىردەي ەمەس، ۇلتتىق يدەيانى ءوزىنىڭ تومەن دەڭگەيىمەن ۇياتقا قالدىرىپ جۇرگەندەر دە، مويىنداۋ كەرەك، جوق ەمەس. بىراق مىنا كوممۋنيست سىنشى اتاپ وتىرعان ايدوس پەن راسۋل، باسقا دا تەوريالىق بازاسى مىقتى ازاماتتارمەن ولاردى سالىستىرۋعا دا، شاتاستىرۋعا دا بولمايدى.

وسى ەكى ينتەللەكتۋالمەن اشىق پىكىر تالاستىرىپ، ءوز اۋىزدارىنان شىققان پايىمداردى جوعاردى اتالعان سايتتىڭ اۆتورى قورعاي الا ما ەكەن؟ گاپ سوندا! باسقا باسىلىمنىڭ الاڭىندا، ءبىر جاقتى عايباتتاۋ ەشكىمگە دە جاراسپايدى.

بىرجاقتى ءارى وزىنە عانا پايدالى جاعدايىن بىلە وتىرىپ، ەكى «سىنشى» («camonitor.kz»  سايتىنان ءسوز العان سۇلتانبەك سۇلتانعاليەۆ پەن دانيل بەكتۇرعانوۆتى ايتادى. - رەد) ويىنا كەلگەنىن وتتاپ، ۇلتتىق تاقىرىپتا اشىق پىكىر ءبىلدىرىپ كەلە جاتقان كوپتەگەن ازاماتتارعا ءتىل تيگىزىپ قانا قويماي، جالپى قازاقستانداعى ۇلتتىق ماسەلەنىڭ شەشىلۋ جولدارىنا، ونىڭ ىشىندە، قازاق ۇلتىنىڭ بولاشاعىنا ءبىرشاما كۇمان كەلتىرگەن ەكەن.

-مەن سايتتاعى سىڭارجاق پىكىرلەر مەن ونداعى سپيكەرلەردىڭ تەوريالىق تۇرعىدان قازاق ءتىلدى ساياساتكەرلەر مەن ساياساتتانۋشىلاردىڭ تاياز ءبىلىمدى دەپ باعا بەرگەنىن   تۇسىنە المادىم...

-بىرىنشىدەن، تەوريانىڭ دا تەورياسى بولادى. ءبارىن ءبىر عالىمنىڭ كونتسەپتسياسىنا سالىپ قويىپ، كلاسسيفيكاتسيالاۋ جانە دە ءوزىنىڭ ەرەكشە جاعدايى مەن شارتتارى بار قازاقستانداعى احۋالدى ءبىر ۇستانىممەن عانا باعالاۋ – بارىپ تۇرعان ساۋاتسىزدىق ءارى ابەستىك.

-ۇلتتىق ماەلەلەردەگى باسىم باعىتتاردىڭ ءار ءتۇرلى كەزەڭدە ءارتۇردى مانگە يە بولاتىنىن ولار تۇسىنبەي مە؟

-تۇسىنەدى. بىراق وزدەرىنە ءتيىمسىز بولعاننان سوڭ، ونى بىلمەگەندەي بولادى...

ەكىنشىدەن، قازىرگى قازاقستانداعى ۇلتتىق مۇددە جولىنداعى كۇرەس 70 جىل كوممۋنيستىك يمپەريانىڭ قايناۋىندا بوپ كەلگەن ۇلت مۇددەسى تۇرعىسىنان جاڭاشا قاراستىرىلۋى كەرەك! ول تۋرالى سىنشىسىماق اۆتورلار ءلام-ميم دەمەيدى.

ۇشىنشىدەن، ول ماقالانىڭ ونە بويىندا «ۇلتشىلدىقپەن قالاي كۇرەسۋ كەرەك؟» دەگەن تاقىرىپ مەنمۇندالاپ تۇر.

-بۇل بەلسەندى ازاماتتاردى بيلىككە «شوۆينيست» ەتىپ كورسەتىپ، ايداپ سالۋ عوي...

-ءيا، بۇل دا كەشەگى سوۆەت يدەولوگياسىنان مۇرا بوپ قالعان ساناداعى اتابيزم! نەگە ۇلت مۇددەسىن اشىق ايتىپ، ول پروبلەمانى شەشۋدىڭ وركەنيەتتى جولدارىن ۇسىنىپ وتىرعان قوزعالىسپەن، ونىڭ كورنەكتى وكىلدەرىمەن كۇرەسۋ كەرەك؟ نەگە ولاردى بيلىككە «جاۋ» ەتىپ، «جامان» ەتىپ كورسەتۋىمىز كەرەك؟!

سوندىقتان دا قازىرگى قازاقستان ساياسي ويىندا «ۇلتشىلدىق» دەگەن تەرميندى بارلىق جاعىنان – تاريحي، گلوسساريلىك، پسيحولوگيالىق جانە ساياسي جاعىنان – رەابيليتاتسيالاپ، اقتاپ الۋ كەرەك! سول كەزدە ول يدەياعا قارسى مىناداي قاۋىپتى ءارى قارا نيەتتى ويلار ايتىلمايدى!

-«سamonitor.kz» دەيتىن ورىس ءتىلدى سايتتا پىكىر ءبىلدىرۋشى ەكى ازاماتتىڭ قازاقتىڭ سەرگەك ويلى ازاماتتارىنا شۇيلىككەنىنە قاراعاندا مۇندا استارلى يدەولوگيا جاتۋى ابدەن مۇمكىن عوي...

-ارينە، اڭگىمەنىڭ تاعى ءبىر مورالدىق استارى بار. نەگە قازاق ۇلتشىلدارىنا جەككورىنىشتى پىكىر قالىپتاستىراتىن وسىنداي سۇقباتتار قازاق باسقارىپ وتىرعان ورىس ءتىلدى گازەتتە جاريالانىپ وتىر؟! (گازەت پەن سايتتىڭ باس رەداكتورى ەكس-وپپوزيتسيونەر بيگەلدى عابدۋللين ەكەنىن ەسكەرەتەمىز. – رەد.) مەنىڭشە، وسى جاعدايدا قوعام ءۇنسىز قالماۋى ءتيىس. ياعني، ءوز ۇلتىنا ءتىل تيگىزگەن، ونىڭ قايتا ورلەۋىنە تيتتەي بولسا دا كۇمان مەن كەدەرگى كەلتىرگىسى كەلگەن كەز كەلگەن رەداكتور قوعامنىڭ ءسوزسىز نارازىلىعىن سەزىنۋى ءتيىس! كەرەك دەسەك، ونداي باق-قا وقىرماندىق سانكتسيا جاريالاۋ كەرەك! ول باسقالارعا دا ساباق بولار ەدى.

ءبىر نارسەنى مويىنداۋ كەرەك: بىزدەگى جاعدايدا كوپ نارسە ناقتى ساياسي شەشىم قابىلدايتىن، ونى ورىنداتا الاتىن اعىمداعى بيلىككە، ونداعى ناقتى تۇلعالارعا بايلانىستى! سوندىقتان دا ءبىز، قوعام وكىلدەرى، وكىمەت ورگاندارىنا، اسىرەسە، يدەولوگيا سالاسىنداعى باسشى قىزمەتتەرگە ۇلتتىق مۇددەگە بەرىلگەن، جان-جاقتى ءبىلىمدى، ءوز پوزيتسياسىن ءۋاجدى تۇردە قورعاي الاتىن، جاڭا قازاقستاننىڭ جاڭا ۇلتتىق ساياساتىنا لايىقتى ۇلەسىن قوسا الاتىن، ماسكەۋگە نە باسقا جاققا جالتاقتامايتىن كادرلاردىڭ كەلۋىن بار جاعىنان قولداۋىمىز كەرەك. ول تۋرالى اس ۇيدە تىعىلىپ وتىرىپ ەمەس، بار داۋىسپەن، بيلىككە ىقپال ەتە الاتىنداي تۇردە جاريا ەتۋىمىز كەرەك! بيلىك ىشىندە جۇرگەن ۇلتشىل ازاماتتاردى اشىق ءارى پارمەندى تۇردە قورعاۋىمىز قاجەت. اشىعىن ايتساق، ازىرشە سول اسىل ازاماتتاردىڭ ءبىرازى رەسەيلىك پيعىلداعى باسشىلاردىڭ قۇربانى بوپ كەلەدى.

ەگەر دە بيلىك ورگاندارىنا ۇلتتىق مۇددەنى باستى ماقسات سانايتىن ازاماتتار كەلمەسە، ەاەو دا «قۇلپىرا تۇسەدى»، ەكونوميكامىزدىڭ «قىتايلانۋى» دا جالعاسا بەرەدى!

سۇحباتتاسقان – نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz